Delta Wisły poniżej i powyżej poziomu morza. - Żuławski Park ...
Delta Wisły poniżej i powyżej poziomu morza. - Żuławski Park ... Delta Wisły poniżej i powyżej poziomu morza. - Żuławski Park ...
Projekt zabudowy polderowej Zalewu Wiślanego inż. Dormtry i Janera z roku 1932 (polska wersja Jerzego Zaskiewicza).ściem na Bałtyk. Projekt ten obejmował również wykonanie kanału żeglugowegomiędzy Elblągiem a Królewcem w części przylądowej z Wysoczyzną Elbląską.Infrastruktura polderowa przewidywała trzy poldery z siecią melioracji odwadniająco-nawadniającej.Obraz spolderyzowanego Zalewu Wiślanego przedstawiazałączony plan tej niezwykłej inwestycji. Po drugiej wojnie światowej rozważanoprzydatność tego projektu. Między innymi przy analizie „Wytycznych do planuprzestrzennego rolniczego zagospodarowania Żuław” opracowanych przez inż.Stefana Biskupskiego w roku 1948.Szkic zabudowy trzema polderami zachodniej części Zalewu Wiślanego(K. Cebulak, 1973).W roku 1972 w związku z zamierzeniami aktywizacji Elbląga i na podstawiedecyzji Prezesa Rady Ministrów, przewodniczący Wojewódzkiej Rady Narodowejw Gdańsku powołał zespół fachowców do spraw opracowania problemukompleksowej ochrony przeciwpowodziowej Żuław w aspekcie zagrożenia odstrony Zalewu Wiślanego, z aktualizacją niemieckiej koncepcji. Na podstawietej sugestii powstało opracowanie pt. „Kompleksowa ochrona przeciwpowodziowaŻuław oraz problem częściowego osuszenia Zalewu Wiślanego” (Gdańsk1973). Nie miejsce tu ani czas na omówienie tego opracowania, nawet w sposóbogólny, jednak dla zaciekawienia czytelników jak miał wyglądać ów obrazspolderyzowanej części Zalewu Wiślanego, w artykule zamieszczono planikkoncepcji technicznej.Niniejszy artykuł napisany został z myślą o promocji i odkrywania fenomenuprzestrzennego delty Wisły w ramach „Roku Żuław”. Przy okazji warto zwrócićuwagę na opublikowany w postaci książki „Program rewitalizacji gospodarczejdelty Wisły i Zalewu Wiślanego” (Gdańsk 2006). Tematyka mojego artykułumieści się w założeniach tego programu, odczytując w strukturze jego celów„Rozwój turystyki, w tym agroturystyki i rekreacji z wykorzystaniem walorówśrodowiska przyrodniczego i kulturowego”.Kończąc pragnę jeszcze raz podkreślić, że delta Wisły stanowi niezwykły, żywyzabytek krajowego oraz europejskiego dziedzictwa hydrotechniki rzecznej i polderowej.Powinna być wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowegoi Przyrodniczego UNESCO, ponieważ odpowiada kryteriom określonymw Karcie Praw Dziedzictwa ICOMOS – Międzynarodowej Rady OchronyZabytków. Obiekt ten powinien stanowić wielką atrakcję turystyczno-krajoznawczą.45
Zabudowa polderowa delty Nogatu– na przekór prawom naturyNa początku pragnę odnieść się do tytułu mojego artykułu, mam bowiem świadomość,że może on budzić pewne zdziwienie. Dlatego najpierw kilka ogólnychuwag i refleksji. Według Leonarda da Vinci natura nie łamie swych praw. Od siebienatomiast dodam: Co bliższe przyrody, to lepsze i na stałe bardziej bezpieczne,ekonomiczne i ekologiczne. Proponuję przeto, aby w tym kontekście rozpatrywaćzjawisko i działania będące przedmiotem niniejszego artykułu. Przytoczę tustanowisko wybitnego znawcy problematyki deltowej Hugo Bertrama, nadradcyGdańskiego Związku Wałowego z 1936 roku, zawarte w „Memorialedotyczącym zagrożenia miasta Gdańska, portu gdańskiego i Żuław Gdańskichna skutek przerwania wału wiślanego między Tczewem i Błotnikiem”, któregotreść można odnieść do całej delty Wisły, w tym również do delty Nogatu.Ten naturalny stan rzeczy został w XIV wieku z gruntu zmieniony przez wyżejwymienione obwałowanie głównego koryta rzeki. Ręka ludzka w sposób bezwzględnyzadała gwałt przyrodzie. Aby uzyskać tereny osiedleńcze na tych tak cennych,z uwagi na niewyczerpalną urodzajność ziemi, musiano zrezygnować z naturalnegospływu rzeki. Znaczna liczba odgałęzień Wisły została obwałowana, a wysoka wodaujęta w trzy wielkie ujściowe odnogi, a mianowicie w Wisłę Gdańską, Wisłę Elbląskąi Nogat. Wynikło stąd, jak wyżej opisano, że wysoka woda, która dotychczasmogła się rozlewać równomiernie po całym obszarze, zmuszona została do spływuw międzywalu. W związku z tym wysokie stany wody między wałami wzrosły natyle, że miejscami przewyższały one o 7 do 8 m poziom zaplecza wałów.„O polderze wyspowym Grochowo w delcie Wisły nad Zalewem Wiślanym”.Przedstawiłem tam historię tego polderu z odniesieniem się do genezy delty Szkarpawy,której rozwój następował w zasadzie bez udziału człowieka. Natomiast co dopolderyzacji delty powstrzymałem się od oceny zjawiska wobec przyrody. W delcieNogatu mamy bowiem do czynienia z całkiem odmienną sytuacją ekologicznąi historyczną. W procesie deltotwórczym człowiek brał tu czynny udział. Interesującymprzykładem tego, jaką rolę odegrała zabudowa polderowa delty Nogatuw kształtowaniu sztucznego środowiska, jest historia wyżej wymienionych dwóchbliźniaczych polderów: Nowakowo i Nowotki. Najbardziej reprezentatywny jestpolder Nowakowo i nim w szczególności zająłem się w niniejszym artykule.Fragment delty Nogatu nad Zalewem Wiślanym po częściowej polderyzacji (wg niemieckiejmapy topograficznej).Rozwój wschodniej części delty Wisły (XVI-XX w.) wg Nordmanna z uzupełnieniami.Delta Wisły graniczy z Zalewem Wiślanym poprzez zespół pięciu polderów– dwóch przylądowych: Kobyla Kępa, przylegająca do Mierzei Wiślanej i Rubnou podnóża Wysoczyzny Elbląskiej oraz trzech wyspowych: Grochowo, Nowakowoi Nowotki. Polder wyspowy Grochowo w delcie Szkarpawy opisałem w artykulezamieszczonym w pierwszym numerze „Jantarowych Szlaków” z 2007 roku pt.Najpierw jednak ogólna refleksja, bardziej uniwersalna, dotycząca specyficznychuwarunkowań i zjawisk fizycznogeograficznych w deltach innych rzekz polderami na przykładzie Holandii, gdzie ziemie obiektów polderowych,szczególnie położonych poniżej poziomu morza, określa się mianem Man madeLand. Wynika z niego, że to człowiek jest ich twórcą i użytkownikiem. Lądowykrajobraz depresji powstał z denaturalizacji wodnego środowiska. Z tym,że jest to zgodne z biblijną przypowieścią, że człowiek panuje na ziemi i jestw pewnym sensie osobą rozgrywającą z przyrodą i od niego zależy byt i niebytdepresji polderowych.Podobnie jest w delcie Wisły pod względem fizycznogeograficznym. Aż dwietrzecie jej terytorium (z 170 tysięcy ha) to są poldery, a połowa tego obszarujest położona poniżej poziomu morza. Panuje tam pompowy ustrój wodny. Jakz powyższego stwierdzenia wynika, tylko jedna trzecia terytorium delty Wisłyma naturalny (grawitacyjny) ustrój wodny. Odnosząc się teraz do całej strefyprzygranicznej Zalewu Wiślanego, to trzeba podkreślić, że w całości panuje tampolderowy – pompowy ustrój wodny. Tereny w polderze Nowakowo na mapachniemieckich są oznaczone jako Terra Nova, czyli „ziemia nowa”. Tą nazwą była46
- Page 3: dr inż. Kazimierz CebulakDelta Wis
- Page 8 and 9: WstępDla Holendrów sprawa wydaje
- Page 11 and 12: i udziału projektantów tamtego pl
- Page 13 and 14: jest praktyką stosowaną do teren
- Page 15 and 16: Bardzo ważną rolę na Szpicy Mąt
- Page 17 and 18: O depresjach polderowych w delcie W
- Page 19 and 20: wykonano w miejscu, gdzie istniał
- Page 22 and 23: utonęło prawo wodne. Z zadowoleni
- Page 24 and 25: się trafne sformułowanie następu
- Page 26 and 27: Zalane Żuławy 1945 rok. Fot. Arch
- Page 28 and 29: O walce ze sztormem w delcie Wisły
- Page 30 and 31: Pompownia sztormowa przy wrotach i
- Page 32 and 33: Stacja pomp w Chłodniewie. Fot. M.
- Page 34 and 35: Pompownia Osłonka i Depresja Marz
- Page 36 and 37: Tablica upamiętniająca rok budowy
- Page 38 and 39: Poldery wyspowe, choć rozdzielone
- Page 40 and 41: Polder Grochowo jest położony na
- Page 42 and 43: Więźniowie podobozu Pröbbenau pr
- Page 44 and 45: Zabudowa polderowa delty Wisły i Z
- Page 48 and 49: zlikwidowane, a prawdziwa wiedza o
- Page 50 and 51: Pompownia nr 53 polderu Nowotki. Fo
- Page 52 and 53: Spróbuję odegrać rolę przewodni
- Page 54 and 55: O depresjach polderowych w delcie W
- Page 56 and 57: Pompownia nr 71 Dłużyna - Karczma
- Page 58 and 59: go z dnia 20 czerwca 1888 roku. W o
- Page 60 and 61: połacie lądu są chętnie zasiedl
Projekt zabudowy polderowej Zalewu Wiślanego inż. Dormtry i Janera z roku 1932 (polska wersja Jerzego Zaskiewicza).ściem na Bałtyk. Projekt ten obejmował również wykonanie kanału żeglugowegomiędzy Elblągiem a Królewcem w części przylądowej z Wysoczyzną Elbląską.Infrastruktura polderowa przewidywała trzy poldery z siecią melioracji odwadniająco-nawadniającej.Obraz spolderyzowanego Zalewu Wiślanego przedstawiazałączony plan tej niezwykłej inwestycji. Po drugiej wojnie światowej rozważanoprzydatność tego projektu. Między innymi przy analizie „Wytycznych do planuprzestrzennego rolniczego zagospodarowania Żuław” opracowanych przez inż.Stefana Biskupskiego w roku 1948.Szkic zabudowy trzema polderami zachodniej części Zalewu Wiślanego(K. Cebulak, 1973).W roku 1972 w związku z zamierzeniami aktywizacji Elbląga i na podstawiedecyzji Prezesa Rady Ministrów, przewodniczący Wojewódzkiej Rady Narodowejw Gdańsku powołał zespół fachowców do spraw opracowania problemukompleksowej ochrony przeciwpowodziowej Żuław w aspekcie zagrożenia odstrony Zalewu Wiślanego, z aktualizacją niemieckiej koncepcji. Na podstawietej sugestii powstało opracowanie pt. „Kompleksowa ochrona przeciwpowodziowaŻuław oraz problem częściowego osuszenia Zalewu Wiślanego” (Gdańsk1973). Nie miejsce tu ani czas na omówienie tego opracowania, nawet w sposóbogólny, jednak dla zaciekawienia czytelników jak miał wyglądać ów obrazspolderyzowanej części Zalewu Wiślanego, w artykule zamieszczono planikkoncepcji technicznej.Niniejszy artykuł napisany został z myślą o promocji i odkrywania fenomenuprzestrzennego delty <strong>Wisły</strong> w ramach „Roku Żuław”. Przy okazji warto zwrócićuwagę na opublikowany w postaci książki „Program rewitalizacji gospodarczejdelty <strong>Wisły</strong> i Zalewu Wiślanego” (Gdańsk 2006). Tematyka mojego artykułumieści się w założeniach tego programu, odczytując w strukturze jego celów„Rozwój turystyki, w tym agroturystyki i rekreacji z wykorzystaniem walorówśrodowiska przyrodniczego i kulturowego”.Kończąc pragnę jeszcze raz podkreślić, że delta <strong>Wisły</strong> stanowi niezwykły, żywyzabytek krajowego oraz europejskiego dziedzictwa hydrotechniki rzecznej i polderowej.Powinna być wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowegoi Przyrodniczego UNESCO, ponieważ odpowiada kryteriom określonymw Karcie Praw Dziedzictwa ICOMOS – Międzynarodowej Rady OchronyZabytków. Obiekt ten powinien stanowić wielką atrakcję turystyczno-krajoznawczą.45
Change language