Strategjia Kombetare e Arsimit 2004 -2015. - MASH

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015HYRJEKjo Strategji mbështetet në dokumentin ”Strategjia Kombëtare e Zhvillimittë Arsimit Parauniversitar 2004-2015”, i miratuar nga Qeveria shqiptare nëqershor 2004.Ndryshimet kryesore të kësaj Strategjie në krahasim me atë dokument janë:- Është shtuar kapitulli i strategjisë së arsimit profesional;- Është shtuar një pjesëz e posaçme për shërbimin privat arsimor;- Nuk janë përfshirë ato fjali të cilat bëjnë fjalë ngushtësisht përveprimtarinë ose pikëpamjet e një qeverie të caktuar.Strategjia Kombëtare e Arsimit është frut i kontributeve disavjeçare ispecialistëve shqiptarë dhe të huaj, si dhe i mësuesve e menaxherëve tanëarsimorë. Ne i falenderojmë ata përzemërsisht.Një mirënjohje e posaçme u përket institucioneve prestigjioze ndërkombëtaree në vçanti Bankës Botërore për asistencën e pazëvendësueshme qëdhanë në hartimin e kësaj Stregjie dhe po japin në zbatimin e saj.Kjo Strategji ka vlerën e një e një platforme kombëtare, brenda të cilës tëgjitha grupet e interesit do të mund të japin kontributin e tyre. Ajo konkretizonnjë nga përpjekjet më të rëndësishme për angazhimin intensiv profesional,vendosjen e dialogut gjithpërfshirës dhe mirëkuptimin ndërmjet aktorëve tëndryshëm.Strategjia synon të garantojë një sistem arsimor kombëtar e modern, i cili tënxitë rritjen e qëndrueshme ekonomike dhe konsolidimin e demokracisë, si dhe suksesinnë dialogun dhe kompeticionin me vendet e rajonit dhe më gjerë.Ky dokument është përvijuar pas këshillimeve të gjera dhe intensive mepërfaqësues të grupeve të ndryshme të interesit, si mësues, menaxherë arsimorë, prindër,nxënës, OJF, sindikatat, intelektualë, etj.Dokumenti është strukturuar në bazën e disa pjesëve kryesore:PJESA A identifikon fushat prioritare në zhvillimin e arsimitparauniversitar në Shqipëri. Kjo pjesë paraqet pikat e forta dhe të dobta dhesugjeron veprime të mundshme, që synojnë të forcojnë pikat e forta dhe tëeleminojnë ato të dobtat. Diskutimet në këtë strategji udhëhiqen nga parimet dhepraktikat më të mira të zhvillimit të arsimit, siç reflektohen në Organizatën përBashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik (OECD) dhe në vendet e BE. Në pjesën A- 5 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015A - PRIORITETET PËR ZHVILLIMIN E SEKTORIT TË ARSIMITPARAUNIVERSITARA1 Qeverisja - Reformimi dhe forcimi i kapaciteteve menaxhueseZbatimi i një modeli menaxhimi ende tepër të centralizuar në qeverisjen evendit në përgjithësi dhe në fushën e shërbimeve në veçanti, sjell uljen eefektivitetit dhe të efiçiencës së administratës publike. Ndërsa ristrukturimiformal kah decentralizimi ka shënuar progres të dukshëm në disa sektorë, dukepërfshirë edhe sektorin e arsimit, ritmet e decentralizimit të përgjegjësive dhe tëautoritetit vendimmarrës nga niveli qendror drejt atij vendor në këtë sektor nukjanë të kënaqshme sidomos në arsimin parauniversitar.A1.1 Reformimi i MASHNdërsa një ristrukturim i MASH është realizuar nën asistencën e BankësBotërore dhe disa hapa janë hedhur në riorganizimin e nivelit të dytë (DAR dheZAR), sfida pasuese është funksionimi i sistemit menaxhues të performancës nëtë gjitha nivelet e qeveri-sjes arsimore. Kjo nënkupton rritjen e transparencës përrolet e vendeve të punës në të gjithë piramidën administrative dhe qartësimin mëtë mirë të detyrave, përgjegjësive dhe detyrimeve reciproke institucionale përsecilin vend pune. Kjo do të rrisë shkallën e performancës së çdo individi tëangazhuar në menaxhimin e sistemit. Theksojmë se ndërhyrja do të marrëparasysh veprimet dhe procedurat e nevojshme për të siguruar dhe ruajturnivelin minimal të performancës. Sistemi do të sigurojë raportimin dhe auditiminnë disa drejtime, duke rritur në këtë mënyrë transparencën për veprimtarinë e tij.Ai do të sigurojë krijimin e mekanizmave të brendshëm dhe të jashtëm brendasistemit të menaxhimit. Në një periudhë afatshkurtër, MASH do të operojë sipasmo-delit të menaxhimit me bazë performance dhe më pas do të kalohet në nivelrajonal (drejtoritë arsimore), lokal dhe deri në nivel dhe shkolle. Modelet mebazë performan-ce do të përdoren për të krijuar përgjegjësi individuale më tëmëdha për vetëzhvillim dhe novacione.- 7 -

A.1.2 DecentralizimiSTRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015Decentralizimi në sektorin e arsimit do të sigurojë zgjerimin e pjesëmarrjesdhe rritjen e efektivitetit të grupeve të interesit në përvijimin e projektevearsimore dhe zbatimin e tyre.Një projekt i detajuar tanimë për decentralizimin është një mbështetje erëndësishme për realizimin e këtij procesi. Sipas tij MASH, në bashkëpunim meministri të tjera dhe me mbështetjen e organizmave ndërkombëtare, do tërealizojë delegime të përgjegjësi-ve qarqeve, drejtorive arsimore rajonale, zyravearsimore, bashkive e komunave, si dhe shkollave.Platforma e zbatimit synon:• ndarjen e përgjegjësive funksionale në sektorin e arsimit ndërmjetniveleve të qeverisjes;• identifikimin e kushteve për të rritur përgjegjësinë mbi funksionet qëpriten të decentralizohen, nga niveli qendror në nivelin shkollë.Ky proces do të realizohet përmes një balance të kujdesshme ndërmjetcentralizmit dhe decentralizmit, shoqëruar me ndërgjegjësimin për rreziqet dhemundësitë e suksesit.A.1.3 Autonomia e shkollaveNën këtë sistem të decentralizuar, shkollave do t’u kërkohet të marrinpërgjegjësi të mëdha në planifikimin, menaxhimin dhe përmirësimin cilësor tëshërbimeve që ato sigurojnë. Aktualisht, strukturat dhe personeli ekzistues kanëkapacitete të kufizuara për ta kthyer këtë në realitet. Komunitetet lokale dheprindërit në të kaluarën janë përfshirë shumë pak në planifikimin e veprimtariveshkollore dhe zgjidhjen e proble-meve eventuale që shoqëronin procesinmësimor, prandaj ata e ndjejnë jo si duhet përgjegjësinë për zhvillimin dheruajtjen e cilësisë së shërbimeve që ofrohen nga shkollat.Realizimi i autonomisë shkollore përfshin ndryshimin e një pjese tëlegjislacionit. Legjislacioni aktual nuk inkurajon dhe nuk mbështet sa duhetpjesëmarrjen e prindërve apo drejtorëve të shkollave për të marrë iniciativanovatore që lidhen me përmirësimin e kushteve të punës në shkollat e tyre.Skema e granteve për shkollat, si element thelbësor i autonomisë shkolloredo të favo-rizojë krijimin e kapaciteteve në shkolla dhe në nivel rajonal përplanifikimin dhe bu-xhetimin. Këto kapacitete do të zhvillohen në mënyrë tëvazhdueshme në të tre nivelet e arsimit parauniversitar . Me gjithë luhatjet, qëmund të shoqërojnë procesin, progresi kah autonomia shkollore do të jetë iqëndrueshëm në 10 vitet e ardhshme. Kjo reformë do të sigurohet edhe dukeformuar grupe shkollash te vogla, që do t’i ndajnë midis tyre aftësitë që të çojnë- 8 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015në autonomi. Këto shkolla do të shërbejnë gjithashtu për të pilotuar përvojat ereja të tyre, në mënyrë që të testohet modeli i decentralizimit në arsim.A.1.4 Sistemi i menaxhimit të informacionit në sektorin e arsimit(EMIS)Baza jo e plotë e të dhënave paraqet pengesa të mëdha në zhvillimin epolitikave dhe procedurave për përmirësimin e cilësisë së sistemit arsimor. Measistencën e BB, në MASH është krijuar Sektori i Analizës së Politikave dhePlanifikimit (SAPP), si njësia kyçe në analizën e të dhënave dhe zhvillimin epolitikave arsimore. Ky sektor, në bashkëpunim me Drejtorinë e Informacionitdhe Statistikës në MASH, do të vazhdojë të bashkëpunojë ngushtësisht meINSTAT, për përcaktimin e kategorive dhe niveleve të përpunimit të të dhënaveqë do të grumbullojë sistemi arsimor e më gjerë. Projekti i BB ka mbështeturgjithashtu zhvillimin e një sistemi EMIS, i cili do të ndihmojë SAPP në arritjen edetyrave të veta.Sistemi EMIS nënkupton edhe kërkimin konceptual dhe hetimin analitik tëtë dhënave për qëllime studimore. EMIS duhet të ketë kapacitetin për tëkategorizuar të dhënat ekonomike, infrastrukturore, sociale (duke përfshirëgrupet e minoritetit) dhe arsimore sipas niveleve: rural, urban dhe qëndror,qarku, bashkie/komune, deri në nivel shkolle.Njësia e mbledhjes dhe përpunimit të informacionit duhet të fuqizohet dhe të rritëveprimtarinë e vet në disa drejtime:• informacioni, që do të grumbullohet, duhet të përfaqësojë një sistemunik të dhë-nash, përsa i takon nomenklaturës dhe shkallës sëpërpunimit;• nomenklatura e të dhënave, që do të grumbullohen, duhet të jetëpërgjegjësi e MASH dhe e miratuar në nivelin më të lartë;• besueshmëria dhe plotësimi i informacionit duhet të konfirmohen edhenëpërmjet bashkëpunimit institucional me INSTAT;• informacioni i grumbulluar të konsiderohet pronësi institucionale nëshërbim të sistemit.A.1.5 Raportimi dhe sigurimi i cilësisëSigurimi i cilësisë së shërbimeve arsimore kërkon një ndryshim filozofikthelbësor, i cili nuk ka të bëjë vetëm me bërjen e politikave, por edhe memonitorimin.Vetëvlerësimi i individit ose strukturave të caktuara të sistemit, është njëmjet matës i fuqishëm dhe një procedurë e shpejtë vlerësimi që duhet të përdoret- 9 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015sa më dendur. Për të arritur besueshmërinë për rezultatet e bazuara në metodëne vetëvlerësimit, duhet të alternohet monitorimi periodik i jashtëm me atë tëbrendshëm. Një monitorim i tillë i koordinuar (i jashtëm dhe i brendshëm) lejontë bëhet në shkallë kombëtare dhe ndër-kombëtare krahasimi i cilësisë sëperformancës nga ana e menaxherëve dhe speciali-stëve të arsimit,administratorëve, etj. Ky sistem i dyfishtë monitorimi do të disponojë dheshfrytëzojë mënyra të shumta për raportim dhe auditim me qëllim që të rritettransparenca e procesit dhe besueshmëria e përfundimeve të arritura. Ai do tëshoqëro-het nga mekanizma të brendshëm dhe të jashtëm për sigurimin e cilësisësë auditimit.Monitorimi i brendshëm i performancës së shkollës mundësonndërmarrjen e veprime-ve të efektshme për përmirësime në formën e asistencësnga njësitë e specializuara lokale dhe kombëtare. Nëse një shkollë nuk arrin tëpërmbushë standardet e veta dhe objektivat e arritjeve të nxënësve, tëpërcaktuara në planet e veta zhvillimore, atëhere përgjegjësia i mbetet stafitpedagogjik dhe drejtuesve të shkollës. Në raste të tilla, qeveria vendore, e bazuarnë përgjegjësitë e transferuara në kuadër të decentralizimit të sektorit arsimor,mund të kufizojë përgjegjësitë e deleguara te shkolla dhe të shpërndajë bordin eshkollës.Organizimi i inspektimit me dy nivele, qendror dhe lokal, është një haptjetër drejt krijimit të strukturave që raportojnë cilësinë.A.2 Përmirësimi i cilësisë së procesit mësimor (mësimdhënie / nxënie)Pas ndryshimit të sistemit politiko – ekonomik, iniciativat qeveritare përzhvillimin social dhe ekonomik orientuan ndërtimin e shoqërisë demokratikedhe instalimin e ekonomisë së tregut.Strategjia Kombëtare e Zhvillimit Ekonomik e Social parashikon objektivaafatgjata e afatmesme për rritjen e qëndrueshme ekonomike, reduktimin evarfërisë dhe të proble-meve sociale. Realizimi i këtyre objektivave kërkon nëradhë të parë reformimin e sistemit arsimor, për ta përdorur si mbështetje realepër realizimin e iniciativave qeveritare.Duke qenë se kurrikula dhe procesi mësimor përfaqësojnë bazën e sistemitarsimor, përmirësimet e sistemit arsimor nisin pikërisht me rishikimin ekurrikulës dhe modernizimin e procesit mësimor. Kështu, qysh nga viti 1993,kurrikula e arsimit parauniversitar, procesi i mësimdhënie-mësimnxënies kanëqenë dhe janë objekt ndryshimesh dhe përmirësimesh të vazhdueshme, ndonësejo përherë shumë të organizuara dhe të mirëmenduara.Për të rritur nivelin e arsimimit të qytetarëve, aktualisht po zbatohet njëstrukturë e re e arsimit parauniversitar. Në strukturën e rishikuar 5+4+3, arsimi i- 10 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015të nxënit”, sipas së cilës hapen opsione për lëndë të reja dhe/ose integrimin elëndëve.Brendia. Integrimi vertikal dhe horizontalNjë nga shkaqet që favorizon dukurinë e braktisjes së shkollës nganxënësit në nivelin parauniversitar është mungesa e interesit të këtyre të funditpër mësimin 3 . Për këtë arsye është e nevojshme të përshtatet procesi mësimordhe përmbajtja kurrikulare me kërkesat e zhvillimit të fëmijëve dhe me aspiratate nxënësve dhe të prindërve. Integrimi i lëndëve është një nga përvojat që e bëjnëprocesin e nxënies më efektiv në vitet e shkollimit bazë. Veç kësaj, integrimilëndor do të ulë edhe numrin e teksteve shkollorë, pra, nga një për çdo lëndë, nënjë numër më të kufizuar tekstesh, duke menaxhuar kështu më mirë impaktin ekostos në arsimin parauniversitar.Krahasuar me treguesit e ngarkesës për vendet e OECD, ngarkesamësimore aktuale e nxënësve tanë është shumë e lartë. Kështu, reformakurrikulare duhet ta trajtojë me përparësi aspektin cilësor të mësimdhëniemësimnxëniesnë raport me atë sasior, si dhe t’u sigurojë nxënësve më shumëkohë, të kultivojë te ata shprehitë eksperimentue-se, të rrisë ambicien për kërkime të zhvillojë operacionet mendore të analizës dhe sintezës gjatë procesitmësimor.Struktura e kurrikulës së arsimit parauniversitarNdryshimi i strukturës së sistemit parauniversitar (5 vite arsimi fillor, 4arsimi i mesëm i ulët dhe 3 arsimi i mesëm i lartë) dikton rishikimin e strukturëskurrikulare për të zgjidhur problemet që shtron koha si dhe për ta afruar atë mevendet e rajonit dhe të BE. Brenda strukturës së propozuar ka lindur nevoja përnjë integrim vertikal të koncepteve. Inicimi i praktikës së lëndëve me zgjedhjekërkon të planifikohet në mënyrë të kujdesshme, për të garantuar zhvillimingradual të specializimit dhe artikulimit në programet universitare.Zgjedhja e lëndëve nga nxënësit dhe kurrikula gjithpërfshirëseZhvillimet e brendshme dhe kërkesa e afrimit me komunitetin europiandiktojnë nevojën për rritjen e fleksibilitetit në hartimin e kurrikulës, në mënyrëqë shkollat ose niveli lokal ta përshtasin atë, në masën që u lihet në dispozicion,me nevojat dhe kërkesat e zhvillimit perspektiv lokal ose të traditës. Politikat qëudhëheqin përdorimin e lëndëve me zgjedhje dhe të grup-lëndëve, i shërbejnëforcimit të këtij fleksibiliteti. Bordi i shkollës miraton politikën e kurrikulës në3 LSMS 2002- 12 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015nivel shkolle, ndërsa qeveria vendore, nëpër-mjet aplikimit të grantit në shkolla,ka rastin t’u japë prioritet projekteve kurrikulare të specifikuara.Shërbimi privat arsimorQysh nga lejimi i hapjes së shkollave private më 1995, ato janë zgjeruar menjë ritëm të moderuar duke arritur që në vitin 2004 të përfshijnë: 5 % të fëmijëvenë arsimin parashkollor; 3,7 % (3 % në arsimin bazë, 6 % në arsimin e mesëm tëpërgjithshëm dhe 7 % në arsimin e mesëm profesional) të nxënësve në arsiminparauniversitar dhe 2 % të studentëve. Ndërkohë janë privatizuar disa shërbimearsimore si publikimi, shtypja dhe shpërndarja e teksteve shkollore, po ashtundërtimi, rehabilitimi e mirëmbajtja e godinave arsimore.Ndjekja e këtyre shkollave nuk i detyrohet larmisë së ofertës kurrikulare,pasi ndryshimet e pakta nga shkollat publike kufizohen kryesisht në përfshirjene informatikës dhe të gjuhës angleze më herët ose të një gjuhe të huaj më tepër.Ndjekja e këtyre shkollave paraqitet më shumë si një kundërveprim ndaj cilësisësë ulët të shkollave publike dhe kjo falë numrit më të vogël të nxënësve për klasë,pajisjeve më të mira me laboratorë dhe mjete të tjera didaktike, gjithashtu njëpersoneli mësimor të përzgjedhur. Megjithëse nuk ka ende një konfirmimi zyrtartë arritjeve krahasuese të nxënësve të shkollave private me ato publike, është ipranishëm rreziku që në disa nga këto shkolla interesat e biznesit arsimor tëzbehin cilësinë e shërbimit arsimor.Përqëndrimi i shkollave private në disa qytete më të mëdha ka kufizuarfort aksesin ndaj tyre sidomos për zonat rurale, kurse çmimet përgjithësisht tëlarta, i bëjnë ato një privilegj të shtresave të kamura.Shërbimi privat është një nga mënyrat e rritjes së ofertës ndaj interesave dhenevojave të ndryshme të klientëve arsimorë. Për këtë arsye të parë shërbimi privatarsimor do të inkurajohet përmes:- Shtimit të shkollave private të të gjitha niveleve,- Shtimit i larmisë së tyre,- Zgjerimit të llojeve të shërbimeve të tjera arsimore.Një arsye tjetër e zgjerimit të shërbimit privat arsimor është financiare.Megjithë shtimin e domosdoshëm të përqindjes së PBB për sektorin e arsimit dhetë një politike të mundshme agresive në thithjen e fondeve të huaja, nevojitenburime të tjera financiare për të kryer një hop në cilësinë e arritjeve të nxënësvedhe, për këtë shkak, tërheqja e biznesit kah tregu arsimor është një nevojë.Politika inkurajuese ndaj institucioneve arsimore private, vendase ose tëhuaja, do të realizohet nëpërmjet mekanzimave të tilla si lehtësira fiskaledhe/ose mbulimin nga qeveria e një pjese të shpenzimeve rekurenteoperacionale. Këto mekanizma do të përdoren me përparësi për arsimin- 13 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015profesional dhe post-secondary education, në mënyrë që ato t’u përshtaten mëme fleksibilitet nevojave të tregut të punës; për arsimin e lartë, në mënyrë që tëshkarkohet buxheti shtetëror nga mbishpenzimet për këtë nënsektor, dhe përarsimin parashkollor, në mënyrë që të sigurohet larmia e duhur e ofertave për të;si dhe për për shkollat e fëmijëve me nevoja të veçanta.Favorizime ad hoc mund të bëhen sipas nevojave emergjente, si p.sh. përtë siguruar aksesin ndaj shkollimit bazë ose të mesme të përgjithshme në zona tëdeprivuara ose për të siguruar normalitetin në zona me shkolla tëmbipopulluara.Zgjerimi i tregut të shërbimit arsimor privat përtej shkollimit privat si përtrajnimin ose këshillimin e mësuesve dhe menaxherëve arsimorë, monitorimindhe vlerësimin e anëve të ndryshme të sistemit arsimor, për asistencën ndajnxënësve me nevoja të veçanta, etj., e kombinuar me një mbikqyrje të cilësisë sëkëtyre shërbimeve, do të sigurojë konkurencën e mjaftueshme si parakusht tëpërmirësimit cilësor të këtyre shërbimeve.Cilësia e pretenduar nga klientët e shkollimit privat do të garantohetpërmes inspektimeve të tyre sistematike dhe transparencës së informacionit rretharritjeve të nxënësve në këto shkolla.Rreziku që konkurenca e shkollave private ndaj atyre publike tëpërkeqësojë shërbimin arsimor publik do të parandalohet nëpërmjet menaxhimitdhe mësimdhënie-mësimnxënies mbi bazën e performancës (arritjeve tënxënësve) dhe transparencës së këtyre arritjeve ndaj opinionit publik dheprofesional.A.2.2 Zhvillimi i profesionit të mësimdhëniesParashikim më i mirë i kërkesës për mësuesPeriudha e deritanishme e tranzicionit shqiptar është karakterizuar ngamungesa e dukshme e investimeve sistematike dhe të përqëndruara përtrajnimin e mësuesve. Universitetet janë qenë përgjegjëse për trajnimin fillestar tëmësuesve. Në vitet e fundit trajnimi i tyre gjatë punës është kryer në mënyrë tëpakoordinuar. Agjenci të ndryshme joqeveritare vendase ose të huaja janëpërfshirë herë pas here në trajnimin e mësuesve. Por mungesa e një metodetërësore dhe koherente ka ulur efektivitetin e këtyre trajnimeve.Forcimi i Qendrës së Trajnimit dhe Kualifikimit për ArsiminMe ndihmën e Bankës Botërore u ngrit Qendra e Trajnimit dheKualifikimit për Arsimin. Ndër të tjera, ngritja e saj mori shkak edhe ngamungesa e standardeve të mësuesve, moduleve të tyre të trajnimit, vlerësimit tëperformancës, etj.- 14 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015Pjesë e strategjisë së arsimit është edhe hartimi i udhëzimeve të qarta përrolet dhe përgjegjësitë e stafit të Qendrës e veçanërisht për lidhjet e saj me grupete interesit në nivel rajonal dhe lokal.Përmbajtja/procesi i kurrikulës për trajnimin e mësuesve, etjSigurimi i një baze të fortë në arsimimin e mësuesve arrihet nëpërmjetzhvillimit të kompetencave të detajuara për mësuesit e arsimit bazë dhe atij tëmesëm. Ndihet nevoja për t’i pasqyruar këto kompetenca në programetuniversitare, të cilat duhet të udhëhiqen nga parimet e procesit të Bolonjës dhe tëpërfshirjes së praktikës profesionale si pjesë integrale e programit.Skema motivuese të punësimit të bazuara në meritatTërheqja dhe mbajtja në punë e mësuesve cilësorë kërkon që QATK, nëbashkëpunim me MASH, të studiojë skema të reja motivimi, të cilat bazohen nëperformancë/meritë dhe jo thjesht në stazhin e punës. Veprimi i parë që duhet tëndërmerret është respekti-mi i profesionit të mësuesit duke përshtatur pagat etyre me ato të punonjësve civilë.Shqyrtimi i modeleve të reja dhe alternative të trajnimit të mësuesvePërveç skemës bazë të trajnimit, QTKA duhet të shqyrtojë modelealternative për sigurimin e trajnimit të mësuesve si: modele për trajnimin emësuesve në klasa kolektive, modelin e trajnimit të mësuesve të klasave tëcaktuara, modelin e trajnimit të mësuesve të lëndëve të veçanta, modelin hibrid,mësimin frontal dhe mësimin në distancë. Për këtë qëllim do të zbatohenmodelet e reja dhe alternative të trajnimit të mësuesve, të cilat zgjerojnëkompetencat e mësuesve për rritjen e efektivitetit të shkollës, afrimin e raportitmësues-nxënës me mesataren ndërkombëtare dhe rritjen e efiçencës së sistemitarsimor.Sigurimi i cilësisë/regjistrimi i mësuesveLind nevoja për të zhvilluar procesin e regjistrimit dhe akreditimit tëmësuesve si dhe zbatimin e procedurave për monitorim të vazhdueshëm.Regjistrimi i mësuesve do të shërbejë si parakusht për të zënë një vend pune simësues. Procedura e aplikimit për vend pune, e miratimit dhe e zgjidhjes sëkonflikteve duhet të hartohet dhe miratohet formalisht nga qeveria dhe MASh.Kjo duhet të realizohet së bashku me reformën e programeve të trajnimit tëmësuesve.- 15 -

Trainimi i mësuesve gjatë punësSTRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015Një nga çështjet më kritike, me të cilat përballet MASH, është trajnimi i njënumri të madh mësuesish të pakualifikuar si dhe i mësuesve të tjerë për tëzhvilluar kompeten-cat e tyre në përdorimin e metodave të reja të mësimdhënies.Zhvillimi i vazhdueshëm profesional i mësuesve duhet të përputhet me nevojat etyre. Për këtë arsye duhet të hartohet një program trajnimi i bazuar në parimin ekërkesës, në përputhje me nevojat, atributet e reja të mësuesve, njohuritë mbilëndët e reja dhe modelet e reja të mësimit.Sigurimi i cilësisë dhe efiçiencës së trajnimit të mësuesve gjatë punëskërkon përdorimin e metodave alternative. Për shembull, trajnimi mund tëpërfshijë trajnime intensive në bllok, mësimin në distancë, modelin e përzjerë qëkombinon mësimin intensiv në fundjavë me mësimin në distancë. Siguruesit etrajnimit të mësuesve gjatë punës mund të vijnë nga universitetet, OJF-të,agjencitë ndërkombëtare apo shoqatat profesionale të mësuesve etj. Nëpërmjettrajnimeve profesionale, mësuesit marrin kreditet që u vlejnë për kualifikimetformale dhe plotësimin e kritereve për të fituar regjistrimin si mësues.A.2.3 Tekstet shkollorëTekstet shkollore, meqë kanë rëndësi të veçantë në zhvillimin e procesit tëmësimdhë-nie-mësimnxënies, kompensojnë kompetencat e kufizuara tëmësuesve dhe reflektojnë gjithashtu kuptimin e kufizuar të tyre për objektivatkurrikulare si pjesë të kurrikulave. Mësuesit trajtojnë më shumë përmbajtjen eteksteve shkollorë se sa objektivat e kurrikulës.Përzgjedhje më e mirë e përmbajtjes dhe strukturës shpjegueseRoli i teksteve shkollore në procesin e mësimdhënie-mësimnxënies është ihapur për debat të mëtejshëm. Debatit duhet t’i nënshtrohen përmbajtja dhestruktura e teksteve. Është e nevojshme të rishikohen dhe të përshtaten procesete hartimit të teksteve shkollore dhe të sigurimit të cilësisë me ato të vendeve tëBE dhe me vendet e tjera të zhvilluara. Metoda e deritanishme, ku në disa tekstembizotërojnë pedagogët e universiteteve, nuk mund të jetë e efektshme, sikurse etregon realiteti edhe në vende të zhvilluara. Mësuesit në shkolla duhet tëinkurajohen që të përfshihen në hartimin dhe zhvillimin e teksteve shkollorë.Brezi i ri i teksteve shkollore duhet të zbatojë metodat e mësimdhëniemësimnxënies,të cilat karakterizohen nga situata të marra nga jeta, të jenë tëorientuara nga zbatimet, si dhe të kenë në qendër nxënësin. Ato duhet tëinkurajojnë punën në grup si dhe mendimin e pavarur, krijues dhe kritik. Është enevojshme që autorët e mundshëm të trajnohen për hartimin e teksteve.- 16 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015Koordinimi i kërkesës dhe ofertës për tekstet shkolloreËshtë e nevojshme që të zbatohet një metodë e planifikuar dhe ekoordinuar për harti-min e teksteve shkollorë, veçanërisht gjatë rishikimit tëkurrikulës së arsimit parauni-versitar. Kurrikula e re mund të ketë një kompozimtë ndryshëm të përmbajtjes dhe të lëndëve. Numri i teksteve shkollorë dhepërmbajtja e shumë prej tyre pritet të ketë mjaft elementë të rinj. Baza e tëdhënave EMIS do të ndihmojë në planifikimin e kërkesës dhe ofertës së titujve tëndryshëm të teksteve shkollorë.Menaxhimi i kërkesës dhe ofertës për tekstet alternativeMe metodat e mësimnxënies që vënë në qendër nxënësin, tekstetalternativë marrin rëndësi të madhe. Përzgjedhja e këtyre teksteve do të përfshijëtë gjitha grupet e interesit, prindërit, shoqatat profesionale lëndore, qeverinëvendore etj., të cilët, nga ana e tyre, ushtrojnë kështu presion ndaj autorëve dheshtëpive botuese. Bashkë me decentralizimin në arsim, personat që janë nëkontakte të ngushta me lëndët dhe mësuesit, duhet të menaxhojnë dhe tëmonitorojnë kërkesën dhe ofertën për tekste.PrivatizimiPër nivele të caktuara dhe lloje shkollash, zhvillimi dhe furnizimi metekstet shkollorë duhet t’i kalojë sektorit privat. MASH do të ketë akomapërgjegjësi për sigurimin e cilësisë, duke bërë rekomandime për tekstet specifikëtë klasave të ndryshme. Procesi i përzgjedhjes së teksteve shkollorë duhet tëbëhet mbi bazën e konkurrencës dhe transparencës. MASH tashmë ka filluarpunën në këtë drejtim dhe ka si synim privatizimin gradual të të gjithë aktivitetittë zhvillimit dhe botimit të teksteve shkollorë. MASH do të miratojë cilësinë ebotimit dhe standardet e përmbajtjeve lëndore për klasa të ndryshme. Ajo do tëluajë rolin e agjentit të sigurimit të cilësisë dhe jo rolin e një shtëpie botuese.Mbulimi i kostosËshtë cilësuar progresive politika e dhënies së teksteve shkollore nëpërdorim falas për nxënësit e arsimit të detyruar. Megjithëse kjo politikë përbënnjë kosto të lartë për sektorin e arsimit, është e nevojshme që të gjenden mënyradhe rrugë alternative për financimin e botimit të këtyre teksteve. MASh, mendihmën e organizmave ndërkombëtare, do të shqyrtojë opsionet e mundshme.Kjo është e rëndësishme, pasi futja e metodave të reja mësimore kërkon njënumër të madh burimesh për mbarëvajtjen e procesit mësimor.- 17 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015A.2.4 Burimet alternative të mësimdhëniesBurimi aktual kryesor i procesit mësimor në arsimin parauniversitar janëtekstet shkollorë. Kjo ka bërë që mësuesit të japin në mësim vetëm përmbajtjen eteksteve, pa përdorur burime të tjera alternative. Ndjehet nevoja për futjengraduale të teksteve shtesë dhe librave të tjerë të referencës, duke filluar në këtëmënyrë me krijimin e bibliotekave në klasa. Përveç kësaj, përdorimi iteknologjisë së informacionit dhe komunikimit në programet e arsimitparauniversitar është shumë i kufizuar. Në shko-llat e mëdha ekziston mundësiae krijimit të bibliotekave me lidhje interneti.Qendra e sapo krijuar e Trajnimit dhe Kualifikimit dhe Instituti iKurrikulës dhe Standardeve duhet të gjejnë mënyra për të zhvilluar dhembështetur me burime shtesë arsimin parauniversitar. Ato mund të punojnë dhetë mbështesin mësuesit në mënyrë që ata të zhvillojnë praktikat më të mira dhepër të shkëmbyer më pas përvojën me kolegët e tyre në të gjithë vendin. Atoduhet të angazhohen gjithashtu në kërkimin e vazhduar të informacionit tëdobishëm për lëndë të ndryshme, si dhe të krijimit të CD-ve dhe materialeve tëprintuar, të cilat mund t’u shpërndahen shkollave që nuk kanë lidhje interneti.Ndërsa rolet e IKS dhe QTKA janë përcaktuar, do të jetë e nevojshme që ato tëmendojnë për funksionet e tyre në një formë të re, në kërkim të vazhdueshëm tëpraktikave të reja si dhe të burimeve të reja të mësimdhënie-mësimnxënies.A.2.5 Provimet dhe vlerësimetNë kuadrin e reformës në arsim, krijimi i Qendrës Kombëtare Arsimore eVlerësimit dhe Provimeve (QKAVP) dhe i Drejtorisë së Inspektimit në MASHshënon fillimin e dy reformave të rëndësishme institucionale. Ristrukturimiorganizativ duhet të plotësohet me zhvillimin e burimeve njerëzore për tëforcuar kapacitetet monitoruese dhe vlerësuese. Për të rritur efektivitetin eQKAVP duhet të vihet në veprim një sistem i dyfishtë, i cili përfshin monitorimindhe vlerësimin e brendshëm e të jashtëm (Shihni sigurimin e cilësisë te pjesa eqeverisjes).Forcimi i kapaciteteveKapaciteti aktual i QKAVP duket se konsiston vetëm në njohuri statistike, ndaj ai duhettë zgjerohet duke përfshirë ekspertë në fushën e arsimit, të cilët mund të hartojnë treguesrigorozë për të matur rezultatet e të nxënit. Kjo qendër ka nevojë për pajisje bashkëkohore për tëpërmbushur detyrën e vet dhe për të ndërmarrë misionin e përdo-rimit të treguesve kombëtarëdhe ndërkombëtarë të rezultateve të procesit mësimor.- 18 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015Monitorimi i cilësisë dhe përdorimi i treguesve ndërkombëtarëNisur nga synimi i përgjithshëm politik i sigurimit të kapaciteteve të aftapër ta inte-gruar vendin në BE, është tepër e nevojshme që të zhvillohen treguesitkombëtarë dhe ndërkombëtarë arsimorë si dhe sistemet e monitorimit të tyre.QKAVP ka përfituar disa trajnime të financuara nga projekti i BB në arsim, porka ende nevojë për krijimin dhe zhvillimin e kapaciteteve. Kështu, ende nukështë arritur të krijohet një sistem korrigjimi dhe klasifikimi i barazvlefshëm përtë krahasuar rezultatet me vende të ndryshme të rajonit.Zhvillimi dhe menaxhimi i provimeve kombëtareAktualisht publiku ka pak besim në sistemin aktual të provimeve, prandajQKAVP ka për detyrë që të kthejë integritetin dhe besimin e publikut në sistemete provimeve. Kjo qendër duhet të zhvillojë një sistem transparent, të sigurtë dheqë të mos lejojë daljen e çfarëdolloj informacioni që lidhet me provimet. Procesi izhvillimit dhe korrigjimit të provimeve duhet të rishikohet në mënyrë të tillë qëtë eleminohen mundësitë për kopjim. Mësuesit nuk duhet të lejohen tëmbikëqyrin nxënësin e tyre; fletët e provimit duhet të jenë të koduara në mënyrëtë çrregullt dhe jo me etiketa të lexueshme. Të gjitha konfliktet e interesave dhesituatat komprometuese duhet të eleminohen nga sistemi i menaxhimit tëprovimit.QKAVP do të kryejë kërkime dhe do të konsultohet me grupe të ndryshmeinteresi për të organizuar dhe zhvilluar një provim të vetëm në klasën e 12. Kyprovim duhet të shërbejë si tregues i njohurive të fituara nga nxënësit dhe si njëkriter bazë për hyrje në universitet. Metoda e propozuar e gruplëndëve nëkurrikulën e arsimit të mesëm do të lejojë artikulimin në programet universitare.Si rezultat, niveli i arritjeve në provimin e maturës do të përdoret ngauniversitetet si kriter edhe për pranimet në universitete.A3 FINANCIMI I ARSIMIT PARAUNIVERSITARDuke filluar nga viti 1989, shpenzimet publike për arsimin, si pjesë e PPB,kanë rënë në mënyrë të vazhdueshme, nga 4% në vitin 1989, në 3% në vitet 2000e 2001, dhe në 2,9% në vitin 2003. Këta tregues janë më të ulët se mesatarja evendeve të tjera të rajonit. Buxheti i shtetit për arsimin në vitin 2003 ishte vetëm10,3% e shpenzimeve të përgjithshme publike. Ky tregues, krahasuar me 11,4%për vitin 1995, dhe 11,5% për vitin 1996 nuk dëshmon për rritje.- 19 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015Aspiratat ekonomike dhe sociale, në progres të vazhdueshëm, diktojnëndryshime të mëdha në sistemin arsimor dhe, nëse ky sektor nuk financohet nëmënyrë të mjaftue-shme, shërbimi arsimor rrezikon jo vetëm të përkeqësohet,por edhe deri mund të mos sigurohet.Nga fundi i viteve 90-të, kërkesa për shpenzime kapitale është rriturndjeshëm për shkak të mungesës së mirëmbajtjes së vazhdueshme të objekteveshkollore dhe dëmtimit të tyre gjatë periudhës së tranzicionit dhe në krizën evitit 1997. MASH duhet të kërkojë mjete alternative që mund të përballohen ngaburimet kombëtare.A 3.1 Instrumentat dhe proceset për transferimin e fondeveModeli ”për nxënës” i financimitCilido qoftë procesi, duket se sistemi i financimit në arsim nuk i përgjigjetme efektivi-tet plotësimit të nevojave në ndryshim. Kështu psh., ndërkohë qëgama e shërbimeve dhe shpërndarja e burimeve të financimit në sektorin earsimit parauniversitar kanë ndryshuar, shpenzimet e përgjithshme tregojnë sesistemi aktual i financimit nuk po u përgjigjet me të njejtin ritëm zhvillimeveprogresive të këtij sektori. Migrimi i brendshëm dhe i jashtëm në rritje inxënësve, që ndjekin shkollën, mund të krijojë probleme në sistemin e financimitnë nivel rajonal. Për të kapërcyer këto dukuri, pra, për t’iu përgjigjur kërkesavenë ndryshim si dhe për të siguruar barazinë për nxënësit dhe rajonet, modeli ifinancimit “për nxënës” (per capita), që lidhet direkt me shkollat, mund të jetënjë alternativë e pranueshme për këtë qëllim. Ky model bazohet në numrinaktual të nxënësve, si dhe gjeografinë e shtrirjes së shërbimeve të nevojshme, nënumrin e mësuesve si dhe në stafin mbështetës dhe jo në sasinë e parave tëparacaktuara sipas praktikave pragmatike e arkaike të përdorura deri më sot.Financimi i qeverisë vendoreNë skemën menaxhuese aktuale të shërbimit arsimor, mirëmbajtja eshkollave është përgjegjësi e pushtetit vendor dhe realizohet nëpërmjetfinancimit nga granti i pakushtëzuar (i përfituar nga buxheti i shtetit) dhekontributi i qeverisjes vendore (i përfituar nga taksat lokale etj). Në praktikën endjekur gjer më sot, MASH-it nuk i raportohet për sasinë e financimit që iakordohet sektorit të arsimit në përgjithësi dhe nënsektorëve të tjerë nga qeveriavendore. Kësisoj MASH nuk merr informacionin e mjaftueshëm për sasinë edisbursimeve të fondeve nga ana e qeverisë vendore (shpen-zimet që kryhen përmirëmbajtjen e ndërtesave shkollore dhe anekseve ndihmëse), pra as përfinancimin e shërbimit arsimor në tërësi. Mungesa e një informacioni të tillë epengon seriozisht MASH për hartimin e një planifikimi financiar të besueshëmdhe efektiv.- 20 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015Menaxhimi i shpenzimeve korrente nga MAShMASH menaxhon disbursimin e të gjitha shpenzimeve korrente, d.m.th.shpenzimeve të lidhura me botimin e teksteve shkollore, me bursat e nxënësve,me materialet didak-tike si dhe me tranportin e mësuesve dhe nxënësve. Nëdritën e kosto-efektivitetit, mbajtja e disa shërbimeve në nivel qëndror përbënavantazh, ndërsa transporti i nxënësve dhe mësuesve si dhe bursat mund tërealizohen më mirë nga pushteti lokal. Realizimi i decentralizimit në sisteminarsimor do të rriste efikasitetin (duke ulur shpenzimet) për këtë shërbim.Megjithatë, planifikimi buxhetor i detajuar është i ne-vojshëm për të rriturpërgjegjshmërinë ndaj këtyre fondeve në të dyja nivelet, qendror dhe rajonal. Tëdyja palët duhet të jenë të afta të ndajnë kostot sipas zërave.Përgjegjshmëria dhe transparencaProcedura e transferimit të të gjitha fondeve nga niveli qëndror në atërajonal/lokal, si dhe kontributet e qeverisë vendore duhet të jenë sa mëtransparente. Përfshirja e zërave të veçantë në buxhet për të gjitha veprimtaritëkryesore, nëpërmjet financimit qendror dhe rajonal/lokal, do të qartësojë njëpjesë të konfuzionit ekzistues. MASH ka identifi-kuar shtatë programe, që nukfigurojnë në nivelet e qeverisjes vendore. Prania e zërave të tillë në këto nivele dotë sigurojë realizimin e disbursimeve sipas planifikimit dhe kohës sëparashikuar. Por, ajo që është më e rëndësishme, praktika e propozuar do tëndihmojë planifikuesit financiarë për evidentimin e mungesave dheshpenzimeve konkrete në nivelet e ndryshme të sistemit.Kapaciteti i planifikimit të buxhetitModeli aktual i ofertës së shërbimeve arsimore reflektohet në sisteminfinancues. Një nga kërkesat kryesore të reformimit në skemën e menaxhimit dhetë financimit të shër-bimit arsimor është kalimi në modelin e bazuar në kërkesëndhe performancën. Që të arrihet kjo, është e nevojshme të zhvillohen kapacitetetnë korelacion me nivelet e ndryshme të sistemit financiar në mënyrë që tëpërfshihen aktivisht në hartimin e planit të detajuar buxhetor dhe në zbatimin ekëtij plani.A 3.2 Rritja e efiçencës në financimin e nënsektoritKomunikimi dhe shkëmbimi i informacionitInformacioni i lidhur me kontributin e qeverisë vendore për sektorin earsimit duhet t’i vihet në dispozicion MASH, kur kjo e fundit planifikon- 21 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015buxhetin. Ky lloj shkëmbimi i informacionit financiar midis MASH, MF, qeverisëvendore dhe shkollave ka mungu-ar. Sistemi EMIS, i planifikuar për MASH,duhet të organizohet në formë të tillë që të mbledhë dhe të menaxhojë këtë llojinformacioni. Një grup ekspertësh financiarë duhet të angazhohen nëpërcaktimin e tipit të të dhënave, nivelin e mbledhjes, tipin dhe shkallën eanalizës së tyre, gjë që do të forcojë kapacitetet e MASH në planifikimin dhemenaxhimin e aktiviteteve të veta.Mbledhja e të ardhurave për shkollatDuhet të rishikohen praktikat aktuale të transferimit të të ardhurave në njëllogari të vetme bankare, duke vendosur taksa për sasinë e mbledhur të fondeve,si dhe vendimet lidhur me shpenzimet e bëra nga bashkitë dhe komunat.Shkollat dhe komunitetet duhet të kenë kontroll të plotë të të ardhurave.Përqindjet aktuale që i kalojnë shtetit nga këto fonde duhet të rishikohen, metendencë minimizimin e tyre, në mënyrë që të inkurajohen më shumë prindëritdhe komuniteti. Shkolla duhet lejuar që të rrisë pavarësinë në përdorimin e tëardhurave të krijuara nga paisjet e veta dhe mjediset si dhe nga punonjësit qëangazhohen jashtë orarit të punës.Përjashtimi nga taksat i investimeve në arsimDuke parë tkurrjen e financimit publik në arsim vitet e fundit, shkollatduhet të inkura-johen që të gjejnë burime alternative financimi. Për të inkurajuarrritjen e kontributit bamirës të publikut, të gjitha financimet alternative duhet tëpërjashtohen nga taksat, në mënyrë që çdo qindarkë e dhuruar të përdoret përpërmirësimin dhe mbështetjen e cilësisë në arsim. Gjithashtu, OJF-të, mësuesitdhe nxënësit, të cilët blejnë materiale mësimore si kompjutera etj., duhet tëpërjashtohen nga taksat. Është e nevojshme që të thjeshtohen rregullat përpërjashtime të tilla, në mënyrë që njerëzit të financojnë më shumë në këtë fushë.Rialokimi i fondeveArsimi bazë është nënsektori prioritar i arsimit. Prandaj MASH duhet tërishikojë shpenzimet në arsimin e lartë sipas modelit “përfituesi i shërbimitpaguan koston” me qëllim që të favorizojë financimin e niveleve të tjera tëarsimit. Fondet shtesë të për-fituara nga burimet e brendshme e të jashtme duhettë përdoren me përparësi nga arsimi parauniversitar.- 22 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015A 3.3 Sistemet e ekspertizëspropozuardhe mbështetjes së reformës sëEkziston rreziku që disa komuna ose bashki mund të mos jenë të afta që tëmenaxhoj-në shkollat me kosto-efektivitet. Kjo situatë mund të parandalohetduke krijuar partne-ritete midis këtyre të fundit me ato fqinje. Veç kësaj,ekspertët e institucioneve arsimo-re të specializuara dhe/ose ata të drejtorivearsimore rajonale, mund t’u atashohen shkollave që kanë nevojë për ndihmë. Kyrrezik është i pranishëm edhe në nivel shkolle dhe mund të parandalohet duke imenaxhuar shkollat e vogla në grupe me buxhet të përbashkët.A.4 KRIJIMI I KAPACITETEVE DHE ZHVILLIMI I BURIMEVENJERËZORE – NDRYSHIMI KONCEPTUALKalimi nga një sistem i centralizuar dhe i orientuar sipas ofertës në njësistem të bazuar në kërkesa (sipas vizionit të autoriteteve lokale dhekonsumatorit) dhe përgjegjshmëria në rritje kërkojnë një ndryshim thelbësorkonceptual, i cili, nga ana e vet, do të japë impaktin e tij në çështjet operative.Propozimet kryesore rreth sistemeve të përgjegjshmërisë disanivelëshe dhe tëorientuar nga kërkesa janë shumë komplekse, po të kemi parasysh historinë evendeve ku, në të kaluarën, ka sunduar ideologjia komuniste e bazuar nëmodelin e ofertës. Marrëdhëniet midis shtetit dhe qeverisë lokale, shtetit dheindividit, shtetit dhe sektorit privat etj., duhet t’i nënshtrohen një transformimi tëmadh. Për këtë arsye, në këtë kapitull shtjellohen disa ndryshime të rëndësishmedhe të nevojshme në sektorin e arsimit në kuadër të reformës arsimore.Duke pasur parasysh rritjen e kostos në buxhetin e sektorit publik, tëdiktuar nga kërkesa për një sistemi arsimor cilësor, është e nevojshme tëpërzgjidhen sisteme e modele të reja dhe efikase. Nga ky këndvështrim duhet tëzbatohet një metodë e bazuar në kërkesën, e cila do të mbështetet nga një sistemrigoroz monitorimi dhe vlerësimi, i krijuar në kuadrin e projektit EMIS. Mëposhtë jepen disa konsiderata të veçanta, si aspekte të rëndësishme të strategjisësë arsimit kombëtar.A 4.1 Arsimi si shërbim ndërsektoralSistemi arsimor kombëtar shërben si sektor shërbimi, i cili do të pajisëqytetarët e ardhshëm shqiptarë me njohuritë e nevojshme, me aftësitë eshkathtësitë e mjaftue-shme, të edukuar dhe të përkushtuar për të realizuarplanin kombëtar ekonomik e zhvillimor të vendit. Ai synon plotësimin enevojave kombëtare të tregut të punës dhe aspiratat social-kulturore të popullit.- 23 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015Prandaj, veprimtari të tilla si, p.sh., hartimi i kornizës kombëtare kurrikulareduhet të përfshijnë dialogun dhe inputin ndërsektoral, në mënyrë që korniza epropozuar të reflektojë nevojat e të gjithë sektorëve që mund të jenë të panjohuranga ata që deri më sot janë të përfshirë vetëm në sektorin e arsimit. E parë nganjë këndvështrim tjetër, nevoja për dialog ndërsektoral dhe për harmonizim tëmbështetjes mund të reflektohet në një sërë veprimtarish të ngjashme, tëfinancuara dhe mbështetura nga ministri të linjave të ndryshme. Kështu, p.sh.,programet që lidhen me “fëmijët e punësuar”, programet “ushqim për edukim”,subvencionet për “familjet në nevojë", etj., aktualisht menaxhohen dhe drejtohennga disa ministri të ndryshme. Për të rritur impaktin e këtyre programeve,kërkohet koordinimi i veprimeve ndërmjet ministrive që i menaxhojnë këtoprograme.A 4.2 Racionalizimi i shpërndarjes së shkollaveDuke marrë në konsideratë tendencat e larta të migrimit, natyrshëm lindnevoja për të krijuar një bazë të besueshme të dhënash të hartës së shkollave. Meanë të saj do të realizohet një planifikim më i besueshëm dhe afatgjatë, që do tësjellë një përdorim më efiçent të burimeve të kufizuara, në dispozicion të sektorittë arsimit parauniversitar. Duhet të racionalizohen shkollat që janë jo ekonomikenë menaxhim dhe të paqëndrue-shme në kuadrin e zhvillimit institucional. Ngaana tjetër, duhen gjetur dhe eksperi-mentuar modele alternative për të siguruarshërbimin arsimor në zonat me dendësi të ulët popullsie. Ndërsa kërkesa epërgjithshme për vende të reja mund të mos rritet, rishpërndarja e shkaktuar ngamigrimi i brendshëm do të krijojë nevojën për klasa të reja.MASH duhet të sigurojë në të njejtën kohë barazinë e shanseve dheefektivitetin.Racionalizimi mund të paraqesë sfida për sistemet me bazë lokale, kushkollat janë të veçuara nga njera-tjetra për shkak të kufijve administrativë midiszonave dhe rretheve, por numri i vogël i nxënësve po i bën këto shkolla tëpapërdorshme.A 4.3 Inspektimi dhe ndihmaRoli i inspektorëve në MASH shihet si një mekanizëm ndëshkues dhekontrollues. Kjo duhet të ndryshojë nëse ne dëshirojmë që profesionistët në arsimtë jenë novatorë dhe të përfshihen në procesin e vetzhvillimit. Një dështim nësistem, është përgjegjësi e barabartë për të gjithë ata që janë të përfshirë në detyraarsimore në nivele të ndryshme të tij. Opsioni më i mirë do të ishte të qenit mëaktiv dhe të qenit përherë i angazhuar në sigurimin e mbështetjes. Ky ndryshimkonceptual ka rëndësi për suksesin e procesit të “vetëraportimit”, i futur si pjesëe sigurimit të cilësisë dhe monitorimit. Që individët të raportojnë me ndershmëri,- 24 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015ata duhet të kenë besim te sistemi. Nëse jo, problemet që lindin nga të dhënatdhe rezultati jo i besueshëm do të vazhdojnë, prandaj çdo planifikim që merr përbazë këto të dhëna s’do të ketë vlera.A 4.4 Profesionalizimi i mësimdhëniesNgarkesa aktuale mësimore për mësuesit kërkon një vëmendje të re lidhurme statusin e profesionit të mësuesit. Ndryshe nga vendet e BE-së, mësimdhënianë Shqipëri nuk konsiderohet si një profesion me kohë të plotë. Duke paturparasysh se një nga objek-tivat e reformës është përafrimi i kapaciteteve dhe isistemit arsimor me ato të vendeve të BE, mësimdhënia në Shqipëri duhet tëshihet si një shërbim publik. Si rrjedhojë, mësuesit duhet të punojnë 30-40 orë nëjavë. Një trajtim i tillë do të rrisë angazhimin nga ana e mësuesve, si dhe do tëjustifikojë shtimin e rrogës bazuar në rritjen e orëve mësimore.Efikasiteti dhe efiçenca mund të rritet edhe nëpërmjet futjes sëkompetencave ndërdisi-plinore për mësuesit e arsimit bazë dhe të paktën në derinë dy disiplina mësimore për mësuesit e arsimit të mesëm. Këto veprime mundtë sjellin ulje në numrin total të mësuesve, por do të ndihmojnë në përmirësimine raportit mësues-nxënës dhe do ta bëjnë sistemin arsimor shqiptar tëkrahasueshëm me atë të vendeve të rajonit.Shoqatat profesionale të mësuesve duhet të zhvillohen dhe mbështeten sinjë burim i rëndësishëm për përmirësimin e procesit të mësimdhëniesmësimnxënies,të novacio-neve kurrikulare dhe eksperimentimit të idevenovatore.A 4.5 Lëndët me zgjedhje dhe specialitetetArsimi për të gjithë nuk do të thotë se çdo njeri studion të njëjtat lëndë nëtë njëjtën mënyrë. Sistemi arsimor duhet të ndërtohet në mënyrë të tillë, që t’ipajisë nxënësit në nivelet e ulta me njohuri bazë si shkrim e këndim, matematikëdhe aftësi bazë në teknologjinë e informacionit dhe komunikimit. Ndërsanxënësit kalojnë në nivele më të larta, kurrikula duhet të jetë më fleksibël dhe t’uofrojë atyre bllok lëndësh, si lëndë me zgjedhje (shkencat shoqërore, biznes dheekonomik, inxhinieri, shkencat mjekësore). Kjo mënyrë rrit shkallën especializimit, bazuar në zgjedhjen e lëndëve, dhe njëkohësisht redukton nevojënpër t’u ofruar nxënësve të gjitha lëndët. Nëpërmjet zgjedhjes kurrikulare lidhurme numrin dhe llojet e bllok-lëndëve, shkolla fiton autonomi për të vendosur seçfarë kombinim lëndësh do t’u ofrohet nxënësve në shkollën e mesme.Përveç kësaj, po futen shumë lëndë të reja si arsimi për biznesin,multimedia dhe komunikimi etj. Kjo kërkon që hartuesit e kurrikulave të jenë tëguximshëm dhe të rishikojnë lëndët që mund t’u ofrohen nxënësve dhe/ose- 25 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015zgjedhjet e lëndëve të integruara, për të formuar lëndë më gjithpërfshirëse.Integrimi i lëndëve do të përmirësojë rezultatet e nxënies dhe do të reduktojëkostot, në mënyrë të tillë që të mos jetë më nevoja e pasjes së një teksti mësimorpër secilën lëndë. Futja e specializimit në klasat e shkollës së mesme mund tëreduktojë shpenzimet e tepërta të shkaktuar nga detyrimi i nxënësve për tëstudiuar të gjitha lëndët. Ndryshimet e mësipërme në kurrikul do të ndikojnë nënumrin e mësuesve, teksteve shkollore dhe klasave. Pra futja e lëndëve të rejadhe/ose bashkimi i atyre të vjetra, si lëndë të integruara, mund të hasë mjaftrezistencë, meqë shumë mësues lëndësh mund të dalin të papunë. Hartuesit ekurrikulës duhet të konsultojnë literaturën kompetente, në mënyrë që t’ishpjegojnë publikut përfitimet që rrjedhin nga zbatimi i metodës së re tëzhvillimit të kurrikulës.A 4.6 Zhvillimi i politikave i bazuar në kërkim dhe i orientuar nga tëdhënatMASh ka krijuar sektorin SAPP, për tu angazhuar në punë analitike tëmirëfilltë. Është e nevojshme që të rritet numri i stafit në këtë sektor dhe tësigurohet zhvillimi i konsiderueshëm i kapaciteteve të tyre për të realizuar meefikasitet detyrat dhe përgjegjësitë e veta. MASh ka iniciuar zhvillimin e sistemitEMIS që të mbledhë të dhënat në nivele të ndryshme në sistemin e arsimitparauniversitar. Për t’i bërë sistemin EMIS dhe sektorin SAPP sa më efektivë,duhet të kultivohet kultura e përmirësimit të vazhdueshëm – hartimi ivazhdueshëm i kurrikulave, përmirësimi i vazhdueshëm i shkollave dhezhvillimi i vazhdueshëm i burimeve njerëzore. Të gjitha vendimet për politikatnë lidhje me sektorin e arsimit në përgjithësi dhe arsimin parauniversitar nëveçanti duhet të bazohen në të dhëna. Në rast se mungojnë të dhënat, MASHduhet të autorizojë kryerjen e një kërkimi të veçantë në mënyrë që të arrihet njëvlerësim më i saktë i problemeve shqetësuese.A.5 ZHVILLIMI I ARSIMIT PROFESIONALA 5.1 Panoramë e përgjithshme e Arsimit ProfesionalNë kuadrin e arsimit, si një nga prioritetet më të rëndësishme të Programittë Qeverisë për vitet e ardhshme, një vend të veçantë zë zhvillimi i mëtejshëmdhe konsolidimi i Arsimit Profesional (AP), i cili synon, mes të tjerash,inkurajimin e përvetësimit të njohurive të reja, afrimin e shkollës me botën epunës, luftën kundër përjashtimit të të rinjve nga pjesëmarrja në jetën ekonomikee sociale të vendit, mësimin gjatë gjithë jetës si dhe krijimin e shanseve tëbarabarta për të gjithë.- 26 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015Në përputhje me ligjin Nr. 8872, dt. 29.03.2002, "Për Arsimin dhe FormiminProfesional në Republikën e Shqipërisë", ndjekja e AP bëhet pas përfundimit të arsimit tëdetyruar tetëvjeçar dhe përbëhet nga këto tipa e nivele:a) Arsimi profesional, me karakter të theksuar praktik, që pajis nxënësit mekompetencat e domosdoshme për një veprimtari të kualifikuarprofesionale, në një specialitet të dhënë. Eshtë strukturuar në dy nivele:Niveli i parë, me kohëzgjatje 3 vjeçare (ekuivalente me kategorinë 3C tëISCED-International Standard Classification of Education), nuk përfundonme maturë, por jep çertifikatë të aftësimit profesional si dhe lejon kaliminnë nivelin e dytë të arsimit profesional, në të njëjtin specialitet. Niveli idytë, me kohëzgjatje 2 vjeçare, pas nivelit të parë, (ekuivalente mekategorinë ISCED 3A), përfundon me maturë si dhe me çertifikatë tëaftësimit profesional. Lejon kalimin në Universitet, në të gjitha drejtimet.b) Arsimi i mesëm teknik (ekuivalente me kategorinë ISCED 3A), i pajisnxënësit me kulturë të përgjithshme dhe teknike/manaxheriale, për tëorganizuar e drejtuar veprimtari profesionale në një drejtim apospecialitet të dhënë. Ka një kohëzgjatje 5 vjeçare (pas arsimit të detyruar)dhe jep maturën si dhe çertifikatën e aftësimit tekniko-profesional. Lejonkalimin në Universitet, në të gjitha drejtimet.Aktualisht në shkallë vendi funksionojnë 40 shkolla të mirëfillta të arsimitteknik e profesional, të shpërndara në 22 rrethe, ku nxënësit përgatiten në rreth35 specialitete kryesore. Nga këto, në zonat rurale funksionojnë 3 shkollaprofesionale, me drejtim kryesor bujqësi-agrobiznes. Numri i nxënësve tëregjistruar në shkollat tekniko-profesionale publike, duke përfshirë edhe atoartistike, pedagogjike, sportive dhe të gjuhëve të huaja (të emërtuara socialkulturore),përbën rreth 20% të nxënësve që vijojnë arsimin e mesëm tëpërgjithshëm. Kjo shifër është mjaft e ulët, duke patur parasysh që në vendet eOECD, ky tregues është rreth 50% dhe në disa vende të zhvilluara perëndimore,akoma më i lartë.A 5.2 Karakteristikat kryesore dhe problematika e APMegjithë ndërhyrjet reformuese të ndërmarra vitet e fundit, si dhembështetjen e donatorëve të ndryshëm, AP në Shqipëri, pavarësisht shënjavepozitive për një rigjenerim të tij, vazhdon të jetë me reputacion të ulët dhe të mosluajë rolin e duhur në zhvillimet aktuale dhe të pritshme.Ai vazhdon të ketë karakteristikat dhe problematikën e mëposhtëme:- AP konsiderohet si "sistem me bazë shkollën", ku përgatitja teorike dhe ajopraktike e nxënësve, realizohet kryesisht në mjediset e shkollësprofesionale dhe, kur është e mundur, edhe në ndërmarrje.- 27 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015- Përmbajtja e kualifikimeve profesionale është e ndryshme në vartësi tëdrejtimeve dhe niveleve, por në përgjithësi, është e strukturuar si mëposhtë: (a) për nivelin 3 vjeçar, 34% kulturë e përgjithshme, 33% teoriprofesionale dhe 33% praktikë profesionale, dhe (b) për nivelin 5 vjeçar,40% kulturë e përgjithshme, 35% teori profesionale dhe 25% praktikëprofesionale.- Pranimi në shkollat profesionale publike, në përgjithësi është i hapur përtë gjithë nxënësit që përfundojnë arsimin e detyruar, ndërsa në raste tëveçanta, ku kërkesat janë më të larta se sa mundësitë, bëhet me konkurs,në përputhje me udhëzimet e MASH. Megjithatë niveli i hyrjes sënxënësve në AP është më i ulët se sa në gjimnaze dhe në një masë tëdukshme ndikon në cilësinë e ulët në përfundim të shkollimit.- Financimi i sistemit të AP publik bëhet nga buxheti i shtetit për arsimin,buxheti i pushtetit vendor, projektet e donatorëve, sponsorizimet, tëardhurat nga veprimta-ritë ekonomike të vetë shkollave dhe burime tëtjera të lejuara nga ligji. Megjithatë ky financim është ende ipamjaftueshëm, krahasuar me nevojat e sektorit.- Aktualisht, në sistemin e AP nuk është i parashikuar formalisht funksioni iorientimit profesional dhe këshillimit për karrierën.- Mungon sistemi i trajnimit paraprak (pre-service) për mësuesit dheinstruktorët e lëndëve e praktikave profesionale. Po kështu, nuk ka njëprogram kombëtar të ve-çantë për trajnimin e vazhdueshëm (in-service) tëkësaj kategorie mësimdhënë-sish dhe veprimtaritë trajnuese ofrohen nëmënyrë sporadike nga projektet e donatorë-ve, DAR dhe ish Instituti iStudimeve Pedagogjike. E njëjta situatë është dhe përsa i përket trajnimit tëdrejtuesve të shkollave profesionale.- Ndërhyrjet kryesore janë bërë kryesisht në nivelin shkollor dhendryshimet në nivelin e sistemit kanë qenë të papërfillshme.- Ka pabarazi të mëdha midis shkollave profesionale nga pikëpamja eburimeve njerëzore, financiare dhe të infrastrukturës. Në përgjithësi,infrastruktura materiale e pjesës më të madhe të shkollave profesionaleështë mjaft e dobët.- Megjithë hyrjen në fuqi të Ligjit të ri për AFP (Mars 2002), për shkak tëritmeve të ulëta të hartimit të akteve nënligjore dhe të mosfunksionimit siduhet të mekaniz-mave të parashikuar në ligj, lidhjet e AP me tregun epunës dhe me partnerët socialë vazhdojnë të jenë të dobëta.- Kurrikuli i AP, pavarësisht nismave për modularizim dhe decentralizim,në përgji-thësi, vazhdon të mbetet tradicional dhe larg realitetitprofesional. Ka mungesa të ndjeshme të teksteve dhe materialeve të tjeranë mbështetje të mësimdhënies.- 28 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015- Mësimdhënia mbetet tradicionale edhe për shkak të mungesave nëkualifikimin e personelit mësimdhënës.- Procesi i vlerësimit përfundimtar të nxënësve bëhet nga vetë shkollat. Nëshumicën e rasteve ai kryhet me mjaft mungesa dhe me fiktivitet tëtheksuar, sidomos për praktikat profesionale. Kjo bën që çertifikatat qëofrojnë shumica e shkollave profesionale të mos kenë reputacionin eduhur.A 5.3 Objektivat strategjike të Arsimit ProfesionalArsimi Profesional gjatë dekadës së ardhshme duhet të orientohet drejt njëreforme sistemike, e cila i përgjigjet nevojës për ndryshimin e AP në një sistem tëaftë për t'u përshtatur me pasigurinë dhe paqëndrueshmërinë e punësimit, tëvarur nga tregjet e punës në ndryshim të vazhdueshëm. Kjo reformë shkon përtejndryshimeve thjesht institucionale, duke kërkuar edhe ndryshime thelbësore nëvizionin, qëndrimet dhe sjelljen e të gjithë të angazhuarve.Prirjet e zhvillimit të sistemit të AP shqiptar duhet të orientohen ngaobjektiva që çojnë në krijimin e një AP tërheqës, që ofron akses për të gjithë tëinteresuarit dhe mundësi më të mëdha punësimi dhe kalimi në nivelet e tjera mëtë larta (psh. terciar), të jetë reagues i menjëhershëm ndaj zhvillimeve dhe nevojavetë tregut të punës në nivel rajonal/kombëtar dhe sidomos në nivel lokal, të jetëeficient, të mbështetet në një model partneriteti që angazhon në veprimtaritë e tij tëgjitha palët përkatëse (qeveria, partnerët socialë, komuniteti, etj.). Ai duhet tëbartë konceptin e të nxënit gjatë gjithë jetës, pra të krijojë mundësinë e akumulimit,transferimit dhe njohjes së krediteve për arritjet e fituara me forma dhe mënyratë ndryshme, si dhe të përshtatet gradualisht në përputhje me nivelet ekualifikimit të pranuara nga Bashkimi Europian.Në vija të përgjithshme, zhvillimi i AP, si pjesë integrale e ArsimitParauniversitar, do të kryhet në përputhje me objektivat e mëposhtëme, të cilatmarrin në konsideratë edhe zhvillimet e kohëve të fundit, jo vetëm në Shqipëri,por edhe në rajon e më gjerë, si dhe iu referohen dokumenteve të rëndësishme tëBE-së që lidhen me veçoritë e sektorit të AP.1. Nga pikëpamja e strukturës së sistemit të AP:Rritja e fleksibilitetit të ofertës, mundësive të pranimit, përparimit dhe mobilitetitvertikal e horizontal (midis niveleve dhe drejtimeve) në AP, nëpërmjet:a) Krijimit të një Kuadri Kombëtar të Kualifikimeve Profesionale (KKKP), i cili dotë përmbajë:- 29 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015- Nivelet e kualifikimeve profesionale dhe treguesit (përshkruesit) ekëtyre niveleve nga pikëpamja e standardeve të profesioneve.- Drejtimet (profilet, specialitetet) e kualifikimeve profesionale dhepërshkrimet (standardet) respektive për çdo nivel të tyre.- Kriteret e vlerësimit (testimit) kundrejt standardeve që përmban KKKP.- Përshkrimin e Certifikatave për kualifikimet profesionale të njohura nënivel kombëtar dhe ndërkombëtar.b) Përshtatjes së strukturës së sistemit të AP duke u bazuar në KKKP dhe dukemarrë parasysh nivelet rekomanduese të Kuadrit Europian tëKualifikimeve:- niveli hyrës në punësim, që ofron çertifikatë të përgatitjes bazëprofesionale;- niveli i punëtorit të kualifikuar, që ofron çertifikatë të përgatitjesprofesionale;- niveli teknik/menaxherial që ofron diplomën e maturës teknike.c) Krijimit të një cikli të veçantë për të plotësuar kulturën e përgjithshme tënxënësve që mbarojnë nivelin e punëtorit të kualifikuar për të ofruardiplomën e maturës teknike.d) Krijimit të një cikli post-sekondar me orientim profesional për nxënësit qëmbaroj-në arsimin e mesëm të përgjithshëm dhe kërkojnë të marrin njëkualifikim profesional.Nga pikëpamja sasiore, treguesi kryesor i zhvillimeve të pritëshme në këtëperiudhë do të jetë dyfishimi i tërheqjes së nxënësve në shkollat teknikeprofesionaledhe ato social-kulturore, nga aktualisht 20% të arsimit të mesëm në40%.2. Nga pikëpamja e Kurrikulit të AP:Modernizimi i modelit kurrikular për ta afruar me kërkesat e botës së punës dhe përtë rritur shkallën e fleksibilitetit, nëpërmjet:a) Institucionalizimit të një strukture Kurrikuli të AFP dy shkallëshe (tëdecentrali-zuar), me skeletkurrikula (si standard kombëtar i kualifikimitprofesional përkatës) të hartuara në nivel qendror dhe kurrikula në nivelshkolle, të bazuara në skeletkurrikulat përkatëse, kërkesat reale të tregutlokal të punës dhe mundësitë konkrete të shkollës.b) Modularizimit gradual të Kurrikulit të AP për të lehtësuar integrimin ekompetencave e standardeve të profesionit dhe për të mundësuarakumulimin, transferimin dhe njohjen e krediteve të fituara nga nxënësi.- 30 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015c) Institucionalizimit të një metodologjie të hartimit të Kurrikulave të AP qëbazohet në analizën e profesioneve, që e konsideron hartimin e kurrikulitsi një proces të vazhdueshëm e shumëshkallësh dhe angazhon të gjithë tëinteresuarit në këtë proces.d) Mbështetjes së kurrikulit të AP me “tekste integrale” që përdoren për njëkohë relativisht të gjatë, nga një numër i madh nxënësish jo vetëm të njëniveli apo drejtimi profesional, duke ulur ndjeshëm kostot e prodhimit tëtyre.3. Nga pikëpamja institucionale:Zhvillimi i mekanizmave institucionalë për kryer-jen e funksioneve të reja dhembështetjen e funksioneve aktuale në AP, nëpërmjet:a) Fuqizimit të rolit të Këshillit Kombëtar të AFP (komisioneve tëspecializuara dhe sekretariatit të tij) si një organizëm këshillimortripalësh (qeveri, punëdhënës, punëmarrës), në mbështetje të zhvillimittë politikave reformuese të AFP.b) Krijimit të Agjencisë Kombëtare të AFP për të kryer funksionet emëposhtëme ndërsektoriale, që aktualisht nuk arrijnë të përmbushen siduhet ose nuk përmbushen fare nga dikasteret dhe institucionet e AFP:- Hartimi dhe rishikimi i vazhdueshëm i Listës Kombëtare tëProfesioneve dhe përshkrimeve përkatëse.- Hartimi dhe rishikimi i vazhdueshëm i KKKP (me përshkrimin estandardeve për nivelet dhe drejtimet, kritereve të vlerësimit dhecertifikimit).- Hartimi dhe rishikimi i vazhdueshëm i Skeletkurrikulave tëkualifikimeve profesionale.- Hartimi dhe rishikimi i vazhdueshëm i Manualit të Akreditimit tëinstitucioneve që ofrojnë kualifikime profesionale.- Kryerja e analizave të nevojave për kualifikime profesionale në nivelkombëtar.- Ndërtimi dhe rifreskimi i Bankës së të Dhënave në lidhje me KKKP,skelet-kurrikulat, akreditimin, nevojat për kualifikime profesionale etj,që lidhen me AFP.c) Fuqizimit të Bordeve të shkollave profesionale me partnerë socialë(punëdhënës e punëmarrës).d) Krijimit të Departamenteve (mbi baza profesionale) në shkollatprofesionale, si njësi të zhvillimit dhe përshtatjes së kurrikulave në nivelshkolle, si dhe të trajnimit të brendshëm të mësuesve dhe instruktorëve.- 31 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015e) Krijimit të një mekanizmi kombëtar për orientimin profesional dhekëshillimin për karrierën, me mbështetjen edhe të partnerëve socialë.4. Nga pikëpamja e burimeve njerëzore të AFP:Zhvillimi i kompetencave mësimdhënëse dhe menaxhuese të personelit të AP,nëpërmjet:- Krijimit të një mekanizmi institucional për kualifikimin (pre-service) mbibazat e pedagogjisë dhe psikologjisë, të mësuesve dhe instruktorëve tërinj të AP.- Fuqizimit të mekanizmave institucionale aktualë (në nivel qëndror dhenivel shkolle) për trajnimin e vazhduar (in-service), metodik dheprofesional, të të gjithë mësuesve e instruktorëve të AP.- Fuqizimit të mekanizmave institucionale aktualë për trajnimin edrejtuesve të shkollave profesionale në lidhje me veçoritë e menaxhimitnë këtë sektor.5. Nga pikëpamja ligjore-financiare:Plotësimi i kuadrit ligjor-normativ të AP me ligje, vendime, udhëzime dherregullore të posaçme në mbështetje të të gjitha ndryshimeve reformuese në këtë sektor,nëpërmjet:- Hartimit të një Ligji të posaçëm për “Kuadrin Kombëtar të KualifikimeveProfesionale” si dhe i akteve nën ligjore në mbështetje të këtijkomponenti të rëndësishëm për një sistem modern të AFP.- Krijimit të një mjedisi ligjor më të përshatshëm për zhvillimin e APjopublik.- Krijimit të një mjedisi ligjor që lejon angazhimin më të madh të shkollave nëveprimtari ekonomike, me qëllim rritjen e cilësisë së përgatitjes sënxënësve dhe krijimin e të ardhurave shtesë.6. Nga pikëpamja e infrastrukturës së AP:Zhvillimi sasior dhe cilësor i mjediseve dhe mjeteve mësimore në mbështetje tërritjes së parashikuar cilësore dhe sasiore të ofertës së AP, nëpërmjet.- Rinovimit të mjediseve ekzistuese për mësimin teorik e praktik në shkollatprofesionale.- Pajisjes me bazën e nevojshme materiale/didaktike për mësimin teorik epraktik.- 32 -

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015- Krijimit të shkollave të reja në ato rajone ku kërkesa është më e ndjeshme(ose shndërrimi i disa shkollave të përgjithshme në shkollaprofesionale). Sigurisht që kjo do shoqëruar edhe me ndërhyrje të tjeranë nivel shkolle (ristrukturime ndërtesash, krijim repartesh pune të rejadhe pajisje të atyre ekzistuese, rishikim i kualifikimeve që ofrohen,ndryshime në personelin e shkollave).- Optimizimit të shpërndarjes dhe madhësisë së shkollave (krijimi i shkollaveprofesionale rajonale ose kombëtare), për të përshtatur më mirë ofertënme kërkesën dhe për të ulur kostot e këtij shërbimi publik. Kjo do tëthotë që pas riorganizimit (fundi i vitit 2008), të rritet numri mesatar inxënësve për shkollë, nga 380, që është aktualisht, në 700–1000 nxënës.Kjo do të mund të realizohej me rikonstruksione, shtesa, bashkimeshkollash, lirim të mjediseve të zëna forcërisht, si dhe me shfrytëzim mëtë mirë të kapaciteteve ekzistuese.- Institucionalizimit të bashkëpunimit midis AP, formimit profesional dhebiznesit për të shfrytëzuar reciprokisht me efektivitet infrastrukturën ekëtyre aktorëve në funksion të përgatitjes profesionale të nxënësve dhekursantëve.Të gjitha këto si dhe ndërhyrje të tjera reformuese që nuk përmenden mëlart, do të kontribuojnë në ngritjen e dukshme cilësore të AP dhe plotësimin eobjektivit sasior që në 4 vitet e ardhshme të dyfishohet pjesëmarrja në këtë sektor. Qëtë përmbushen këto objektiva, ato duhet të mbështeten me plane veprimikonkrete dhe realiste.- 33 -

Pjesa BMATRICA E POLITIKËS: ÇËSHTJET E RËNDËSISHME, OBJEKTIVAT,PËRFITUESIT, TREGUESIT MONITORUES DHE AFATETNë këtë pjesë përvijohen aktivitetet kryesore, objektivat, treguesitmonitorues, rreziqet, supozimet si dhe afatet e përgjithshme. Informacioni përkëtë pjesë gjendet në përshkrimet e fushave përkatëse në pjesën A. Veprimtaritëkryesore të identifikuara duhet të radhiten sipas prioriteteve dhe vijimësisë përnjë zhvillim progresiv. Matrica përmban çdo veprimtari të rëndësishme dheidentifikon pengesat e mundshme në arritjen e objektivave, veprimet eplanifikuara për arritjen e këtyre objektivave dhe treguesit monitorues për tëvlerësuar rezultatet.

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015B1 Qeverisja - Reformimi dhe forcimi i kapacitetit menaxhuesProblemetkyçeObjektivat Përfituesit TreguesitmonitoruesRreziqet dhesupozimetAfati ipropozuarB.1.1Refor-mimi i MASH• Përshkrimi i qartë ivendeve të punës përtë shmangurpaqartësitë• Planifikimi dhe futjae sistemeve tëmenaxhimit tëperformancës• Zhvillimi i standardeveminimale tëperformancës• Marrja e masavendaj atyre që kanëperformancë të ulët.• Zhvillimi i skemavenxitëse për tëinkurajuar nivele tëlarta të performancës• Transferimi i menaxhimitme bazëperformance (MBP)në nivele rajonale,lokale dhe shkollore• Rritja e kapacitetevepër përdorimin eMBP në mena-xhimine MASH nëpërmjettrajnimit intensiv.• Stafi i MASH ivetëdijshëm përrolet e tij• Publik i vetëdijshëmpër rolet estafit të MASh• Shërbime të përmirësuarapërstafin e DAR dheZA• Shërbime të përmirësuarapërshkollat• Impakti në cilësinëe arsimit përfëmijët• Miratimi i legjislacionitpër të zbatu-arMBP në MASh.• Përqindja e drejtorivetë MASH tëtrajnuara në përdorimine MBP deri nëvitin 2006• Përqindja e DARdhe ZA që përdo-rinMBP deri në vitin2008.• Reduktimi i kohësnë marrjen e vendimevedhe masa-venë nivel qën-dror• Iniciativë e rritur estafit në zgjidhjen eproblemeve• Zgjedhjet parlamentaremund tëvonojnë procesin• Emërimi i personelitnuk bazohet nëkualifikimet dheperformancën• Ndryshimi i praktikavemund tëkërkojë shumë kohë• Mungesa e angazhimevetë MASh nëmbështetje dhesigurim të kritere-vetë nevojshmelegjislative .• Ristrukturimi iniveleve qëndroretë përfundojënë vitin2006• Të gjitha institutet,agjencitëdhe qendrat elidhura meMASh do tëadaptojnë MBPderi në vitin2007.• Nivelerajonale dhe tëtjerat deri nëvitin 2008.35

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015B.1.2Decen-tralizimiB.1.3Auto-nomia e shko-llës• Zhvillimi i politikavetë qarta përfunksionet e MAShqë do të decentralizohen• Zhvillimi i udhëzimevetë qarta përDAR dhe ZA, të cilatpranojnë rolet edecentralizuara• Zhvillimi i kapacitetevepër të përdorurtë dhëna përplanifikim në nivellokalZhvillimi i procesit tëraportimit dhe nivelittë përgjegj-shmërisëbrenda dhe midisdrejtori-ve• Zhvillimi i politikavetë qarta përdrejtorin e shkollësdhe bordin e saj.• Krijimi i kapacitetevepër të përgati-turplanet zhvilli-more tëshkollës• Krijimi i shoqatavetë prindërve dhemësuesve dhe inkurajimii komuni-tetitdhe prindërve përpërgjegjësi ndajshkollës• Zhvillimi i sistemevecilësore tëpërgjegjshmërisëVendosja e indikatorëvetë jashtëm tëcilësisë në të gjithanivelet• Stafi qëndror nëMASH• Stafi i DAR, ZAdhe i pushtetitvendor (PV)• Grupet e tjera tëinteresit• Prindërit dhenxënësit• Drejtorët eshkollave dhemësuesit• Shoqatat eprindërve dhemësuesve si dhekomuniteti lokal• Pushteti Vendor(PV) dhe grupeinteresi të tjera• Udhëzimet e rejambi politikat tëmiratuara ngakabineti• Përqindja e detyravetë identifikuara, tëmenaxhuara nga MD(Menaxhimi iDecentralizimit)• Numuri i mundësiveqë krijohen përtrajnim• Numri i drejtorëvetë trajnuar të shkollave• Numëri i SHPM tëkrijuara dhe qëmbështesin aktivishtshkollën• Numri i planevezhvillimore tëparaqitura tëshkollave• Vendosja eindikatorëvekombëtarë• Numri i drejtuesvetë trajnuar tëkomunave• Mungesë vullnetipër të ndarë pushtetin• Trajnim i pamjaftueshëmi personelit• Mungesa e besimitdhe përgjegjësisënga grupet e interesit• Nuk vlerësohenplotësisht funksio-netshtesë të përgjegjësiveqëndro-redhe lokale tëmenaxhimit• Komunitetet nukjanë ende gati tëmarrin përgjegjësi• Drejtorët e shkollavedhe menaxherët ePV nuk janë tëtrajnuar mirë• Mekanizmat efinancimit nukfunksionojnë mirë• Mungesë vullneti ePV për të alokuarfondet e miratuarapër shkollatUdhëzimet dhefunksionet që dotë decentralizohenjanëmiratuar deri nëvitin 200550% e funksionevetëmiratuara do tëdecentrali-zohenderi në vitin2007.100% e funksionevetë miratuarado tëdecentralizohenderi në vitin2010.100 shkolla tëpërzgjedhurafunksionojnë sishkolla autonomederi në vitin200650% e të gjithashkollavefunksionojnë siente autonomederi në vitin2010.100% e shkollavejanë tërësishtosepjesërishtautonome derinë vitin 2015.36

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015B1.4Mena-xhimi i siste-mit të infor-macio-nit në sekto-rin e arsimit• Hartimi i kuadrit tëpolitikave për EMIS• Zhvillimi i specifikimevedhe supor-titpër sistemin• Identifikimi i tipit tëtë dhënave që do tëmblidhen dhe burimittë tyre• Zhvillimi i nivele-vetë aksesit dhe iprocedurave tëautorizimit• Zhvillimi i proceduravetë analizësdhe raportimit dhedrejtoritë përgjegjëseZhvillimi intensiv istafit dhe trajnimi ispecializuar• Menaxherët dhepolitikëbërësit nënivel qëndror (MASh)• Menaxherët dhepolitikëbërësit nënivel rajonal-DAR,ZA dhe PV• Zyrtarët e planifikimitdhe har-timittë buxhetit• Personat përgjegjëspër monitorimine cilësisë• Eshtë vendosur nivelii infrastruktu-rësdhe paisjeve.• Shtrirja e trajnimitpër stafin teknik• Shtrirja e trajnimitpër stafin profesio-nal• Cilësia e të dhënavetë mbledhura• Tipi i analizës sëkryer• Cilësia e raportevetë përgatitura mbibazën e të dhënavepër zhvillimin epolitikave• Pajisje dhe infrastrukturëe papërshtatshme• Trajnim i pamjaftueshëmdhe jo ispecializuar përstafin lokal•EMIS funksiononplotësishtnë nivelQëndror nëvitin 2006EMIS funksiononnë 50% tëshkollave dhenë zyratrajonale deri nëvitin 2008.EMIS funksiononnë 100%të shkollavedhe në zyratrajonale deri nëvitin 2010.37

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015• Zhvillimi i sistemittë vlerësimit të stafitme dispozita përapelime• Zhvillimi i nivele-vetë ndryshme tëraportimit për performancëne stafit• Zhvillimi i sistemevetë vlerësimit tëbazuara në evidenca• Përshtatja etreguesve tëperformancës sëMASH me ato tëministrive të tjera sidhe me tregue-sitndërkombëtarë• Stafi i MASh• Sindikatat dheshoqatat e tjeraprofesionale• Stafi i DAR, ZAdhe PV• Drejtorët eshkollave dhemësuesit• Publiku i gjerë• Struktura dheudhëzime përmonitorimin tëmiratuara formalishtnga MASh• Rregullsia dhecilësia e raporteve tëvlerësimit tëdrejtorive• Auditim i jashtëmnga MAShMiratimi i indikatorëveobjektivë tëcilësisëFrika nga reagimetkur raportohet përcilësinë e dobët dhenivelin e ulët tëperformancësUdhëzimet evlerësimit përstafin dhenjësitëorganizative tëmiratuara dhezbatuara derinë vitin 2006.50% edrejtorëve tëdrejtorive dheshefave tësekto-rëvezbatojnëvlerësimin esta-fit dhesigurimin ecilësisë deri nëvitin 2008.B.1.5Rapor-timi dhe siguri-mi i cilësisë100% edrejtorë-ve tëdrejtorive dheshefave tësektorëve zbatojnëvlerësimine stafit dhesigu-rimin ecilësisë deri nëvitin 2010.38

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015B.2 Përmirësimi i cilësisë së procesit mësimor (mësimdhënie/nxënie)ÇështjetkryesoreB.2.1Zhvillimi i kurri-kulësObjektivat Përfituesit Indikatorëtmonitorues• Hartimi i një korni-zetë përgjithshmekurrikulare kombë-tare(KKK)• Strukturimi i arsimitparauniversitar meobjektiva të përshtatshëmtëmësimnxënies• Racionalizimi i lëndëvedhe orëve përnivelet e klasave(ngarkesa mësimore).• Zhvillimi i politika-vepër hartimin ekurrikulave të lëndë-veme zgjedhje dhekurrikulës gjithëpërfshirëse.• Zhvillimi i planeve tëreja mësimore du-kerishikuar për-mbajtjenlëndore dhe përvijimi ivi-jueshmërisë horizontaledhe vertikale• Zhvillimi i politikësdhe proceseve për tareshtuar arsimin bazënë rrugën e arsimitprofesionalMASh dheplanifikuesit eSKZHESInstitucionet earsimit parauniversitar.Instituti i Kurrikulësdhe StandardeveMësuesit dhedrejtorët eshkollaveNxënësit dheprindëritOJQ-të e venditdhe të huaja, tëpërfshira nëinovacionekurrikulareDebate ndërsek-toralepër korni-zënkurrikulare kombëtare.Korniza kurrikularekombëtare e hartuardhe e miratuar ngaqeveriaListë e re e har-tuardhe e miratuar elëndëve dhe orëvemësimore për lëndë epër çdo klasëZhvillimi, miratimi,eksperimentimi dhezbatimi i një procesidhe përmbajtje të replan mësimorpërmbajtjeRreziqet dhesupozimetMungesa ekapacitetit dhe/osean-gazhimit ngaana e IKS për tëdrejtuar reformënkurrikulareVazhdon për-dorimii kon-cepteve dhemetodave të vjetraTensioni i shkakturnga lën-dëttradicionale tëkombinuara mundtë çojë nëshkëputjen e tyrenga reformaAfatet kohoretë propozuaraKKK është hartuardhemiratuar deri në2005Planetmësimore filloretë zhvi-lluara,eksperimentuaradhezbatuara deri në2010Planetmësimore tëarsimit të mesëmtë zhvilluara,eksperimentuaradhe zbatuaraderi në vitin2015.39

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015B.2.2Zhvillimi i profe-sionit të mësuesitB.2.3Hartimi i teksteve shkollore• Zhvillimi i kapacitetevepër të parashikuarkërkesat përmësues• Forcimi i QendrësArsimore të Trajni-mitdhe Kualifikimit (QATK)• Rishikimi i kurrikulëssë trajnimit tëmësuesve përpërmbajtjen dheprocesin• Rishikimi i kushtevepër punësimin emësuesve• Shqyrtimi i modelevetë reja dhe alternativetë trajnimit tëmësuesve• Sigurimi i cilësisëdhe akreditimi imësuesve• Trajnimi gjatë punësdhe rrjetet profesionale• Rishikimi i përmbajtjesdhe skemësmetodike• Koordinimi ikërkesës dhe ofertëssë teksteve shkollore• Menaxhimi i ofertësdhe kërkesës sëteksteve alternative• Privatizimi i bo-timittë teksteve shkollore• Zhvillimi i mekanizmavepërmbulimin e kostos sëteksteve shkolloreEMIS, SAPP,MAShQATKDrejtorët eshkollave dhemësuesitSiguruesit etrajnimit tëmësuesveShkolla dhekomunitetet epafavorizuaraPrindërit dhenxënësitNxënësit dhemësuesitAutorët e tekstevePlanifikuesit nëMASHMASh dheDrejtoritë ArsimoreShtëpitë botueseDrejtorët eshkollave dheprindëritTë dhënat EMIS tëkrijuara dhe raporti mbikërkesën dhe ofertën enjë rajoniPërshkrime të qarta tëvendeve të punës përQATK dhe emë-rimi nëbazë meriteMiratimi i MBP dherealizimi i 12vlerësimeve mujoreJanë hartuar dhe miratuarkompetencat emësuesve plusprogramet ekualifikimitKrijimi i bordit tëakreditimit dhe procedurate akreditimit tëmësuesve aktualëKrijimi dhe vënia nëefiçencë e të paktën 5shoqatave tëmësuesveJanë miratuar politikatdhe procedurat përhartimin e teksteveshkolloreËshtë siguru-artrajnimi për autorët etek-steve shkollo-reLidhja e të dhënavepër tekstet shko-llorëme EMISJanë miratuar politikatdhe procedurat përmbulimin e kostos.Mungesa e angazhimevedhe gadishmërisëpër tëndërmarrë aktiviteteMungesa e mirëkuptimitpër kërkiminmë të fun-ditnë zhvillimin eprofesionit tëmësuesitMarrja në kohë emiratimit ligjor përakreditimin emësuesve, shpërblimevetë bazuaranë merita, etj.Pajisja e të gjithëmësuesve aktualëme njohuri dheaftësi për të zbatuarkurrikulën e reMungesë vullneti eautorëve për tëhequr dorë ngalibrat e vjetërMungesa e vlerësimitpër rëndësinëe strukturësinstruksionaleKundërshtimi ngashtëpitë botuesepër të ndaluarvazhdimin e botimitvjetorRezistenca për tëmos paguar libratPërshkrimi i vendevetë punës tëQATK dhe emërimii stafit derinë vitin 2005.Hartimi i kompetencavetëmësu-esve përnivele dhe lëndëtë ndryshme derinë vitin 2006Hartimi, miratimidhe organizimii programevetë trajnimit fillestardhe gjatëpu-nës tëmësuesve, derinë vitin 2006.Akreditimi i mësuesvedheshpërblimi ibazuar nëmerita janëmiratuar dhevënë nëefiçencë deri në2010.Politika e re ehartimit dhe botimittë teksteveshkollore ështëmiratuar deri në2006Raporti i EMISpërmbledh kërkesënpërtekstet shkollorënë vitin 2006Grupi i parë i libravepër përpunimdhe miratimii i tyre për botimnë vitin 2007Finalizimi mbimbulimin e kostosdhe pilotiminë 2008.40

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015B.2.4Burimet alterna-tive më-simore• Hartimi i standardeveminimale përbibliotekat me librareference• Hartimi i standardeveminimale përnumrat dhe tipat eteksteve alternative,CD etj.• Zhvillimi i politika-vepër bibliotekat eshkollave• Zhvillimi i politika-vepër përdorimin eInternetit si një mjetkërkimiNxënësit dhemësuesitAutorët e teksteveMASh dhe DrejtoritëArsimoreShtëpitë botuesedhe kompanitë e TIDrejtorët eshkollave dheprindëritSigurimi i traj-nimit përhartuesit e burimevealternativeJanë zhvilluar dhemiratuar politikat dheprocedurat për libratalternativeJanë zhvilluar dhemiratuar politikat dheprocedurat përbibliotekat e shkollavedhe shërbimet meinternetPaaftësia për tëkontrolluar cilë-sinëdhe relevancën/përkatësinëDrejtuesit eshkollave nukvlerësojnë nevojatpër burime shtesëMosfinancimi ngabuxheti i kostovepër mirëmbajtjedhe sistem internetiËshtë miratuarpolitika e burimevedhetekste-vealternative derinë 2005Përgatitja dheqarkullimi i listësminimale të burimevealternativederi në 200630% e shkollavekanë libra alternativëtë mirëdhe burimemësimore• Forcimi i kapacitetittë QKAVP për të kryerme sukses detyrën• Hartimi i politikavedhe procedurave përmonitorim dhe vendosjeindikatorësh• Zhvillimi i kapacite-tittë QKVP për të hartuare realizuar studimin ekrahasi-mit dhe për tëven-dosur indikatorët• Zhvillimi rigoroz dhei besueshëm iprovimeve kombëta-repër klasën e 9-të(përfundimi i arsimit tëdetyruar) plus provimi imaturës• Zhvillimi i kapa-citetittë QKVP për të hartuardhe vendosurindikatorëndërkombëtarëStafi i QKVPPrindër dhe nxënësUniversitetet dheinstitucio-ne të tjerapas shkollës sëmesmeDrejtorët eshkollave dheqeveria vendoreVlerësimi i cilë-sisësë MAShStafi i trajnuar i QKVPpër vlerësimin dhemonitorimin e arsimitHartimi dhe pilotimi iprovimit kombëtar përklasën 9 për kurrikulëne reHartimi i politikës dheprocedurave përzhvillimin e provi-mevetë maturësMarrëveshje formaleme universitetet dheinstitucio-ne të tjerapas shkollës sëmesme për të përdorurnjë provim të ve-tëmpër hyrje në universitetMoskuptimi saduhet i vlerësimitarsimorPaaftësia për tësiguruar publikun lidhurme besueshmërinëdheintegrite-tin eprovime-vePaaftësia për tënegociuar meuniversitetet për tëpasur një pro-vimtë përba-shkëtmatureMungesa e analizëstransparentedhe raportevembrojtësRealizimi i trajnimitpër krijiminekapacitete-ve,deri në 2005Hartimi dhe eksperimentimiiprovimit kombëtartë klasës së9 në vitin 2006,dhe zbatimi iplotë në 2008Marrëveshja përnjë provim tëpërbashkët mature,deri në2006Pjesëmarrja nëvendosjen eindi-katorëverajonalë deri në2007B.2.5Provimet dhe monitorimi.Hartimi dhe eksperimentimiiprovimit kombëtartë klasës së9 deri në 2010dhe zbatimi iplotë deri në201141

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015B3 REFORMA FINANCIARE PËR ARSIMIN PARAUNIVERSITARProblemet kyçeB. 3.1Përbërja e buxhetit të arsimit parauniversitarB. 3.2Instrumen-tat e tran-sferimit të fondeve të buxhetitObjektivat Përfituesit Indikatorëtmonitorues• MASh, MFdhe PV• Bordet eshkollave dhekomunat• Hartimi nga ana e MF,MASh dhe PV i njëpërshkrimi transparentdhe të detajuar tëkontributeve financiare tëçdo grupi interesi.• Financim i ndarësektoral në grant bllok dheme buxhet të kushtëzuardhe të pakushtëzuarNdarja e granteve bllok nëaktivitete specifike tëMASh si zëra para-lele• Rritja e fleksibilitetit dhebarazisë së modelit tëfinancimit mbi ba-zën emodelit të har-tuar tëfinancimit për nxënës•• Realizimi i rishikimit tëpjesës së PV për financimine arsimit dheprocesit të përgjegjshmërisëpër të siguruarmirëmbajtjen e rregullt•• Rishikimi i shpenzimeveperiodike të menaxhuaranë nivel qëndrornë dritën e procesit tëdecentralizimit•• Rishikimi i detajuar iprocesit të përgjegjshmërisëpër të rriturtransparencën dhe efikasitetinnë sistem•• Trajnim i plotë nëmenaxhimin e planifikimittë buxhetit dhe raportimit• Drejtoria ekonomikenëMASh dhesektorët efinancës të DAR•• Shkollat dherajonet•Menaxherët efinancimit tëarsimitAuditorët emenaxhimitfinanciar dhe MF•• Të gjithagrupet e interesitnë fushën earsimit• Përcaktimi ikontributeve ishprehur me përqindje• Procesi i regjistrimittëinformacionit imiratuar formalisht sinjë veprim ipërhershëmMiratimi zyrtar iafateve kohore përMASh dhe MFUdhëzimet përraportin e buxhetit të ritë hartuara dhe tëmiratuaraRaporti për zbatimin enjë modeli financi-mipër nxënësNdryshimi dhe zbatimii procedurave tëraportimit të buxhetittë PVMarrëveshja e rishikuarpër funksionetqë do tëdecentralizohenMiratimi i siste-mevetë raporti-mit dhe ishka-llës së përgjegjshmërisëndërauditiveSigurimi i trajni-mit tëdetajuar për aspektetë veçanta.Rreziqet dhesupozimetMospranimi i MFpër të bërë publikinformacionin edetajuar tëfinancimit• Procesi mund tëvonohet nëse tëdhënat nuk bë-hentë disponue-shme•Mungesë gadishmëriepër të përfshirëzërat paralelënë buxhetModeli gjithëpërfshirës “përnxënës” mund tëmos arrijë konsensusine nevojshëmTransparenca nërritje e shpenzimevetë planifikuaradhe aktua-letë pushtetit vendormund të shihet mesy jo të mirë ngaPVMosmarrëveshjepër funksionet qëduhet të decentralizohenTrajnimi i detajuarmund të mossigurohet në kohëne duhurAfati kohor ipropozuar• Identifikimi inevojave tëspecifikuarafinanciare ngaMASh përplanifikim derinë 2005.• Rënia dakorddhe miratimi iprocedurës sëraportimit midisMF dhe MAShderi në 2006Raportimi idetajuar dhetransparent ibuxhetit deri në2006Detajimi dhetransparenca ekontributit të PVnë buxhet derinë 2006Delegimi ifunksioneve tëdecentralizuaraderi në 2007Hartimi dhe diskutimii modelittë ri të financimit“për nxënës”deri nëvitin 2007Sistemi i llogarisëdhe i financimittë plotë, tëdetajuar dhetransparentështë miratuarnga MASH derinë vitin 201042

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015B.3.3Rritja e efikasitetit në nën-sektorB.3.4Programet e investi-meveKomunikimi dheshkëmbimi i informacionitTërheqja e financimitjopublik në arsiminparauniversitarMiratimi dhe/oseamendimi i ligjeve për tëinkurajuar shkollat që tëvjelin të ardhura ngashërbimetNegocimet për përjashtiminnga taksat tëinvestimeve në arsimMiratimi i rialokimit tëfondeve për arsiminnëpërmjet dialogut publikPunimet kapitale:Rishikimi dhe prioriti-zimi imirëmbajtjes dherehabilitimeveZhvillimi i sistemittransparent për monitorimine kontributeve të PVpër investimeShqyrtimi i “hartës sëshkollave” para planifikimittë shkollave të rejaProjekte të veçanta:Kërkimi me bazë shkollepër zhvillimin e praktikavenovatore• MF, MASh• Drejtoritë nëMASh• MASH dhe PV• MASh, PV dhekomuni-teti• MF dhe MASh• Mësuesit dhedrejtorët eshkollave• MASh dhenënsektorët etjerë të arsi-mitMASH dheDAR/ZAQL, komunat,mësuesit dhenxënësitMësuesit dhenxënësitTipi i infor-macionitdhe procesi iraportimit janëmiratuarMASh ka mi-ratuarudhë-zimet politikepër mbështetjen dhemenaxhimin e arsi-mitme financim ngafondet jopu-blikeJanë mira-tuar përjashtiminga taksat dheudhëzimet për vjeljene të ardhurave ngashkollatJanë miratuar ligjetpër rishpërndarjen efondeve për sektorinpublikStandardet minimalepër mirëmbajtjen janëhartuar dhe miratuarSistemi i mo-nitorimitdhe menaxhimit tëkontribu-teve të rregulltatë QL për mirëmbajtjenMiratimi i udhë-zimevetë politi-kave dheproce-sit të financimitpër të nxiturnovacionet në bazëshkolle.Mungesë vullnetipër të shkëmbyerinformacioneVonesa tëshkaktuara ngazgjedhjetqeveritare dheproceduratparlamentareMungesa eaftësisë për tëmonitoruarpërjashtimin ngataksat mund tëpengojë këtëprocesNënsektorët nukjanë të aftë për tëmiratuarrishpërndarjen efondeveMungesa ekapaciteteve nënivel lokal për tërealizuar detyratMungesë vullnetipër t’iu nënshtru-armbikqyrjes sëpublikutKomuna dhe prindëritkundërshtojnëkonsolidi-mine shkollaveMungesa e besimitqë mësuesit eshkollave të jenënovatorëMiratimi i marrëveshjeszyrta-re përtipin dhemënyrën endar-jes sëinforma-cionit,deri në vitin2006Miratimi i politikëssë rishikuartë taksavepër investimetnë arsim dhevjeljen e tëardhurave ngashkollat deri nëvitin 2008Eshtë pranuardhe miratuarrishpërndarja efondeve publikebrendasektorit tëarsimit deri nëvitin 2008.Hartimi dhemonitorimi iudhëzimeve tëmirëmbajtjesderi në vitin2006Plotësimi dhemiratimi i hartëssë shkollavederi në vitin2010.Financimi iedicionit të parëtë novacioneveme bazëshkolle deri nëvitin 200643

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015B.3.5Këshillimi/drejtimi/ ekspertiza dhembë-shtetjaZhvillimi i roleve dhepërgjegjësive midisekspertit dhe ekspertizëspër mbështetje mekoncepte dhe procese tëreja.Zhvillimi i roleve dhepërgjegjësive për grupshkollat dhe rrjetet eDAR/ZA.MASh (sektori ifinancës)Institucionetarsimore dheagjencitëShkollat dhekomunatNumri i marrëveshjevetë arritura midisekspert/ekspertizëNumri i grup-shkollavedhe rrjeteve tëzyraveNumri i takimeve përsecilën nga tëmësipërmetMungesa evullnetit për tëpranuarpërgjegjësitëreciproke për tëbërë menaxhimin eri të financaveMarrëdhëniet epushtetitinterferojnë mezbatimin• Krijimi i sistemevetëekspertizës derinë 2006• Krijimi igrup-shkollavedhe rrjeteverajonale deri në200744

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015B.4 KRIJIMI I KAPACITETEVE DHE ZHVILLIMI I BURIMEVENJERËZORE-KALIMI KONCEPTUALProblemetkyçeObjektivat Përfituesit IndikatorëtmonitoruesRisqet dhesupozimetAfatet kohore tëpropozuaraB.4.1Shërbimet ndërsektorialePërfshirja e sektorë-vetë tjerë në planifi-kimnë arsimin parauniversitarZhvillimi i përgjegjësivekombëtare tëreformës arsimoreZhvillimi i arsimit simjet për të mbështeturzhvillimin kombëtarekonomik dhesocialPrindërit dhenxënësitPlanifikuesit në tëgjitha ministritë elinjësKomuniteti dhegrupet e interesitekonomikMASH dhe PVKrijimi komisionitministror ndërsektorialRealizimi i debatevendër-sektoriale dheforumeve tëdiskutimitMungesa e vullentitpër pjesëmarrjenga sektorë të tjerëEkspertët e arsi-mitjo të gatshëm përtë shkëmbyer/ndarëplanifikiminmesektorë të tjerëMiratimi iudhëzimeve përpërfshirjendërsektorale derinë vitin 2006.45

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015B.4.2Racionalizimi i shkollaveZhvillimi i vetëdijes sëpublikut se cilësia dhe sasiasjellin kostoArsimi cilësor mund tëkalojë/ kapërcejë kufijtëqeveritar lokalRishikimi i obje-ktivavelokal dhe kombëtar për tëplotësuar pari-min e barazisëdhe aksesit.Edukimi i ins-pektorëve qëtë ndihmojnë dhe jo tëkontrollojnë dhe qortojnë.MASH dheDAR/ZADrejtorët eshkollave dhemësuesitPrindërit dhenxënësitInspektorëtnë MASH dheDARRealizimi i foru-mitpublik për tëdebatuar në nivelkombëtarRealizimi i forumitpublik për tëdebatuar në nivellokal qeveritarProfilet eperformancës sëinspektorëveMungesa evullnetit për tëbashkëpunuar merajonet fqinj/komunatMosvlerësimi icilësisëInspektorët nukvlerësojnë nevojënpër ndryshimKrijimi i forumevefillestare deri në vitin2006Hartimi idokument- diskutimitpovizor deri në2007Trajnimi iinspektorëve deri nëvitin 2006B.4.3Inspektimi dhe ndihmëB.4.4Profesionalizimi i mësuesveZhvillimi i besi-mitnëpërmjet metodës për tëzhvilluar nder-shmërinë nëprocesin e vet-raportimitPërmirësimi i statu-sit tëmësuesit, nëse bëhetprofesion me kohë të plotë.Përshtatja e statusit tëmësuesve me atë tëpunonjësve civilëKompetenca shumëdisiplinoretë mësue-sve përrritjen e aftësive profesionaleMbështetja e krijimit tëshoqatave të mësuesve përshkëmbim përvojeprofesionale.Përfshirja estafit nëprocesin e vetraportimitDrejtorët eshkollave dhemësuesitNxënësit dheprindërit .MASH meanë tëefiçencës që dotë arrihetnëpërmjetmultiaftësiveInformacioni ipërpunuar përdrejtorët e shkollavedhe mësuesitDokumentdiskutimi për tëvlerësuar punën emësuesitLegjislacioni duhettë përfshijë mësuesitsi punonjës civilëNumri i rrjetevedhe shoqatave përarsiminparauniversitarMësuesit dhedrejtorët eshkollave nuk kanëbesim se do tëraportohet drejtë enë mënyrë tëndershmePaaftësiaqeveritare për tësiguruar kushte tëshërbimit civil përtë gjithë mësuesitNgarkesamësimore në rritjepa një rritjekorresponduesenë pagaTrajnime të tjeranë vet-vlerësim derinë 2006Vlerësimi iperformancës sëinspektorëve nëmënyrë di-rekte dhein-direkte (vetvlerësiminga tëtjerët) deri në vitin2007Realizimi ivlerësimit të punëssë mësuesve derinë vitin 2006Adoptimi ilegjislacionit deri nëvitin 200846

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015B.4.5Lëndët me zgjedhje kurrikulare dheilii tB.4.6Kërkimi dhe zhvillimi i politikave të orientuartë dhë tPërgatitja e eks-pertëvekurriku-lar me shkathtë-sitëdhe njohuri-të e kurrikulësaktuale dhe shmangia e konceptevetë vjetraPërcaktimi i numrit të lëndëve,numrit të mësuesve,teks-teve shkollorë dheklasave që nevojitenPolitikat e har-tuara duhet tëmbështeten dhe arsyetohennë të dhëna të besue-shme.Konceptet dhe sistemet ereja duhet të studjo-hen dhepiltohen para se të zbatohenformalisht.MASh dhe QeveriashqiptareISP dhe IKSNxënësit dheprindëritSpecializimiuniversitarMASH, DARdhe ZASektori SAPPdhe sistemiEMISInstitucionet etjera arsimore tëlidhura meMAShOJQ-të e ven-dite të huaja nëarsim.Diskutimi pub-liklidhur merikonceptimin elëndëveNumri i lëndëve tëriorganizuaraNumri i teksteveshkollorë të rihartuarNumri i studi-mevekërkimore tëporosituraHartimi i një sërëdokumen-tashpolitikëNumri i projek-teve tëOJQ-ve të vendit dhetë huaja në sekto-rine arsimit.Mungesa evullnetit për tëpranuarndryshimetRezistenca për tëndryshuarpërmbajtjen elëndëve ngaekspertët lokalPubliku mund tëmos kuptojëracionalen pasndryshi-meve.Mungesa ekapaciteteve për tëndër-marrë studimeformaleempirikeMungesa efondeve nëmbështetje tëstudimevekërkimore dhepilotimit.Përfundimi iforumit pub-lik dhedis-kutimeve derinë 2006Hartimi dhe zbatimii strukturës së rederi në 2010 përar-simin bazë, dhederi në vitin 2015për arsimin emesëmIdentifikimi i tëgjitha stu-dimevekër-kimore arsimoreqë janë nëzbatim, deri në2006Hartimi i po-litikavedhe proceduravepër veprim-tarikërki-more deri nëvitin 200747

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015PJESA CPLANI I ZBATIMITKjo pjesë mbulon rradhën e aktiviteteve dhe afatin kohor të përafërt nëzbatimin e aktiviteteve të ndryshme të përshkruara më lartë në pjesën A dhe nëpjesën B. Në përputhje me skemën e përdorur për Strategjinë Kombëtare tëArsimit secila nga 4 fushat prioritare është trajtuar më vete, duke përshkruaraktivitetet kryesore me afatet përkatëse kohore. Duhet theksuar se StrategjiaKombëtare e Arsimit Parauniversitar 2004 – 2015 është një dokument në nivelmakro dhe si e tillë nuk merr përsipër të trajtojë detajet në nivel mikro për tëgjitha aktivitetet dhe procedurat e lidhura ngushtë me të. Në zhvillimet qëpasojnë do të hartohen planet operative realizuese me detajet përkatëse për çdoaktivitet duhet të zhvillohen. Aktualisht duhet të përgatiten planet specifike tëprojektit.Programi kohor i propozuar parashikon që zbatimi i strategjisë, në pjesëtthemelore të saj, do të fillojë në vitin 2005. Nëse për një arsyje ose një tjetër kavonesa në zbatim, atëherë ky program zbatimi mund të shtyhet me të njëjtatperiudha kohore. Është e rëndësishme që të ruhet rradha e aktiviteteve, meqënseshumë prej tyre mund t’i nënshtrohen një përtëritje në vazhdimësi.48

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015C 1. Qeverisja: Reformimi dhe fuqizimi i kapacitetit menaxhuesAktivitetet 2005C1.1 Reformimi i MASHPërshkrimi i qartë i vendeve të punësZhvillimi i standardeve minimale të performancësZhvillimi i skemave nxitëse për të inkurajuar nivele të larta të performancësManuali i procedurave për menaxhimin në bazë performance (MBP)Transferimi i menaxhimit me bazë performance (MBP) tek institucionetTransferimi i menaxhimit me bazë performance (MBP) në nivel rajonal dhenivel shkolleTrajnime intensive në mbështetje të ndryshimeve2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015C1.2 DecentralizimiHartimi i udhëzimeve për funksionet që do të decentralizohenVende të qarta pune dhe përgjegjësiProceset dhe procedurat për raportim dhe Sigurimi i CilësisëPilotimi i decentralizimit për një rajon (të përzgjedhur) në menaxhimin eMASH (vertikalisht)Trainimi i stafit mësimor në nivel rajoni, komune dhe shkolle50 % e funksioneve të miratuara të decentralizuara në shkallë vendi100 % e funksioneve të miratuara të decentralizuara në shkallë vendiC 1.3 Autonomia e shkollësZhvillimi i politikave të qarta për rolet e reja të drejtorëveZhvillimi i roleve të reja për shoqatat e prindërve dhe mësuesve si dhe ibordeve të shkollaveZhvillimi i proceseve të raportimit dhe përgjegjshmërisëTrajnime intensive për Drejtorët e ShkollavePilotimi i autonomisë së shkollës100 shkolla pilot funksionojnë si autonome50 % e shkollave si autonome100% e shkollave si autonomeC 1.4 Menaxhimi i sistemit të informacionit në sektorin e arsimit49

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015Hartimi i kuadrit për politikat EMISVlerësimi dhe negocimi i kapaciteteve të infrastrukturësIdentifikimi dhe prokurimi i pajisjeve të nevojshmePilotimi dhe trajnimi i stafit që mbledh të dhënatPilotimi dhe trajnimi i stafit që analizon dhe raporton mbi të dhënatEMIS vepron në nivel qëndror dhe institucionalEMIS pilotohet në 100 shkollaEMIS vepron në 50% të nivelit rajonal dhe shkollorEMIS vepron në 100% të nivelit rajonal dhe shkollorC1.5 Raportimi dhe sigurimi i cilësisëZhvillimi i indikatorëve të rinj të cilësisëZhvillimi i udhëzimeve mbi raportiminTrainimi i supervizorëve & drejtorëve në procedurat e reja .50

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015C 2. Përmirësimi i cilësisë së procesit mësimor ( mësimdhënie/nxënie)Aktivitete 2005C 2.1 Zhvillimi i kurrikulësHartimi i një kornize të përgjithshme kurrikulare kombëtare (KKK)Zhvillimii i udhëzimeve/politikave në zbatimin e KKKZhvillimi i planeve mësimore të arsimit bazë mbështetur në KKKPërgatitja e udhëzuesve të mësuesve për planet mësimore të nivelit fillorPilotimi i kurrikulës së re për klasat 1-9Trainimi i mësuesve në përdorimin e kurrikulës së re.Zbatimi kombëtar i kurrikulës së re për arsimin bazëZhvillimi i planeve mësimor të shkollës së mesme bazuar në KKKPërgatitja e udhëzuesve të mësuesve për kurrikulat e reja të arsimit tëmesëmPilotimi i kurrikulës së re për klasat 10 -12Trainimi i mësuesve në përdorimin e kurrikulës së re për arsimin e mesëmZbatimi kombëtar i kurrikulës së re për arsimin e mesëm2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015C 2.2 Zhvillimi i profesionit të mësuesitZhvillimi i sistemit për të dhënat mbi mësuesit në EMISForcimi i agjencive për zhvillimin e profesionit të mësuesitRishikimi dhe forcimi i kurrikulës së trajnimit të mësuesveRishikimi i kushteve të punësimit të mësuesveRishikimi i trajnimit të mësuesve në detyrë dhe trainimi për ngritjenprofesionale të mësuesveZhvillimi i akreditimit të profesionit të mësuesit dhe i sigurimit të cilësisëC 2.3 Hartimi i teksteve shkollorëZhvillimi i procesit për futjen e kurrikulës (përmbajties) së re në tekstetshkollorëKoordinimi i kërkesës për tekste me sistemin EMISPilotimi i privatizimit të botimeve të teksteve shkollorëPilotimi i mekanizmave për mbulimin e kostos për një grup (seri) të vogëltekstesh shkollorë51

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015Përshpejtimi i privatizimit dhe mbulimi i kostosTrainimi i autorëve të teksteve shkollorëSigurimi i teksteve shkollorë për klasat 1-9Sigurimi i teksteve shkollorë për klasat 10-12C 2.4 Burimet mësimore alternativeZhvillimi politikave për bibliotakat shkolloreZhvillimi i politikave për tekstet alternativëZhvillimi i politikave për kompjuterat në shkollëTrainimi i mësuesve/drejtorëve në përdorimin e burimeve alternativeProkurimi i burimeve alternative minimale për shkollën30% e shkollave kanë burime alternativeC 2.5 Provimet dhe monitorimiForcimi i kapacitetit të QKAVP-sHartimi i vendeve të punës dhe funksioneve të qarta të QKAVP-sHartimi i indikatorëvePilotimi i tre lëndëve në klasat 9-11/ provimet kombëtarePilotimi i proceseve kombëtare monitorueseZhvillimi i provimeve kombëtare për klasat 1-9Zhvillimi i provimeve për arsimin e mesëmZhvillimi i raporteve monitoruese në mes të vitit;Trainimi i ekspertëve lokal52

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015C 3. Financimi i arsimit parauniversitarAktiviteteC 3.1 Rishikimi i buxhetit të Arsimit ParauniversitarHartimi i një modeli transparent financiarNdarja e kontributeve të dhëna nga çdo grup interesiFinancim i ndarë sektorial në bllok grantFinancim i ndarë me buxhet të kushtëzuar dhe të pakushtëzuarRishikimi i shpërndarjes shprehur në % në sektor2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015C 3.2 Instrumentat e transferimit të fondeve të buxhetitNdarja e granteve bllok në korniza kohoreZhvillimi i modelit të financimit "për nxënës"Zhvillimi i përgjegjshmërisë së fondeve të PVZhvillimi i mekanizmave për financimin e decentralizimitzhvillimi i monitorimit dhe përgjegjshmërisë së financimitTrajnim i plotë në të gjitha niveletC 3.3 Rritja e efikasitetit në financimin e nën-sektorëveZhvillimi i sistemit për ndarjen e informacionit të financimit / buxhetitTërheqja e fondeve nga sektori privatHartimi i legjislacionit për të inkurajuar shkollat në mbldhjen e fondeveNegocim për përjashtimin nga taksat të investimeve në arsimIncimi i procesit për të inkurajuar publikun për financimin e arsimitC3.4 Rishkimi i programeve të investimitPrioritizimi i rehabilitimit dhe ndërtimeveKrijimi i modelit të financimit për mirëmbajtjetHartimi i legjislacionit për investime direkteShkollat planifikojnë projektet e investimeveC3.5 Këshillimi dhe mbështetja/ekspertizaTrainimi i këshilluesve që do punojnë në nivel Ministrie53

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015Trainimi i këshilluesve që do të punojnë në nivel rajonal/PVTrainimi i këshilluesve që do të punojnë në nivel shkolle54

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015C.4 Krijimi i kapaciteteve dhe zhvillimi i burimeve njerëzoreAktivitete 2005C 4.1 Shërbimi arsimor ndër-sektorialKrijimi i grupit këshillues ndërsektoralNdërgjegjësimi dhe përfshirja publike2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015C 4.2 Racionalizimi i shkollaveFillimi i procesit për racionalizimin e shkollaveZhvillimi i vetëdijes së publikut për reformën arsimoreFillimi i procesit për të siguruar parimin e barazisë dhe aksesitZbatimi i racionalizimit të shkollaveC 4.3 Inspektimi dhe ndihmëKrijimi i roleve të reja si kontrollues/këshilluesZhvillimi i profesionalizmit dhe besimitTrainimi i inspektorëve të shkollave në rolet e rejaC 4.4 Profesionalizimi i mësuesveRipërcaktimi i pozicionit të mësuesit me kohë të plotëPërshtatja e statusit të mësuesve me atë të punonjësve civilëDiversifikimi i kompetencave të mësuesitMbështetja e krijimit të shoqatave të mësuesve për shkëmbim përvojeprofesionaleC 4.5 Lëndët me përzgjedhje kurrikulare dhe specializimeHartimi i kurrikulave për të reflektuar çdo nevojëKonsolidimi i lëndëve duke rritur kohën e nxëniesTrainimi i ekspertëve që do të ndërmarrin punën (përgjegjësinë) e mësipërmeC 4.6 Hartimi i Politikave në bazë të të dhënaveHartimi i proceseve për bërjen e politikave në bazë të të dhënaveZhvillimi i kapaciteteve në përdorimin e të dhënave për të testuar idetëTrainimi i stafit të SAPP në analizën dhe raportimin e të dhënave55

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015Pjesa DPËRMBLEDHJE E PREVENTIVIT TË KOSTOVELlogaritja e kostove u realizua në bazë të kostove të përafërta për njësi tëmbledhura nga aktivitete të mëparshme të njëjta të ndërmarra nga MASH,Drejtoria e Zhvillimit të Kurrikulave, OJF-të vendase dhe të huaja. Për mëshumë, ky informacion na siguroi një bazë për të llogaritur koston. Gjithësesiduhet theksuar se këto shifra nuk mund të merren kurrësesi si shumë të sakta.Ky preventiv që del në këtë përmbledhje duhet të shihet dhe trajtohet me shumëkujdes.Llogaritja e kostos bazohet në supozimet e mëposhtme:1. Inputi i siguruar nga asistenca e huaj teknike është USD $800 çdo ditë.Kjo për-fshin udhëtimin, akomodimin, dietat dhe honoraret.2. Inputi i siguruar nga eksperti vendas është USD150 çdo ditë. Kjopërfshin udhë-timin, akomodimin, dietat dhe honoraret.3. Pjesëmarrësve vendas do t’u paguhet një shumë totale prej USD$50 çdoditë. Kjo shumë përfshin udhëtimin, akomodimin dhe dietat.4. Kostot për marrjen me qera të dhomës, marrjen me qera të pajisjeve sidhe shpen-zimet e rastit që lidhen me kryerjen e workshopeve,trajnimeve etj., nuk përfshihen në kostot e paraqitura këtu. Këto nukfuten as kostot që rrjedhin nga infalcioni apo variacionet e shkëmbimit qëndodhin për shkak të luhatjes së dollarit..Për të kuptuar procesin e llogaritjes së kostos referoju pjesës E. Kjo pjesë paraqettreguesit e matshëm me matricën e inputit të burimeve, të cilat nga ana e tyre shoqërojnëprocesin e llogaritjes së preventivit të kostove. Kostoja agregate për aktivitetet eparaqitur nën secilën nga fushat kryesore të strategjisë paraqitet si më poshtë vijon:D.1 QEVERISJA: REFORMIMI DHE FUQIZIMI I KAPACITETITMENAXHUESD.1.1 Reformimi i MASh …...…………………………..................... 288,000D.1.2 Decentralizimi.. …………………………………….........……282,75045

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015D.1.3 Autonomia e shkollave……………………………….............. 738,000D.1.4 Menaxhimi i sistemit të informacionit në sektorin e arsimit ......176,000D.1.5 Raportimi dhe sigurimi i cilësisë …….…...................………… .60,000TOTALI 1,544,750D.2 PËRMIRËSIMI I CILËSISË SË PROCESIT MËSIMOR(MËSIMDHËNIE/NXËNIE)D.2.1 Zhvillimi i kurrikulës…..……………................……………. 4,155,000D.2.2 Zhvillimi i profesionit të mësuesit …….… …....................… 1,683,000D.2.3 Hartimi i teksteve shkollorë…………… … ..................……. 4,597,000D.2.4 Burimet mësimore alternative .…………… …...................… 1,069,000D.2.5 Provimet dhe monitorimi …… …….…..................………... 1,274,000TOTALI 12,778,000D.3 FINANCIMI I ARSIMIT PARAUNIVERSITARD.3.1 Rishikimi i buxhetit të Arsimit Parauniversitar ..................... 176,000D.3.2 Instrumentat e transferimit të fondeve të buxhet................... 150,500D.3.3 Rritja e efikasitetit në financimin e nënsektorëve ................. 63,500D.3.4 Rishikimi i programit të investimeve..……..........….......….... 185,624,660D.3.5 Këshillimi dhe mbështetja/ekspertiza .……................…… 84,500TOTALI 186, 099,160D.4 KRIJIMI I KAPACITETEVE DHE ZHVILLIMI I BURIMEVENJERËZORE-NJË NDRYSHIM KONCEPTUALD.4.1 Shërbimi arsimor ndërsektorial …..……............………..…..… 44,250D.4.2 Racionalizimi i shpërndarjes së shkollave .....…….................. 99,000D.4.3 Inspektimi dhe ndihmë .…………………………........……....... 34,230D.4.4 Profesionalizimi i mësuesve …................................ ............... 85,000D.4.5 Lëndët me përzgjedhje kurrikulare dhe specializimet.............. 66,500D.4.6 Hartimi i Politikave, i orientuar nga kërkimi i në bazuar në të dhënat .139,500TOTALI $467,48046

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015Kostoja totale e llogaritur për zbatimin e reformës gjatë 10 viteve tëardhëshme do të jetë USD$ 200 889 390. Duhet theksuar se pjesa më e madhe ekësaj shume do të zihet nga punime kapitale, si rehabilitime shkollash, etj.47

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015PJESA EMATRICAT E INPUTIT TË BURIMEVEInformacioni në matrica është organizuar në formën e mëposhtme:1 Gjykimi kryesor për llogaritjen e kostove listohet si nëntitull përkolona të ndryshme.2 Shumë aktivitete dhe rezultate të pritshme përkojnë pjeërisht menjëra tjetrën ndaj hijëzimi përdoret për të grupuar aktivitetet, inputet errjedhura nga konsultimet, seminaret/workshopet dhe numri i pjesëmarrësveetj. Për shembull, në Shtojcën E 1, Asistenca Teknike e Huaj dhe EkspertëtLokal kanë 12 dhe 24 muaj për inputet respektivisht për të kryer të gjithadetyrat që dalin të hijëzuara. Në të njëjtën mënyrë, në të njëjtën matricë,numri i njerëzve që merr pjesë në programet e trainimit ndahet në 2 grupeprej 20 vetash, të cilat tregohen nga hijëzimet respektive.3 Koha e caktuar për secilin aktivitet do të jetë koha totale minimale.Mënyra sesi kjo kohë do të shpërndahet në arritjen e objektivave do tëpërcaktohet me përgatitjen e planeve individuale të detajuara për seclinaktivitet. Megjithatë koha minimale e kërkuar ka rëndësi primare nësepretendohet të arrihet një nivel i mjaftueshëm arritjeje. Supozohet që nevojitetnjë trajnim minimal për të filluar zbatimin e procesit të reformës, i cili duhettë integrohet me aktivitetet e përditshme të MASh dhe të mbështetetnëpërmjet granteve të MASH, si zhvillim profesional për përmirësim tëvazhdueshëm.4 Burimet/pajisjet e shënuara në matricë përfshijnë vetëm artikujtthelbësor. Munge-sa e të dhënave të sakta mbi atë që disponohet brendanënsektorit dhe, shpesh, të dhënat kontradiktore, ulin shkallwn e saktësisë.Megjithatë, besojmë se të gjitha të dhënat e rëndësishme për burimet që kanëimpakt në zbatimin e Strategjisë së Arsimit Parauniversitar 2004-2015trajtohen në detaje.5 Numri i workshopeve, seminareve trainuese është gjithashtu treguesdhe kufizohet në kritere minimale. Numri i propozuar u vendos për tësiguruar nivele të arsye-shme të anagazhimit nga të gjitha nivelet dhe grupete interesit.6 Numri i pjesëmarrësve që pritet të përfshihen në seminaret specifikesi dhe departa-mentet e strukturat vartëse të tyre që duhet të përfaqësohen,48

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015shënohen në matricë për t’u siguruar që njerëzit, të cilët do të përgjegjen përrealizimin e detyrave të përcaktuara, të ndjekin seminaret që do tëorganizohen.7 Rradhët e caktuara për secilin nëntitull aktiviteti paraqesin njëpërmbledhje të inputit për secilin aktivitet dhe nën preventivin e kostosshënohet kostoja totale për atë aktivitet. Kjo sasi i transferohet përmbledhjessë kostos në seksionin D.Kjo pjesë përshkruan supozimet e përdorura për të skicuar dhe llogaritur kostot:1 Nevoja për ekspertë të huaj dhe vendas, të cilët do të sigurojnë asistencënteknike të specializuar konsiderohet e rëndësishme për zbatimin me sukses të projektit.Financimi plotësues është i nevojshëm për të fituar kohë për stafinekzistues dhe/ose për të caktuar staf të ri të cilët do të punojnë intesivisht përrealizimin e veprimtarive të reformës. Eksperienca e mëparshme në Shqipëri,si dhe në vende të tjera në zhvillim, ka treguar se stafi ekzistues në MASh, kuri kërkohet të realizojë detyra shtesë që lidhen me reformën në arsim, nukështë shumë i angazhuar pasi ndjehen të mbingarkuar. Këta punonjës nukarrijnë të realizojnë detyrat dhe kjo sjell mosrealizimin e aktivitetve tëparashikuara të reformës.2 Trainimi dhe krijimi i kapaciteteveNumri minimal i ditëve të trainimit i caktuar për çdo aktivitet ÷ menumrin e propozuar të workshopeve =ditët për secilin aktivitetDitët për secilin workshop x me numrin e pjesëmarrësve = numri iditëveNumri i ditëve x USD 50 çdo ditë = kostoja totale për aktivitet3 Kostot e rehabilitimitPreventivi u llogarit në bazë të punës së ndërmarrë nën kreditin eBankës Botërore 3343-ALB, i cili përfundoi në vitin 2004.44 shkolla u rehabilituan me një kosto prej USD $ 6,000, 000 (afërsisht)Kostoja mesatare për shkolla = USD$ 136, 366 (afërsisht)40% e shkollavë ende nuk është rehabilituar = 1360 shkolla49

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015Prandaj, kostoja totale e rehabilitimit të 1360 shkollave = USD$ 185,457, 760 që do të shtrihet në 10 vjet.4 Kostot e teksteve shkollore u siguruan nga specialistët e teksteve nëMASH. Një kosto për njësi prej afro USD$1.00 u sugjerua për librat e klasës sëparë. Kjo kosto përfshin hartimin, zhvillimin dhe kostot e botimit të teksteve.Megjithatë, në mungesë të kostove më të fundit për tekstet e arsimit tëdetyrueshëm dhe të mesëm, kostoja e mësipërme për njësi u përdor për tëllogaritur pjesën e financimit të teksteve të arsimit parauniverstar nga qeveria.Ndaj duhet pasur parasysh që kostot totale të teksteve të trajtohen me kujdesdhe të rishikohen kur të mundësohet sigurimi i të dhënave më të sakta.50

E 1. Qeverisja: Reformimi dhe fuqizimi i kapacitetit menaxhues – Matrica e Input-it të BurimeveAktivitetetAsist/teknikhuajEkspertëtvendasProgramettrainimitBurimet &PajisjetNr. iworkshop.# i njerëzvetë përfshirëDepart.PërgjegjësPreventivikostoveE 1.1 Reformimi i MASH 12 muaj 24 muaj 9 javë 9 wshops 96 njerëz 288000Përshkrimi i qartë i vendeve të punës 12 muaj 24 muaj 2 javë 2 wkshope 20 njerëz MASH 269000Zhvillimi i standardeve minimale të performancësZhvillimi i skemave nxitëse për të inkurajuar nivele të larta tëperformancësManuali i procedurave për menaxhimin në bazë performance (MBP)Transferimi i menaxhimit me bazë performance (MBP) tekinstitucionet 2 javë 2 wkshope 36 njerëz 9000Transferimi i menaxhimit me bazë performance (MBP) në nivel rajonaldhe nivel shkolle MASHTrajnime intensive në mbështetje të ndryshimeve 5 javë 5 wkshope 40 njerëz Rajonale 10000E 1.2 Decentralizimi 12 muaj 24 muaj 13 javë 26 wkshope 150 njerëz 282,750Hartimi i udhëzimeve për funksionet që do të decentralizohen 12muaj 24muaj264000Vende të qarta pune dhe përgjegjësiProceset dhe procedurat për raportim dhe sigurimi i cilësisëPilotimi i decentralizimit tëshwrbimit arsimor të një rajoni (në tërëvertikalen e saj) në menaxhimin e MASH MASH, PVTrainimi i stafit mësimor në nivel rajoni, komune dhe shkolle 13 javë 26 wkshope 150 njerëzShkolla,SHPM 18,750E 1.3 Autonomia e shkollës 6 muaj 24muaj 18 javë 26 wkshope 2700 738,000Zhvillimi i politikave të qarta për rolet e reja të drejtorëve 6 muaj 24muaj 168000Zhvillimi i roleve të reja për shoqatat e prindërve dhe mësuesve si dhei bordeve të shkollaveZhvillimi i proceseve të raportimit dhe përgjegjshmërisëTrajnime intensive për Drejtorët e shkollave 13 javë 13 wkshope 2000 PV, Shkolla, 500000Pilotimi i autonomisë së shkollës 5 javë 13 wkshope 700 SHPM 70000E 1.4 Menaxhimi i sistemit të informacionit në sektorin e arsimit 7 muaj 18 muaj 12 javë 19 wkshope 60 njerëz 176,000

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015Hartimi i kuadrit për politikat EMIS 6muaj 12 muaj 132000Vlerësimi dhe negocimi i kapaciteteve të infrastrukturësIdentifikimi dhe prokurimi i pajisjeve të nevojshmePilotimi dhe trajnimi i stafit që mbledh të dhënat 1 muaj 6 muaj 6 javë 13 wkshope 40 njerëz MASH, PV 39000Pilotimi dhe trajnimi i stafit që analizon dhe raporton mbi të dhënat 6 javë6wkshope 20 njerëz Rajonale & 5000EMIS vepron në nivel qëndror dhe institucional ShkollaEMIS pilotohet në 100 shkollaE 1.5 Raportimi dhe sigurimi i cilësisë 2 muaj 6 muaj 5javë 13 wkshope 100 njerëz 60000Zhvillimi i indikatorëve të rinj të cilësisë 2 muaj 6 muaj 50000Zhvillimi i udhëzimeve mbi raportiminPV,RajonaleTrainimi i supervizorëve & drejtorëve për procedurat e reja 5 javë 13 wkshope 100 njerëz Shkolla 100001,544,750

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015E 2. Përmirësimi i cilësisë së procesit mësimor ( mësimdhënie/nxënie) - Matrica e input-it të BurimeveAsist.Training# InjerëzveAktiviteteteknikeE huajEkspertlokal ProgramsBurimet &pajisjetNr. iworkshopevetëpërfshirëDepartamentipërgjegjësPreventivi IkostoveE 2.1 Zhvillimi i kurrikulës 9 muaj 18 muaj 14 javë 30 wkshope 20020 4,155,000Hartimi i një kornize të përgjithshme kurrikulare kombëtare (KKK) 3muaj 2 javë 4 wkshope 20 MASH/DZHK 50000Zhvillimii i udhëzimeve/politikave në zbatimin e KKKZhvillimi i planeve mësimore të arsimit bazë bazuar në KKK 6 muaj 6 muaj30000 planemesimor 144000Përgatitja e udhëzuesve të mësuesve për planet mësimore tëarsimit bazë 3 muaj 30000 39000Pilotimi i kurrikulës së re për klasat 1-9 1000 DZHK/ATTrainimi i mësuesve në përdorimin e kurrikulës së re. 6 javë 13 wkshope 19,000 MASH/AT 2500000Zbatimi kombëtar për kurrikulën e re të arsimit bazë DZHK/ATZhvillimi i planeve mësimor të shkollës së mesme bazuar nëKKK 6muaj 10000 syll 28000Përgatitja e udhëzuesve të mësuesve për kurrikulat e reja tëshkollës së mesme 3muaj 10000 19000Pilotimi i kurrikulës së re për klasat 10-12Trainimi i mësuesve në përdorimin e kurrikulës së re të shkollëssë mesme 6 javë 13 wkshope 1000 DZHK/ATZbatimi kombëtar i kurrikulës së re të shkollës së mesme 10,000 MASH/AT 1375000DZHK/ATE 2.2 Zhvillimi i profesionit të mësuesit 6 muaj 24 muaj 4.5 javë 19 workshop 40220 1,683,000Zhvillimi i sistemit për të dhënat mbi mësuesit në EMIS 6 muaj 12 muaj 132000Forcimi i agjencive për zhvillimin e profesionit të mësuesit 1 javë 1 wkshope 20 TDA, MASH 5000Rishikimi dhe forcimi i kurrikulës së trajnimit të mësuesve dheRishikimi i kushteve të punësimit të mësuesve 12 muaj Rajonale 36000Rishikimi i trajnimit të mësuesve në detyrë dhe trainimi përngritjen profesionale të mësuesveZhvillimi i akreditimit të profesionit të mësuesit dhe i sigurimit tëcilësisë 1 javë 5 wkshope 200 10000Trainimi i mësuesve në metodat e reja të mësimdhënies 4 javë 13 wkshope 20,000 1500000

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015E 2.3 Hartimi i teksteve shkollorë 6.5muaj 18 muaj 1.5 6 wkshope 170 4,597,600Zhvillimi i procesit për futjen e përmbajtjes së re në tekstetshkollorë 6 muaj 18muaj .5 javë 1 wkshope 20 njerëz DZHK 152000Koordinimi i kërkesës për tekste me sistemin EMISPilotimi i privatizimit të botimeve të teksteve shkollorëPilotimi i mekanizmave për mbulimin e kostos për një grup (seri)të vogël tekstesh shkollorë 2 javë 5 wkshope 100 njerëz PV, MASH 10000Përshpejtimi i privatizimit dhe mbulimi i kostos DZHKTrainimi i autorëve të teksteve shkollorë .5 muaj 1.5 javë 2 javë 50 njerëz 15600Sigurimi i teksteve shkollorë për klasat 1-9Fillore 3-Detyrushl -12lëndëSigurimi i teksteve shkollorë për klasat 10-12 11 lëndë4,068,000 kopje @ $1.00çdo 4,068,0001,322,000 kopje @ $1.00çdo 30% subvenc) 352,000E 2.4 Burimet mësimore alternative 1muaj 1.5 muaj 5 javë 5 ~orkshope 200 1,069,000Zhvillimi politikave për bibliotakat shkollore 1muaj 1 muaj 18000Zhvillimi i politikave për tekstet alternativëZhvillimi i politikave për kompjutera në shkollëTrainimi i mësuesve/drejtorëve në përdorimin e burimevealternative 1 muaj 5 javë5wkshope 200 njerëz 13000Prokurimi i burimeve alternative minimale për shkollën30% e shkollave kanë burime alternative 1020 shkolla $1000 per shkolla 1020000E 2.5 Provimet dhe monitorimi 6muaj 18 muaj 2 javë 2 ~kshope 200 1,274,000Forcimi i kapacitetit të QKAVP-s 6 muaj 18 muaj 150000Përcaktimi i hapsirave të punës dhe funksioneve të qarta tëQKAVP-sHartimi i indikatorëveprintimePilotimi i tre lëndve në klasat 9-11/ provimet kombëtareprovime 12 lëndë x 63,500 student 762,000Pilotimi i proceseve kombëtare monitorueseZhvillimi i provimeve kombëtare për klasat 1-9 printime provime 11 lëndë X 32,500 student 357,500Zhvillimi i provimeve për arsimin e mesëm

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015Zhvillimi i raporteve monitoruese gjysëm-vjeçare;Trainimi i ekspertëve lokal 2 javë 2 wkshope 200 njerëz 5000

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015E 3. Financimi i arsimit parauniversitar - Matrica e Input-it të Burimeve# IAktiviteteAsist.teknikeE huajEkspertlokalProgramtrainimiBurimet &pajisjetNr. iworkshopevenjerëzvetëpërfshirëDepartamentipërgjegjësPrventivi ikostoveE 3.1 Rishikimi i buxhetit të Arsimit Parauniversitar 6 muaj 18 muaj 2 javë 5 workshope 260 njerëz 176000Hartimi i një modeli transparent financiar 6 muaj 18 muaj MASH, MF 150000Ndarja e kontributeve të dhëna nga çdo grup interesi 2 javë 5 wkshope 260 njerëz PV26000Financim i ndarë sektoral në bllok grantFinancim i ndarë me buxhet të kushtëzuar dhe tëpakushtëzuarRishikimi i shpërndarjes shprehur në % në sektorE 3.2 Instrumentat e transferimit të fondeve të buxhetit 4 muaj 18 muaj 6 javë 13 wkshope 260 njerëz 150500Ndarja e granteve bllok në korniza kohore 4 muaj 18 muaj MASH, MF 118000Zhvillimi i modelit të financimit "për nxënës" PVZhvillimi i përgjegjshmërisë së fondeve të PVZhvillimi i mekanizmave për financimin e decentralizimitZhvillimi i monitorimit dhe përgjegjshmërisë së financimitTrajnim i plotë në të gjitha nivelet 6 javë 13 wkshope 260 njerëz 32500E 3.3 Rritja e efikasitetit në financimin e nën-sektorëve 2 muaj 6 muaj 1 javë 5 wkshope 180 njerëz 63500Zhvillimi i sistemit për ndarjen e informacionit tëfinancimit/buxhetit 2 muaj 32000Tërheqja e fondeve nga sektori privatHartimi i legjislacionit për të inkurajuar shkollat nëmbledhjen e fondeveNegocim për përjashtimin nga taksat të investimeve nëarsim 6 muaj 18000Inicimi i procesit për të inkurajuar publikun për financimin earsimit 1.5 javë 5 wkshope 180 njerëz PV, Private 13500shkollas

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015E 3.4 Rishkimi i programeve të investimit 4 muaj 27 muaj 4.6 javë 12 workshop 217 185 624 660Prioritizimi i rehabilitimit dhe ndërtimeve 3 muaj 24 muaj 120000Krijimi i modelit të financimit për mirëmbajtjet 1 javë 2 wkshope 65 PV & MASH 8200Hartimi i legjislacionit për investime direkte 1 muaj 3 muaj 2 javë 6 wkshope 100PV dheprivate 33500Shkollat planifikojnë projektet e investimeve KompaniTrainimi në planifikimin e pajisjeve 1.6 javë 4 wkshope 52 5200Pajisja në rreth 40 % shkollave (1360)40% eshkollave 185457760E 3.5 Këshillimi dhe mbështetja/ekspertiza 1 muaj 12 muaj 4 javë 5 ëorkshop 150 84500Trainimi i këshilluesve që do punojnë në nivel Ministrie 1 muaj 12 muaj 1 javë 2wkshope 40 MASH 57000Trainimi i këshilluesve që do të punojnë në nivel rajonal/PV 2 javë 2 wkshope 70 RAJ & PV 17500Trainimi i këshilluesve që do të punojnë në nivel shkolle 1 javë 1 wkshope 40 Shkolla 10000

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015E 4. Krijimi i kapaciteteve dhe zhvillimi i burimeve njerëzore – Matrica e Input-it të BurimeveAsist.teknikeE huaj# I njerëzvetëpërfshirëAktiviteteEkspert Program Resoures & Nr. iDepartamenti Prventivi Ilokal trainimi Equipment workshopevepërgjegjës kostoveE 4.1 Shërbimi arsimor ndër-sektorial 1muaj 9 muaj 2 javë secretariat 6 wkshope 15 njerëz MASH 44250Krijimi I grupit këshillues ndërsektorial 1muaj 3 muaj 2 javë sekretari 6 wkshope 15 njerëz MASH 26250Ndërgjegjësimi dhe përfshirja publike 6 muaj 18000E 4.2 Racionalizimi i shkollave 2muaj 18 muaj 6 javë 26 ~kshope 13 njerëz MASH & PV 99000Fillimi i procesit për racionalizimin e shkollave 1muaj 6 muaj Zyra 34000Zhvillimi i vetëdijes së publikut për reformën arsimore 1muaj 12 muaj Pajisje 52000Fillimi i procesit për të siguruar parimin e barazisë dheaksesitTransmetimMediaZbatimi i racionalizimit të shkollave 26 njerëz 1300~orkshope të grupeve të interesit 6 javë 26 wkshope MASH & PVE 4.3 Inspektimi dhe ndihmë 1muaj 3 muaj 4 javë 13wkshope 120 njerëz 34230Krijimi i roleve të reja si kontrollues/ndihmues/ 1muaj 3 muaj 25000Zhvillimi i profesionalizmit dhe besimitTrainimi i inspektorëve të shkollave në rolet e reja 4 javë 13 wkshope 120 njerëz MASH, PV, 9230Drejtor IshkollaveE 4.4 Profesionalizimi i mësuesve 2 muaj 12 muaj 4 javë 10 wkshope 170 njerëz 85000MASH, Minst.FinancaveRipërcaktimi i pozicionit të mësuesit me kohë të plotë 2 muaj 12 muaj 1.6 javë 4 wkshope 20 njerëz70000Përshtatja e statusit të mësuesve me atë të punonjësvecivilë 1.6 javë 4 wkshope 20 njerëz PV, Mesues 2000Diversifikimi i kompetencave të mësuesit 30 njerëz 3000Mbështetja e krijimit të shoqatave të mësuesve përshkëmbim përvoje profesionale 0.8 javë 2 wkshope 100 njerëz Mësues 10000E 4.5 Lëndët me përzgjedhje kurrikulare dhe 1 muaj 6 muaj 8 javë 15 wkshope 230 njerëz 66500

STRATEGJIA KOMBËTARE E ARSIMIT 2004 – 2015specializimeHartimi i kurrikulave për të reflektuar çdo kërkesë 1 muaj 6 muaj 2 javë Lidhje Interneti 2 wkshope 15 njerëz 41500Konsolidimi i lëndëve duke rritur kohën e nxënies modele të reja 15 njerëzTrainimi i ekspertëve që do të ndërmarrin punën esipërme 6 javë 13 wkshope 200 njerëz CD, Inspektor 25000Mesues &DrejtorE 4.6 Hartimi i Politikave në bazë të të dhënave 6 muaj 12 muaj 4 javë 13wkshope 50 njerëz 139500Hartimi i proceseve për hartimin e politikave në bazë të tëdhënave 6 muaj 12 muaj kompjutera 132000Zhvillimi i kapaciteteve në përdorimin e të dhënave për tëtestuar idetë Software stat.Trainimi i stafit të SAPP në analizën dhe raportimin e tëdhënave 6 javë 10wkshope 50 njerëzMASHQendrorel7500& Rajonale