Delta Wisły poniżej i powyżej poziomu morza. - Żuławski Park ...

Przekrój przez jezioro Druzno i sąsiednie poldery Raczki – Karczowiska oraz Nowe Dolno.Jezioro ma również dopływy spoza obszaru delty – z Wysoczyzny Elbląskieji Równiny Warmińskiej. Rozmieszczenie wałów łącznie ze sobą powiązanychwraz z pompowniami i przepustami wałowymi (tak zwanymi ujęciami wody),które nie są pokazane na szkicu, rozgranicza obszar wodny od lądowego.Jak stwierdzono wyżej, co człowiek wodzie „odebrał” może wodzie „zwrócić”, alemoże to „zrobić” woda sama. Dwukrotnie w historii coś takiego się wydarzyło.Pierwszy raz w 1888 roku, kiedy w Nogacie pod Janowem utworzył się bardzo groźnyrozległy zator lodowy. Prawy wał został przerwany, zniszczeniu uległa ówczesnainfrastruktura polderowa i zatopione wszystkie depresje polderowe na ŻuławachElbląskich wraz z położonymi wokół jeziora Druzno. Drugi raz podobne wydarzeniemiało miejsce w 1945 roku, kiedy cofający się z linii frontu wschodniego Niemcyzniszczyli infrastrukturę polderowa, zatapiając cały obszar depresji polderowych.Przez trzy lata grunty pozostawały pod wodą. Dopiero w wyniku operacji hydrotechnicznejpod kryptonimem „Żuławy” zasypano wyrwy w wałach, odbudowanolub wyremontowano pompownie i inne budowle oraz linie energetyczne, wypompowywanosukcesywnie wodę z zatopionych polderów i odwodniony terenosuszano, po czym nastąpiło jego ponowne zasiedlenie, przeważnie osadnikamipochodzącymi z obszarów innego kręgu cywilizacyjnego.We wspomnianym wyżej artykule stwierdzono, że w delcie Wisły prowadzonopolderowa gospodarkę przestrzenną, którą można odróżnić od gospodarki wodneji melioracji. Tu rozwijam owo stwierdzenie, że przez polderową gospodarkęprzestrzenną rozumie się hydrotechniczne (polderyzacyjne) tworzenie i kształtowanieprzestrzeni bezwodnej polderów z przestrzeni wodnej jeziora Druzno. Dlazrozumienia tej działalności należałoby zapytać: Jak mogło wyglądać środowiskonaturalne tego akwenu przed polderyzacją? W tym celu proponuję przejść siępo wale czołowym jeziora odgradzającym je od polderu Druzno-Jurandowo.Można to zrobić również w innych miejscach. Z pewnością będziemy zaskoczeniwidokiem. Zobaczymy fragmenty łęgu wierzbowego, a przy niskich poziomachwody – mokradła czy nawet części dna, trzcinowiska, a wśród roślinności szuwarowejkrzewy i kępy olsów. Można się nawet zastanawiać, dlaczego takiobszar nazywa się jeziorem. Nawet trudno zauważyć lustro wody. Można teżpodobną obserwację przeprowadzić od strony jeziora, płynąc statkiem na szlakuwodnym Kanału Elbląskiego. Rozciąga się stąd jedyny w swoim rodzaju widokobejmujący płat roślinności pływającej i oczeretowej oraz charakterystycznewyspy pływające, a nawet małe groble po zatopionym i nie odwodnionympolderze z 1945 roku. Dygresyjnie można dodać, że dziś takie zjawisko nazywasię renaturalizacją z ekologicznego punktu widzenia, natomiast polderyzacjęśrodowiska jeziornego przedstawiać jako przejaw denaturalizacji. Wracając dodawnego widoku na jezioro Druzno od strony walów i widząc mokradła, trudnobyło oprzeć się woli zrobienia z nich użytków rolnych. Zainteresowanie w tymkierunku wykazywali bogaci właściciele majątków. Zaczęto więc polderyzowaćobrzeża jeziora, W latach 70. XIX wieku powstał nawet plan likwidacji jezioraprzez jego odwodnienie i osuszenie, a przy tym usunięcia wałów, które napięteNowoutworzone depresje polderowe z akwenów jeziora Druzno oraz fragment jego infrastrukturypolderowej.wodą stanowiły źródło zagrożeń topieli w depresjach polderowych. W 1878roku plan polderyzacji jeziora Druzno został przez rząd pruski odrzucony, pobardziej szczegółowych i wieloaspektowych studiach. Linia graniczna wałówzostała czasowo ustabilizowana, w związku z budową szlaku wodnego KanałuElbląskiego w latach 1848-1858. Największe zmiany przestrzeni wodnych w lądowemiały miejsce w latach 1900-1945. Objęły one małe akweny położone naobrzeżach jeziora, co pokazano na kolejnej mapce. Poniżej opisano powstaniedwóch najmłodszych depresji polderowych – polderów Janów 62 i Dłużyna 71,uwzględniając dwa starsze poldery Żurawice 19 i Nowe Dolno 76 z wcześniejszegoetapu polderyzacji. Ich rozmieszczenie widoczne jest na mapce.Polder Janów 62 o powierzchni około 150 ha znajduje się w północno-wschodniejczęści jeziora Druzno. Dawniej, przed polderyzacją, strefa graniczna prajeziorasięgała do okolicy wsi Janów Pomorski u podnóża Wysoczyzny Elbląskiej.Elbląski archeolog Marek Jagodziński odkrył w tym miejscu (aktualnie w północnejczęści polderu na terenie przydepresyjnym), że istniała tu prawdopodobnieposzukiwana od dawna przez historyków osada handlowa Truso z przystaniąportową. W ten sposób dzisiejszy polder stał się sławny. Bardzo ciekawe jest jegopowstanie. Posługując się zdjęciem lotniczym można stwierdzić, że w obrębiepłytkiej części jeziora wykonana została grobla faszynowo-ziemna i zbudowanapompownia. W ten sposób, w pierwszej fazie polderyzacji, wydzielony zostałniewielki akwen czyli przestrzeń wodna, z której w drugiej fazie wypompowanowodę do jeziora. Fazę tę nazywa się inicjalną, ponieważ w wyniku pompowaniazaczął wyłaniać się ląd. Powstała przestrzeń bezwodna w postaci polderu w staniesurowym. Po odwodnieniu nową powierzchnię terenu należało osuszyć,czyli zmeliorować. W tym celu, już w trzeciej fazie polderyzacji, wykonano siećrowów z głównym kanałem pompowym, a w wyniku pompowania obniżonopoziom wody w sieci melioracyjnej do stanu umożliwiającego wykorzystanieterenu do użytkowania łąkowego. W wale wykonany został przepust z zastawką,tak zwane ujęcie do napuszczania wody z jeziora do polderu w czasie niedoboruglebowo-wodnego. W polderowej przestrzeni prowadzi się gospodarkę wodną,54