zaproszenie - I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Kasprowicza w ...

Marcin MamczurRozdrobnienie dzielnicowe w średniowiecznej Europie– geneza, rozwój i skutki zjawiska.Rozdrobnienie feudalne było w Europie wczesnego średniowiecza zjawiskiempowszechnym. Wynikało to z profilu gospodarczego oraz ze struktury feudalnej ówczesnychpaństw. Mianowicie, dominującą w tamtych czasach gospodarkę naturalną, cechowałasamowystarczalność, która doprowadziła do upadku mniejszych miast i znacznego osłabieniakontaktów handlowych. W efekcie doszło do zaniku wymiany towarowo – pienięŜnej, co z koleiuczyniło ziemię uprawną największym bogactwem ówczesnych ludzi. Ten stan rzeczy odbił sięjednak bardzo niekorzystnie na władzy królewskiej, która nie mogąc zapłacić m.in. urzędnikomczy rycerzom pieniądzem, wynagradzała ich nadaniami ziemskimi. Było to tzw. beneficjum, czylidoŜywotnie nadanie ziemi, bez praw dziedziczenia, w zamian za słuŜbę i wsparcie zbrojne. Zczasem doszło jednak do zagarnięcia otrzymanych terenów przez ich nowych właścicieli. W tensposób wykształciła się silna warstwa bogatych właścicieli ziemskich. Do ich sukcesu przyczyniłsię fakt, iŜ słuŜba wojskowa była początkowo powszechna, więc chłopi, nie będąc w staniezagospodarować swojej ziemi, zaczęli oddawać ją silniejszym, w zamian za przejęcie ichobowiązku słuŜby wojskowej. Tak wzmocnieni feudałowie zaczęli sami przekazywać ziemię(lenno) słabszemu rycerstwu, w zamian za słuŜbę. Kolejne umowy pomiędzy lennikami, czylikomendacje doprowadziły do ukształtowania się hierarchii lennej w myśl zasady: „wasal mojegowasala nie jest moim wasalem.” Oznaczało to, Ŝe wasale lenników królewskich nie podlegaliwładcy, lecz wyłącznie swojemu seniorowi. Dzięki temu niektórzy podwładni królewscy rychłostali się bogatsi i potęŜniejsi niŜ panujący, dąŜąc następnie do autonomii. W tym celu posługiwalisię przywilejami immunitetowymi. Doprowadziło to do powstania w praktycznie całej Europiepaństw, które faktycznie były jedynie konglomeratem na w pół niezawisłych ziem. Jedynymwyjątkiem na zachodzie była Anglia, w której warstwę uprzywilejowaną stanowili skandynawscynajeźdźcy, a podporządkowaną im ogół ludności anglosaskiej, w wyniku czego elita normandzkamusiała pozostać zjednoczona. Wyrazem tego stała się odmienna zasada określająca stosunkilenne: „wasal mojego wasala jest moim wasalem.” Natomiast w Europie środkowo-wschodniej,na terenie Rusi, Czech i Polski, mimo, iŜ wystąpiły wszystkie wymienione wyŜej zjawiska, doidentycznego procesu nie doszło. Owszem występują analogiczne fazy, jednak ostatecznie to niefeudałowie, ale władca dokonywał rozbicia jedności państwa (choć oczywiście wpływmoŜnowładztwa był w tym aspekcie niekwestionowany), które historycy określili mianemrozbicia dzielnicowego. Cezury tego rozpadu określają wieki XI i XV, przy czym najpóźniejzakończył się on na Rusi.Rozbicie dzielnicowe wynikało z przedstawionej wyŜej struktury feudalnej. Wzrostpozycji moŜnych, którzy dąŜyli do zwiększenia swojego wpływu na władcę (a więc dodecentralizacji rządów), wraz z brakiem powiązań gospodarczych (brak wspólnej bazysurowcowej, gospodarka samowystarczalna, słabość miast) oraz słabym poczuciem wspólnotynarodowej prowadził nieuchronnie do rozbicia jedności państwowej. Jednak w krajach Europyśrodkowo-wschodniej moŜnym nie udało się jeszcze zgromadzić takich majątków, jak ichodpowiednikom na zachodzie, w wyniku czego nie mogli stworzyć terytoriów autonomicznych.Poza tym wschodnie kresy Europy były obiektem ciągłej walki i najazdów róŜnych ludów (m.in.Niemców, Prusów, Pieczyngów czy Mongołów), które zmuszały feudałów do zachowania jakiejśformy władzy centralnej, w celu obrony własnych majątków. Te zjawiska uniemoŜliwiły więczajście procesu rozdrobnienia feudalnego. Jednak związana z licznym potomstwem obawa przedwojnami domowymi oraz naciski moŜnych, którzy nie wyrzekli się przecieŜ pragnień władzy,doprowadziły do rozbicia dzielnicowego. Taki stan rzeczy został ustanowiony statutami iusankcjonowany przysięgami społeczeństw, które zobowiązały się do przestrzegania nowych