zhvillimi gjuhësor dhe letrar i nxënësve përmes trajtimit të veprës ...

ZHVILLIMI GJUHËSOR DHE LETRAR INXËNËSVE PËRMES TRAJTIMIT TËVEPRËS LETRARE NË PERIUDHËN ERILINDJES KOMBËTARE PËRSHKOLLAT SHQIPE NË DIASPORË1MSc. Elfrida BEGAJFreskida MILOTI02.08.2012Zhvillimi gjuhësor dhe letrar i nxënësve tëdiasporës - Elfrida Begaj, Freskida Miloti

QËLLIMI Aftësimi teorik dhe praktik për mësimdhënien egjuhës dhe letërsisë shqipe në shkollat e fëmijëveme origjinë shqiptare, që jetojnë jashtëShqipërisë dhe trojeve shqiptare.02.08.2012Zhvillimi gjuhësor dhe letrar i nxënësve tëdiasporës - Elfrida Begaj, Freskida Miloti2

OBJEKTIVATPjesëmarrësit:të njihen me një pjesë të rëndësishme të trashëgimisë kulturore dheartistike kombëtare, siç është vepra letrare e periudhës së RilindjesKombëtare Shqiptare;të punojnë me nxënësit në orë të veçanta mësimore, vepra letrare tëautorëve më të rëndësishëm të kësaj periudhe si në prozë, ashtu dhe nëpoezi;të zhvillojnë te nxënësit aftësinë e të folurit, të dëgjuarit, të shkruaritdhe të lexuarit në poezitë, prozën lirike dhe patriotike etj;të shpjegojnë praktikisht përdorimin e metodave të mësimdhëniesintegruese dhe ndërvepruese;të mundësojnë një qasje më të madhe ndaj mësimit interaktiv, zbavitësdhe formues;të zbatojnë mësimin e integruar, duke u mbështetur në konsideratat,përvojat vetjake, kohën, individualitetet, stilet e të nxënit, si njëmetodologji që ndryshon në proces;të zhvillojnë te nxënësit shprehi gjuhësore të përshtatshme dhe njohuri edije të sistemuara në bazë të moshës dhe nivelit që kanë nxënësit.302.08.2012Zhvillimi gjuhësor dhe letrar i nxënësve tëdiasporës - Elfrida Begaj, Freskida Miloti

STRUKTURA E MODULIT Pjesa e parë, trajton aspektet e përmbajtjes së programit qëlidhen me identitetin shqiptar, me frymën patriotike tëRilindësve në veprat e tyre. Në këtë pjesë, pjesëmarrësit do tënjihen me atë që quhet krijimtari letrare e periudhës sëRilindjes Kombëtare. Pjesa e dytë e modulit ofron modele të ndryshmemësimdhënieje, të cilat motivojnë një ndërveprim tëefektshëm midis nxënësve e mësuesit dhe nxënësve ndërmjettyre. Në këtë pjesë, mësimdhënësit gjejnë shembuj konkretë tëtrajtimit të një koncepti gjuhësor dhe letrar, metoda e teknikaspecifike, që lidhen me mësimdhënien e gjuhës dhe letërsisëshqipe, përvoja që kanë të bëjnë me përdorimin e materialevemësimore, vënien në skenë të pjesëve të ndryshme letrare,dramatizime, përdorimin e CD-ve etj. Ky modul është një material ndihmës, të cilinmësimdhënësit mund ta pasurojnë me përvojat vetjake,kohën, individualitetet, stilet e të nxënit të nxënësve,mjediset konkrete etj.402.08.2012Zhvillimi gjuhësor dhe letrar i nxënësve tëdiasporës - Elfrida Begaj, Freskida Miloti

LETËRSIA E RILINDJESKOMBËTARE (1)Letërsia e Rilindjes Kombëtare Shqiptare është:a) dëshmi e shpirtit artistik, krijues dhe intelektual e popullit shqiptar;b) lëvizje e popullit shqiptar për çlirim kombëtar (nga pikëpamja historike);c) zanafilla e letërsisë kombëtare shqiptare (nga pikëpamja letrare).Tiparet kryesore të Rilindjes Kombëtare:a) Iluminizmi.b) Humanizmi.Rilindësit:a) ishin përfaqësuesit më në zë të Lëvizjes Kombëtare (vëllezërit Frashëri, Mjeda,Kristoforidhi, Vaso Pasha, Çajupi, Asdreni, Shiroka etj);b) luftuan për përhapjen e diturisë, arsimit, për një Shqipëri dhe shoqëri shqiptare tëemancipuar;c) ishin patriotë, demokratë dhe iluministë;d) i dhanë një rëndësi të veçantë arsimit dhe kulturës, duke i konsideruar si pjesë tërëndësishme të zhvillimit shoqëror dhe kombëtar;e) i dhanë një rëndësi të madhe edhe elementit gjuhë, duke bërë evident faktin se gjuha ështëshenja e parë që tregon identitetin dhe kombësinë e një populli.02.08.2012Zhvillimi gjuhësor dhe letrar i nxënësve tëdiasporës - Elfrida Begaj, Freskida MilotiËshtë detyrim moral, intelektual, shoqëror dhe shtetëror që shoqëria, shteti,intelektualët, individët, këtë pasuri t’ia përcjellin brezave, fëmijëve e të rinjve.5

LETËRSIA E RILINDJESKOMBËTARE (2) Në këtë periudhë morën zhvillim gjinitë letrare(poezia dhe në mënyrë të veçantë poezia lirike). Puna për shkollën nuk u nda asnjëherë nga puna eshkrimtarit. Naimi, Kristoforidhi, Samiu, Mjeda umorën me përgatitjen e librave të parë shkollorë qënga abetarja deri te tekstet e shkencave dhe tëletërsisë për fëmijë. Ata i kënduan me zjarr dhe patosbukurisë, pasurisë dhe ëmbëlsisë së gjuhës shqipe. U hodhën themelet e gjuhës së sotme letrare; gjuhashqipe u ngrit në nivelin e një gjuhe të përpunuar,nëpërmjet krijimit të fjalëve të reja, zbulimit dhevlerësimit të pasurive të saj gjuhësore, pastrimit ngaelementet e huaja gjuhësore etj.602.08.2012Zhvillimi gjuhësor dhe letrar i nxënësve tëdiasporës - Elfrida Begaj, Freskida Miloti

MODELE ORËSHBAGËTI E BUJQËSIA (PJESA E PARË) O malet' e Shqipërisë e ju o lisat' e gjatë!Fushat e gjëra me lule, q'u kam ndër mënt dit' enatë!Ju bregore bukuroshe e ju lumenjt' e kulluar!Çuka, kodra, brinja, gërxhe dhe pylle tëgjelbëruar!Do të këndonj bagëtinë që mbani ju e ushqeni,O vendëthit e bekuar, ju mëndjen ma dëfreni.02.08.2012Zhvillimi gjuhësor dhe letrar i nxënësve tëdiasporës - Elfrida Begaj, Freskida Miloti7

FJALORTH xhuraja- fyelli i bariut kedhërit- kecat dushunja- murrizat,dëllinjat, shkurre ku kullosin meshumë dhitë lisnë fyl- lisin e zgavërt perëndi e ligjërisë – muza, perëndia e të folurit o mëmëz e dheut - perëndesha e bujqësisë, pjellorisëdhe bollëkut prehër i plotë i motit- barku pjellor i kohës tevlinke- kulari, dru i përkulur që i vihet në qafë kautpër ta mbrehur shërbëtor i mëmës së dheut- bujku të març vesh ngadalë- të kuptosh ca nga ca802.08.2012Zhvillimi gjuhësor dhe letrar i nxënësve tëdiasporës - Elfrida Begaj, Freskida Miloti

OBJEKTIVATNxënësi duhet të jetë i aftë: të ritregojë me fjalët e tij brendinë e poemës; të gjejë figurat letrare dhe të shpjegojë kuptimin e tyre nëpoemë; të identifikojë heroin lirik në vargjet e poezisë; të identifikojë problemet që shtron pjesa e poezisë; të diskutojë për natyrën, peizazhin e Shqipërisë në këtovargje; të diskutojë për mallin dhe krenarinë që kanë përvendlindjen; të gjykojë për vlerat që ka kjo poezi; të zbulojë dhe evidentojë pjesët me nëntekst të poezisë; të krahasojë poemën apo fragmentin poetik me poemat apofragmente të tilla sipas vendit ku ai ndodhet.902.08.2012Zhvillimi gjuhësor dhe letrar i nxënësve tëdiasporës - Elfrida Begaj, Freskida Miloti

Metoda dhe teknika të mësimdhënies: diskutim, punë në grupe, kllaster, brainstorming, punë e pavarur etj.Mjete mësimore: fletë të fotokopjuara të poemës, video-projektor, lapsa me ngjyra dhe fletëvizatimi, dvd etj.Puna përgatitore: mësuesi mund ta shpërndajë të printuar (hard copy) poemën apofragmentin e poemës te nxënësit, që ata ta lexojnë atë; të vjelë nga nxënësi mendime dhe ide me vlerë; të drejtojë, dëgjojë dhe kuptojë mendimet e nxënësve rreth poezisë; të kërkojë nga nxënësit që të diskutojnë me prindërit për poezinëshqiptare, konkretisht për fragmentin poetik dhe këtë informacion tasjellin në klasë.1002.08.2012Zhvillimi gjuhësor dhe letrar i nxënësve tëdiasporës - Elfrida Begaj, Freskida Miloti

HAPI I PARË: BISEDË HYRËSEStuhi mendimesh (brainstorming)• Çfarë dini ju për poezinë?• A ju kanë lexuar apo mësuar prindërit tuaj ndonjëherë poezi shqiptare? A keni lexuarndonjë përmbledhje me poezi të tilla? Çfarë ju ka bërë më shumë përshtypje?• Biseduat me prindërit për poezitë dhe poemat tona?• Çfarë ju ka pëlqyer ose jo nga këto fragmente poetike?• Do të donit t’i shtonit elemente bashkëkohore kësaj poezie shqiptare, pra ta sillnit nëkohë? P.sh.,duke nxitur komentet për strofat: “Ti Shqipëri me jep nder, me jep emrinshqiptar”.Lexim shprehës i poezisë (në varësi të mundësive, leximi mund të shoqërohet edhe me njëkolonë zanore në sfond, për të depërtuar më mirë në atmosferën e poezisë).Pyetje rreth të kuptuarit të poezisë: Në cilën pjesë shfaqet malli për vendlindjen? Cila është pjesa ku poeti e idealizon vendlindjen? Si e përshkruan poeti vashën bukuroshe të bariut? Si e përshkruan autori natyrën e Shqipërisë? Përse ka mall autori për vendlindjen? Në cilat vargje e shpreh autori mallin e tij për vendlindjen? Cili është qëllimi i autorit në këtë fragment?1102.08.2012Zhvillimi gjuhësor dhe letrar i nxënësve tëdiasporës - Elfrida Begaj, Freskida Miloti

HAPI I DYTË: FJALËT KYÇE Pyetje: Cilat mendoni ju se janë fjalët kyçe në këtë poezi? Përgjigje:• Njëra prej fjalëve kyçe e përdorur nga poeti është fjala Shqipëri.• Poeti i drejtohet Shqipërisë, mëmës së tij, sikur ta kishtepërpara syve.• Poeti jetoi për një kohë në Stamboll dhe vargjet e tij ia kushtoiShqipërisë.• Duke iu drejtuar Shqipërisë poeti i drejtohet në të njëjtën kohënjerëzve dhe natyrës së saj.• Poeti gërsheton figurën e atdheut me atë të shqiptarit dhepunës.Shënim: Të gjitha përgjigjet të konkretizohen, dukelexuar fragmente të tekstit, ku shfaqen këto përgjigje.1202.08.2012Zhvillimi gjuhësor dhe letrar i nxënësve tëdiasporës - Elfrida Begaj, Freskida Miloti

HAPI I TRETË: PËRSHKRIMIPyetje: Ç’të përbashkëta ka kjo poezi me ato që keni lexuar me parë ju?Përgjigje:Prania e vargut, rimës, ritmit.Romantizmi i autorit në këtë poezi.Përdorimi i figurave letrare, apostrofi, epiteti, eksklamacioni etj.Në këtë poezi shihet qartë ndjenja e fuqishme e krenarisë kombëtare. Një krenari eligjshme, e shprehur me tërë fuqinë e zemrës për vendin dhe kombin e tij.Këtë temë e kanë trajtuar dhe autorë të tjerë (atdhedashurinë), Çajupi, Mjeda, Fishta,Camaj.Fillimi i poezisë është nga më të bukurit dhe më prekësit. Përfytyrimet e autorit janë kaqreale, saqë të duket se je pranë këtij peizazhi.Përshkrimin e natyrës.Përjetimet lirike të autorit.Pyetje: Nga ndryshon kjo poemë nga të tjerat?Përgjigje: Autori përdor disa lloje ligjërimesh (vetërrëfimi V. I), (përshkrimi V. II),(dialogu V. III) .Shënim: Autori përdor vargun gjashtëmbëdhjetë rroksh.02.08.2012Zhvillimi gjuhësor dhe letrar i nxënësve tëdiasporës - Elfrida Begaj, Freskida Miloti13

HAPI I KATËRT: PUNA ME GRUPE Mësuesi i ndan nxënësit në tri grupe në varësi të numrit tëpërgjithshëm të nxënësve në një klasë. Grupi i parë mund tëcitojë krijime dhe vargje nga autorë të tjerë, si Mjeda, GJ.Fishta, Shiroka etj., që e kanë trajtuar edhe këta temën eatdheut. Grupi i dytë, të veçantat e poezisë; grupi i tretë bën njëdiagram me karakteristikat e përbashkëta dhe dallimet epoezisë së Naimit me atë të autorëve të tjerë. Pas diskutimit mes tyre nxënësit duhet të grupojnë mendimet. Shkruhet një fjali në qendër të fletores së shënimeve. Shkruhen fjalë ose fraza, që nxënësve u vijnë ndër mend rrethkësaj fjale apo teme të zgjedhur. Shënim. Fjalia e zgjedhur për kllasterin duhet të jetë e tillë qëi gjithë grupi të ketë mundësi të punojë. Në këtë rast, fjala ezgjedhur është Shqipëri. Kjo skemë mund të përdoret në tëgjitha temat e mësimit që kanë strukturën kllaster-reflektim.1402.08.2012Zhvillimi gjuhësor dhe letrar i nxënësve tëdiasporës - Elfrida Begaj, Freskida Miloti

SKEMË PËR KLLASTERSHQIPËRIFjali që të vijnë ndërmend kur shikonkëtë fjalë.Vendi i të parëveVendi ku kam lindurShtëpia jonë e përbashkëtVendi ku flasim një gjuhëVendi ku kemi të njëjtat zakone1502.08.2012Zhvillimi gjuhësor dhe letrar i nxënësve tëdiasporës - Elfrida Begaj, Freskida Miloti

HAPI I PESTË: VLERËSIMI DHE REFLEKTIMIPyetje: Si e gjykoni përshkrimin që i bën autori vendit të tij Shqipërisë?Përgjigje: Shqipërinë autori në këtë fragment e përshkruan me romantizëm; kemi tëbëjmë më shumë me një përfytyrim poetik të autorit, se sa me gjendjen reale të saj. Ai eidealizon përfytyrimin që ka për Shqipërinë.Mësuesi mund të pranojë çdo gjykim të nxënësit, mjafton që nxënësi ta argumentojë atë.02.08.2012Pyetje: Përse autori e idealizon vendin e tij? Si e gjykoni idealizmin e tij?Përgjigje: Autori e idealizon vendin e tij për të ngjallur te lexuesit ndjenjën eatdhedashurisë.Pyetje: Ndjenja e mallit që ka autori shfaqet për vendlindjen, për njerëzit?Përgjigje: Të gjithë pjesën e përshkruan ndjenja e mallit. Kjo ndjenjë shfaqet si përnjerëzit, ashtu dhe për vendin e lindjes.Pyetje: Cilat janë vlerat morale, historike dhe kulturore të kombit tonë?Përgjigje: Vlerat morale historike dhe kulturore janë të shumta. Ato janë të shprehura nëkarakterin vital të popullit shqiptar, në historinë e tij të lashtë, në gjuhën, traditatzakonore, në rezistencën dhe përpjekjet e tij për mbijetesë dhe qytetërim.Pyetje: Si vjen në përfytyrimin tuaj e konkretizuar në një pikturë Shqipëria?Zhvillimi gjuhësor dhe letrar i nxënësve tëdiasporës - Elfrida Begaj, Freskida MilotiShënim: Nxënësit që kanë aftësi për të pikturuar mund të vizatojnë sipas përfytyrimit të 16tyre atdheun dhe më pas diskutohet rreth mënyrës se si ata e kanë përfytyruar atë.

Hapi i gjashtë:Përfundimet e orës së mësimit02.08.2012Zhvillimi gjuhësor dhe letrar i nxënësve tëdiasporës - Elfrida Begaj, Freskida Miloti17

02.08.2012FALEMINDERIT!Zhvillimi gjuhësor dhe letrar i nxënësve tëdiasporës - Elfrida Begaj, Freskida Miloti18