Delta Wisły poniżej i powyżej poziomu morza. - Żuławski Park ...

Zabudowa polderowa delty Wisły i Zalewu WiślanegoRok 2008 został ogłoszony przez sejmiki województw pomorskiego i warmińsko-mazurskiego„Rokiem Żuław”. Z tej okazji w numerze 1/2008 magazynusamorządu województwa pomorskiego „Pomorskie” opublikowano artykułIwony Nalewajek pt. „Kraina wydarta wodzie”, którego końcowy podtytułbrzmi „Odkryć Żuławy”. Zorganizowano też różne imprezy promocyjne, m.in.dwie konferencje. Pierwsza odbyła się w Nowym Dworze Gdańskim 29 sierpnia2008 roku pt. „Wokół rzek” w ramach imprezy pod nazwą „Open Delta”. Drugakonferencja zorganizowana została 15 listopada 2008 roku w Gdańsku jakosesja naukowa pt. „Żuławy w poszukiwaniu tożsamości” w ramach obchodówjubileuszu 50-lecia Oddziału Etnografii Muzeum Narodowego w Gdańsku.Uczestniczyłem w obu tych spotkaniach. Jeżeli chodzi o tytuł pierwszej z wymienionychkonferencji, to jest on pewnego rodzaju wyzwaniem – „otworzyćdeltę”. W zaproszeniu wśród jej celów stwierdzono m.in., że „uroda Żuław deltyWisły nie jest zwykła, lecz ukryta, zakodowana w krajobrazie, którego nieodłącznączęścią są rzeki, kanały i rowy”. Taki obraz Żuław nie jest pełny, ponieważnie uwzględnia on najważniejszych elementów krajobrazu tego niezwykłegoobszaru w Polsce, a mianowicie obiektów i urządzeń hydrotechniki rzeczneji polderowej. Wiele z nich to żywe zabytki o długowiecznym rodowodzie.Wygłosiłem na tej konferencji referat pt. „Delta Wisły otwartym muzeum hydrotechnikii ojczyzną przybyszów”, wykorzystując wiedzę zawartą w kilkunastumoich artykułach opublikowanych na łamach kwartalnika „Jantarowe Szlaki”,począwszy od 2004 roku.W związku z „Rokiem Żuław” nadarza się właściwa okazja, aby stwierdzić, żeistnieje problem zarówno z określeniem tożsamości Żuław w delcie Wisły, jaki tożsamości samej delty Wisły. Szczególnie w sytuacji pochodnej po wykonaniuPrzekopu Wisły i odgrodzeniu od rzeki jej odnóg: Wisły Gdańskiej, Nogatui Szkarpawy z Wisłą Królewiecką w okresie od 1895 roku do roku 1916 orazpo 1945 roku, to jest od kiedy delta Wisły po tragicznych doświadczeniachwojennych i powojennych w latach 1945-1949 stała się „martwa” pod względemrozwoju przestrzennego i hydrologicznego. Do określenia tożsamości deltyWisły może przyczynić się pogłębiona refleksja dotycząca dziedzictwa kulturowegoi cywilizacyjnego tego obszaru. Nie ulega wątpliwości, że do dziedzictwacywilizacyjnego należy włączyć zabudowę polderową delty Wisły i ZalewuWiślanego.Dokonując polderyzacji jako zabiegu hydrotechnicznego, ludzie zmieniali w ciąguwieków oblicza naturalne równiny deltowej Wisły i zachodniej części ZalewuWiślanego oraz w coraz większej mierze czynili te obszary swoimi nowymiziemiami zamieszkania (ekumenami). To w wyniku polderyzacji z pierwotnychkrajobrazów naturalnych powstawały sztuczne krajobrazy kulturowe delty Wisły.Warto dodać, że Holendrzy takie zabiegi polderyzacji nazywają po angielsku„Man made Land” i chwalą się nimi jako sztuką narodową rozpowszechnianąpo całym świecie. Między innymi wykazują w historiografii polderowej i namapach, że eksportowali tę swoją wiedzę i umiejętności na obszar delty Wisły,i to nie tylko począwszy od XVI wieku, ale już znacznie wcześniej, bo w czasachkrzyżackich od XIII wieku.Delta Wisły obejmuje tereny zurbanizowane i wiejskie na powierzchni liczącejokoło 200 tysięcy hektarów. Jest to obszar określany pod względem geomorfologicznymi hydrologicznym w kontekście potencjału zagrożenia żywiołemwodnym. Natomiast Żuławy delty Wisły, obejmujące powierzchnię około 170tysięcy hektarów, to obszar rozpatrywany w aspekcie melioracji wodnych.Taka formuła została przyjęta i zatwierdzona przez Komitet EkonomicznyRady Ministrów z dnia 10 lutego 1962 roku, w związku z zatwierdzeniem„Regionalnego Planu Rozwoju Delty Wisły”. Nieporozumieniem jest przyjmowanietej powierzchni jako obszaru delty Wisły, bo jak z powyższegowynika, są dwie opcje i wizje delty Wisły jako regionu. Warto o tym pamiętać,mając na względzie znaczenie teoretyczne lub praktyczne. 70% powierzchniŻuław to obszary polderowe, mechanicznie odwadniane za pomocą 105 pompowni(2003 r.). Pozostałe 30% zajmują tereny odwadniane grawitacyjnie,będące poza zasięgiem oddziaływania morza, w tak zwanej hydrologicznejstrefie cofki.Małe poldery wokół Stobieckiego Zakątku Zalewu Wiślanegow pobliżu wsi Stobiec (Stobbendorf).Przylądek polderowy Stobieckiego Zakątka Zalewu Wiślanego przy polskim Haku (PolnischerHaken) we wsi Marzęcino (Jungfer).43