16SH.comPOEZIwww.shqiptarja.com E diel, 11 gusht 2013RILINDASISUPLEMENT JAVOR IGratë pikturojnë puthjen...Cikël poetik nga NDUE DEDAJ...NJË GENOMË EPASTËR POETIKEE kam ndjekur krijimtarinë e Ndue Dedajt vargpër varg, rresht për rresht e jo libër për libër... Kemitë bëjmë me një genomë të vërtetë poetike, është njëgenomë e pastër, është poezi esull, tepër esull. Në tënuk ka asnjë je barishte poetike.Ndoc GjetjaNË PROVINCËNë provincë përditë bien tupanat...Në provincë të gjithë shesin kikirikë,Në provincë të gjithë gjuajnë politikë,Në provincë fjalimet i mbajnë të gjata,Në provincë makinat i ngasin burrat,Në provincë shkallët i lajnë gratë,Në provincë të gjithë shkruajnë libra,Në provincë të gjithë i bëjnë të gjitha.Në provincë bëhesh hero dhe padashur,Në provincë rakia pihet me barut,Në provincë sporti i të gjithëve - xhirot,Në provincë plugu i ditës - thashethemet,Në provincë gratë janë të ndershme,Në provincë dashuritë janë të zjarrta.Në provincë bie lahuta bridashe...14 qershor 2010.KËNGËT ESOLOMONITLutu pa qenë Solomon…Lutu për dashurinë pa fron.Lutu për dashurinë që vashat molis,Lutu për lulet e vjeshtës nën murriz.Lutjet e mëngjesit janë lutjet e engjëjveLindin në tokë, prarojnë qiejve.Lutjet e mesditës janë lutjet e prillitPër të gjitha javët dhe ditët.Lutjet e mbrëmjes janë lutjet e pleqvePër dashurinë e botës nga e para.Lutu për dashurinë pa qenë mbretDehur nga mushti i erosit si në përralla.Lutu pa qenë Solomon…Lutu për dashurinë pa fron.GRATË PIKTUROJNËPUTHJENÇdo mëngjes me një penel të lehtëLyejnë buzët me të kuq,Pikturojnë puthjenQë shpesh e marrin e rrallë e japin.Maj 2012LUTJE E BURRAVEPËR GRATË(Virgjinia Vult)Ji e dëgjueshme në çdo gjë, ji e përulur.Ji femër, fal vetëm kënaqësi e dashuri.Artin e të qenurit femër - femërisht përdore,Për burrin tënd! Për të gjithë burrat!Mos u trishto nëse fjala s’të vjen,Fjalë s’thua e për vete dot s’lutesh,Lutem unë burri yt sovran për ty.E dashur, ji e përbetuar, e papërlyer!Ji Shën Mëri!STOLI I VJETËRKam frikë kur ai stol të mos jetë...Stoli para pallatit me tulla të bardha.Ulet përditë nëna ime me të vjetrat e lagjes,Gra më të moshuara se qyteti.Vajzat vogëloshe luajnë rrasa-vijëPa dashur t’ia dinë për trillet e moshës,Pa ngrihen gjyshet si në kërcimet motit,Luajnë fëmijërisht dhe ato…Lulet në kodrinë kanë çelurLulet e pjeshkës, lulet e mollës, lule të bardha...Ah!... Shkojnë dorën nëpër okë,Ishin dikur edhe ato vasha!Vajzat me të nesërmen shkrihen në paqeTe ajo rrugicë, te ai stol nën diell!Stoli para pallatit me tulla të bardha.Kam frikë kur ai stol të mos jetë...M.MALL PËRBJESHKËTDimër pa zogj, pa fjalë!Druaj të nisëm për atje kah bujtina e kujtimevePrej tingujsh të ngrirë, të qelqtë; të vete deri në Suçel.Laku i Kuq. Ura Ndredi. Përroi m’Gjarpen, Kodra Tetë...Tash janë veç stacione të erës. Shuar hapat, gjurmët!Asgjë prej së djeshmes, prej vetes.Bjeshka ime, ku je?Eci me Marien tërmales pa trajtë,Ka kohë që nuk ka shkelur këtu,Nuk ka mundur, nuk i kanë bërë këmbët,Në skaj të oborrit nuk ka patur se kush ta presë...Vetëm muzika e verbër e përroit që zbret.Dimër pa fjalë, pa zogj!Muza e bjeshkës, vdarë mjegullave ikanake...Nuk ka më poezi të pishave, aheve, palmave.Unë sillem pas pengut të kujtimeve si hije!I desha me shpirt njerëzit e shtëpisë nën bjeshkë.I shoh... si nuk janë?! Dhe dridhem nga koha...E pabesë.Eeeej…A i keni ndie sonte lajmet?Ka lindur dhe ka vdekur një liz bjeshke.Ajkuna ka qenë aty dhe ka qarë me sytë e saj...Ka qarë Maria me gurin e brengës në gji,Vajtojcat e kullave të epra kanë qarë.Aiii...Shkurt 2010…POEZI E NJË PO-ETI TË VEÇANTË“Poezia e Ndue Dedajt është mbrujtur me atë maja shpirtiqë bën thirrje për dashurinë ndaj njerëzve të tokës sonë. Kjoështë dhe kredoja më e zgjedhur e tij dhe unë besoj se në botëne tij shpirtërore kjo kredo nuk është pozë, por një ndjenjë evërtetë, e marrë qysh atëherë, kur fryma mbase i qëndroi mbisupe si një pëllumb i bardhë dhe uji i lagu shpatullat... Kjoështë poezia e këtij poeti të veçantë që derdh vargjet e tij plotnjomëzi, me një gjuhë të bukur e fjalë të zgjedhur...”Dhori QiriaziQYTETI IXHIROS SË VETQyteti ynë i vogël xhiron e ka të madhe,shëtitjet mondane të mbrëmjeve,mbrëmjet e shëtitjeve mondane.Humbet ai në xhiron e vetsi në një vals dashurie!Çdo qytet ka orën e tij - kullën e sahatit.Qyteti ynë për orë ka xhiron!Pulson tik-tak-u i sajsi një shpirt i bardhë.Nxiton qyteti ynë të bëhet plak,Njëqind, një mijë vjeçduke ua kaluar pleqve të kërrusur lehtë,duke ua kaluar drurëve të blertë.Unë xhiron asnjëherë nuk ia prishqytetit tim krenar,ani se s’jam praktikant i saj!...I vogli qyteti ynë, me xhiro të madhe.SHTËPIA E KUJTIMEVEShtëpia ime nën lisa,Përkundruell detit, përskaj bjeshkësPërkundetPranverash,VjeshtashHerë si djep lulesh, herë si djep shirash.Shtëpia ime kreshtë erërash,Stacion metereologjikMjegullash.Brezash…Ngulur në heshtjen e vetSi një anije që nuk ka më një liman.Tash për tash ua kam falurKujtimeve.FAREHEDHESITani që askush nuk mbjell më farëE bujqit janë raca e fundit në zhdukje,Tani që fushave nuk mbin as misër as grurëPor vetëm mure, murana pa fundTani që toka nuk ka më vlagë,E të gjithë korrin cannabis sativaNdezin për mbarësi ashkat e buzmit bujar,Tani që rituali i pjellorisë së tokësKëndohet vetëm në përgamenat e vjetra,Tani u kujtova për ty, Farëhedhës,Monumentin tënd të kokrrës së farës,Bekuar qofsh, o njeri në arën e gjyshit në shkrep!Ngjallu në mundsh, kalo njëherë këndej,Sa të puth duart tua të rreshkura në zhegLart ta valëvis këmishën tënde të shqyer!S’e dua botën - mbytur në baltën e vesit,Baltëbota kalb farën pa e futur në dhéKalb kohën e vjetër e kohën e re….Ardhtë mbretëria jote!
RILINDASISUPLEMENT JAVOR ISTUDIMIE diel, 11 gusht 2013SH.com17www.shqiptarja.comNANA TJETËR E HISTORISËEUGJEN MERLIKAQeveria Kruja, dëshmi e faktepër qëllimin e thellë atdhetarJa çfarë dëshmojnë diplomati italiant Karlo Umiltà,shkrimtari i famshëm Indro Montanelli, mëkëmbësi i mbretitJakomoni, majori britanik M.F. Eden, Faik Quku etj…acionalizmi shqiptar vazhdoigjithmonë të shpresojëse dhe ato treva që mbetënjashtë kujve si Çamëria, Pindi dhezona e Janinës, Artës e Prevezës,do t’i bashkoheshin Atdheut, porajo mbeti vetëm një ëndërr.Arsyeja e kësaj mungese nukgjindet as në Ditarin e Çianosdhe as në librin e Jakomonit. Nandriçon këtë pikëpyetje diplomatiKarlo Umiltà, në veprën e tij“Jugosllavia e Shqipëria”. Dukeqenë emëruar Komisar i Lartë iQeverisë italiane për krahinat ebashkëngjitura Shqipërisë, ai bënnjë udhëtim me një grup pune nëtë gjitha ato treva e, më së fundi,i dërgon një relacion Ministrisësë Jashtëme që, siç thotë ai, umuar për bazë prej asaj, për sai përket Çamërisë e zonave tëtjera t’Epirit.“Sapo mbarova këtëdetyrë, ndërsa Komisari i Lartë,Alizoti,kishte shkuar të merrtenë dorëzim zyrën e tij në Kosovëe Dibër, Ministria e Jashtme mëngarkoi për të kryer një rrethvëzhgimesh në krahinën që quhejÇamëri e që duhej t’i bashkangjitejmë vonë Shqipërisë, nën Komisariatine Lartë të Xhemil Dinos....Territori i ri paraqitej i varfër e ishkretë e në qytetin e Kosturit patashpejt përshtypjen se nuk kishte ashije shqiptarësh....Ata ishin maqedonas dhe donintë bënin pjesë në Shtetin maqedon,që do të mund të formohej mepopullsi të tjera maqedone derinë Follorinë, Monastir (Bitolje) eShkup (Skoplje). Nëse në fund tëluftës Shteti maqedon nuk mundtë krijohej, ata dëshironin të vazhdonintë bënin pjesë në Shtetingrek. Nëse dhe ajo nuk do të ishtee mundur, do të kishin mbetur meqejf nën administrimin dhe mbrojtjenitaliane, por në asnjë rastnuk do t’i përshtateshin bashkimitme Shqipërinë, madje kundër njëbashkimi të tillë, ishin gati për njëkryengritje të përgjithshme....Nga Kosturi u drejtuam për nëGravenè, një qytet i vogël, i banuarnë shumicë nga maqedonë e grekë.Asnjë këmbë shqiptari. Dëshirat etyre ishin të njëjta me ato të Kosturit....Asnjë nuk donte të dëgjohejtë itej për Shqipërinë....Mbas Grevenès morëm njëlloj rruge sapo të hapur që na çoirrëzë Pindit e prej andej... deri nëMecovo, qyteti më i rëndësishëmi gjithë territorit. Edhe këtu popullsiaështë e përzierë prej arumunëshdhe grekësh e më shumëse për bujq bëhet fjalë për barij epylltarë. Nëpërmjet ushtarakëvetanë, munda të as me shumëkryepleqfshatrash e me ndonjë kryetarbashkie. Aspiratat e tyre ishin tëmbeteshin të bashkuar me Greqinë,mbasi të mbaronte lufta dhepushtimi ynë ushtarak, për të cilinfolën shumë mirë.Për Shqipërinë as që bëhej fjalë,sepse ata e quanin një Vend të prapambeture pa t’ardhme.”Duke vazhduar udhëtimin e tijnë Janinë, Prevezë e Artë dhe nëÇamëri, diplomati italian përsëritgjithmonë të njëjtat pohime. Arrinderi aty, saqë edhe në Delvinëe Sarandë “të gjithë ishin të njëmendimi, të përjashtonin si tëpapërshtatëshëm zmadhimine Shqipërisë drejt jugut, mebashkimin e territoreve të tjera,të banuara , pothuajse krejtësishtnga grekët. Edhe shqiptarët myslimanëishin kundër bashkimit meçamët e racës dhe besimit të tyre.Nga ajo anë kujtë shqiptarë ishinmirë ashtu siç ishin.Megjithë ankesat e XhemilDinos dhe të atyre si ai që ishint’interesuar për projektin e rrezikshëmtë Çamërisë, Qeveria jonëmiratoi plotësisht përfundimete mija dhe u arrit të bindej dheQeveria shqiptare për mungesëne leverdisë për të mbajtur në Shqipërie jashtë saj një shqetësim nëdobi të bashkimit, që tashmë nukmund të sendërtohej në kundërshtimme opinionin e pothuaj gjithëpopullsisë, që do të bëhej viktimë,pa dobi për askënd.Për Çamërinë nuk u fol më dhevetë Xhemil Dino u kthye ngaTirana në Romë pa bezdisur mëQeverinë tonë.”Këto ishin disa nga konsideratate diplomatit Umiltà, qënuk shquhet për simpati karshishqiptarëvet dhe përfaqësuesve tëtyre politikë, sidomos për MustafaMbërritja e Cianos në Shqipëri, prill 1939Krujën dhe Eqerem Vlorën “ish diplomatturk e nacionalist i zjarrtë, jomë pak se Kryeministri i tij Kruja”Diplomati Umiltà që nuk mëduket shumë bindës dhe objektivnë përfundimet e tij, në sajë tëmungesës së personave të lartpërmendurnë Qeverinë shqiptare,arriti t’a varrosë çështjen çame,duke menduar se i ka bërë mirëatyre popullsive. Ai, së bashku menjë pjesë të mirë të ushtarakëveitalianë, shquheshin për qëndriminkundër shqiptar gjatë luftës, nëterritoret ku ishte vendosur ushtriaitaliane. Kjo ndodhte, sipas tij,sepse pakicat serbe e maqedonaseishin më të “emancipuara”, nëkuptimin e botës femërore, se sashqiptaret myslimane të Kosovësapo Dibrës. Kuptohet qartë sepse ushtarakët italianë, në sytë eKomisarit Umiltà, tjetërsonin dheopinionet e popullsisë, duke e çuaratë në përfundime të gabuara e meaq pasoja të hidhura për çështjentonë kombëtare.“Ajo që ka dëmtuar më shumëforcimin e marredhënieve mes dyshteteve qe politika jashtzakonishtautoritare e Qeverisë shqiptare që,fatkeqësisht u përpoq vazhdimishttë kundërshtonte këshillate matura e t’arsyeshme që vininnga Roma. Kur u formua QeveriaLibohova, e keqja ishte bërë dhematuria arriti shumë vonë.” Kyishte përfundimi i përfundimeveNe jemi lidhur me Romën nga rrethana të pandryshueshme historike egjeograke. Fakti që edhe ne jemi në luftë nuk rrjedh nga që kemi hequrdorë nga një politikë e jashtëme e pavarur por nga se Shqipëria, përvetë pozitën e saj gjeograke, është e lidhur me fatin e Italisë”të analizës së diplomatit Umiltà,një akuzë e fortë kundrejt QeverisëKruja, që kishte në qendrëne veprimtarisë së saj çështjenkombëtare, në të gjitha shfaqjetdhe problemet e saj, një Qeveri qëpropaganda komuniste e kohës dhehistoriograa, deri në ditët tona,vazhdon t’a quajë “bashkëpuntore”,“tradhëtare” e “vegël” e pushtuesititalian. Ajo Qeveri erdhi në fuqi më3 dhjetor 1941 e pati një jetë prej13 muajsh, deri më 4 janar 1943.“Ministrat shqiptarë shëmbëllejnëme njëri tjetrin. Janë të gjithëtë rinj, nuk them si moshë, por sishërbim. Janë të gjithë të veshurthjesht, pak t’ashpër, të pregatiturmirë teorikisht. E shkuara e tyreështë pothuajse e njëjtë : kanëvuajtur për Vendin e tyre.. Idetë etyre janë të lidhura me disa dogmathemelore: bashkimi i Shqipërisë,autonomi e brëndëshme, mbrojtjee racës dhe pasurisë së saj kulturore,bashkëpunim me Italinë nëbazën e të drejtave dhe detyravetë përbashkëta. Janë të ndershëme të varfër. Janë njerëz të veprimite jo të burokracisë...Komandon ministri shqiptarqë, teorikisht, mundet edhe të moskërkojë kurrë këshillën e këshilltarit.Këshilltari pret të pyetet përtë dhënë mendimin e tij. Mbasi e kadhënë atë nuk e imponon; ministrivendos nëse është apo jo rasti përt’a pranuar. Kështu thotë rendijuridik që rregullon marredhënietmes ministrit e këshilltarit, pra,në praktikë marredhëniet mesShqipërisë e Italisë.” Kjo ështëfotograa e Qeverisë Kruja, e bërënga njëri ndër më të mëdhenjtë egazetarisë botërore, shkrimtari ehistoriani Indro Montaneli. Besojse nuk ka nevojë për asnjë koment,ndoshta është kuadri idealpër çfarëdo Qeveri, në çdo vend tëbotës, në çdo kohë. Dhe ja portretii Kryetarit të Qeverisë, gjithënjësimbas Montanelit, në intervistëne botuar në “Corriere della Sera”të datës 21 maj 1942 :“Nuk e shihnja Merlika-Krujënprej dhjetë vjetësh dhe e gjeta paktë ndryshuar. Suksesi dhe nderimetkanë ndryshuar pak në karakterindhe qëndrimet e jashtëme tëkëtij njeriu. Ai ishte veshur pak ashumë si dhjetë vjet më parë e nuknxjerr në pah rëndësinë e tij mepoza e fjalë të mëdha. Vazhdon tëasë i matur e jep përshtypjen seçfarë thotë është e vërtetë....Dua një Shqipëri të bashkuarbrënda kufijve të saj natyrorë.Dua që kjo Shqipëri e bashkuartë zhvillojë jetën e saj në paqën esiguruar nga Roma. Ne jemi lidhurme Romën nga rrethana të pandryshueshmehistorike e gjeograke.Fakti që edhe ne jemi në luftë nukrrjedh nga që kemi hequr dorë nganjë politikë e jashtëme e pavarur,por nga se Shqipëria, për vetëvijon në faqen 18