Delta Wisły poniżej i powyżej poziomu morza. - Żuławski Park ...

się trafne sformułowanie następującej treści: „Najczęściej są to sztuczne twory,które powstały w wyniku działalności człowieka, otoczone wałami i odwadnianeza pomocą pomp poruszanych niegdyś przez wiatraki, obecnie przez silnikielektryczne”.W dolinach i deltach rzecznych polderyzacja jest odzwierciedleniem procesucywilizacji. Ze stwierdzenia tego wynika następujący wniosek: aby historycznepostrzeganie przestrzeni kulturowej polderów traktowano nie tylko w kategoriachestetycznych, jak to na przykład czynią architekci krajobrazu i nie tylkow kategoriach środowiska fizycznego, ale jako tworzenie nowej przestrzeniżyciowej dla człowieka – sztucznej ekumeny, która jest sztuką osiąganą dziękioddziaływaniu natury i człowieka. Stąd Holendrzy przyjęli w stosunku dodepresji polderowych następujące określenie: „Polderyzacja jest sztuką narodową”.Wracając jeszcze do delty Wisły, należy pamiętać, że wraz z zanikiemlądolodu fazy pomorskiej zlodowacenia północnopolskiego, powstały warunkido powiększania się ekumeny, „przesuwania się ekosfery człowieka na północ,a wraz z tym faktem wzrastało znaczenie Wisły jako ważnego ciągu osadniczegoi komunikacyjnego” (W. Hensel, 1982). Człowiek powiększał obszar delty,tworząc nowe ekumeny na infrastrukturalnej osnowie polderowej.Integralną część niniejszego artykułu stanowi załączona mapa wykonana przezUrząd Wałowy w Gdańsku, która jak gdyby z lotu ptaka obrazuje infrastrukturęhydrotechniczną, w tym również polderową, delty Wisły i Nogatu wedługstanu z 1936 roku. Ta bardzo interesująca mapa znajduje się w publikacji pt.„Atlas der freien Stadt Danzig”, która została między innymi opublikowanaprzez J. Szukalskiego w nr. 2/2007 „Jantarowych Szlaków”. Mapa ta zawieranajważniejsze elementy infrastruktury dwóch hydrologicznych ustrojów deltyWisły: grawitacyjnego czyli cieków z wałami oraz pompowego czyli polderowegoz pompowniami, siecią kanałów i rowów, granicami polderów i inne.Zarówno jej tytuł jak i objaśnienia zostały przeze mnie przetłumaczone z językaniemieckiego z wersji oryginalnej. Z mapy wyłania się ówczesny obraz infrastrukturyi środowiska człowieka delty Wisły. Warto zwrócić uwagę na to, że aż2/3 ogólnej powierzchni delty zajmują poldery, a tylko 1/3 tereny odwadnianegrawitacyjnie. Są to tak zwane Żuławy Steblewskie, Żuławy Malborskie i ŻuławyFiszewskie. Na mapie zaznaczona jest granica Związku Wałowego Linawy,który powstał odrębnie w wyniku komasacji polderów i utworzenia polderuChłodniewo. Zaznaczone są również pompownie zlikwidowane przy komasacji.Sytuacja ta została przeze mnie opisana w artykule opublikowanym w nr 2/2004„Jantarowych Szlaków” pt. „Chłodniewo – polder i pompownia w delcie Wisły”.Na oryginale mapy zaznaczone są odmiennym kolorem depresje polderowe,które muszą być odwadniane i osuszane przez pompownie i chronione wałamiprzeciwpowodziowymi, ale mogą być przy uszkodzeniu wałów natychmiastzatopione. Poldery i pompownie nie są regularnie rozlokowane w terenie, alesą one zlokalizowane obustronnie przy obwałowanych ciekach, tak zwanychodbiornikach, z których woda odpływa po wypompowaniu do rzek i ZalewuWiślanego. Przeważnie w tych samych miejscach, gdzie były wiatraki odwadniające,później zastąpiono je pompowniami o napędzie parowym, a następnieelektrycznym. Na mapie są widoczne wały wiślane, które pełnią najważniejsząfunkcję osłonową żywiołu wodnego obszaru deltowego położonego po obustronach Wisły, jako głównej arterii wodnej. Mapa przedstawia także w całościstrukturę terytorialną równiny deltowej, która na 2/3 jej powierzchni jest opartana polderach, jako podstawowych jednostkach funkcjonalno-przestrzennych.Jest ona przekonującym dowodem, że ludzie mieszkają na terenach położonychpowyżej i poniżej poziomu morza. Jest to jedyny region w Polsce, gdzie wielkiewody przerywając wały, owe tereny nie tylko zalewają i podtapiają, ale takżemogą je zatopić, jak się to dzieje w depresjach polderowych.Wracając do tytułu artykułu, przypominam, że szczytowym osiągnięciemw rozwoju związków wałowych było powstanie Związku Wałowego Wisły-Nogatu oraz pośrednio – Przekopu Wisły, które to dzieła są dziedzictwemhydrotechnicznej kultury niematerialnej i materialnej. Pragnę podkreślić, żesą one przede wszystkim przejawem tak zwanej „polskiej myśli technicznej”,ponieważ to inżynier Woyten, major wojsk polskich i członek „Korpusu Pionierów”przedstawił swoją koncepcję regulacji Wisły wraz z przekopaniem mierzeiw 1768 roku na pokrzyżackim zamku w Malborku. Było to w czasie rozmówkomisji królewskiej z przedstawicielami samorządów wodnych i lokalnych władzz Malborka, Gdańska i Elbląga.W zakończeniu należy stwierdzić, że upowszechnienie tych przedsięwzięć inżynieriibudownictwa lądowo-wodnego jest potrzebne ze względów krajoznawczychi ogólnopoznawczych dla ukazania skutecznych zmagań człowieka z żywiołemwodnym, które przyczyniły się do tego, że od 1888 roku nie było w delcie Wisłypowodzi naturalnej, spowodowanej przez wielkie wody wiślane.23