Delta Wisły poniżej i powyżej poziomu morza. - Żuławski Park ...

O depresjach polderowych w delcie Wisływokół jeziora DruznoW delcie Wisły na wschód od Nogatu i północny wschód od Malborka znajdujesię jezioro Druzno oraz obszar depresyjny w polderach położonych wokół tegojeziora, który jak żaden inny w tym regionie i na Pomorzu Nadwiślańskimjest przedmiotem zainteresowania ludzi z różnych środowisk zawodowych.Ponieważ tereny depresyjne występują w delcie wyłącznie w polderach, zostałyone nazwane depresjami polderowymi. Opisana w niniejszym artykule depresjapolderowa ma swoją tożsamość i specyfikę fizycznogeograficzną. Zadziwia tym,że nie jest środowiskiem naturalnym, lecz sztucznym, występującym na przekórnaturze, co oznacza, że w tym samym obszarze polderowym występować możejako ląd i woda, po jego zatopieniu. Można powiedzieć, że „z wody wzięta”może być „wodzie oddana”. Ze względu na niezwykłe walory przyrodniczei kulturowe, opanowywane przez hydrotechnikę polderową, jezioro Druznowraz z jego otoczeniem polderowym wzbudza ostatnio duże zainteresowanieturystyczne i krajoznawcze zarówno w kraju, jak i zagranicą. Interesują sięnim w ostatnim czasie mennonici, którzy uważają te obszary jako „ojczyznęprzybyszów”. Holendrzy w historii polderyzacji wymieniają deltę Wisły jakomiejsce „eksportu” inżynierii polderowej – ich sztuki narodowej.W numerze pierwszym „Jantarowych Szlaków” z 2006 roku zamieściłem artykułpod tytułem „O depresjach w delcie Wisły”, w którym podałem ogólnie czym sądepresje polderowe w tym regionie, a szczególnie na Żuławach Gdańskich. W artykuletym zwróciłem uwagę na występującą tu specyficzną sytuację, która możezadziwić i zaskoczyć. Mamy tu bowiem do czynienia z dwoma hydraulicznie powiązanymiustrojami: grawitacyjnym i pompowym. Na powierzchni całej delty Wisłyaż 70% zajmują tereny polderowe, z których wodę wypompowuje się cyklicznie doobwałowanej sieci wód płynących, a tylko 30% – z naturalnym (grawitacyjnym)odpływem wody. Depresje polderowe zajmują 27% ogólnej powierzchni delty, gdziepracuje 105 pompowni, w tym aż 65 na Żuławach Elbląskich. Ogólna powierzchniaterenów polderowych położonych wokół jeziora Druzno wynosi około 21 tysięcyha, w tym depresje polderowe zajmują około 15 tysięcy ha.W niniejszym artykule przedstawiono największy i najstarszy obszar ŻuławElbląskich. Nazywa się go hydrogenicznym, ponieważ został pierwotnie wyłonionyw wyniku polderyzacji i melioracji, czyli w wyniku wypompowaniawody i osuszeniu dawnego rozlewiska odnóg Nogatu i lokalnych cieków w południowo-zachodniejczęści Zalewu Wiślanego począwszy od XVI wieku. Nazałączonej ilustracji uwidoczniony jest prawdopodobny zarys linii strefy brzegowejowego rozlewiska, cofniętego w głąb pierwotnego obszaru deltowego starychodnóg Nogatu, który nazywano Małymi Żuławami Malborskimi lub ŻuławamiFiszewskimi w odróżnieniu od Wielkich Żuław Malborskich położonych pozachodniej stronie Nogatu, między tą rzeką i Wisłą. Widać też, że odnogiNogatu mają, jak na warunki deltowe, strukturę rozpływową. Przy niskichpoziomach wody w Zalewie Wiślanym rozlewisko stanowiły mokradła i bagnaniedostępne do użytkowania rolniczego i zasiedlania. Zarys linii brzegowejlaguny o nazwie „Drusin”, to praobszar dzisiejszego zbiornika wodnego – jezioraDruzno. Jego obecny kształt jest zaznaczony na fragmencie mapy H. Bertramaobrazującej naturalny krajobraz z około 1300 roku przed polderyzacją. Dziśna tym obszarze funkcjonuje w sensie hydraulicznym system lądowo-wodny(wodno-melioracyjny), który składa się z obwałowanego jeziora Druzno i połączonychz nim obwałowanych koryt rzecznych Dzierzgonki, Wąskiej, Elszki,Balewki, Tyny i innych strumieni oraz położonych wokół polderów. Człowiekjak gdyby „wtopił się” w ówczesne środowisko wodne, wytwarzając z pomocąpolderyzacji całkiem odmienne od poprzedniego środowisko lądowo-wodne.Z przestrzeni wodnej powstała przestrzeń bezwodna. Mamy więc w tym przypadkudo czynienia w obrębie równiny deltowej Żuław Elbląskich z lokalnymsystemem (obiektem) wodno-melioracyjnym zarządzanym przez człowieka– Żuławski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Elblągu. Na załączonymszkicu uwidocznione zostało rozmieszczenie obwałowanych koryt rzecznychz jeziorem Druzno. Na przekroju przez jezioro widać jego misę wzniesionąpowyżej poziomu morza i depresje polderowe położone poniżej poziomu morza.Fragment rekonstrukcji delty Nogatu z ok. 1300 r. wg H. Bertrama 1924.Rozmieszczenie wałów koryt rzek i potoków oraz jeziora Druzno na Żuławach Elbląskich.53