Delta Wisły poniżej i powyżej poziomu morza. - Żuławski Park ...
Delta Wisły poniżej i powyżej poziomu morza. - Żuławski Park ...
Delta Wisły poniżej i powyżej poziomu morza. - Żuławski Park ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Zabudowa polderowa delty Nogatu– na przekór prawom naturyNa początku pragnę odnieść się do tytułu mojego artykułu, mam bowiem świadomość,że może on budzić pewne zdziwienie. Dlatego najpierw kilka ogólnychuwag i refleksji. Według Leonarda da Vinci natura nie łamie swych praw. Od siebienatomiast dodam: Co bliższe przyrody, to lepsze i na stałe bardziej bezpieczne,ekonomiczne i ekologiczne. Proponuję przeto, aby w tym kontekście rozpatrywaćzjawisko i działania będące przedmiotem niniejszego artykułu. Przytoczę tustanowisko wybitnego znawcy problematyki deltowej Hugo Bertrama, nadradcyGdańskiego Związku Wałowego z 1936 roku, zawarte w „Memorialedotyczącym zagrożenia miasta Gdańska, portu gdańskiego i Żuław Gdańskichna skutek przerwania wału wiślanego między Tczewem i Błotnikiem”, któregotreść można odnieść do całej delty <strong>Wisły</strong>, w tym również do delty Nogatu.Ten naturalny stan rzeczy został w XIV wieku z gruntu zmieniony przez wyżejwymienione obwałowanie głównego koryta rzeki. Ręka ludzka w sposób bezwzględnyzadała gwałt przyrodzie. Aby uzyskać tereny osiedleńcze na tych tak cennych,z uwagi na niewyczerpalną urodzajność ziemi, musiano zrezygnować z naturalnegospływu rzeki. Znaczna liczba odgałęzień <strong>Wisły</strong> została obwałowana, a wysoka wodaujęta w trzy wielkie ujściowe odnogi, a mianowicie w Wisłę Gdańską, Wisłę Elbląskąi Nogat. Wynikło stąd, jak wyżej opisano, że wysoka woda, która dotychczasmogła się rozlewać równomiernie po całym obszarze, zmuszona została do spływuw międzywalu. W związku z tym wysokie stany wody między wałami wzrosły natyle, że miejscami przewyższały one o 7 do 8 m poziom zaplecza wałów.„O polderze wyspowym Grochowo w delcie <strong>Wisły</strong> nad Zalewem Wiślanym”.Przedstawiłem tam historię tego polderu z odniesieniem się do genezy delty Szkarpawy,której rozwój następował w zasadzie bez udziału człowieka. Natomiast co dopolderyzacji delty powstrzymałem się od oceny zjawiska wobec przyrody. W delcieNogatu mamy bowiem do czynienia z całkiem odmienną sytuacją ekologicznąi historyczną. W procesie deltotwórczym człowiek brał tu czynny udział. Interesującymprzykładem tego, jaką rolę odegrała zabudowa polderowa delty Nogatuw kształtowaniu sztucznego środowiska, jest historia wyżej wymienionych dwóchbliźniaczych polderów: Nowakowo i Nowotki. Najbardziej reprezentatywny jestpolder Nowakowo i nim w szczególności zająłem się w niniejszym artykule.Fragment delty Nogatu nad Zalewem Wiślanym po częściowej polderyzacji (wg niemieckiejmapy topograficznej).Rozwój wschodniej części delty <strong>Wisły</strong> (XVI-XX w.) wg Nordmanna z uzupełnieniami.<strong>Delta</strong> <strong>Wisły</strong> graniczy z Zalewem Wiślanym poprzez zespół pięciu polderów– dwóch przylądowych: Kobyla Kępa, przylegająca do Mierzei Wiślanej i Rubnou podnóża Wysoczyzny Elbląskiej oraz trzech wyspowych: Grochowo, Nowakowoi Nowotki. Polder wyspowy Grochowo w delcie Szkarpawy opisałem w artykulezamieszczonym w pierwszym numerze „Jantarowych Szlaków” z 2007 roku pt.Najpierw jednak ogólna refleksja, bardziej uniwersalna, dotycząca specyficznychuwarunkowań i zjawisk fizycznogeograficznych w deltach innych rzekz polderami na przykładzie Holandii, gdzie ziemie obiektów polderowych,szczególnie położonych <strong>poniżej</strong> <strong>poziomu</strong> <strong>morza</strong>, określa się mianem Man madeLand. Wynika z niego, że to człowiek jest ich twórcą i użytkownikiem. Lądowykrajobraz depresji powstał z denaturalizacji wodnego środowiska. Z tym,że jest to zgodne z biblijną przypowieścią, że człowiek panuje na ziemi i jestw pewnym sensie osobą rozgrywającą z przyrodą i od niego zależy byt i niebytdepresji polderowych.Podobnie jest w delcie <strong>Wisły</strong> pod względem fizycznogeograficznym. Aż dwietrzecie jej terytorium (z 170 tysięcy ha) to są poldery, a połowa tego obszarujest położona <strong>poniżej</strong> <strong>poziomu</strong> <strong>morza</strong>. Panuje tam pompowy ustrój wodny. Jakz powyższego stwierdzenia wynika, tylko jedna trzecia terytorium delty <strong>Wisły</strong>ma naturalny (grawitacyjny) ustrój wodny. Odnosząc się teraz do całej strefyprzygranicznej Zalewu Wiślanego, to trzeba podkreślić, że w całości panuje tampolderowy – pompowy ustrój wodny. Tereny w polderze Nowakowo na mapachniemieckich są oznaczone jako Terra Nova, czyli „ziemia nowa”. Tą nazwą była46