Delta Wisły poniżej i powyżej poziomu morza. - Żuławski Park ...

i udziału projektantów tamtego planu (naukowy konsultant Stanisław Malessa).Plan opiniował dla władz centralnych minister rolnictwa II Rzeczypospolitej,interesował się nim także Eugeniusz Kwiatkowski. Plan został zrealizowanydo 1975 roku. Nastąpiły zmiany w krajobrazie (wiedza ta jest przydatna dlaturystyki i krajoznawstwa), chodzi o zadrzewienie Żuław Gdańskich ciągamiklimatyczno-melioracyjnymi, wybudowanie mostu w Kiezmarku, budowęŻuławskiego Regionalnego Wodociągu Wiejsko-Miejskiego, rozwój NowegoDworu, komasację polderów i pompowni (kontynuacja koncepcji z okresu b.Wolnego Miasta Gdańsk i II wojny światowej), rozwój Rolniczego ZakładuDoświadczalnego w Starym Polu itp.Żuławy delty Wisły, tak został określany ten obszar mając na względzie gospodarowanieziemią (Żuławy) i wodą (deltę Wisły), a w tym kraina polderowegoustroju wodnego wynika z faktu, że zajmuje ona aż dwie trzecie ogólnej jejpowierzchni. Tylko jedna trzecia powierzchni delty to zwyczajne pod względemustroju hydrologicznego, stałe tereny ze swobodnym odpływem wodyz jego powierzchni. Mówiąc i pisząc o polderach i depresjach polderowychoraz przedstawiając ich właściwości pod kątem zamieszkiwania, użytkowaniai bezpieczeństwa trzeba sobie zdać sprawę z tego, jak bardzo specyficzne jestto środowisko geograficzne. Poldery są chronione wałami, ale ich centralnymii najważniejszymi obiektami są pompownie. Ta niezwykła kraina istniejedzięki funkcjonowaniu ponad dwustu pomp odwadniających (umieszczonychw różnych ilościach w 105 pompowniach), które wypompowują wodę na zewnątrzdo obwałowanych rzek i kanałów odbierających odkąd ona odpływa doZatoki Gdańskiej po lewej stronie Wisły i Zalewu Wiślanego po prawej stronie.Współczesny ustrój wodny delty Wisły przedstawia tabela.Ten kierunek myślenia zmierza do innego widzenia rzeczywistości krajobrazudelty Wisły, oraz do głębszego zrozumienia różnicy między naturalną przestrzeniączłowieka jego ekumeną na plusie (n.p.m.), a nienaturalną (sztuczną)przestrzenią na minusie (p.p.m.), której egzystencja zależy od woli człowieka,jako jego twórcy. Dwie trzecie obszaru delty Wisły to kraina polderów, a jednatrzecia wchodząca w skład polderów to tereny położone poniżej poziomu morza.Bez infrastruktury polderowej nie ma terenów depresyjnych. Są to akweny(wody), a nie tereny (ląd), o czym można się było przekonać w 1945 roku.Wystarczyło przerwać wały i zniszczyć albo uszkodzić pompy (infrastrukturępolderową), by woda z Zatoki Gdańskiej i Zalewu Wiślanego poprzez rzeki albobezpośrednio zawładnęła z powrotem wszystko to co jest lądem wyłonionym.Z mapy fizycznej znika ląd, jest woda. Do 1945 roku i zaraz po wojnie nie byłowątpliwości co do dziedziczenia cywilizacji hydraulicznej.Poniżej przedstawiam refleksje na temat: czym są depresje polderowe w delcieWisły w kontekście znaczenia społeczno-gospodarczego. Chodzi w tym przypadku,jaki status depresji polderowej. W delcie Wisły mamy do czynienia zosobliwym i wyjątkowym rodzajem depresji lądowej. W monografii „Geomorfologia”Mieczysława Klimaszewskiego, wymienia się trzy rodzaje depresji:deflacyjną, synklinorialną i tektoniczną. Są to depresje naturalne. W rozdzialept. „Formy antropogeniczne, morfogenetyczna działalność człowieka – społeczeństwa”nie wymienia depresji powstałych w wyniku działalności człowieka.Chodzi w tym przypadku o status depresji polderowej.Czym różnią się depresje w delcie Wisły, od przedstawionych w wyżej wymienionejmonografii? Nie ulega wątpliwości, że są one pochodzenia antropogenicznego,a więc nienaturalne. Mają więc szczególne właściwości. Podobnie jak te, którewystępują w Holandii. Mówi się o nich, że istnieją na przekór naturze. Pragnęprzywołać stare porzekadło holenderskie, które głosi: Bóg stworzył świat, aleHolandię stworzyli Holendrzy. Można powiedzieć inaczej, bardziej ogólnie: Bógstworzył ziemię (czyli ląd) dla bytowania człowieka, ale dał mu moc nad światem,do zmiany oblicza ziemi. Człowiek z tego przyzwolenia skorzystał i tworzy (pojęciestworzył pozostawiamy dla Boga) depresje lądowe. Wzorując się jak gdyby, naprzypowieści z Pisma Świętego – Księgi Rodzaju: „A potem Bóg rzekł : niechajzbiorą się wody spod nieba w jedno miejsce i niech się ukaże powierzchnia. A gdytak się stało Bóg nazwał tę suchą powierzchnię ziemią”, podobnie dzieje się zdepresją w delcie Wisły oraz w innych deltach rzek. Niech się wody zbiorą dojednego miejsca, a jest nim pompownia z pompami. A po wypompowaniu wodyutworzy się sucha ziemia (powierzchnia) czyli depresja polderowa.Holendrzy tworzenie polderów (depresji polderowej) nazywają sztuką narodową(„Dredge Drain Reclaim, THE ART OF A NATION” – tytuł książki, dr JOH.VAN VEEN, trzecie wydanie, 1952r.) – „Man made land”.Poldery depresyjne, pochodzące z akwenów, tworzy się etapowo. Na „żywo”,najpierw w fazie inicjacji powstaje polder w „stanie surowym”, po wypompowaniuwody, z tak zwanego akwatorium – obwałowanego z pompownią. W tejbezwodnej nowej przestrzeni lądowej kopie się kanały i rowy. Przez przepompowywaniewody następuje faza osuszenia terenu depresyjnego i oddanie polderudo użytkowania. Polderowe tereny depresyjne w delcie Wisły naznaczone sąsyndromem zatopienia, inaczej mówiąc „zagłady”. To oznacza unicestwieniedepresji polderowej, czyli powrotem akwenu. Odrodzenie depresji polderowej,po jej zatopieniu następuje w wyniku powtórnej polderyzacji. Z akwatoriumpowstaje terytorium, ale już nie na „żywo” tylko z „odtworzenia”. Przykłademmodelowym operacji inżynierskiej polderyzacji części akwenu Zalewu Wiślanegojest Depresja Marzęcińska. Powstała na początku II wojny światowej(na żywo) ze Stobieckiego Zakątka Zalewu. W 1945 roku została zatopionai ponownie z odtworzenia odwodniona, osuszona i zagospodarowana. Powstałana „żywo” w 1943 roku.Ustrój wodny delty Wisły; terytoria grawitacyjne i polderów pompowych (depresje polderowe)Podziałygeomorfologiczny i hydrologiczny (w aspekcie zagrożenia żywiołem wodnym i melioracji wodnej) w haTerytoria polderów pompowych odwadniane mechanicznie w zasięguPowierzchniaoddziaływania morza (Żuławy polderowe – dolne)Terytoria odwadnianegeograficznyPolderyDepresje polderowegrawitacyjnie poza zasięgiemŻuławy Deltyprzydepresyjne– położone poniżejpompownieRazemwłaściwe – górne)oddziaływania morza (ŻuławyWisłypołożone powyżejłącznie w %poziomu morzapoziomu morza– zatapialne–niezatapialneŻuławy Wielkie 18 040 39 432 12 57 472 25 648 83 120 49Żuławy Gdańskie 8 290 18 038 28 26 328 12 802 39 130 23Żuławy Elbląskie 19 090 17 070 65 36 160 11 970 48 130 28Ogółem i w % 45 420 38 74 530 62 105 119 960 70 50 420 30 170 380 10010