Delta Wisły poniżej i powyżej poziomu morza. - Żuławski Park ...

Bardzo ważną rolę na Szpicy Mątowskiej odegrała budowla regulacyjna, którarozdzielała wody wiślane w kierunku Gdańska i Elbląga. Między tymi miastamitrwał w XVII wieku „bój z wodą i o wodę”. Do rozstrzygnięcia sporu włączonokróla polskiego Zygmunta III Wazę. Wydany został specjalny jego dekret regulującystosunki wodne w tym miejscu. Rozrząd wód polegał na tym, że 2/3wody kierowano Wisłą do Gdańska, a 1/3 Nogatem do Elbląga. W 1612 rokuwbity został w koryto rzeki pal kontrolny, nazywany królewskim, co widać naszkicu sytuacyjnym.Najważniejszym obiektem wodnym na początku delty Wisły jest węzeł hydrotechnicznypod Białą Górą, stanowiący obecnie żywy zabytek kultury technicznej,wpisany do rejestru zabytków. Składa się on z dwóch zespołów budowlii urządzeń połączonych ze sobą: jednego, który pełni funkcję melioracyjną dlaŻuław Kwidzyńskich, wyposażonego w zastawkę i nieczynną małą śluzę dotransportu wodnego, zbudowanego w ujściu Liwy do Nogatu w 1852 rokui przebudowanego w roku 1879 oraz drugiego zespołu wielofunkcyjnego obejmującegośluzę żeglugową, zaporę ziemną i jaz, zlokalizowanego na bocznymi zbudowano Kanał Wiślano-Nogatowy w pobliżu wsi Piekło, którym mniejszeilości wody kierowano do Nogatu poniżej Białej Góry. Wreszcie w 1915 rokuzamknięto wlot do tego kanału, gdy po wielu latach się okazało (1853-1915),że to rozwiązanie techniczne nie spełnia swojego zadania. Od tego czasu praktyczniezamknięto Nogat.Była to największa, dwudziestoletnia operacja hydrotechniczna w dziejachrozwoju delty Wisły, która obejmowała: utworzenie nowego ujścia Wisłydo morza w Świbnie, zamknięcie Wisły Gdańskiej, Szkarpawy, Kanału Wiślano-Zalewowegoi Kanału Wiślano-Nogatowego oraz utworzenie ze staregokoryta Nogatu kaskady żeglugowej z trzema stopniami (1895-1915).Nastąpiła gruntowna przebudowa układu hydrologicznego delty Wisły. Odtego czasu zakończył się wielowiekowy okres budowy przez Wisłę tak zwanejdelty wewnętrznej i rozpoczął się nowy okres budowy delty zewnętrznej,bezpośrednio w Zatoce Gdańskiej. W wyniku tego wielkiego wydarzeniatechnicznego rozpoczęto rekonstrukcję systemu polderowego delty Wisły,która trwa do dziś.Plan sytuacyjny obwałowanego koryta Wisły (stan 1855 r.) wg „Plan der Weichsel an der Falkenauerniederung... im Jahre 1855”.wejściu do kaskady Nogatu z trzema stopniami (na 886,4 km Wisły), oddanegodo eksploatacji w 1917 roku.W 1840 roku Wisła przerwała Mierzeję Wiślaną w okolicy wsi Górki. Utworzyłosię jej nowe ujście, a odcinek przełomowy nazwany został Śmiałą Wisłą.Radykalnie zmieniły się stosunki hydrologiczne idąc w górę rzeki. W związkuz tym stwierdzono, że na skutek skrócenia biegu rzeki i zwiększenia erozji jejkoryta, Wisła może przeprowadzić do morza więcej wody, niż dotychczas i odciążyćNogat. Idąc tropem tej myśli przegrodzono Nogat powyżej Białej GóryDla uzyskania pełniejszego obrazu przemian w miejscu, gdzie delty Wisły początek,trzeba wspomnieć o ich tle społecznym i kulturowym. Początek delty Wisłytworzy pierwsza żuława, mała wyspa międzyrzeczna w postaci symbolicznegotrójkąta greckiej litery „delta”, którego bokami są Wisła, Nogat i nieczynnyjuż Kanał Wiślano-Nogatowy. Wierzchołkami tego trójkąta są: Biała Góra(Weissenberg), Żydzia Góra (Judenberg) i Piekło (Pieckel). Obszar wyspy byłnazywany Pikelową Niziną (Pieckeler Niederung). Drugą nizinę, położonąw zakolu Starego Nogatu nazywano Rosenkranzer Niederung, w tym przypadku14