14SH.comKUJTIMETwww.shqiptarja.com E diel, 11 gusht 2013RILINDASISUPLEMENT JAVOR IAKTORITUR<strong>NE</strong>Uvijon nga faqja 13NGA PJETER LOGORECI....për të cilin rusët janë shumë tënjohur e jo tolerantë. Aleksandriu mrekullua nga mënyra e punëse aktorëve rusë. Me sa durim,dashuri e pasion i përkushtoheshinprovave në teatër. .Ato i “sherbenin Artit” mendërgjegje e sinqeritet të plotë.Asnjë nga trupa nuk mendonte tëbënte pushim, të shkonte në shtëpipër tu ushqyer apo ti ndërpristeprovat se kishte xhirimin e ndonjëskene lmi diku tjetër. Si Moisiuashtu dhe të tjerët e humbënndjesinë e të folurit në dy gjuhëgjatë provave, pasi ndjenjat dheshpirtërat e tyre harmonizoheshinnë mënyrë të përsosur.Për korin e Ziganëve te “Kufomae gjallë” u paraqitën vullnetarishtshumë kengëtarë. Çdonjëri donteqë të ishte në skenë pranë Moisiutqë do të luante Fedjan për tëparën herë. Vetë vajza e basit tëfamshëm rus Fjodor Shaljapinikëndonte në kor.Në atëkohë Moisiu luajti nëMoskë “Hamletin” e më pas“Kufomën e gjallë”. Premierae “Hamlet-it” u bë me 14 mars1924 në Siminatheatër të Moskës.Salla ishte e mbushur plot e nëmes të publikut të bënin përshtypjenjerëz mirënjohës dhe të veshurthjeshtë. Në përgjithësi burratmbanin bluza karakteristike rusenë ngjyrë të kuqe apo të zezë.Njerëz te thjeshtë e familje të tërapunëtorësh kishin mbushur lozhete teatrit. Personalitetet e diplomaciaruse ishtin të përfaqësuarnga Tschitscherin (si minister ijashtëm) dhe ministri i kulturësLunatscharskij. Publiku festontedukshëm ardhjen e Moisiut. Stanislaëskii madh, dashamirës i tij,vrapon drejt skenës, përqafonAleksandrin më shumë dashuridhe i lutet atij që herën tjetër tëluaj në skenën e teatrit të tij.Jo me më pak madhështi uprit Moisiu në Leningrad, ku ainë shfaqjet që pasuan në Aleksandërtheater,luajti “Hamlet-in”,“Edipin”, “Kufomën e gjallë” e poashtu pjesët “Fajtor për gjithshka”e “Papagali i gjelbër” .Për tu orientuar sa më mirë nëbotën e teatrit rus, Moisiu kohëne lirë e përdorte për të mësuar tërejat e skenës ruse. Përshtypjetpozitive që krijoj ishin shumë tëforta. Përvec teatrit të Meyerholdsku silleshin pjesë që pasqyronin tërejat e politikës, në skenat e tjeraluhej vetëm teatër i mirëlltë e idepolitizuar. Ai nuk u cudit kurshikoj, që në disa skena luhejteatër krejtësisht pa dekore, porku aktorët luanin me aq intesitetsaqë kjo gjë nuk të shqetësontefare.Të gjithë teatrot e Moskësishin cdo natë plot. Në të gjithëteatrot ku kishte luajtur, publikurus ishte më dashamirësi. Askundnuk kishte përjetuar një “lidhjekomunikim”të tillë në mes spektatoritdhe skenës si aty. Zemra dheNË FOTO:Moisiu mefamiljen eTolstoit në Rusi(djathtas)AleksandërMoisiu metrupën eaktorëvetë teatrit tëStanislawskitSTANISLAWSKIArtistë të mëdhej si ju ipërkasin të gjithë botësMoisiu në rolin e Fediaspulsi i të gjithë publikut rrihte sëbashku me aktorët në skenë, këtukrijohej një “bashkësi” teatër–publik.Vetëm këtu, publiku “merr”nga teatri emocione dhe ide që mëpas të bëjnë të reektosh, e këtoJa shënimet e mbajtura nga bashkëshortja e aktorit Johanna Terwin– Moisiu mbi turneun që aktori bëri në vitin 1924, i ftuar nga rusëtpërjetime janë me ditë të tëra temadiskutimesh popullore. Edhe pasrevolucionit, teatri nuk u bë vegële politikës, por mbeti një kënaqësie njerëzve të thjeshtë. I gjithë repertoribotëror luhet në skenat ruse.Skicë e Moisiut që tregon aktorin ndërsa bënmakiazhin për rolin e FediasPërshtypje të veçantë të bën kujdesipër baletin që vazhdon të jetë sinë kohën e aristokracisë të Carëve. Iprekur thellë mbeti Moisiu nga Theatrii Artit i Stanislaëskit. Për Aleksandrin,Stanislawski ishte regjisorimë i madh, mjeshtër mbi të gjithëmjeshtrat, shumë i thjeshtë dhe ipërulur, që kurdoherë fshihej pasvlerës së punës së tij dhe aktorëve, tëcilat i shpaloste me madhështi parapublikut. Edhe Stanislavski e kishteMoisiun të zgjedhurin e tij, aktorine zemrës dhe përpara se Mosiu tëlargohej nga Rusia ai i shkruajti mbinjë foto të tij: Artistë të mëdhej si jui përkasin të gjithë botës...Kjo ështëarsyeja që unë ju konsideroj si mikuim i dashur e artist të Teatrit Artistiktë Moskës. Të gjithë udhëtarëvenë Europë, nuk i mbetet shumë kohënë dispozicion që të kthehen tek nenë Moskë, në Teatrin Artistik. Unëdëshiroj që të të shoh në mesin tonëpërherë, çdo ditë.Në të gjithë teatrot ku Moisiuu shfaq, u prit me respekt edashuri. Gjithmonë përpara fillimittë shfaqjes një përfaqësuesi publikut, përshëndeste ardhjene tij në skenë ndërsa e gjithë sallangrihej në këmbë e duartrokiste.“Ndodhi që një herë, padashur arritëmnë teatër një orë me vonesë,u befasuam që shfaqja nuk kishtelluar akoma. I vendosur, i gjithë
RILINDASISUPLEMENT JAVOR ISPECIALEE diel, 11 gusht 2013SH.com15www.shqiptarja.comTRADITAVLERAMASCHITO:Evokimi i betejës mekostume arbëreshemes dy grupeve etnikeqë themeluan vendinMoisiu luajti në Moskë “Hamletin” e më pas“Kufomën e gjallë”. Premiera e “Hamlet-it” ubë me 14 mars 1924 në Siminatheatërpubliku kishte pritur për të shijuarpërshëndetjen e llimit edhe pseajo zgjaste vetëm 3 apo 4 minuta”.Natyrisht që në Rusi, Moisiu, iprekur nga mikpritja karakteristikeruse, pranoi shumë ftesa ngashumë teatro ku dhe aktroi. NëKremlin ai u prit me një ceremonitë vecantë ku bashkësia e aktorëvenën drejtimin e Luatscharskit,kishin oraganizuar për nder të tijnjë festë madhështore. Ne vizituamEremitage 1 ) ku u shtangëm tëmahnitur para varrit të Dostojevskitnë manastirin Neëskij.Gjatë vizitës në muzeun e Tolstoitna shoqëroj e bija e tij. Atygjindeshin të gjitha reliket e tijtë mundshme, që nga rinia eherëshme. Manuskriptet e tijorigjinale, ilustrime nga punët etija, shumë fotogra, veshjet e tij,mijëra gjëra të vogla të jetës së tijtë perditëshme që sillnin kujtim etij. Pjesa më emocionale e muzeutishte dhoma e vdekjes e Tolstoit.Kjo dhomë ishte një imitacionperfekt i godinës së stacionithekurudhor Astapoëo, ku Tolstoikishte vdekur gjatë arratisjes ngashtëpia e tij. Të gjitha mobilietorigjinale të stacionit ishinsjellë nga Astapoëo në këtësallë – stacion dhe të bënintë mendosh që je realisht nëdhomën e vdekjes të Tolstoit.Një shtrat i thjeshtë gati primitiv,manteli i tij me të cilin ai uarratis nga shtëpia, varej në njëgozhdë mbas dere, shkopi i tij ipleqërise aty pranë....e njejtallampë që u ndez gjatë agonisësë tij, digjet natë e ditë. Në murshihet i vizatuar proli i tij osehija e vdekjes së tij, të cilën evizatoi një mik i familjes, ashtusi e projektonte në mur akae qiriut që digjej në dhomë,nga proli i Tolstoit të pajetë.Turma adhuruesish nga të gjithakrahinat e largëta vinin papushim në Moskë, për të nderuarpoetin e madh. (Manteli iMoisiut, që ai me mijëra herë embajti në rolin e Fedias, erdhinë këtë muze mbas vdekjes sëAleksandrit si dhuratë).I gjithë qëndrimi në Rusi, ngasa ai pa dhe perjetoi atje, ishtepër Moisiun një ngarkesë shumë emadhe dhe e lodhshme, kështu qëmbas ikjes nga Moska ai ishte përvdekje i lodhur.1) Eremitage ose Ermitage: është njëvend pranë Saint Pertërsburgut në Newa kusot gjindet një ndër më të famshmit Muze tëArtit në botë. Ka rreth 350 salla ndër të cilatjanë të ekspozuara 60.000 objekte.Wien, me 2013-08-08PLORENZO ZOLFOër të katërtin vit radhazi përsëritet nëgusht, “Retnes” që në mesin e aktivitetevetë zhvilluara në Maschitane është me sigurimë e lashta dhe më interesantja. Ky eventdaton që në vitet e para të lindjes së qytezës Arbëreshe(1517), dhe përkujton themelimin e sajme një karousel të Stradioti-t. Gjatë shekujve,ngjarja është shtrembëruar në rëndësinë e sajhistorike, fetare dhe antropologjike duke lënëhapësirë interpretimeve të çuditshme. Retnesnë gjuhën arbëreshe do të thotë “rrotullim”, osemë saktë “udhëtim rrotullues me kalë”. Karuselirrotullohet tre herë në sheshin Madonna delCaroseno (por në ccdo rast për ngjyrat e sajtë bukura dhe emocionet ajo mbetet festa mëe dashur pas asaj të patronit Shën Elia). Qëprej disa vitesh kjo traditë ku prej disa muajshzhvillohet edhe jashtë Maschitos: Ginestra,Avigliano, San Marzano (Ta), këtë vit do të bëjënjë ndalesë në Montecilfone, një tjetër qendërarbëreshe të Abruzzos. Krijuesi i këtij evokimihistorik, është prof. Vincenzo Piano. “Në dritëne hulumtimeve të reja për të kaluarën historiketë paraardhësve tanë, shpjegon profesori, eventiështë organizuar me imtësi, si në krijimin ekostumeve, si në armët tradicionale dhe nëtë gjitha detajet e një karakteri historik, njëpërjetim i Retnes. Vëmendje e veçantë i ështëkushtuar përgatitjes së dy grupeve kryesore etnikeqë themeluan qytetin tonë: grekët koroneidhe shqiptarët-shkodranë, i pari “Majsor” dhee dyta “Cndrgnan” gjithmonë rivalë mes tyreqenë për disa arsye “. Evokimi i historisë meanë të kostumeve arbëreshe të “Kompanisë sëarmëve Stradioti” të kapiten Lazzaro Mathesdo të paraprihet nga një festival folklorik organizuarnga nxënësit e shkollave të mesmetë Maschito në kuadër të projektit të vlerësimittë pakicave gjuhësore.Maskiti rievokar bataljat e Koronevetkundër Shkodrjanëvet të veshur aljbërishtbëhet edhe sivjet ne muajin eE gushtit, për herën e katërtë,Rrethnesa, manifestaciona eMaskitit, patjetër, më e e ljashtae më e bukura e katundit; Ajo zëfill kur ljeu katundi (1517) mexhostrën e Stradjotëvet.Me motinçë shkoi manifestaciona klje strëmbuarnë storien e domethëniene saj me disa interpretacionafantasiose të papritura. FjaljaRrethnesë vjen me thenë “xhir mbikaljit” si një xhostërë me kuelj rrorro Shër Mërisë e Karosenit (ështëfesta më e bukura pas asaj e SëndElisë. Ka disa vitra çë kjo festëbëhet dhe jasht katundit në Zhurë,San Marzano (TA), e sivjet bëhetdhe në Munçifun, njatër katundaljbëresh në Abruzet.Ky rekuper iget profsurit Vincenzo Pianoforte:“ Tue kërkuar te storia e prindëvettanë u organixar me kostume earmat atij moti një rievokacionë errethnesës; u veshtin dy grupe mekostume ndryshe ashtu si janë dyetnitë çë e fundaqrtin: Koronet eSkodrjanët, të parët “Maljsor” e tëditit “Skodrjanë të çiljet kljen sembrikundër te storia e katundit.Rievokaciona e bërë me kostumeka “ Compagnia d’arme stradiotidel cap. Lazzaro Mathes ” do tëvinj pas një rasenjë folkloristikee shkollës se mesme e Maskitit nërrethin e pruxhetit të minoramxetlinguistike.Pietro Abitante