Azerbaijan International jurnal\ - AI 7.1 (Yaz 1999) - AZERI.org

necw etmwli olduqlar\ haqda ba] s\nd\r\rd\lar. Mwn bir ne[w jurnalda bwzi arxitektura dizaynlar\na rastgwlmi]dim. Onlar [ox sadw idilwr—sement bloklardan haz\rlanm\] 10 kvadrat fut =l[^dw twk bir otaq.G=r^n^r, Qerti vw B=rl bombadan qorunmaq ^[^n d^zwltdiklwri s\`\nacaqlar\n\ tezliklw Qertinin hwr yaykonservlw]dirdiyi tomat bankalar\n\ saxlamaq ^[^n divarlar\na rwflwr wlavw etdilwr vw zirzwmi kimi dwistifadw etmwyw ba]lad\lar.Mwn he[ bilmirdim ki, mwn b=y^ywndw “dwmir pwrdw” arxas\nda olan o qwribw diyar\n baryeri da`\lacaq vwbiz =yrwnwcwyik ki, bizim u]aql\q qorxular\m\z Sovetlwrin [wkdiyi qorxunun m^qabilindw bir ]ey deyilmi].Bu il d^nya yeni wsrw vw yeni minilliyw qwdwm qoyur. Belw ki, bizim jurnal “Wsr seriyalar\”n\ nw]r etmwklw20-ci wsrin Azwrbaycan\n\ m^xtwlif m=vqedwn twdqiq etmi]dir: Wdwbiyyat (Yaz n=mrwsi), Incwswnwt (Yayn=mrwsi), }ahidlik hesabat\ (Pay\z n=mrwsi) vw Nwhwnglwr (Q\] n=mrwsi).Bizim birinci n=mrwmiz Twzadlar wsri: Wdwbi mwnzwrw son 100 ildw azwrbaycanl\lar\n ya]ad\`\ hisslwritwrwnn^m etmwk ^[^n wlindwn gwlwni edwn yaz\[\lar\n wswrlwrini m^wyywn edir.Wlbwttw ki, bu wsrdw siyaswt onlar\n taleyini hwll edib. 1918-ci ilwdwk Azwrbaycan Rusiya [ar\ twrwfindwnidarw olunmu]dur. Sonra [ox q\sa bir m^ddwt wrzindw (1918-1920) Azwrbaycan DemokratikRespublikas\n\ yaratmaqla Azwrbaycanl\lar m^stwqilliyin dad\n\ hiss etdilwr. Daha sonra isw Bol]eviklwr wnnwhaywt 1991-ci ildw da`\lan Sovet d=vlwt sistemini qurdular. Indi yenidwn bir daha m^stwqillik vwdemokratiya c\`\r\ ilw getmwyw ba]lam\]d\r.Siyaswt hwm[inin h=kumwtin ]wxsi sahibkarl\q tw]wbb^slwrini necw ruhland\rmas\ vw ya bo`mas\ n=qteyinwzwrindwndw iqtisadi siyaswt m^wyywn etmi]dir. Siyaswt dil siyaswtini dw formala]d\rm\]d\r. Adamlar\n birhisswsi inan\r ki, wgwr Sovet siyaswti bir nwsil dw davam etswydi, onda Azwrbaycan dili ana dili kimi demwkolar ki, tam s\radan [\xm\] olard\. Ancaq indi wksinw gwnclwr ingilis dilini =yrwnmwyw can atd\qca rus diliart\q k=lgwdw qal\r. Hwtta wlifba da siyasi manipulyasiyan\n qurban\ olmu]dur. Bu wsrdw wlifba d^z d=rddwfw dwyi]dirilib: wrwb wlifbas\ndan (1927-ci ilwdwk), lat\n wlifbas\na (1927-1937), kiril wlifbas\na (1937-1991) vw nwhaywt yenidwn lat\n wlifbas\na (1991). Siyaswt hwm[inin dinlw ba`l\ siyaswtw dw =z dwrin twsirinig=stwrirdi. Bu g^n wnwnwvi m^swlman =lkwsi say\lan Azwrbaycan =z^n^n d^nywvi olmas\ ilw vw ba]qadinlwrw qar]\ a[\q m^nasibwti ilw fwxr edir. Twzadlar siyah\s\ sonsuz olaraq davam edw bilwrdi.Bu n=mrwdw siz azwrbaycanl\lar\ bu wsrdw narahat edwn mwswlwlwr barwdw =twri mwlumat ala bilwcwksiniz. Bubirinci dwfwdir ki, bu wswrlwr ingilis dilindw [ap olunur.Siz hekaywlwrdw vw ]erlwrdw rast gwlwcwyiniz rwmzlw]dirmw vasitwsilw Azwrbaycanl\lar\n bu wsrdw nwlwrlw^zlw]diklwrini a]kar edwcwksiniz. Yaln\z sa` qalmaq ^[^n hwyat\n qaydalar\n\ =yrwnmwk ^[^n nw qwdwrenerji swrf olundu`unu da g=rwcwksiniz. Azwrbaycanl\lar hwqiqi qorxu vw s\x\nt\n\n nw oldu`unu bilirdilwr.Onlar hwr hans\ bir yerindw deyilmwmi] mwzwmmwtin vw ya xarakterin d^zg^n qiymwtlwndirilmwmwsinindwyi]mwz nwticwlwrini bilirdilwr. Bwxtiyar Vahabzadw belw bir dwh]wti =z^n^n “Iki qorxu” ]erindw twsvir edib(swh. 65). Burda o g=stwrir ki, hwtta iki yax\n dost belw ^rwkdwn swmimi s=hbwt etmwyw qorxurdular.2

Azwrbaycan yaz\[\lar\ =z beyinlwrindw olan ideyalar\n\ ba]qa obyektlwrw, insanlara, tarixi d=vrlwrw vwco`rafi mwkanlara twtbiq etmwklw azad dan\]ma`\ =yrwnmi]lwr. Misal ^[^n, Vahabzadw bir dwfw AB}h=kumwtinin Amerika kimya[\s\, Makkarti eras\ –“Ifritwlwrin ovu”nun qurban\ Linus Polinqw olanm^nasibwtini ittiham edwrwk wslindw oxucular\n\ Sovetlwrin =z alimi vw siyasi aktivi olan Andrey Saxarovaolan m^nasibwti barwdw d^]^nmwsini istwyirdi. Misallar sonsuzdur—dil mwswlwlwri, repressiya.Bu topluda qorxunun wn ac\ n^munwsi Anar\n “O gecwnin swhwri”dir (swh.38). Hekayw qorxulu film ^[^n[ox yax]\ bir ssenari olard\. Wswrin s^jet xwtti he[ dw kiminsw fantaziyas\n\n mwhsulu deyildi, belw ki, oinsanlar\n 1937-ci ildw Stalin repressiyas\ d=vr^ndw ke[irdiyi qorxuya wsaslanm\]d\r. O d=vrdw twxminwnbe] milyon nwfwr insan hwbs olunmu]du ki, bunlar\n [ox hisswsi s^rg^n edilmi] vw oradaca d^nyalar\n\dwyi]mi]lwr. Anar burada hwdwfw al\nd\qlar\na inanan insanlar\ ^zwn iflic edici panikan\ twsvir edir.Mwnzilin [=l twrwfindw “qara quz`un” u[ub gwlir vw dan yeri s=k^lwndw qonur. Hwr bir kws o =l^m sa[anayaq swslwrinin haraya y=nwldiyini twyin etmwyw cwhd edir. Anar bir-bir b^t^n surwtlwrin fikirlwrini onlar[arpay\da uzand\qca, hwyatlar\na nwzwr yetirmwklw a[\r. Onlar\ satan dostlar\ yoxsa qon]ular\ olmu]dur?Bu bir ne[w hwftw wvvwl hwbsw al\nan bwstwkar twrwfindwn yaz\lm\] bir mahn\s\n\ g^nahs\zcas\na oxuyan]wxsin =z u]a`\ ola bilwrdimi?Siz =zlwrini tamamilw k=mwksiz hiss edwn o insanlar\n vasitwsilw hwyat\n tutqunlu`unu vw yaln\zl\`\n\ a]karedwcwksiniz. Wn [ox inki]af etdirilwn surwtlwrdwn biri Yusif Swmwdo`lunun “Bayat\ }iraz”\ndak\ Swbzwli day\obraz\d\r (swh.58). Swbzwli day\ 23 il orkestrdw kontrabas ifa edwn hwdsiz yaz\q, qoca, xwstw bir adamd\r. O=z^n^ yaln\z o zaman swlahiyywtli hiss edir ki, ondan wnwnwvi mu`amlardan birini [almaq xahi] olunur,halbuki onun alwtindw bunu etmwk m^mk^n deyildi.Biz bilwrwkdwn Soveti twbli` edwn he[ bir wswr daxil etmwmi]ik. Bunun wvwzinw, biz wsrin wsl daxilimwnzwrwsini g=stwrw bilwn wswrlwr axtar\b tapma`a [al\]m\]\q.&mid edirik ki, bu swhifwlwrdw siz Azwrbaycan wdwbiyyat\n\n varl\ xwzinwsini a]kar edwcwksiniz. Wlbwttw ki,bu toplu yaln\z bir giri]dir. Baxmayaraq ki, bunlar\n [ox az hisswsi ingilis dilinw twrc^mw edilmi]dir hwlwtwdqiq edilwsi [ox wswr vard\r. &mid edirik ki, bizim cwhdlwrmiz daha [ox twrc^mwyw stimul verwcwk.Belwliklw oxuyun, lwzzwt al\n vw wsri wn yax]\ bilwnlwrin vw hwqiqwti s=z swnwti vasitwsilw ifadw edwnlwrin g=z^ilw a]kar edin. Vw wlbwttw ki, nw olur olsun swtiralt\ ifadwlwri m^tlwq diqqwtlw oxuyun—bu yaz\[\lar\nwslindw beyinlwrindw tutduqlar\ fikirlwridir.______Twrc^mw: &lviyyw MwmmwdovaRedaktw edwn vw veb ^[^n haz\rlayan: Arzu A`ayeva3