menaxhmenti politik - FRIEDRICH EBERT STIFTUNG Office in Skopje

MENAXHMENTI POLITIK1

PËRMBAJTJAParathënie 9Parathënie e botimit maqedonisht 12Kapitulli 1.MENAXHIMI ORGANIZATIV 17Menaxhimi i kohës në politike 18Për aftësinë e politikanëve për të menaxhuarkohën 18Çka pengon për të organizuar më mirëkohën tonë? 23Si ta organizojmë kohën tonë? 26Puna ekiporeNevoja e punës ekipore në politik 43Marrim pjesë në ekip me anët tonatë dobëta dhe të forta 45Indikatori Majers-Brigs 47Rregullat themelore për punë mëtë mirë ekipore 61Takime dhe këshillime punueseShkathtësi për udheqje dhe fasilimin eprocesit grupor 72Probleme dhe zgjidhje 78Marrëdhënie reciproke “Udhëheqësia-personeli” 82Organizimi i takimeve punuese dhe këshillimeve 85Menaxhimi në situata konfliktesh 92Marrëdhënie ndërnjerëzore 92Konflikte 96Lloje të konflikteve 101Mënyra të zgjidhjes së konflikteve 105Zhvillimi i bisedimeveLloje të bisedimeve 1085

Kushte për mbajtjen e suksesshem të bisedimeve 110Etapa të bisedimeve 111Pengesa gjatë gjetjes së zgjidhjeve 114Kapitulli 2 .ANALIZA POLITIKEInformata politike 119Mbledhja e informatave politike 121Burime të informatave politike 125Organizimi i informatave 127Puna me informata politike 130Dokumente analitike në politikë 135Dokumenti për qëndrimin politik 135Raporti për paralajmërime me kohë 145Argumenti Politik 150Ndikimi i argumenteve 151Krijimi i argumenteve 152“Pro” dhe “kundër” 155Kapitulli 3.KOMUNIKIMI POLITIKStrategjia e Komunikimit 167Propaganda, manipulimi, konflikti 172Teknika themelore propaganduese të ndikimit 174Komunikimi ose konflikti? 175Strategji diskurzive të komunikimit 178Komunikimi verbal dhe joverbal 182Gjuha politike 182Komunikimi joverbal 187Puna me mediume 198Specifikat e mediumeve të caktuara 198Mediatrajnimi 207Dhënie e intervistave 208Fjalimi politik 214Struktura dhe specifika e fjalimit politik 214Fjalimi paraelektoral 222Mbajtja e fjalimit 2246

Kapitulli 4.FUSHATA PARAELEKTORALEPërgatitjet për fushatë paraelektorale 232Strategjia e fushatës paraelektorale 235Elemente themolore 235Plani i fushatës paraelektorale 242Grafiku 246Organizimi i fushatës 248Shtabi paraelektoral 248Puna me zgjedhësit 255Puna me grupet e dedikuara 263Platforma dhe porosia paraelektorale 266Vendi dhe rëndësia e platforrmës paraelektorale 267Procesi i përgatitjes së platformës 269Porositë paraelektorale 275Bashkëpunimi me mediume gjatë fushatësparaelektorale 279Plani për mediumet 279Materiali i shtypur në reklamat paraelektorale 283Probleme gjatë shfrytëzimit të mediumeveaudiovizuele 286LITERATURA E SHFRYTËZUAR 2907

PARATHËNIEQëllimi i këtij botimi është t’u propozojë politikanëve bullgar dheekspertëve bullgar mundësi për të përfituar aftësi analitike, organizative,të komunikimit dhe të udhëheqjes si dhe nëpërmjet ushtrimeve dhetrajnimeve, të afërta me praktikën dhe me përvojën personale tëpjesëmarrësve të rrisë kompetencën e tyre në të vepruarit politik.Në kushte të sistemit demokratik politik nuk mund të paramendohetpuna e suksesshme politike, pa aftësi dhe pa kompetencë për aktivitetepolitike dhe pa mjete profesionale të menaxhimit. Kjo posaçërishtvlenë për demokracitë e reja si ajo në Bullgari, ku shumicës së politikanëveu mungon kualifikimi i mjaftueshëm profesional dhe përvoja në lëmine menaxhimit të politikës dhe të organizimit.Politikanët bashkëkohor çdo ditë ballafaqohen me sprova për t’ikonkuruar kundërshtarëve të tyre politik, të zhvillojnë debat të hapurpolitik dhe të jenë këmbëngulës në mendimin e vet, t’i prezantojnë qartëdhe në mënyrë të kuptueshme bindjet dhe qëllimet e tyre politike, të jenëefektiv në administratë, të udhëheqin veten dhe të tjerët. Ata janëiniciatorë të aktiviteteve të reja politike ose janë me tendencë që t’indryshojnë ato ekzistuese.Që të kenë sukses në të gjithë këtë, atyre u nevojiten njohuri dheaftësi të posaçme, bazë për marrjen e vendimeve më të mira, dhe mekëtë edhe ushtrimin e një politike efektive, që të lehtësojnë dialogunpolitik, të sigurojnë legjitimitetin e veprimeve politike, të shkojnë drejtniveleve më të larta të përkrahjes për strategjitë politike, që ndiqen dhenë këtë mënyrë të bëjnë të mundshme përkrahjen e vet politikanëve.Këto njohuri dhe aftësi së paku kanë dy anë. Njëra është kompetencaprofesionale, njohuritë për esencën dhe përmbajtjen e politikës.Tjetra është aftësia për të shkaktuar mirëbesim në personalitetin vetiakdhe në qëndrimet vetiake politike.Nëse një politikan dëshiron të ushtrojë rol aktiv dhe të rëndësishëm,ai ka nevojë për këto njohuri dhe aftësi, specifike për nga përmbajtjadhe forma e tyre. Ky edicion është një udhëzues praktik se si të9

fitohen ose të përmirësohen aftësitë në këtë aspekt të dytë. Kjo ka vënëpara vehtes si detyrë që t’u përgjigjet këtyre pyetjeve:* Si të drejtohet me sukses koha e politikanëve?* Si të organizohet puna ekipore në politikë?* Si në mënyrë efektive dhe pa tronditje të drejtohen këshillimet dhetakimet punuese?* Si të drejtohet puna me bashkëpunëtorët ashtu që ajo të jetëefektive dhe të krijojë kënaqësi?* Si të zgjidhen konfliktet e krijuara?* Si të arrihet zgjidhja më e mirë gjatë negociatave?* Si më saktë të caktohet lloji i informatës politike që është enevojshme; si të mirret ajo, si të vlerësohet dhe të shfrytëzohet?* Si arrihet në një qëndrim solid të arsyeshëm politik?* Si të prezantohet dhe të qëndrojë në mënyrë të argumentuar kyqëndrim para politikanëve dhe para opinionit më të gjërë?* Si në veprimtarinë politike të shfrytëzohen me sukses mjetet ekomunikimit verbal dhe joverbal?* Si mund të rritet ndikimi i fjalimit politik?* Si janë rregullat e punës së suksesshme me mediumet?* Si të organizohen fushata të suksesshme paraelektorale?Kuptohet, ky libër kursesi nuk përmbanë reçeta të patentuara përsukses në veprimtarinë politike. Ky nuk pretendon që të paraqesë nëmënyrë të vetme instancën e fundit, sepse politika është fushë e cilakërkon përgatitje të shumëfishtë, fantazi, inventivitet, bindje dhe durim.Ky përpiqet që tu japë politikanëve, ekspertëve dhe organizatave politikeimpulse për të mësuar nga mundësitë e tyre dhe për të nxitur fantazinë etyre politike.Njëkohësisht, ky edicion përputhet edhe me praktikën. Ai jepkëshilla praktike për punët e përditshme politike në situata konkrete.Pjesët e librit shumë herë janë provuar nëpër seminare të Shkollës tëmenaxhimit politik të formuar në vitin 2000, Byronë rajonale në Sofje dhenë Fondacionin “Friedrih Ebert”. Gjatë përpunimit të temave ekipi iautorëve përdorte metoda të ndryshme të caktuara botërore, posaçërishtmetodën e Akademisë politike të Fondacionit “Friedrih Ebert”, në Bon.Mjeti ndihmës mësimor “Menaxhimi politik” është përshtatur jo aq sa“për të lexuar”, se sa “për punë”. Përdorimi i tij ndoshta nuk do të jetë aqi dobishëm pa ushtrime praktike. Në fakt, ky pjesërisht është përshtaturpër përgatitje individuale, por mund të shërbejë edhe si “doracak” përpunë politike. Por qëllimi i tij kryesor është që të jetë bazë e ushtrimeve10

praktike dhe t’i nxisë politikanët dhe ekspertët e interesuar për njëushtrim të këtillë.Sofje, dhjetor 2000Mihael VajhertDrejtorByroja rajonale SofjeFondacioni “Friedrich Ebert”doc.dr. Dobrin KanevUdheqës shkencorShkolla për menaxhim politik11

PARATHËNIE E BOTIMITMAQEDONASMe kohë Bizmarku ka theksuar se “politika është aftësi e së mundshmes”.Peter Slloterdajk duke e komentuar këtë thënie, në stilin e vet do tënënvizojë se interpretimi i këtillë në vehte fsheh paralajmërimin për fëmijët emëdhenjë të cilët në mënyrë të paautorizuar e përvehtësojnë shtetin. Nëfakt, në sytë e çdo burrështetasi serioz, fëmijë janë ata të rritur të cilëtasnjëherë nuk kanë pasur mundësi të sigurtë të mësojnë, të dallojnë tëmundshmen nga e pamundshmja. Pikërisht për këtë arsye “aftësia e sëmundshmes” është njëjtë si aftësia në lëmin e politikës për t’u mbrojtur ngabrutaliteti i të pamundshmes.Aftësia politike gjendet në piedestalin e piramidës së racionalitetit qëvendos marrëdhënie hierarkike ndërmjet asaj shtetërores dhe privates,ndërmjet urtësisë së atyre që sundojnë dhe interesit të grupit, ndërmjet tërriturve politik dhe fëmijëve politik. Nëse shprehja “aftësia e së mundshmes”shihet në mënyrë serioze, na jepet hapësirë për konotacione, të cilat prekinvet fillimin e lindjes së politikës. Prekin edhe kërkimin e Platonit për gjithëatë që duhet të posedojë një burrështetas dhe synimin e Aristotelit përzbulimin e mundësisë themelore për jetë të njerëzve në bashkësi.Politika, si teori por edhe si praktikë, lindi në shekullin e gjashtë paraerës së re në qytetet e vogla të Greqisë antike, sepse atëherë u paraqitedhe demokracia si formë e jetës politike. Ekzistojnë shumë teori se përsepikërisht aty dhe pikërisht atëherë lindi politika dhe jo në Egjipt, nëMesopotami ose Sumeri. Gjithashtu ekzistojnë edhe përgjigje të ndryshme,por njëra nga to na thotë se helenët e vjetër nuk donin të jetonin në shtetetë mëdha dhe se kishin ndërthurur ndjenjën se janë të lirë dhe të barabartë.Poliset antike, përveç Athinës, Sirakuzës dhe Akragantës, kishin ndërmjetpesë dhe dhjetë mijë qytetarë. Idealin që Platoni e saktësoi në “Ligjet” ështëfakti se Polisi duhet të jetë aq sa të mund të shihet i tërë nga maja më elartë dhe se të gjithë qytetarët e tij duhet të vijnë në Kuvend. Grekët nukmund as të mendonin se do të zgjedhin ndonjë që nuk e njihnin, ose do tëmund të sillnin vendim pa diskutim demokratik. Edhe pse ishin të detyruar12

të durojnë tiraninë, e njihnin vetëm pushtetin e njerëzve të denjë, që do tëthotë pushtetin në bazë të ligjeve dhe të kushtetutës.Helenët konsideronin se lumturia është e mira më e madhe për numrinmë të madh të njerëzve dhe se politika është veprimtari, e cila duhet tëmundësojë vënien e rregullave tek pjesa më e madhe e njerëzve në ndonjëbashkësi për t’i bërë të lumtuar dhe të gëzueshëm. Detyra e shtetit ka qenëtë krijojë dhe të edukojë qytetar të mirë demokrat, të cilët do të krijonin ligjetë mira dhe shtet të mirë. Politika ka qenë e lidhur ngushtë me etikën.Kështu për shembull kur Pitagora dëshiron që dëgjuesve në Athinë t’jushpjegojë lindjen e bashkësisë, të ligjeve dhe të rendit juridik, ai rrëfen përmitin e Prometheut dhe Epimeteut. Në fakt, kur Zeusi vendosi të krijojëkrijesa të gjalla, dy vëllezërve, Prometheut dhe Epimeteut u dha një thesëme karakteristika të ndryshme, me detyrë që t’ua ndajnë drejt të gjithëve.Pasi Epimeteu nuk iu përmbajt parimeve, për krijesën e fundit dhe më tëpambrojtur - njeriun, nuk mbeti asgjë. Prandaj, Prometheu e vodhi zjarrinnga perënditë dhe ua dhuroi njerëzve, por ata nisën të bëjnë armë, tëluftojnë dhe të vrasin njëri tjetrin. Zeusi me habi e shihte këtë sjellje dhevendosi t’u ndihmojë, duke u dhuruar turpin moral (aidos) dhe drejtësinë(dike). Atëherë njerëzit nisën t’i rregullojnë bashkësitë politike sipasdrejtësisë, ligjeve dhe moralit. Domethënë, duhet të krijohej bashkësipolitike e cila fuqimisht do t’i mbante njerëzit së bashku. Kjo nuk do të ishtee mundshme të arrihej vetëm me drejtësinë dhe ligjet, por duhej të kihejndjenjë e fortë për obligimet morale dhe vlerat e caktuara, të cilave do t’upërmbahej bashkësia që të mund të ekzistojë.Më vonë politika është kuptuar krejtësisht ndryshe, u paraqitën teori tëcilat e ndanin politikën nga morali. Makjaveli pohonte se politika është aftësie të sunduarit me njerëzit. Hobsi gjatë revolucionit anglez, duke i shkruajturLevjatanit, konkludoi se njerëzit janë egoist, agresiv dhe krijesa amorale, tëcilët synojnë sundimin dhe dominimin ndaj të tjerëve. Këtë e kuptoi sigjendje e natyrshme në të cilën gjenden njerëzit, por edhe se duhet të dalinnga një gjendje e këtillë e luftës së të gjithëve kundër të gjithëve. Pasi njeriuështë krijesë e arsyeshme, ai synon drejt marrëveshjes dhe harmonizimit.Qytetarët heqin dorë nga e drejta që çdo njëri vetë të posedojë sovranitetinduke ia lënë një gjë të tillë Sovranit - mbretit, ose ndonjë trupi të zgjedhur.Kështu ligjet i rregullojnë marrëdhëniet ndërnjerëzore dhe e kufizojnë lirinëqë i cënon të tjerët.Duke u nisur nga qëndrimet e teorisë së marrëveshjes shoqërore,teoria politike gjatë 300 vjetëve të fundit është duke kërkuar institucione përkontrollin e pushtetit, për të penguar keqpërdorimin e tij. Kështu në jetënpolitike vendoset Parlamenti; pushteti dhe opozita; ndarja e pushtetit në atë13

ligjdhënës, ekzekutiv dhe gjyqësor; paraqitet mendimi publik që i mbronqytetarët nga të gjitha këto institucione. Politika sërish bashkohet (dhe jovetëm deklarativisht me moralin, duke kërkuar me këtë rast koncezus ngaqytetarët rreth disa çështjeve.Sot, në fakt nuk ekziston bashkësi politike e cila mund të qëndrojë nëbazë të parimit se politika është përmbledhje e çfarëdo gjëje, se në të nukka kurrfarë morali, se kurrfarë marrëveshjesh nuk vlejnë dhe se mbështetetnë sundim dhe dominim. Nuk mund të ekzistojë bashkësi e këtillë sepse ajonë kushte të këtilla do të shkaktonte humbjen e tërësishme të besimit nëkomunikimin reciprok. Morali, përkatësisht respektimi i parimeve tëcaktuara, paraqet supozimin themelor që të mund të komunikojnë njëri metjetrin por edhe me botën.Në kushte të demokracisë së tërthortë, kur ju i zgjidhni përfaqësuesittuaj dhe ata vendosin në vend tuaj, janë të mundshme manipulime tëndryshme, nëpërmjet të cilëve manipulohen njerëzit. Prandaj, janë tënevojshme instrumente të kontrollit: ndarja e pushtetit; mendimi publik;shtypi i lirë i cili syçelë ndjek Parlamentin, Qeverinë, opozitën për të mos utjetërsuar pushteti aq shumë nga populli që e ka zgjedhur.Gjatë kalimit në demokraci shumë “nxënës”, individë të kalitur teoritikishtnë Maqedoni konsiderojnë se më esenciale është që njerëzit të çohennë një gjendje për të kuptuar se ç’është interesi i tyre, dhe kur ta mësojnëkëtë, atëherë të nisin realizimin e atyre interesave. Për fat të keq dekadën efundit në kushte të “lirisë dhe demokracisë” u tregua se njerëzit shpeshherëpunojnë në llogari të dëmit të vet dhe se lehtë mund të manipulohen. Dikurmjaftonte vetëm t’u ofrohet diçka iracionale, çka do qoftë të ishte ajo dheemocionalisht do t’i prekte. Ky është një sinjal i keq për njerëzit dheparalajmëron se nuk nevojiten mekanizma të mëdha dhe përgjegjëse përt’u mbrojtur nga iracionaliteti, manipulimi i njerëzve, gënjeshtrat. Nuk ështëaspak e padëmshme kur ndonjë do të fillojë të tregojë përalla të shkurtëra.Duhet kapur faktin se njerëzit lehtë manipulohen dhe se ndonjëherë nëpluralizëm zhvillohet një lojë e çuditshme ndërmjet demagogut dhe masës:demagogu dëshiron të përfitojë masën dhe nisë të flasë për atë që njerëzitdëshirojnë ta dëgjojnë; por, pas një kohe të caktuar, demagogu nuk mundtë flasë asgjë tjetër; në fillim ai e mashtron masën, ndërsa më vonë masamanipulon me të. Në këtë mënyrë aktivizohet tek ne etno-nacionalizmi siideologji kolektive, kur kompromitohet një ideologji tjetër kolektive që equanim socializëm. Por, kjo na ndodhi vetëm se nuk ka ekzistuarindividualizmi, nuk ka pasur liberalizëm, parti politike të pavarura tëthemeluara në mënyrë autentike dhe sociale, sindikata reale të pavarura,shoqata dhe iniciativa që do ta zhvillonin frymën private - individuale.14

Në kushte të varfërisë së përgjithshme, materiale dhe shpirtërore, nenuk kemi pika të vërteta pluraliste, të cilat mund t’i kundërvehen pushtetitdhe të mbrojnë pavarësinë e tyre. Gjithashtu, nuk kemi mundësi tëndërtojmë parti politike të cilat do të ishin të forta në aspektin kadrovik, tëetabluara demokratikisht dhe të forta moralisht, për t’i kundërvënë atyre që ipërdorin të gjitha mjetet ekzistuese, të trashëguara nga socializmi dhedisponojnë gjithë pasurinë e vendit tonë, për të sunduar me “lehtësi tëpadurueshme”. Nuk mundëm të ndërtojmë as shoqëri të zhvilluarademokratike civile. Po të kishim këtë, njerëzit do të ishin të pavarur,ekonomikisht stabil dhe imun ndaj kërcënimeve partiake ose “të reketarëve”dhe gjendja do të ishte krejt ndryshe.Në mungesë të kësaj që e përmendëm në skenën politike, me pakpërjashtime kemi politikanë - karikatura. Na paraqiten liderë politik, njerëzqë duhet ta drejtojnë shtetin, të krijojnë opinion, të cilin e mbajnë me vullgarizma,intriga, nënçmime dhe primitivizëm. E gjithë kjo nuk është parëndësi, ajo i edukon masat, krijon kulturë politike më primitive, në të cilënnuk është me rëndësi përmbajtja, por sharjet që ia bëjnë njëri tjetrit, fyerjetdhe përplasjet. Kultura politike erodohet deri në atë shkallë sa që mepolitikë kuptohet çdo gjë, dhe konsiderohet se çdo gjë është e lejueshme.Nuk është mirë të përfitoni popullin me diçka konkrete në zgjedhje,ndërsa pastaj të bëni diçka krejtësisht tjetër duke pohuar se ky ështëmakiavelizmi ynë. Në kushte të këtilla kërkesa për ripërtërirje morale nukështë kurrfarë liturgjie, por vetëm kërkesë reale serioze. Mbështetja nëvlerat reale, respektimi i parimeve, zhvillimi i procedurave demokratike dhendërtimi i shoqërisë reale civile paraqet bazën e përparimit tonë.Ky libër, i përbërë nga disa autor bullgarë, ndërsa i botuar me ndihmëne fondacionit “Friedrich Ebert” paraqet mudësi të jashtëzakonshme edhepër politikanët tanë, por edhe për politikologët, që të fitojnë njohuri dhe tëmësojnë aftësi të shumta, të domosdoshme për cilin do aktor të skenëspolitike.Edhepse shumë politikanë në Maqedoni nuk pëlqejnë të lexojnëliteraturë të këtillë, sepse janë të bindur se “kanë lindur” për politikë, libri methjeshtësinë, me praktikën dhe me seriozitetin e vet me siguri do të nxisëinteres edhe tek ata, nëse jo tani atëherë me siguri në atë moment kur do tëballafaqohen me mundësinë e mënjanimit të tyre nga skena politike.Dr. Gjorgje Ivanov Shkup, 200215

Kapitulli 1MENAXHIMIORGANIZATIV17

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVMENAXHIMI I KOHËSNË POLITIKËPër aftësinë e politikanëve për të menaxhuar kohënTë gjithë e dijmë se në punën e politikanëve koha është një ngafaktorët më esencial. Të gjithë kemi përjetuar periudha, kur koha nuk naka mjaftuar, për të përfunduar atë që e kemi planifikuar. Posaçërisht nëperiudhën e fushatave paraelektorale, kur janë të nevojshme shumëpunë të bëhen paralelisht.Pothuajse nuk ka struktura organizuese në të cilën kohë pas kohetë mos paraqitet problemi i nevojës së organizimit më të mirë të kohës.Duhet të pranojmë faktin se edhe përkundër njohurive për këtë nevojë,në praktikë punët ndryshojnë fare pak. Kur ndodh një gjë e këtillëprocesi është aq i mundimshëm sa thjeshtë na bën që të heqim dorë.A keni vërejtur se si mendojmë për organizimin e kohës sonë? Kjopyetje aspak nuk na intereson kur punët zhvillohen mirë. Një gjë e tillëdo të na dalë përpara atëherë kur do të paraqiten shenja të lodhjes, tëngarkimit, të ngacmimit dhe të stresit. Ndjehemi të pakënaqur ngavetvehtja, nga të tjerët, sikur fajtor të jetë e tërë bota. Bëhemi tëmërzitshëm dhe të padurueshëm në familje, në rrethin e miqëve.Zhytemi gjithnjë e më shumë në problemet tona. Dhe vetëm atëherë dotë konkludojmë se për të dalë nga ky rreth magjik është e domosdoshmetë mësojmë të punojmë më mirë me faktorin kohë.Megjithatë, pak njerëz, pranojnë se menaxhimi i faktorit kohë ështëdiç shumë i vështirë. Kjo prek përcaktimet tona jetësore, filozofinë dhemënyrën tonë të jetesës. Menaxhimi i kohës në praktikë do të thotë tëbëhet ndryshim, me qëllim që të zbulohen mundësitë e reja në punë dhenë jetën e personalitetit. Ndryshime, nga ana e vet do të thotë gatishmëriqë në mënyrë të vetëdijshme t’u vehet pikëpyetje stilit të ndërtuar tëpunës dhe të jetës, veprimtarive të përditshme rutinore, shprehive tëcaktuara, si dhe vet rregullimit të vendit të punës. Ndryshim do të thotëedhe vullnet për të hequr dorë nga ajo që mendojmë, se na pengon dhese i pranojmë dallimet e së resë me të gjitha luhatjet, frikën dhepasigurinë që del nga to.18

MENAXHIMI I KOHËS NË POLITIKËA e kemi parashtruar ndonjëherë pyetjen se ç’tip jemi nga aspekti iqëndrimit tonë ndaj faktorit kohë.* A jemi ai tip i cili i është rrekur punës që ta kryejë në momentin efundit; të aktivizohet dhe të veprojë efektivisht vetëm atëherë, kur punanuk duron kurrfarë shtyerje dhe në fund të arsyetohet, se edhe pse bëraç’mos edhe kësaj radhe gjërat u rregulluan?* Ose, a jemi nga ai tip i njerëzve, të cilët e pranojnë mbi vetepunën e tërësishme; rregullisht mbajnë ndjenjën se janë përgjegjës përçdo gjë, punojnë shumë, lodhen, dhe mendojnë se nuk është e mundurtë kryhen të gjitha. Së fundi edhe ata shpesh janë të pakënaqur mevetvehten, kur vetë puna nuk është kryer tërësisht dhe ashtu si duhet;* Apo jemi nga ata tipa që nuk mund të refuzojnë kur do t’judrejtohen për një lutje për diçka; eprorëve gjithsesi nuk mund t’urefuzohen gjërat, ndërsa edhe ndaj kolegëve duhet pasur mirëkuptim; amundet veprimtaria politike pa këtë; në fund vuajmë jo vetëm ne poredhe e tërë puna;* A jemi nga ata tipa të njerëzve të cilët dëshirojnë të punojnëshumë, por në punën politike shpesh u mungojnë mundësitë; edhepërkundër përpjekjeve të tyre, ajo që e propozojnë nuk mund të hyjë nëpunë; ata u humbin kohë të tjerëve, për të shqyrtuar idetë dhe propozimetjoadekuate.Këto janë vetëm disa nga tiparet karakteristike që i posedojnënjerëzit. Ato kanë lidhje të drejtpërdrejtë me punën tonë në përgjithësidhe pjesërisht, gjithsesi edhe me menaxhimin e kohës në politikë. Punae politikanëve është shumë e lodhshme dhe nëse ai nuk e njeh mirëvetveten, aftësitë dhe prirjet e tija vetiake, me siguri nuk do të mund t’ipërshtatet kohës, nuk do të mund t’i mbajë të gjitha ngarkesat.A e dimë se ç’është në fakt koha?Shpesh e shfrytëzojmë frazën “nuk kam kohë”, pa u përqëndruar sea është kjo e logjikshme ose jo. Rëndom nuk kemi ndonjë send, ndonjësasi të sendeve. Kur do ta dëgjojmë këtë shprehje duhet të mendojmëse a mund të karakterizohet koha me fakte sasiore? Dhe në fakt, si janëspecifikat e faktorit kohë?Koha mund të matet me sasi. Por ajo rregullisht rrjedh dhe nukmund të vazhdohet më tepër se ç’është, me atë që disponojmë ngalindja deri në vdekje. Kjo është e pazëvendësueshme, e pandashme dhenuk i nënshtrohet mbrojtjes (përveç në pikëpamjet tona subjektive). Nukmundet si Fausti të brohorisim “O çast i këndshëm, ndalu t’i je aq ibukur!” dhe të ndalim kohën. Se a do ta shfrytëzojmë edhe si do ta19

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVshfrytëzojmë ajo varet në radhë të parë nga vullneti dhe dëshira jonë.Rëndomë njerëzit janë të pakujdesshëm, kur kalkulojnë me kohën etyre. Njeriu është i prirur gjithnjë të mendojë se në jetën e tij ka shumëkohë, se do të ndajë kohë për diçka, nëse ajo është e qenësishme; sedisa gjëra mund t’i shtyjë për më vonë, kur do të ketë më tepër kohë.Këto specifika të përgjithshme të kohës mund të na ndihmojë që tënjohim raportin tonë me të. Por që të mund ta menaxhojmë më mirëneve duhet të kemi një pasqyrë më të lartë se sa kohë kemi mesatarisht,në lidhje me ligjet e natyrës.E dijmë se* Një natë e një ditë ka 24 orë;* Një javë ka 168 orë;* Një muaj ka 720 orë;* Një vit ka 8.640 orë.Nëse pranojmë se gjatësia mesatare e jetës është 70 vjet, atëherënjeriu disponon gjithsej 600.000 orë. Prej atyre gjatë 18 vjetëve të para,në fakt, rreth 150.000 orë i dedikohen zhvillimit dhe arsimimit të tij.450.000 orë të tjera barabarsisht ndahen për gjumë, për punë dhe përkohë të lirë.1 ditë = 24 orë1 javë = 168 orëmuaji, gusht = 720 orëviti 1997 = 8.640 orë70 vjet = 600.000 orëprej 1 deri 18 vjet = 150.000 orëprej 18 deri 70 vjet = 450.000 orëgjumë kohë e lirë punë150.000 h 150.000 h 150.000 hKonkluzat janë të qarta, por megjithatë, është e domosdoshme tëndahen disa prej tyre:* Koha është kapitali ynë më i çmueshëm;* Koha nuk mund të blehet me para;* Koha jonë gjithnjë shkurtohet;* Koha rrjedh rregullisht dhe e pandryshuar;* Koha është jeta jonë.20

MENAXHIMI I KOHËS NË POLITIKËKëtu nuk ekziston vend për dëshpërim. Përkundrazi. Një nga vlerësimetmë optimiste për kohën pa dyshim është ai i Anshtajnit - “Mëintereson në radhë të parë e ardhmja, sepse ajo është kohë në të cilënjetoj.” Çdo njeri disponon kohë, që i është caktuar me jetën, por asnjënuk ka kohë të mjaftueshme për të bërë çka dëshiron. Të përkujtojmëmendimin “nuk është pak koha që e kemi, shumë është koha që nuk eshfrytëzojmë” (Seneka). Dhe të përpiqemi në këtë aspekt ta sqarojmëshprehjen “nuk kam kohë” dhe t’i japim domethënie pragmatike. Kjo dotë mund të formulohej në këtë mënyrë:* Nuk do të ndajë kohë për të;* Tani s’është me aq rëndësi për mua;* Kam përparësi të tjera;* E vlerësoj shumë kohën prandaj nuk mund të ndajë kohë përnjë punë të tillë.Detyra: prezentoni në formë të tabelës ndarjen e një dite punuesetuaj normale si politikan sipas llojeve të veprimtarive dhe kohën enevojshme për kryerjen e tyre. Përshkruani se çfarë veprimtarishë kenikryer dhe sa zgjatë dita juaj punuese normale..Llojet e veprimtarisëKohaSi janë rezultatet? A kemi paraparë çdo gjë, që rëndomë e bëjmëgjatë ditës së punës? A kemi përfshirë kohën për biseda telefonike dhesa është ajo? Sa kohë ndajmë për të pirë kafe? A ndërpritet puna jonënga vizita të papritura dhe sa kohë na marrin ato? A paraqiten shpeshmomente të paparashikuara dhe cilat janë ato? Sa kohë na nevojitet përpërgatitjen dhe nënshkrimin e dokumentave? Sa kohë na merr informimipër të kryer punën tonë? Por kur nuk do të ketë rrymë? Nëse nuk kamaterial zyre? Nëse është ftohtë në vendin e punës? Nëse nuk ekzistonteknika e domosdoshme dhe duhet të dalë përjashta për të kryer punëntonë? Nëse nuk kemi në disponim automjet, për të arritur në vendin ecaktuar për një aktivitet të veçantë? Këtij numërimi të gjërave mund t’ushtohen edhe shumë të tjera. Por qëllimi nuk është ky.Qëllimi ynë është:21

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIV1. Të konstatojmë cilat veprimtari nuk i kemi paraparë dhe sa kohëna marrin ato?2. Sa është gjatësia mesatare e ditës sonë punuese?3. A mund t’i përballojmë kësaj?4. A mund të racionalizohet koha jonë punuese?Njeriu në parim anon që të mos e shënojë punën e rëndomtë. Sipunë konsiderohen vetëm detyrat e mëdha, ndërsa aktivitetet që endjekin atë nuk janë të shumta. Këto aktivitete “të parëndësishme” nëfakt marrin shumë kohë, por ne nuk jemi mësuar drejt t’i vlerësojmë. Përshembull, është llogaritur që të shkruhet, formohet dhe adresohet njëletër e rëndomtë zyrtare e llojit “e morëm informatën, u falenderohemi,mbetemi edhe mëtutje në kontakt me ju” nevojiten të paktën 20 minuta.Ne i quajmë aktivitetet e këtij lloji të kohës teknologjike, por rëndomtënuk parashohim se sa pjesë të madhe të ditës së punës e kalojmë meto. Habitemi, kur eprorët pak më vonë, pasi e kanë caktuar detyrën,dëshirojnë t’u japin raport.Si është konkluza, e cila drejtpërsëdrejti ka lidhje me organiziminmë të mirë të kohës?Koha është tërësi objektive që matet. Por pikëpamja e jonë përtë është subjektive.Ta ilustrojmë këtë me dy shembuj nga përditshmëria.Paraqisni situatën që vijon: Shkoni me gruan tuaj në treg. Koha juajështë e kufizuar, sepse keni me mijëra obligime të tjera, por në të njejtënkohë ka edhe futboll. Ajo, në fakt kërkon të blejë këpucë - qënjëkohësisht të jenë të lira por të jenë edhe elegante, kuptohet edhe t’irrinë mirë. Shkoni nga një dyqan në tjetrin. Ajo i provon, ndërsa ju rrini eprisni. E shihni me inat orën tuaj dhe nervozoheni. Në fund ajodefinitivisht i blenë këpucët dhe u thotë: “E sheh se sa shpejt e kryem?”Ndërkohë ndeshja e juaj e futbollit përfundoi.Dhe e kundërta. Niseni me gruan tuaj në treg. Në këtë momentndodh që vetura të mos ndizet. Ju e hapni kapakun dhe i thoni gruassuaj: “prit një minut”. Pastaj vërtetohet se defekti është më serioz. Ethirrni edhe fqiun që t’u ndihmojë dhe në fund vetura ndreqet. Ju duketsikur e gjithë kjo punë u krye për disa minuta. Por gruaja juaj tani më kabërë pazarin dhe me inat u bërtet se keni humbur tërë ditën me këtëveturë.22

MENAXHIMI I KOHËS NË POLITIKËKëto shembuj të rëndomtë na bëjnë të konkludojmë.Pranimi subjektiv dhe vlerësimi i ngjarjeve ndikojnë ndajndjenjës sonë për kohën.Çka na pengon për të organizuar më mirëkohën tonë?Tani më konstatuam se pikëpamjet tona subjektive për kohënndonjëherë ndryshojnë shumë nga realiteti. Prandaj te menaxhimi ikohës duhet të nisemi nga realiteti dhe jo nga pikëpamjet tona. Të jemisa më konkret që është e mundshme që të përcaktojmë se si në faktqëndrojnë punët me organizimin e kohës sonë. Gjëja e parë dhe mëesenciale që duhet të bëjmë është të përpiqemi ta analizojmë dhe tëvlerësojmë përvojën tonë personale. Këtu pikënisje është pikëpamja senë radhë të parë kjo është bazë për ndryshime në të ardhmen.Nëse seriozisht sillemi në vet vlerësimin e punës sonë është edomosdoshme të shtrojmë disa pyetje dhe në vazhdim gjatë njëperiudhe të caktuar kohore t’i ndjekim përgjegjet e sakta dhe të plota.Këto janë pyetjet e tipit të:* A shfrytëzoj në punën time ndonjë mënyrë të planifikimit ditor,javor, mujor dhe vjetor?* Në çfarë mënyre e planifikoj punën - a kam shprehi të bëj edheplane të shkruara?* Nëse bëj plane të shkruara a i zbatoj duke i kryer realisht?* Si janë rezultatet - a ekziston shmangie ose jo?* Si rrjedh dita ime punuese, çka bëj rëndomë?* Cila punë më shkakton kënaqësi dhe cila jo?* Cilave detyra përpiqem t’u shmangem?* Çfarë detyrash dëshiroj të kryej?* Çka më nervozon në vendin e punës?* Ç’është për mua sukses dhe mossukses?Çdokush duhet ta dijë se pyetjet personale mund t’u ndihmojnë(nëse u përgjigjet shpesh) ta analizoni realitetin ashtu si është dhe joashtu siç e pranon ai. Nëse keni guxim të mjaftueshëm, mund t’ikrahasoni përgjegjet tuaja me vlerësimet e punës së disa kolegëve dhemiqëve tuaj, mendimet e të cilëve i respektoni.23

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVÇdo njeri ka anet e veta të dobëta. Nuk duhet për këtë të shqetësoheni.Duhet të pranojmë qetë faktin se në punë gjithnjë ekzistojnëaktivitete, të cilat na mërzisin dhe të cilat nuk janë në pajtim me ne, tëcilat na alarmojnë dhe për të cilat konsiderojmë se kot na e marrinkohën. Në mënyrë të sinqertë të përpiqemi saktë t’i përcaktojmë cilatjanë ato. Specialistët kanë përpunuar një listë nga shkaktarë tëndryshëm të cilët na pengojnë për organizimin më të mirë të kohëssonë. Ja disa prej tyre:Telefoni- Rregullisht cingëron;- E ndërpret kryerjen e detyrave të rëndësishme;- Bisedat janë shumë të gjata;- Ndonjëherë nuk e kam të qartë për çka u paraqit dhe mënevojitet informim plotësues;- Nëpërmjet telefonit më parashtrohen disa detyra vijuese.Vizituesit- Kolegë, të cilët dëshirojnë të flasim ose të analizojmë disagjëra;- Vizita të padëshirueshme të anëtarëve dhe simpatizuesve;- Njerëz jo aq të përgatitur për diskutim.Diskutimet- Shumë të gjata;- Me rezultat të padëshirueshëm;- Kërkojnë përgatitje të mëdha;- Është kryer përgatitja për problemet, të cilat pastaj prolongojnëose bien poshtë;- Jo aq të përgatitura;- Pritja e gjatë.Përparësitë- Shpesh mungojnë përparësitë e qarta;- Përpiqem të bëj disa punë në të njejtën kohë;- Nuk jam koncentruar në më të rëndësishmen;- Dëshiroj maksimalisht mirë të njihem me faktet;- Mungon koordinimi;- Punë e dobët ekipore.24

MENAXHIMI I KOHËS NË POLITIKËAfatet- I përmbahem asaj që jam marrë vesh vetëm nën presionin eafateve të caktuara;- Shpesh paraqiten situata të paparashikuara;- Kam ambicie të kryejë shumë punë;- Planifikim i keq i kohës së punës;- Shpejtoj;- Nuk kam durim të përfundoj punën.Dokumentimi- Byroja është plot materiale;- Korrespondenca më merr shumë kohë;- Leximi më merr shumë kohë;- Vendi i punës i parregulluar;- Rregullisht kërkoj numra telefonik, shënime, adresa etj.- Burimet informative të rregulluara keq.Komunikimet- Komunikimi i keq;- Shkëmbim i vonuar i informatave;- Moskuptim dhe zënka me kolegët;- Mosaftësia për t’i dëgjuar të tjerët;- Vërejtje jashtëzakonisht të tepërta.Udhëheqja- Nuk mund ta kryejë;- Shpesh duhej t’i kryejë aktivitetet që duhet t’i bëjnë të tjerët;- Mungesa e kontrollit gjatë udhëheqjes.Heqja dorë- Nuk mund të heq dorë kur të tjerët do të më lusin.Qëllimet e parashtruara- Nuk kam qëllime të qarta;- Nuk kam koncept të qartë në jetë;- Pavendosmëria;- Nuk mund të gjindem në punën time të përditshme.Vetë diciplina- Ndonjëherë nuk mund ta kryejë atë qe kam paraparë;- Mosekzistimi i motivimit;25

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIV- Shpesh nuk mund ta kryejë punën.Ambienti jetësor- Zhurma;- Dërdëllitja;- Shkuarje e vështirë deri në vendin e punës;- Marrja e vështirë e dokumenteve për shkaqe të ndryshme;- Disponimi i im në vendin e punës.Gjatë analizës së këtyre shkaktarëve kërkojmë përgjegje edhe nëkëto pyetje:* Çfarë vëllimi të punës së paplanifikuar na imponohet që takryejmë?* Çka sakt na dekoncentron nga puna e planifikuar?* Sa detyra të reja duhet të zgjidhen në mënyrë urgjente?* Kujt i telefonojmë më shpesh?* Kur pranojmë më shumë palë dhe për cilat çështje?* Cilat çështje i diskutojmë më shpesh në vendin e punës?* A bëjmë pushim të rregullt?* A kemi shkaktarë të rregullt dhe të çfarë natyre janë ato (teknike,nga ana e njerëzve, qenësore)?Kur do t’u përgjigjemi këtyre pyetjeve dhe pyetjeve të tjera tëngjashme do t’i kemi plotësisht të qarta shkaqet, të cilat na pengojnë tëorganizojmë më mirë kohën tonë. Problemi, në fakt qëndron në atë sekonstatimi për vetvete nuk e jep zgjidhjen. Çdonjëri duhet të nxjerrëkonkluzë dhe të parashohë saktë se ç’duhet të ndërmarrë që tëndryshojnë punët.Si ta organizojmë kohën tonë?Çdonjërit nga ne i ka ndodhur të vërej se si punon mjeshtri dhe si iqaset punës një laik. Mjeshtri së pari shqyrton, vlerëson, paramendon, imat qasjet dhe zgjidhjet e mundshme dhe atëherë i hynë punës. Laikumenjëherë hidhet në veprim të rrufeshëm, pa menduar aspak cili ështëqëllimi dhe si mund të arrihet ai më lehtë.Që të organizojmë më mirë kohën tonë, duhet të mësohemi t’uqasemi problemeve si mjeshtri. Është e nevojshme t’i përballojmëkushtet dhe drejtimet kryesore te menaxhimi i kohës. Duhet ditur se26

MENAXHIMI I KOHËS NË POLITIKËprocesi i menaxhimit të kohës mund të modelohet dhe të paraqitet nëmënyre grafike në këtë formë.Kontrolli5Vënja e qëllimit1Realizimi4Të informuaritdhe komunikimiPlanifikimi26Marrja e vendimit3E shohim se ai paraqet një rreth pafund, i cili i përfshin periudhatdhe fazat e ndryshme dhe mbështetet në bazat e informatave dhe të komunikimeve.Të ndalemi më hollësisht në çdonjërën periudhë:AParashtrimi i qëllimitTë parashtrohen qëllimet e sakta kjo duket e lehtë me fjalë por nëvepër vështirë. Si mund të mësojmë që t’i formulojmë mirë qëllimettona? Dhe a është një gjë e tillë e mundshme? Ekspertët pohojnë seështë e mundshme, por është e nevojshme një parasupozim esencial,në radhë të parë vullneti dhe dëshira jonë që të kemi qëllim të qartë.Çdo kush konsideron se dëshiron të ketë një qëllim. Por në praktikë kjo27

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVnuk ndodh kështu. Prandaj kur njeriu ka një qëllim, ai bëhet më lehtë idukshëm dhe i jep shkak për vlerësime. Atëherë atij mund t’i parashtrohenpyetje të llojit të këtillë:* A e ka arritur qëllimin e vet - po ose jo?* Çka ke bërë që ta arrish këtë qëllim?* Kush dhe çka të pengonte që ta arrish qëllimin tënd?* Cilët janë përparësitë e tua në procesin e realizimit të qëllimit?* A je i gatshëm të pranosh përgjegjësinë në emër të atij qëllimi?* A je i gatshëm ta mbrojsh qëllimin tënd?Kur formulimi i qëllimit shqyrtohet në këtë kontekst, e shohim se nukështë aq lehtë për të vendosur parashtrimin e qëllimeve të qarta.Posaçërisht kur jemi politikanë dhe gjendemi në dritën e prozhektorëve.Shpesh ballafaqohemi me gjykimin e mendimit publik dhe e dimë serejtingu ynë varet edhe nga formulimi i qëllimeve, si i realizojmë ato dhenë fakt a jemi të aftë që t’i arrijmë qëllimet e parashtruara. Për politikaninme siguri është esenciale ajo që e ka theksuar Moljeri: “Ne jemipërgjegjës jo vetëm pse e kryejmë një punë por edhe për atë pse nuk ekryejmë”.Të përpiqemi t’u përgjigjemi disa pyetjeve:Ç’është qëllimi?Përgjithësisht qëllimi mund të definohet në këtë mënyrë - ai ështëgjendje konkrete e përshkruar në mënyrë cilësore dhe sasiore, të cilënsynojmë ta arrijmë.Çfarë cilësish duhet të përmbajë qëllimi?Qëllimet duhet të jenëQëllimet kërkojnë:* Të arritshme;* Bindëse;* Të kuptueshme;* Atraktive;* Të mund të identifikohen;* Konkrete;* Të mund të realizohen;* Të dukshme;* Të mund të financohen;* Të mund të vlerësohen.* Domosdoshmëri; * Qëndrim vetiak.Qëllimet shënojnë:• Interesa.28

MENAXHIMI I KOHËS NË POLITIKËÇ’duhet ditur më parë që të mund të përcaktojmë qëllimin?Duhet të pastrojmë faktin se kushti paraprak i transaksioneve të këtijprocesi është prania e vullnetit për veprim. Supozimi tjetër esencialështë dëshira për ndryshim dhe prezantim të qartë të situatës, të cilën esynojmë. Nevojitet gjithashtu të kemi aftësi planifikimi të punës sonë - tëmund të përcaktojmë saktë cilat aktivitete duhet t’i kryejmë dhe në çfarëradhitje.Si të arrijmë te formulimi i qëllimit?Praktika tregon se formulimi edhe i qëllimit më të rëndomtë përfshinëdisa faza vijuese:* I formulojmë dëshirat, nevojat dhe detyrat tona;* I përshkruajmë aq saktë, që të mundemi qartë të parashohim atëqë duam ta arrijmë;* Përcaktojmë se një qëllim i këtillë i parashtruar është i lartë, aiështë sprovë për ne por është i arritshëm;* Ai është formuluar pozitivisht;* Nga ai rrjedhin aktivitete, të cilat shërbejnë për realizimin e tij;* Qëllimi është formuluar aq qartë dhe thjeshtë sa që mundet nëçdo kohë të jetë i kuptueshëm për secilin auditorium.Qëllimi mund të planifikohet duke u sjellur në këtë radhitje:* Analiza e gjendjes së deritanishme;* Analiza e gjendjes, e cila duhet të arrihet;* Mënjanimet;* Potenciali im;* Analiza e burimeve;* Qëllimi - minimal dhe qëllimi - maksimal;* Afatet;* Struktura e qëllimeve dhe nënqëllimeve themelore;* Hapat e realizimit;* Kontrolli.29

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVJa si duket procesi i paraqitur me shemë:QëllimiAnaliza e qëllimeveAnaliza e situatësQëllimi- mjetet(analiza)Formulimi i qëllimitQëllimi i aktivitetitInstrumentat e kontrrollitKonkludimi i arritjes së qëllimitKremtimi30

MENAXHIMI I KOHËS NË POLITIKËQëllimi i formuluar mirë duhet t’u japë përgjegje disa pyetjeve:* Ç’dëshirojmë të arrijmë?* Si do të arrijmë, me çfarë mjete?* Në ç’farë afati?* Kush për çka do të përgjigjet?* Si vlerësohet rezultati?Është esenciale që saktësisht të formulohet qëllimi. Sepse një gjë ekëtillë do të na ndihmoj t’i mobilizojmë të gjitha burimet tona për arritjene tij, të gjejmë mjete dhe të përcaktojmë afate. Nëse jemi të bindur nëqëllimin, ne do të punojmë jo vetëm me kënaqësi, por edhe duke upërpjekur për arritjen e tij.Ja dy shembuj, të cilët na bëjnë të mundshëm të konstatojmë se aështë i formuluar mirë një qëllim në pajtim me kërkesat:Dëshiroj që sa më shpejtë të përmirësojë teknologjinë e punëssime.E pa drejtë!I drejtë është formulimi që vijon: Nga 1 qershori dëshiroj të punojnë ditë një orë më pak, që do të thotë se do të arrijë të njejtin rezultatme teknologji më të mirë të punës.Nëpërmjet organizimit më të mirë të punës deri më 15 maj t’izvogëlojë bisedat ditore telefonike nga 3 në 2 orë. Rezultati - kursehen1000 denarë nga bisedat telefonike.Qëllimi është formuluar drejtë!Në veprimtarinë politike formulimi i qëllimit është më i vështirë. T’ishohim shembujt që vijojnë:Deri te zgjedhjet e planifikuara duhet të rrisim vëmendjen ndaj tërinjëve.Nuk është e drejtë! Formulimi i drejtë i qëllimit mund të jetë:Deri te zgjedhjet e planifikuara të rrisim vëmendjen tonë 5 për qindtek studentët nëpërmjet komunikimit më të mirë politik.Së shpejti duhet t’i nisim diskutimet dhe arsyetimet e aktivitetevepër përgatitjen e fushatës paraelektorale.31

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVÇka është jo e drejtë në këtë formulim?Nuk ekziston afati, nuk ka ekzekutues, nuk ka adresë, nuk është eqartë se çfarë kërkese të saktë ka.Si duhet të riformulohet?Prej 1.10.2000 në udhëheqjen politike të partisë ose të subjektittjetër të nisë diskutimi dhe arsyetimi i fushatës paraelektorale.Propozues i konceptit ... ; afati i dorëzimit në arkiv ... ; afati i pranimit ....B PLANIFIKIMIKjo është periudha e dytë në modelin e menaxhimit të kohës. Gjatëkësaj peirudhe kryen përgatitjet për realizimin e qëllimit të caktuar. Kjodo të thotë që të fitohet më tepër kohë, të përqëndrohen përpjekjet dhetë harmonizohen nënqëllimet dhe detyrat individuale me ato të organizatës.Është e domosdoshme që qëllimi kryesor të ndahet në nënqëllime- të përcaktohen masat konkrete për realizimin e tij, mjetet e nevojshmepër të, si dhe afatet e arsyeshme. Këtu duhet t’u përgjigjemi disapyetjeve:* A është e mundur t’i mobilizojmë forcat dhe mjetet e nevojshmepër ta arritur qëllimin?* Nëse nuk është e mundshme a ekzistojnë alternativa të tjeradhe cilat janë ato?* Me cilin konkretisht?* Në çfarë afati?Ekziston një mënyrë shumë e thjeshtë që të lehtësojmë procesin eplanifikimit. Para çdo pune duhet të parashtrojmë vetëm katër pyetje.32

MENAXHIMI I KOHËS NË POLITIKË4 PYETJE PARA ÇDO PUNEA duhet me të vërtetë të kryet kjo punë?Po Jo eliminimiA duhet unë ta kryej këtë punë?Po Jo delegohetA duhet tani ta kryej këtë punë?Po Jo përcaktimi i afateveA duhet të kryhet kjo punë në këtë mënyrë?Po jo racionalizimiEliminimiNëse konstatojmë se një aktivitet i caktuar kontribuon me diçka përarritjen e qëllimit, atëherë është e nevojshme të vazhdojmë të merremime të. Nëse përgjegjja është jo, atëherë është e nevojshme që edhe njëherë të vendosim se kjo punë a ka diç të përbashkët me kryerjen eqëllimeve të tjera të organizatës. Nëse përgjigjja është po, atëherë duhetlënë personave kompetent. Nëse është jo, eliminohet tërësisht. Askush,as edhe ekzekutuesi më i thjeshtë nuk duhet të harrojë se prej tij varetse a do të merret me këto gjëra organizatat, të cilat e largojnë ngaqëllimet e saja kryesore. Ndonëjherë është e nevojshme të kryhen edhepunë jo të volitshme që do të donim t’i eliminonim ose t’ua ngarkonim tëtjerëve. Por një gjë e këtillë duhet bërë vetëm në rast kur kemi pasurqasje korrekte ndaj përgjegjjes së pyetjes së parë.Delegimi (përcjellja)Aftësia e përcjelljes është një nga cilësitë më të rëndësishme tëpolitikanit. Kjo garanton punë ekipore dhe cilësi më të mirë të kryerjes sëdetyrave. Politikani nuk është i detyruar të bëjë çdo gjë. Për suksesin einiciativës është e rëndësishme, kur ai nuk do të mund të kryente njëpunë të caktuar me kohë t’ua përcjellë të tjerëve, të cilët do të mund tëballafaqohen në një nivel të caktuar. Ilaçi magjik për sukses shpeshfshihet në shkathtësinë e përcjelljes. Henri Ford thotë se cilësia më33

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVesenciale, që e disponon është shkathtësia e tij të inkuadrojë njerëz, tëcilët janë më të aftë se sa ai.Politikani i mirë nuk duhet të shqetësohet kur ia përcjell një tjetripunën e caktuar. Ai nuk duhet të lodhet me argumenta të ndryshme si tëllojit:* Pse është e nevojshme t’i a përcjellë, kur mundem edhe vetë ...* Gjersa ia spjegoj, mundem edhe vetë ta kryejë punën* Ai nuk do ta kryejë punën ashtu siç dua unë* A do të mendojnë se unë nuk mund ta kryejë vetë këtë punë* Të tjerët nuk duhet të dijnë më tepër* Do të ballafaqohem vetë.Eshtë shumë e rëndësishme mënyra e përcjelljes. Shpesh sikuredhe nuk dallohet nga urdhëri. Atëherë kryrësi ndjehet i nënshtruar dhe ikryen detyrat formalisht. Vetë puna nuk i paraqet kënaqësi. Ndrysheduken punët kur gjatë përcjelljes së punës ndahet kohë për arsyetime -pse është e nevojshme të kryhet kjo punë, cili është qëllimi, çfarërezultatesh priten nga ajo. Në këtë rast kryerësi fiton ndjenjën e bashkëpjesëmarrësit.Ai e merr përgjegjësinë dhe bën më tepër përpjekje. Nukka ndjenjën, se e humb kohën kot. Nëse ekziston që vetë të referojë përrezultatet, ai do të ndjejë kënaqësinë e punës së vet. Shpesh në jetënpolitike bullgare këto gjëra në radhë të parë elementare harrohen. Punapartiake kuptohet si veprimtari rutinore, ku njeriu trajtohet si një allkë emakinës së madhe. Nga afatet e përcaktuara jemi nën presion, nuk kemikohë për sqarime të gjata, e të mos flasim për falenderime. Një qasje ekëtillë vështirë se mund të quhet përcjellje.Në veprimin e politikanëve nuk duhet lejuar përcjellje e thjeshtë endonjë lloji të punës. Përcjellja e vërtetë është përcjellja e përgjegjësisë.Cili është dallimi ndërmjet këtyre te dyjave?Gjatë përcjelljes së punës:- Jepet informatë jo e plotë;- Nuk sqarohet qëllimi;- Nuk jepet mundësia për pjesëmarrje në sukses.Gjatë përcjelljes së përgjegjësisë:- Bëhet e mundshme qasja e informatave komplete;- Qëllimi është i qartë;- Është i pranishëm identifikimi me qëllimin;- Ndjenja e përgjegjësisë vetiake;- Ndjenja për pjesëmarrje në sukses;- Ndjenja për pjesëmarrje në mossukses;34

MENAXHIMI I KOHËS NË POLITIKË- Ndjenja për pjesëmarrje në konkluzione dhe nxjerrjen emësimeve.Përcaktimi i afateveKur do të parashtrojmë një detyrë të caktuar ne së pari pyesim secilët janë afatet. Nëse puna është urgjente, ajo duhet të kryhetmenjëherë. Nëse nuk është urgjente dhe ekziston afat i caktuar, duhetparamenduar se çfarë hapash të ndërmerren dhe në çfarë afatesh tëarsyeshme të përfshihen. Problem serioz në veprimtarinë politike nëBullgari është se detyrat shumë shpesh bëhen të paparalajmëruara dhepolitikanët shndërrohen në një trup të reagimit të shpejtë, i cili uaç’rregullon punën e tyre të planifikuar.Është e domosdoshme çdo njëri të gjejë mënyrë që të ballafaqohetme detyrat vijuese. Ashtu që nuk do të pengonte veprimtarinë kryesore.Nuk është e dëshirueshme të punohet në bazë të parimit të shprazjes sëfrenave - niset nga poshtë dhe shkohet përpjetë. Në krye gjithnjë gjendendetyra të reja, por ato nuk janë gjithmonë më esenciale. Politikani imirë duhet të gjejë masën ndërmjet asaj esenciales dhe joesenciales,themelores dhe plotësueses, ekzistenciales dhe joekzistenciales dhe tëdijë të planifikojë afatet, ashtu që drejtimi kryesor i veprimtarisë të mbetetgjithnjë në krye.RacionalizimiNjeriu është i prirur që t’i përmbahet asaj që e di. Shpeshëherëthemi: “Nuk kam probleme. Shpeshëherë e kemi bërë këtë. Edhe tani dota kryejë”. Kjo na jep ndjenjën e sigurisë, por nuk është gjithmonëmënyra më e mirë e punës. Ndonjëherë është e radhës që të pyesim - anuk mund të kursejmë diskutimet, të cilat i bëjmë rëndomë në raste tëkëtilla. A është e domosdoshme të përfshijmë aq njerëz dhe tëdiskutojmë me orë të tëra, kur mund t’u paraqitemi me telefon disanjerëzve dhe të këshillohemi me ta. A është e nevojshme të përgatisimmaterial të shkruar për çdo pjesëmarrës në diskutim ose do të kursejmëkohë, nëse në fillim shkurtimisht e theksojmë esencën e problemit?Te menaxhimi i kohës imponohet shema e pesë hapave tëplanifikimit:1. Radhitja e aktiviteteve2. Vlerësimi i gjatësisë të çdo njërit prej tyre3. Parashikimi i kohës për detyra të paparamenduara4. Përcaktimi i përparësive5. Kontrolli.Rregulla kryesore gjatë planifikimit të kohës është ndarja e sajnga përpara në raport 60 % me 40 % - aktivitete të parapara dhe jo të35

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVparapara. Kjo në praktikë do të thotë se ne mund të planifikojmë vetëm60 % të kohës sonë, ndërsa sipas specifikave të punës edhe më pak. 40% të tjera të kohës shkojnë për aktivitete, të cilat nuk i nënshtrohenplanifikimit - pauzë për kafe, vizita të paparalajmëruara, biseda mekolegë, por gjithashtu edhe për aktivitete të tilla esenciale, si përshembull, formulimi i detyrave, marrja e informacioneve plotësuese e tëtjera, të cilat, rëndomë konsiderohen si të parëndësishme dhe për to nukështë paraparë kohë.Politikanët duhet të përcaktojnë përparësitë. Pa këtë shkathtësi atado të zhyten në punët e përditshme, do të mbesin prapa punësqenësore dhe do të lodhen.Shpesh nënçmohet roli i kontrollit. Asnjëherë nuk duhet të harrojmëse ai na jep mundësi t’i vlerësojmë rezultatet e punës sonë. Nëpërmjet tijmund të marrin përgjegje për pyetje të këtilla: A e kemi planifikuar mirëpunë; A i kemi drejtuar me përgjegjësi; A kemi bashkëpunim të mirë mekolegët etj. Kontrolli i vetëdijshëm është garancion për zhvillimin dhekualifikimin tonë profesional.C Marrja e vendimeveMarrja e vendimeve është periudhë e tretë në modelin emenaxhimit të kohës. Në këtë periudhë vendoset çështja e aktiviteteveme përparësitë dhe pa to.Sociologu italian Vilfredo Pareto ka konstatuar një raport të caktuarndërmjet përpjekjeve të bëra dhe rezultatit përfundimtar. Ai ka arritur nëpërfundim se 20 % e kohës së shfrytëzuar krijon 80 % të rezultateve.Fitohet përshtypja se sa me më pak kohë mund të arrijmë më shumëdhe anasjelltas.Me fjalë të tjera edhe në politikë duhet të kërkojmë përgjegje tëpyetjes: Si të arrijmë me më pak pune rezultate më të mëdha?Çka do të thotë kjo, në fakt në praktikë? Së pari duhet t’ikonstatojmë këto aktivitete, të cilat do të na shpiejnë në rezultate më tëlarta. Rëndomë në jetën e përditshme nuk veprohet kështu. Kur shkojmënë punë na presin një grumbull detyrash - disa të jashtme, disa të reja.Ndryshon edhe natyra e tyre - shkruarja e materialeve, raporteve,planeve, korrespondencave, bisedave telefonike, takimeve, mbledhjevee të tjera. Njeriu është i prirur në radhë të parë t’i rreket më të lehtës,duke thënë, sa të nisë punën do të fillojë të merret me detyrën kryesore.Kështu fitohet qarku magjik - gjatë gjithë ditës kolovajz e pandërprerë,dhe duket se nuk e kemi kryer atë çka duhet.Politikani i mirë duhet ta përshtasë punën në atë mënyrë me ç’rastdo t’u përmbahet disa parimeve:36

MENAXHIMI I KOHËS NË POLITIKËNjë e pesta e përpjekjeve mund të sjellë katër të pestat e suksesit!80%e kohës20%e kohës80% e rezultatitVeçimi i përparësive do të thotë të përcaktosh aktivitete,kryerja e të cilave ka pjesë esenciale në rezultatin përfundimtar.Kjo do të thotë se duhet nisur me detyrat, të cilat kanë kontribut mëtë madh për arritjen e qëllimeve. Në vend të dytë të vehen detyrat, tëcilat kërkojnë mund dhe kohë, paralelisht me madhësinë e suksesit.Ndërsa në vendin e fundit vijnë detyrat, të cilat kërkojnë më shumë kohëdhe mund, ndërsa japin më pak rezultate.65% 20% 15%DetyraADetyraB DetyraC15% 20% 65%Si të bëhet në praktikë planifikimi i kohës sonë nga aspekti i këtijparimi?1. Para se t’i rekemi kësaj pune sërish duhet të vlerësojmë seçfarë është nevoja e saj?2. Nëse është e mundshme punën t’i a transferojmë tjetrit.3. Saktë të përcaktojmë rëndësinë e kryerjes së detyrës sëcaktuar dhe në pajtim me këtë t’ia përshtasim prioriteteve tona.4. Të racionalizojmë punën tonë.37

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVNë menaxhimin politik është e popullarizuar shumë shema e D.Ajzenhauer, e cila i prezenton varësitë reciproke ndërmjet detyraveqenësore dhe urgjente,QenësoreBAprioriteteCUrgjenteNë veprimtarinë politike detyrat qenësore shpesh konfrontohen meato urgjente. Sa më shumë të jetë urgjente një punë e caktuar, aq mëshumë del ajo në plan të parë. Ndodhë që detyrat urgjente i ç’vendosinato qenësore dhe esenciale. Në politikë ekzistojnë shumë detyra tëkarakterit operativ. Më e rëndësishme është diç tjetër, në radhë të parë,se me forcën e praktikës rutinore ajo mund të jetë me përparësi. Tekpartitë shpesh ndodhë që aparati fillon t’i diktojë përparësitë dhe arrihette ndryshimi i qëllimeve dhe detyrave kryesore politike. Prandaj ështëjashtëzakonisht e rëndësishme që funksionarët drejtues politik tëmësojnë t’i dallojnë qartë punët qenësore nga ato urgjente. Ata duhet t’ishmangen pjesëmarrjes në aktivitete të cilat konsiderohen si urgjentedhe t’u japin përparësi punëve të tyre qenësore. Nëse nuk e bëjnë këtëata pa dyshim do të gjenden në rrjetin e grupeve dhe strukturave tënjejta të përhershme, të cilat gjithnjë pretendojnë se puna e tyre ështëmë urgjente.D RealizimiNë këtë periudhë mund t’i rekemi planifikimit të vërtetë të kohës.Qëllimet janë të qarta. E njohim ekipin dhe organizatën ku punojmë. Idijmë afatet. Mund t’i përcaktojmë përparësitë. Në bazë të kësaj mundta planifikojmë ditën punuese, javën punuese, muajin, tremujorin, vitin.Ja disa këshilla të dobishme, të cilat do të na ndihmonin në këtoaktivitete.Të supozojmë se po bëjmë një plan për ditën punuese.38

MENAXHIMI I KOHËS NË POLITIKË1. I shënojmë detyrat e ditës, i rregullojmë sipas prioritetit. Nukduhet harruar se realisht mund të planifikojmë vetëm 60 % të kohëssonë punuese, sepse 40 % të mbetura janë për punë të paparashikuara.2. I shënojmë takimet e caktuara dhe vendet e mbajtjes së tyre.3. E parashohim kohën e nevojshme për kryerjen e detyrave tëposaçme, duke mos harruar të përfshijmë edhe kohën e marrjes dhepërpunimit të informatave, pengesat e të tjera. Plani ynë duhet të jetëreal.4. Parashohim kohë për biseda telefonike. Është e rekomandueshmet’i përfshijmë në blloqe, që të mos ndërpresim punën tonë. Nëse nukna paraqiten, nuk duhet kërkuar rregullisht sepse humbim kohë.5. Parashohim kohë për nevojat personale.6. E përcaktojmë qëllimin personal të ditës dhe bëjmë përpjekje tarealizojmë.7. E përcaktojmë motivin tonë personal për kryerjen e detyrave.8. Kur e nisim dhe e përfundojmë punën na duhet pak kohë përkoncentrim. Në fillim të ditës punuese duhet të mendojmë se çka duhettë bëjmë saktë sot, cilat detyra janë parësore dhe çka duhet të kryejmësaktësisht. Në fund të ditës punuese duhet të bëjmë pasqyrë se çkakemi kryer dhe çka na mbet pa u kryer. Nga ajo që na mbet, cila është erëndësishme, cila është urgjente, dhe a ka kuptim që ende të kryhet, amund ta kryejë vetë ose duhet t’i a përcjellë dikujt, cilat janë afatet.9. Është e nevojshme të planifikojmë edhe pauzën. Duhet ditur senjeriu është me aftësi punuese më të mëdha në mëngjes, prej orës 8deri në 11 dhe pasdite prej orës 15 deri në 16. Gjatë kësaj kohe duhet tëplanifikojmë pjesën më esenciale të punës sonë gjatë ditës.39

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVDinamika e aftësisë punueseAtfësia punuese100% ShkarkimiShkarkimiOrët e ditës 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20Kalendari politikOrganizatat politike shfrytëzojnë planifikimin mujor, tremujor dhevjetor të aktiviteteve kryesore. Ekzistojnë mënyra të ndryshme përpërgatitjen e këtyre planeve. Më i përhapur është i ashtuquajturikalendari politik, në të cilin theksohet i tërë informacioni esencial qëdisponojmë.Shema e ardhshme tregon pasqyrën e përmbajtjes dhe elementevetë saj.Shembulli i shemës për planifikimin e aktiviteteve të partisë politike.40

MENAXHIMI I KOHËS NË POLITIKËTremujori I II III IVAktivitete partiake* Kongrese* Konferenca* Ngjarje tjera të ditësAktivitete në parlamentdhe qeveri* Projekte ligjore* Debate* Kontrolli parlamentar* Të tjeraAktivitete të konkurentëvepolitik* Kongrese* Forume*Ngjarje të tjeraNgjarje të rëndësishmekombëtareTë organizatave të shoqërisëqytetareNgjarje të rëndësishmendërkombëtareNgjarje të rëndësishmePolitikeVënja e temavePolitika kryesorediskutime41

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVE KontrolliKontrolli është periudha përfundimtare. Shpesh kjo nënçmohet. Kurbëhet fjalë për vetkontrollin shpesh edhe lehet anash. Por ajo gjithashtuështë periudhë e rëndësishme sepse në këtë periudhë arsyetohetpërvoja, ajo personale dhe kolektive. Bëhen konkluzione dhe nxirrenmësime. Shihen mundësitë për të lehtësuar punën. Nuk duhet harruarse kjo është periudhë kur formohet edhe dokumentacioni.Detyra: Jeni ndarë në dy ekipe, që kanë për detyrë të përpunojmëdhe të realizojmë konceptin e koalicionit politik në pragë të zgjedhjeve tëardhshme. Si do ta planifikoni punën tuaj nga aspekti i menaxhimit tëkohës. Dispononi kohë të caktuar saktë për diskutim, raport tëdrejtuesve të ekipave, diskutim të përbashkët.42

PUNA EKIPOREPUNA EKIPORENevoja e punës ekipore në politikëViteve të fundit gjithnjë e më shumë rritet interesi rreth problemit tëzbatimit të parimit të punës ekipore në veprimtari të ndryshme. Nukekziston organizatë shoqërore, ku nuk është kuptuar se zbatimi mesukses i këtij parimi e rritë dukshëm efikasitetin dhe e përmirësoncilësinë e punës.Kjo veçanërisht ka të bëjë me veprimtarinë politike. Politikë ështëveprimtaria politike. Ajo mund të ketë efekt vetëm atëherë, kur në tëangazhohet një numër i madh i pjesëmarrësve. Puna politike në parimështë e gjykuar për mossukses, nëse nuk organizohet në baza tëprofesionalizmit dhe të shfrytëzimit sa më të mirë të aftësive të çdopjesëmarrësi.Aftësia për punë ekipore është element absolut i domosdoshëm përpërgatitjen e çdonjërit që dëshiron të merret me veprimtari politike.Trajnimi në kuadër të kësaj problematike mund t’i ndihmoj çdo kujt qët’i kuptojë më mirë karakteristikat dhe veçoritë e punës së vet personaleqë të mund të bashkëpunojë më mirë me të tjerët dhe bashkërisht tëpunojë me efekte maksimale për kryerjen e detyrave në organizatë.Të gjithë jemi të bindur se puna ekipore është pjesë e kulturësdemokratike politike. Të gjithë jemi të bindur se zbatimi i parimit të punësekipore në organizimin e punës shpie drejt rezultateve më të mira. Pornjëkohësisht çdonjëri nga ne, veç e veç e di se në praktikë në punëntonë të përditshme dëshirat dhe realitetet shpesh tejkalohen. Punaekipore shpesh zëvendësohet me kierarki, me shprehje të mundimshmetë mendimeve edhe me zgjidhje të imponuara nga eprorët, me iniciativëtë disa anëtarëve të udhëheqësisë. Pranimi i mendimit të të tjerëve dherespektimi i ndërsjellë zëvendësohen me marrëdhënie mospërfillëse dheme cënimin e personalitetit të të tjerëve. E gjithë kjo ka shumë rreziqe43

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVpër veprimtarinë politike. Jo vetëm që ulë cilësinë e punës në strukturënpërkatëse, por edhe shpie në brengosje serioze si dhe largim ngapolitika si e tillë.Pasojat e luhatjes së parimit të punës ekipore në veprimtari politikekanë qenë objekt i hulumtimeve disa vjeçare në fusha të ndryshme tëshkencës: të psikologjisë, sociologjisë, politikologjisë. Detyra jonë ështëtë merremi më konkretisht me njërin nga këto shkaqe – njeriun, veçoritëe tij, individualitetin e tij. Në bazë të tyre, ai formon mendim dhe zgjidhjereale. Çdo njeri ka pikëpamjet e veta individuale për botën dhe realitetin.Çdo njeri ka anë të forta dhe të dobëta, që i bëjnë të mundshme ose epengojnë t’i vërejë dhe t’i vlerësojë njerëzit dhe ngjarjet, të merr vendimedhe të përfshihet në mjedisin e tij, që e rrethon. Këto cilësi dhekarakteristika të personalitetit, në fakt shpesh janë shkak për lindjen etendosjeve në punën e përditshme, në vështirësimin e procesit tëmarrjes së vendimeve kolektive dhe mund të shkaktojnë bllokimin epunës së një strukture përkatëse organizuese.Por të kuptuarit e saj nuk mund të jetë shkak kryesor për nënçmimine nevojës së punës ekipore në kushte bashkëkohore. Përkundrazi. Nëradhë të parë kjo karakteristikë e individëve i jep gjasa organizatës t’ivlerësojë realitetet ashtu si janë në të vërtetë – me kompleksitetin,kundërthëniet dhe lloj-llojshmërinë e tyre. Vetëm në këtë bazë sot mundtë sillen vendime serioze në politikë dhe të kërkohen përgjegje jostandarte të sprovave të reja.Veprimtaria politike është aktivitet në situata reale dhe në ato tëparamenduara. Në punën tonë të përditshme ne nuk kemi mundësi tëpunojmë në ekipe ideale. Ekipet, që formohen për kryerjen e këtij apoatij aktiviteti konkret, si dhe ekipet, që drejtojnë aktivitetet në tërësi nëorganizatë gjatë periudhës së menaxhimit adekuat, të shumtën erasteve nuk varen nga vullneti dhe dëshira e pjesëmarrësve. Por atojanë shprehje e vullnetit dhe dëshirës së tyre të përbashkët të punohetnë emër të një qëllimi të caktuar. Në radhë të parë interesi i përbashkëtështë ajo karakteristikë e përbashkët që duhet t’i bashkojë dhe t’iorjentojë aftësitë individuale të çdo pjesëmarrësi në ekip.Ne do të punojmë si ekip, nëse do të mund të veprojmë në njëdrejtim, t’i orjentojmë të gjitha aftësitë tona në përpjekjet e përbashkëtanë organizatë dhe njëkohësisht të ruajmë individualitetin tonë.Në përpunimin e mëtejshëm të temës do të përpiqemi t’i zbulojmëanët tona të forta dhe të dobëta, të përkufizojmë disa rregulla themeloretë punës ekipore dhe t’i spjegojmë modelet e zgjidhjes së problemevenë bazë të parimit ekipor.44

PUNA EKIPOREMarrim pjesë në ekip me anët tona të dobëtadhe të fortaDetyrë: Shkruani dhjetë cilësi, që i posedoni dhe që sipas jush ulejojnë të punoni me ekip.Çfarë kualitetesh nevojiten për punën ekipore? Cilat nga to iposedoni ju? Nëse i krahasojmë cilësitë e radhitura të personalitetit tëgrupit, më i afërt është konkludimi se shumë prej tyre do të përsëriten nëçdo tekst. Këto janë cilësi si pragmatizmi, qëndrueshmëria, aftësiaanalitike, aftësia për zgjidhje të konflikteve, durimi, toleranca, respektimii mendimeve të të tjerëve, e të tjera. Është e ditur se për punë ekiporenevojiten cilësi të caktuara. Dhe secili nga ne në esencë posedonshkallë të ndryshme. Nëse përpiqemi që t’i kategorizojmë, do të shohimse shkalla për secilin është e ndryshme.Çdo individ është i ndryshëm. Çdo njëri ka anët e veta të forta dhetë dobëta. Në ekip ai merr pjesë si me aftësitë e veta ashtu edhe memangësitë e tij. Supozim për punë të mirë ekipore është se sa ështëgatishmëria e çdo pjesëmarrësi që në mënyrë të vetëdijshme dhe meqëllim të caktuar t’i shfrytëzojë përparësitë e veta gjithashtu edheaftësitë e veta për t’u vetpërsosur, të mësojë nga të tjerët dhe të zhvillojëpersonalitetin e tij. Kushti i domosdoshëm është gjithashtu që të njihetdhe respektohet dinjiteti i anëtarëve të tjerë, të shprehet durim dhemirëkuptim ndaj dobësive dhe mangësive të tyre.Të gjithë kemi njëfarë përvoje të punës ekipore. Kjo na tregon seme disa anëtarë të ekipit mund të punojmë shumë lehtë. Kuptohet menjë gjysëm fjale ose vetëm me të parë nuk humbim kohë për diskutimedhe spjegime të gjata. Ndërsa të tjerë, thënë thjeshtë, mezi që durohen.Nuk mund të durojmë mënyrën e tyre të punës, edhe pse e dimë se pato nuk bën.45

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVA e keni të njohur këtë?Merrni pjesë në mbledhje dhe gjithnjë nervozoheni sepseç’rregullohet rendi i ditës se nuk diskutohen çështjet në hollësi dhe nëmënyrë të natyrshme, se mbledhja vazhdon mjaft gjatë dhe kohë paskohe shndërrohet në foltore. Nuk arrihet në zgjidhje konkrete. Në fundnuk përmbaheni, shpërtheni dhe thoni se nuk ka kurrfarë lloj kuptimiqë të punohet në këtë mënyrë. Të tjerët ju thonë se jeni pedant dhe ithjeshtë. Pas të gjitha diskutimeve ju nuk keni kurrfarë dëshire tëmerrni pjesë më në asnjë punë organizuese, sepse jeni të bindur seme këto njerëz nuk mund të punohet seriozisht. Përse të humbnikohë dhe t’i prishni nervat, kur e keni të qartë, se në tubimet e këtillathuhen vetëm fjalë boshe dhe kurrsesi të merren vendime.Ose kjo?Duhet të shkoni në mbledhje, ku nga përpara e dini se nuk do tëmund të duroni. Ka një rend dite të mërzitshëm dhe të gjatë. Gjithnjëzhytet në numra, data, shpenzime dhe të ardhura. Njerëzit mendojnëse sa më shumë u bombardojnë me hollësi aq më shumë kryejnëpunë. Me të vërtetë nuk mund t’i duroni. Si nuk ju kuptojnë se nësevazhdojnë kështu asgjë nuk mund të ndryshojë? A nuk i shohinmundësitë dhe perspektivat e reja? Përse nuk kërkojmë ide të reja?Me situata të këtilla ballafaqohemi shpesh në aktivitetet e përditshmepolitike. Vuajmë nga moskuptimet dhe qëndrimet nënçmuese të tëtjerëve ndaj nesh. Nuk mund të hyjmë në pikëpamjet e tyre. Nervozoheminjëri me tjetrin. Thjeshtë fillojmë t’u largohemi njerëzve, të cilët nukmendojnë si ne. Çfarë është rezultati? Kuptohet se në këtë mënyrë pësonpuna e të gjithë ekipit.Prandaj është e domosdoshme, në radhë të parë të përfshihemi nëçfarëdo lloj aktiviteti që kërkon punë ekipore, të bindemi se duhet t’i kemiparasysh rregullat e respektimit të personalitetit të të tjerëve dhe tëbëjmë përpjekje për veprim dhe bashkëpunim të ndërsjellë. Bashkë mekëtë është e domosdoshme t’i dijmë mirë anët tona të dobëta dhe tëforta, që të mund të japim maksimumin e vetvehtes për cilësi më të mirëtë punës ekipore.46

PUNA EKIPOREDetyrë: Shkruani me dorë, me të cilën shërbeheni normalisht,emrin dhe adresën tuaj. Pastaj përpiquni ta shkruani të njejtën medorën tjetër.Rezultati është se me dorën që shërbeheni rregullisht harxhojmëmë pak kohë dhe mund. Kjo është një punë rutinore. Me dorën tjetërduhet të kemi shumë kujdes. Cilësia ndryshon – shkronjatshtrembërohen, drejtshkrimi është i ndryshëm. Na duhet më shumëkohë dhe më shumë mund për të shkruar këtë tekst të thjeshtë dhe tërëndomtë.Kështu ndodhë me punën ekipore. Kur marrim pjesë me anët tonatë forta ne pranojmë tërësisht atë që është e natyrshme. Nuk është enevojshme të detyrojmë vehten, ose të ndryshojmë nga ajo që jemi. Por,në fakt kur duhet t’i kryejmë aktivitetet, të cilat nuk janë të zakonshmedhe të natyrshme por krejtësisht të huaja, atëherë ky është një mundim ivërtetë. Por edhe puna nuk shkon mirë, edhe pse angazhohemi meqëllime të mira që ta kryejmë punën. Sepse në fakt ç’nevojiten të gjithaato përpjekje kur në ekip mund të përfshihet një njeri, që sipas forcës sëtalentit të tij, mund ta kryejë këtë punë më mirë dhe më shpejtë?Kështu një nga parkushtet më esenciale të punës ekipore është qëçdo pjesëmarrës ta njoh vetvehten dhe t’i njohë përparësitë dhemangësitë e të tjerëve. Ekzistojnë shumë mënyra që të arrihet kjo. Nëpunën tonë do të përqëndrohemi vetëm në njërin prej tyre, që gjatëviteve të fundit në forma të ngjashme shpesh zbatohet në punë nëAmerikë dhe në Evropë.Indikatori Majers-BrigsIndikatori Majers-Brigs i shfrytëzon tekstet për përcaktimin e cilësisësë individit, të llojit të tij. Ai është përpunuar në vitet e 30-ta në Shtetet eBashkuara të Amerikës nga Izabel Majers dhe Katerin Majers–Brigs dhekuptohet në bazë të teorisë së Karl Gustav Jungut. Në Evropë zbatohetnë verzionin e tij specifik nga fillimi i viteve të 90-ta. Ai paraqet njëinstrument të pasur, të ndërlikuar dhe dinamik për të karakterizuarpotencialin personal dhe pikërisht për këtë arsye cilësia e tij shfrytëzohetnë fushat e ndryshme të shkencës aplikative. Nëpërmjet këtij indikatorimund të caktohen përparësitë dhe dëshirat e çdo njeriu, i cili gradualishti drejton aktivitetet e veta. Pikënisëse është pikëpamja për dallimetndërmjet njerëzve dhe për nevojën e të mësuarit për t’i njohur dhe47

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVrespektuar më mirë të tjerët. Për qëllimet e caktuara të ushtrimeve tëkëtij lloji ai zbatohet në një variantë të shkurtër dhe të modifikuar.Pse për punën ekipore është e domosdoshme të punohet me këtëindikator? Sepse nëpërmjet tij mund të vendosen animet e natyrshme tëçdo anëtari, që të mundet në mënyrë efektive të shfrytëzohen për tëarritur qëllimet e përbashkëta. Mund të zbulohen anët e dobëta tëpjesëmarrësve dhe të bëhen përpjekje që të kompenzohet që të mospësojë vetë puna. E gjithë kjo lejon të bëhet më optimale ndarja efunksioneve në ekip, të njihen dhe tërësisht të shfrytëzohen anët e tijnegative dhe pozitive. Janë të nevojshme edhe disa fjalë të tjera para set’i qasemi përdorimit të kësaj teknike. Indikatori Majers-Brigs i përcaktonpërparësitë e veta ndaj një aktiviteti të caktuar. Kjo në fakt nuk do tëthotë se njeriu nuk mund të kryejë punë të tjera. Përkundrazi, ai mund t’ibëjë edhe gjërat e tjera. Mund të punojë çfarëdo lloj pune, por cilësia esaj nuk do të jetë në nivel të njejtë, ashtu sikur do të merret meveprimtarinë e dëshirueshme.Si t’i japim përgjegje pyetjes. Çfarë tipi jam. Për këtë qëllim mendihmën e nënpyetjeve do t’i formulojmë animet tona në situata tëndryshme. Kështu që do të caktojmë katër kategori themelore, me tëcilat merret indikatori Majers-Brigs dhe do të veçojmë çdonjërin nga tëpranishmit. Për këtë qëllim do t’i shfrytëzojmë shenjat e pranuarandërkombëtare: E-I; S-N; T-F; J-R (ekstravert-introvert; praktik-kreativ;analitik-emocional; struktural-pragmatik).Detyra: Të paraqesim situatën që vijon. Shkojmë në mbledhje.Përveç njerëzve të njohur aty ka edhe të panjohur. Çka të bëjmë?Hymë në kontakt me ta ose presim që t’i prezantojnë? Nisim të flasimpër temat e rendit të ditës me anëtarë të tjerë ose presim në heshtjetë nisë mbledhja dhe atëherë të përfshihemi në diskutim, dukesqaruar atë që e kemi shënuar më parë? E marrim fjalën ndër tëparët? Si ndjehemi pas mbledhjes – plot me energji ose të lodhur?Përgjigjuni pyetjeve.Është e qartë se njerëzit reagojnë në mënyrë të ndryshme nësituata të caktuara. Ndërsa tani çdo njëri për vetvete le t’u përgjigjetkëtyre pyetjeve:Çfarë tipi jam?Prej ku mbushem me energji? - E-I (ekstravert-introvert)48

PUNA EKIPOREI shoh njerëzit tjerë si burim të energjisë?A hy në kontakt lehtë me të panjohurit?A jam i vetmuar kur nuk jam me njerëz?OseA është për ju vetmia burim energjie?Njoftoheni vështirë?A jeni më tepër për botën e brendshme?Nëse në përgjegje të grupit të parë të pyetjeve dominon “po”shkruani si përgjegje të pyetjes “prej ku mbushem me energji” – tipi E.Nëse në përgjegjet e grupit të dytë të pyetjeve dominon “po” – shkruanitipin I adekuat.Ja si mund të duket kjo në mënyrë vizualeMerr energji nga të tjerëtMbushet me energji të brendëshme49

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVKa nevojë për kontaktLlogarit në botën e vet të brendëshmeKërkon, ka nevojë dhe ofron gjerësiKërkon, ka nevojë dheofron thellësiSi ta pranojmë botën? – tipi S-N (praktik-kreativ)50

PUNA EKIPOREDetyra: T’i kthehemi sërish mbledhjes. Paramendoni sikurdiskutoni çështje konkrete, sipas së cilës është prezentuar projektipërkatës i konceptit. A interesoheni për hollësi (si do ta realizonisaktë, cilët janë njerëzit që do të marrin pjesë, sa do të kushtojërealizimi, cilat janë afatet etj.)? Ose tipike për ju janë që të ofronipikëpamje, ide të reja të cilat do të tërheqin simpatizues të rinjë dhedo të zgjërojnë vëllimin e konceptit, pa u interesuar se kush do taorganizojë realizimin e gjithë kësaj, sa do të kushtojë etj.? Kur ediskutoni projektin, a keni parasysh përvojat e fituara në të kaluarënose kjo nuk u intereson? A nervozoheni, nëse në fund të mbledhjesnuk është asgjë e qartë, se çka do të realizohet nga idetë ediskutuara e çka jo?Përgjigjuni pyetjeve.Dihet se në këtë rast reagimet do të jenë të ndryshme. Do tënënvizohen dallimet dhe nëse përpiqemi të përgjigjemi me po ose jondaj këtyre pyetjeve:A e shihni botën me aspektin e saj pragmatik?A mund t’i mbani mend mirë të dhënat; a keni besim në fakte?A mbështeteni në përvojën personale?A jeni realist; a jetoni me realitet?A i merrni parasysh hollësitë dhe përgjithësimet?OseA e shihni botën më shumë në mënyrë idealiste?A i kini parasysh kontaktet reciproke dhe varëshmëritë endërsjella ndërmjet gjërave dhe dukurive?A ju jepeni shumë ndjenjave tuaja?A ju pëlqejnë metaforat dhe përshkrimet figurative?A i shihni gjërat në perspektivë?Nëse përgjigjja në grupin e parë të pyetjeve është “po” ju jeni tip S.Nëse përgjegjja në grupin e dytë të pyetjeve është “jo”, ju jeni tip N.51

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVTa shohim edhe njëherë paraqitjen vizueleJeton me të tashmenJeton me mendimin për të ardhmenMerrë parasush vërejtjetI vëren hollësitëE ndjek intuitën e vet52

PUNA EKIPOREEcë sipas rradhësnga fillimi deri në fundJa nis ku të mundeti këcen periudhatSi e bëj zgjidhjen? – Tipi T-F (analitik-emocional)Detyra: T’i kthehemi sërish mbledhjes së mëparshme. Nësekonsideroni se ideja e diskutuar është e keqe dhe nuk vlen për asgjësi do të reagoni? Do të bëni kritikë të hapët dhe afariste? Do të bënianalizë dhe do t’i theksoni dobësitë esenciale? Ose do t’i qaseni nëmënyrë të kujdesshme? Do të bëni komplote dhe do të synoni t’ipërqeshni pjesëmarrësit e tjerë?Përgjigjuni pyetjeve!Përgjegjet ndaj këtyre pyetjeve do të na ndihmojnë të bëjmëvlerësimin e mënyrës së marrjes të vendimeve – a bëhet kjo në mënyrëanalitike ose sipas vlerësimeve emocionale.Ja dhe pyetjet.Cilën situatë e keni më të afërt?Në çka mbështeten vendimet, që i mirrni – për objektivitet,vlerësim logjik dhe afarist të situatës?A merrni vendim kokë në vete?A e kërkoni të vërtetën?A është forca juaj në analizë?A e shprehni ndjenjën tuaj haptazi?Ose53

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVA i merrni vendimet në bazë të paragjykimeve tuaja personale,orjentimeve dhe pikëpamjeve të vlerave?A merrni vendime sipas intuitës?A jeni për harrmoni në marrëdhëniet e ndërsjella?A i kuptoni mirë njerëzit?A keni interes të madh për të tjerët?Nëse në përgjegjet e grupit të parë të pyetjeve dominon anapozitive, ju jeni tip T. Dhe anasjelltas. Nëse në përgjegjet e grupit të dytëtë pyetjeve sundojnë ato pozitive, ju jeni tip F.Ta shohim edhe paraqitjen vizuele.E kërkon drejtësinë dhe të vërtetën Kërkon harmoni në marrëdhënieKa aftësi për analizëKa aftësi t’i kuptoj njërëzit54

PUNA EKIPORELogjike ёshtёMё shumё kishadashurDelë nga logjikaNiset nga bindja e vetDhe në fund të shqyrtojmë tipin e fundit antagonist të dysheve – Jdhe R. Pyetje kryesore që do të na ndihmojë për identifikim është:Si është stili im i preferuar i jetës?Tipi J dhe R (struktural-pragmatik)Detyra: Sërish t’i kthehemi shembullit të mbledhjes. Nësediskutohet për dy koncepte dhe ju duhet të merrni vendime, që do tëpërkrahen, si do të veproni? A orjentoheni shpejt ndaj situatës dhe epërkrahni njërin koncept, ndërsa pastaj bëni ç’mos për realizimin e tij?Ose u nevojiten shumë informacione, që të mund të vendosni tëpërkrahni njërin nga dy konceptet? Vendimet e shpejta ju nervozojnëdhe nuk i keni qejf?Përgjigjuni pyetjeve.Ja dhe pyetjet kontrolluese për vetëvlerësim.A ndjeni nevojë për finalizimin e gjërave?A punoni me kënaqësi në afate të caktuara?A ndjeni kënaqësi kur do ta kryeni detyrën e dhënë?A bëni pauza, vetëm atëherë kur do ta kryeni detyrën?A ju intereson rezultati i punës?55

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVOseA ndjeni nevojë të jeni të hapur gjatë punës?A u jepeni më së shumti situatave, ku ekzistojnë më shumëmundësi për zgjidhje?A merrni vendime vetëm atëherë, kur konsideroni se keni nëdisponim informacione të plota?Kur kryeni një veprimtari a interesoheni më tepër për procesin epunës, ndërsa jo aq shumë për rezultatin e saj përfundimtar?Nëse përgjegjet pozitive në grupin e parë të pyetjeve dominojnë, jujeni tipi J. Dhe analogjikisht, nëse përgjegjet pozitive dominojnë nëgrupin e dytë të pyetjeve ju jeni tip P.Ja dhe paraqitja vizuale.Dëshiron t’i kryej aktivitetetI bënë kënaqësi procesi ipunës56

PUNA EKIPOREE do rendin dhe përvojënKërkon llojllojshmëri dhe ndryshimeU përmbahet vendimeve të marraDëshiron befasiDetyrë: Shihni përgjegjet e çdo pyetjeje dhe përcaktoni tipin tuajnga aspekti i testit Majers-Brigs.Duhet t’i kushtoni vëmendje asaj se gjatë vënies së afinitetit tonëdhe gjatë ndarjes së katër tipave antagonist ne manipulojmë me shumëpak pyetje. Në praktikë, kur kjo kryhet në mënyrë profesionale, punohetme rreth 90 pyetje në çdo grup të veçantë të tipeve dyshe antagoniste.Në shkollat e menaxhmit politik testi Marjers-Brigs mësohet mësaktësisht edhe përkundër ndërlikueshmërisë së plotë gjatë formulimit tëpyetjeve dhe gjatë interpretimit të tyre. Në mënyrë plotësuese duhet tënënvizohet se gjatë vënies së tipave në kushte reale bëhet ngapsikologë-profesional me përgatitje të posaçme. Shumë shpesh karakte-57

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVristikat e tipit janë pak të shprehura dhe përcaktimi i tyre kërkon punë tëvështirë dhe të saktë. Për qëllimet e ushtrimeve një gjë e këtillë nukështë e nevojshme. Por është e nevojshme të dijmë se ekzistojnëmundësi që në mënyrë precize të përcaktohen afinitetet e çdonjërit prejneve, veç e veç, dhe në bazë të kësaj të radhitemi në njërin apo tjetrintip të katër grupeve.Dhe kështu sa do të jemi të dobishëm me këto cilësi që i kemi, përtë cilat kemi konstatuar se i posedojmë për punë ekipore?Shembulli i testit Majers-Brigs tregon se te çdo grup njerëzishekzistojnë përfaqësues të tipave të ndryshëm. Janë të pranishëm edhekombinime të tjera nga aspekti i katër grupeve antagoniste, për të cilat ubë fjalë më lartë në tekst. Nga 16 kombinimet e mundshme në grup janëtë pranishme pothuajse të gjitha variantet. Ta shohim shemën ekombinimeve të mundshme.ISTJ ISFJ INFJ INTJISTP ISFP INFP INTPESTP ESFP ENFP ENTPESTJ ESFJ ENFJ ENTJLlojllojshmëria e madhe e kombinimeve të varianteve të ndryshmenë ekip është shumë e dobishme për punë. Ajo jep mundësi për analizatë shumë aspekteve gjatë diskutimit të problemeve dhe është garancionpër gjërësi më të madhe të pikëpamjeve dhe rrekjeve, për elasticitet më58

PUNA EKIPOREtë madh në procesin e marrjes së vendimeve. Njëkohësisht ndryshimete tipeve përcillen edhe me negativitete të ndryshme. Shpesh kjo mundtë jetë burim konflikti në ekip. Prandaj me rëndësi të posaçme është tëdihen mirë karakteristikat e tipeve të ndryshme në një ekip të caktuar, sidhe kombinimet e tyre. Me një shkallë më të madhe nga kjo do të varejse sa do të kemi sukses të ballafaqohemi me situatat e konflikteve, t’itejkalojmë ato dhe të bëjmë menaxhimin e tyre.Tani të përpiqemi të ilustrojmë konfliktin e tipave të ndryshëmantagonist në situata ekstreme. Nëse në një ekip janë paraqitur tipat Edhe I atëherë çdo herë duhet të kemi parasysh edhe mundësinë eparaqitjes së mosdurimit ndërmjet tyre. Tipat E nuk mund të durojnëseriozitetin dhe thellimin e antagonizmit të vet, nuk janë të durueshëmndaj mënyrës së tyre të mendimit, u pengojnë flegmatikët gjatëvlerësimit dhe analizës. Dhe anasjelltas.Tipat I kanë shumë ide, mund të propozojnë variante dhe konceptetë ndryshme por nuk mund të organizojnë realizimin e tyre. Këtë gjëkanë mundësi ta bëjnë tipat S. Ekziston një shembull i studjuar mirë nëkëtë kontekst i vëllezërve Dizni. Uollt Dizni ishte tip I, por idetë e tijrealizoheshin nga i vëllai Roji i cili ishte tip S.Tipike për rrekjet e tipave F është se gjatë të shprehurit tëmendimeve dhe gjatë formimit të vendimeve nisen nga ajo, e cila nëmoment është esenciale për ta. Ata i vlerësojnë jashtëzakonisht shumëmarrëdhëniet harmonike në ekip.Ndërsa tipat T nuk i përmbahen asaj se a do ta prekin ndonjë dhedrejtpërsëdrejt e shprehin mendimin e vet. Por këta janë posaçërisht tëvyeshëm gjatë analizave, sepse japin argumente dhe vlerësime më tëthella.Tipat J janë më shumë kontraverz. Ata u përmbahen traditave tëvëna, ritualeve, nga përpara e planifikojnë punën, u përmbahen afatevedhe bashkëpunojnë vështirë me tipat P të cilët me stilin e tyre të lirë tëpunës u duken pa shpresë dhe jo serioz.Prandaj kur përfshihemi në një ekip të caktuar, gjithnjë duhet tëkemi parasysh, se a do të jetë e nevojshme të punojmë me njerëz, tëcilët ndryshojnë nga ne, dhe nga përpara duhet të kemi përcaktimin qëtë jemi tolerantë ndaj tyre, t’i vlerësojmë cilësitë, të cilat ata i posedojnëndërsa ne nuk i kemi. Është posaçërisht e rëndësishme drejtuesi i ekipitt’i njohë mirë karakteristikat e tipeve dhe të ketë aftësi të organizojëpunën në atë mënyrë që sa më maksimalisht të shfrytëzohen anët eforta të të gjithëve dhe të mos lejohet të bëhen fyerje personale dhe tëbllokohet puna ekipore.59

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVDetyra: Jemi përfshirë në grupin punues, që përbëhet nga pesëanëtarë, i cili do të propozojë konceptin e politikës sonë të koalicionitnë një vendbanim të caktuar. Sipas karakteristikave të tipeve ne jemishumë afër me tipat I, N, T. Si do të jetë rezultati i punës sonë nëkëtë rast? Mund të pritet se ky ekip do të jetë në gjendje të propozojënjë koncept të mirë, i orjentuar nga ardhmëria. Ekipi nuk do të mundtë propozojë hapat konkret praktik për realizimin e tij (sepse dominantështë tipi N), nuk do të jetë në gjendje të realizojë komunikimin politik(sepse dominon tipi I) dhe të ruajë klimën e mirë kolegiale ndërmjetanëtarëve (sepse sundon tipi T).Çfarë këshilla praktika mund të japim që t’i shmangemi situatëssë këtillë?Nga përvoja mund të nxjerrim si mësim së paku këto supozime:1. Çdo ekip duhet t’i kushtojë vëmendje të posaçme anëve tëveta të dobëta.Në rastin e lartpërmendur grupi punues do të duhej të mendonte sesi në mënyrë plotësuese të tërhjek njerëz që janë të tipit S, që tëpërmirësohet puna rreth realizimit të konceptit, njerëz të tipit E, që tësigurohet përfshirje më e mirë mediale e projektit dhe komunikim më imirë politik dhe njerëz të tipit F, që të sigurohet bashkëpunim brenda nëvet grupin punues dhe ndërmjet grupit punues dhe anëtarëve dhesimpatizantëve të partisë.2. Ekipit duhet t’i bashkangjiten ekspertë të cilët me aftësinë etyre profesionale do të përforconin punën.Në këtë shembull mund të mendojmë rreth asaj se grupit punuesmund t’i bashkangjiten ekspertë, të cilët janë specialistë rreth situatëssociale-ekonomike dhe politike në vendbanim, njerëz të cilët e njohinmirë aktivitetin e partive të tjera politike, të organizatave dhe iniciativaveqytetare, që kanë kontakte të gjëra me ta dhe janë organizatorë të mirë.3. Të mendohet nga aspekti i punës së ardhshme, se a është emundshme përkrahja e disa anëtarëve të ekipit ose plotësimi iekipit me anëtarë të rinjë, të cilët janë bartës të tipave specifik, tëndryshëm nga ata anëtarë të tashëm të ekipit.60

PUNA EKIPORERregullat themelore për punë të mirë tëekiporea) Zgjidhja ekipore e problemit – modeli Z.Kur do të na parashtrohet një detyrë e caktuar, ne gjithmonëparashtrojmë pyetje se prej ku duhet të nisim, si ta përfundojmë atë mëmirë. Këto pyetje paraqiten për shkak të vështirësisë së rritur gjatëpunës në ekip.Menaxhimi politik propozon disa këshilla praktike për organizimin emirë të punës ekipore. Është mjaft me rëndësi t’i përmbahemi rendit tëcaktuar të periudhave. Për këtë arsye do të përqëndrohemi në disa fazatë domosdoshme në organizimin e punës.S* Fakte* Rregullimi* Përkufizimi iinformatësN* Mundësitë* Alternativat* vlerësimi nëraport me:- të ardhmen- përgjithshmenT* analiza* marrja e vendimitobjektivF* Vlerësimipersonal* Përputhshmëriame vlerat* Kërkimi i animitModeli i zgjidhjes ekipore të problemit quhet Z, sepse radhitja efazave të paraqitura mund të prezentohet në formë të shkronjës Z.61

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVFaza e parëGrumbulloni të gjitha faktet dhe të dhënat e mundshme në lidhje medetyrën e caktuar dhe mendoni se cilat janë pasojat e lindjes sëproblemit. Pse është krijuar kjo situatë e caktuar? Çfarë është saktëproblemi? Si ka qenë politika e jonë e mëparshme rreth kësaj çështje, sikanë reaguar simpatizuesit tanë, kundërshtarët tanë, opinioni, mediumet?Çfarë është përvoja jonë e deritashme? Çfarë njerëz nevojiten nëekipin tonë, që t’i japin përgjegje pyetjeve të këtilla dhe të bëjnë analizëndhe vlerësimin e kësaj faze? Më së miri do të ballafaqoheshin anëtarëte ekipit, i cili i përmbanë karakteristikat e tipit S.Faza e dytëNë bazë të informatave të marra tani duhet t’i qasemi kërkesës sëzgjidhjeve. Është mirë nëse për çdo shkak kërkojmë të paktën dyzgjidhje të mundshme, të cilat do të mënjanonin problemin. Duhet tëzhvillohen pikëpamje dhe ide të reja. Këtu veprohet gjithashtu si meidetë e bujshme. Propozohen ide të ndryshme, duke iu përmbajturrregullit se çdo gjë është e mundshme. Nuk lejohen kritika, komente dhevlerësime. Sasia e ideve në këtë rast është më e rëndësishme secilësia. Lejohen edhe ide të pranueshme. Është e preferueshme tëhidhet ideja dhe të zhvillohet. Të gjitha idetë duhet të shkruhen, sepsenë periudhat e ardhshme të punës ato do të jenë të domosdoshme. Mëtë përshtatshme për këtë lloj të aktiviteteve në ekip janë ata njerëz qëkanë karakteristikat e tipit N.Faza e tretëKjo është faza e vlerësimit dhe e analizës. Tani duhet t’i shohim tëgjitha idetë e ofruara dhe t’i zbatojmë në realitet. Nëpërmjet cilave idemund të arrijë efekt më të madh politik? Cilat janë përparësitë dhemangësitë e çdo zgjidhje të propozuar? Cilat ide mund të realizohen dhecilat jo? Sa do tu kushtojë një gjë e këtillë? Çfarë probleme dhevështirësi mund të krijohen gjatë realizimit? Çfarë aktiviteteshplotësuese janë të domosdoshme dhe si do të ndihmohen ato gjatërealizimit? Në këtë periudhë të punës në mënyrë më adekuate duhet tëpërfshihen anëtarët e ekipit me karakteristikat e tipit T.62

PUNA EKIPOREFaza e katërtNë këtë periudhë vlerësohet se si të organizohet më mirë kryerja eideve të zgjedhura. Cilët njerëz dhe organizata duhet të përfshihen nëkryerjen e detyrës? Cilët janë partnerët dhe aleatët tanë? Në çfarëqëndrese mund të hasim dhe nga cili? Si mund ta tejkalojmë atë? Si t’iqasemi çdo njeriu dhe çdo qytetari? Këtu janë të nevojshme cilësi tëanëtarëve të ekipit me karakteristikat e tipit F.Është me rëndësi t’i kushtohet vëmendje edhe një të dhëne tëhollësishme. Fakti se në të gjitha katër fazat më të pranueshëm janënjerëz me cilësi të caktuara, nuk do të thotë se anëtarët tjerë duhet tëmos angazhohen. Të kujtojmë ushtrimin me duart. Pavarësisht nga ajose aktiviteti nuk na shkon për shtati, ne mundet dhe duhet të marrimpjesë në të gjitha fazat e punës. Së paku për shkak se me pjesëmarrjentonë i nxisim ata, të cilët në pajtim me afinitetet e tyre të natyrshme janëmë adekuat për këtë lloj aktiviteti. Por edhe nëpërmjet njohurive dhepjesëmarrjes aktive ne mund të mësojmë nga të tjerët shumë punë tëreja, të ushtrojmë dhe t’i përmirësojmë dhe harmonizojmë aftësitë tona.b) Gjashtë formula për sukses në punën ekipore.Në çdo ekip është e nevojshme të krijohen parasupozime dhekushte për punë të përbashkët të mirë. Propozojmë pesë rregulla të rejapër punë efektive në ekip.1. Sqaroni qëllimin tuaj.2. Caktoni rregullat e punes.3. Ndani punën tuaj4. Shfrytëzoni anët tuaja më të forta.5. Formoni ekipinDisa fjalë për çdo njërën nga këto rregulla.2. Sqaroni qëllimin tuajPara se t’i qaseni disa aktiviteteve të caktuara duhet ditur cili ështëqëllimi ynë prandaj në ekip është e domosdoshme të përcaktohet qëllimii saktë dhe i qartë, i cili do të pranohet nga të gjithë. Ekzistojnë disarregulla të përgjithshme, të cilat duhet t’i kemi parasysh gjatë përcaktimittë qëllimit tonë:• Qëllimi duhet të formulohet pozitivisht;63

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIV• Ai duhet të jetë real dhe i realizueshëm;• Duhet të jetë i pranueshëm nga të gjithë;• Pjesëmarrësit në ekip duhet të kenë mundësi të ndikojnë nëprocesin e realizimit të tij;• Duhet të përcaktohet se cili është kriteri për matjen e arritjessë qëllimit dhe të garantohet transparencë gjatë dhënies sëraportit;• Qëllimi duhet të formulohet në kohën e tashme;• Qëllimi duhet të ndahet në nënqëllime, të cilat rregullohensipas kierarkisë përkatëse.3. Caktoni rregullat e punës ekiporeÇdo ekip vet i cakton rregullat e punës së vet. Kuptohet, këtu nukbëhet fjalë të shpiken disa rregulla të reja të përkryera por në radhë tëparë, për përcaktimin e kushteve të caktuara kornizë, në të cilat do tëpunohet. Për këtë qëllim çdonjëri nga pjesëmarrësit duhet që përpara t’ipastrojë motivet e veta personale, kërkesat e veta ndaj të tjerëve dhe jonë vend të fundit t’i lë obligimet të cilat është i gatshëm t’i pranojë. Kurpërfshihemi në një ekip të caktuar ne shpesh duhet tu përgjigjemipyetjeve, Sa dhe a jemi të gatshëm të punojmë haptaz me anëtarë tëtjerë; A respektojmë mendimin e tyre; A mund të punojmë në mënyrëkonstruktive dhe me shiqim kah e ardhmja; A kemi mundësi të pranojmërreziqet e të tjerëve. Pjesëmarrja jonë në ekipë është e dobishme, nësenë mënyrë të vetëdijshme dhe aktive punojmë në emër të qëllimit tëpërbashkët.Rregullat mund të jenë të shkruara ose të pashkruara. Por të gjithëanëtarët e ekipit duhet t’i kenë plotësisht të qarta. Ja disa shembuj tërregullave, të cilat mund të kontribuojnë për punë më të mirë ekipore:• Çdo mendim është i rëndësishëm;• Çdo njëri merr obligim të caktuar;• Çdo njëri ka përkrahje nga ana e ekipit:• Gabimet nuk janë të pakalueshme;• Por ne mësojmë nga to;• Të dëgjojmë njëri-tjetrin;• Të flasim shkurt dhe qartë.Me rëndësi është që jo vetëm t’i arsyetojmë rregullat e punës sonëpor në praktikë tu përmbahemi atyre. Është mirë kur ekipi do të caktojënjë anëtar, i cili do ta drejtojë ose udhëheq, i cili do ta marrëpërgjegjësinë e organizimit të punës dhe të ndjek respektimin erregullave. Mund të merremi vesh nga përpara si për rregullat dheobligimet e atij udhëheqësi ashtu edhe për kohëzgjatjen e mandatit të tij.64

PUNA EKIPOREPlotësisht të qetë mund të heqim dorë nga një drejtues i përhershëm iekipit, por atëherë çdo njëri nga anëtarët sipas parimit të rrotacionitduhet të kryejë edhe këtë funksion.Për punën e udhëheqësit të ekipit janë të rëndësishme disa rregulla:• Ai duhet të jetë dëgjuesi më i mirë;• Ai duhet t’i nxisë aktivisht të dëgjojnë dhe ta orjentojëdiskutimin rreth më esenciales;• Duhet t’i ndriçojë problemet dhe t’i ndërpres konfliktet;• Duhet të caktojë klimën e punës dhe t’i motivojëpjesëmarrësit;• Duhet të dijë t’i ndajë detyrat dhe të kërkojë përgjegjësi përkryerjen e tyre;• Duhet të mbajë kontakte me çdonjërin nga anëtarët e ekipitdhe të ndihmojë bashkëpunimin ndërmjet anëtarëve;• Duhet të krijojë ndjenjën tek anëtarët se puna e çdonjëritështë e rëndësishme dhe mendimi i tij është me rëndësi përformimin e qëndrimeve dhe vendimeve.3. Ndani punën tuajKjo është mjaft me rëndësi gjatë planifikimit. Nëse ekipi ështëformuar për zgjidhjen e detyrave të natyrës së lartpërmendur, atëherëanëtarët duhet t’i ndajnë funksionet. Çdonjëri duhet të merr një resor,duhet të formojë strukturën ndihmëse, të tërheq ekspertë dhe tëorganizojë punën e tij, si veprimtari të përhershme dhe rutinore.Në një parim tjetër përcaktohet puna në ekipe, të formuar përkryerjen e detyrave konkrete. Në to është mjaft me rëndësi harmonizimi iaktiviteteve të anëtarëve, ndërsa gjithashtu edhe roli i udhëheqësit, i cilinga ana e vet duhet të bëjë të mundshme kushte për shfrytëziminmaksimal të mundësive dhe aftësive të çdonjërit.Ndarja e punës ekipore ka edhe një aspekt. Bëhet fjalë përplanifikim konkret të mbledhjeve dhe diskutimeve me ekip. Këtu rëndësitë posaçme ka aftësia e përpunimit dhe e propozimit të rendit të ditës, tëcaktohen referentët për pikat e veçanta, të mendohet për të shprehuritdhe të përcaktohet koha e arsyetimit për çdo pikë. Ndarja e mirë epunës në këtë rast përfshinë edhe mbulimin e asaj që dëshirohet dhereales, ndërmjet planifikimit në letër dhe arritjeve reale.4. Shfrytëzoni anët tuaja të fortaPuna e suksesshme ekipore është e pamundshme pa i diturtendencat e çdonjërit që t’i shfrytëzojë anët e veta të forta në mënyrëmaksimale. Prandaj është e domosdoshme që gjatë formimit të ekipit që65

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVpërpara të arsyetohen anët e forta dhe të dobëta të çdo pjesëmarrësidhe në këtë bazë të bëhet ndarja e punës. Posaçërisht është erëndësishme të konstatohet se çfarë aftësish dhe shkathtësishmungojnë në ekip, që të kërkohet zgjidhje jashtë saj. Duhet të krijohetklimë e respektimit dhe mirëkuptimit reciprok, që të mund çdonjëri t’ishpreh anët e veta më të mira. Praktika tregon se kur formohet një ekipme tipa homogjen punohet më lehtë, por prandaj pëson cilësia e punës.Me një ekip të këtillë anëtarët me karakteristika të ndryshme të tipevedominuese rëndomë i nënshtrohen presionit grupor nga ana e të tjerëve.Ata ose nuk guxojnë të marrin pjesë në diskutim ose janë me tendencëtu përshtaten mendimeve të pjesës më të madhe. Detyra e udhëheqësitpor edhe ekipit në tërësi është që në mënyrë korekte t’i nxisë këtaanëtarë dhe t’i shfrytëzojë si korrigjues të punës ekipore.5. Formoni ekipeSiç shihet nga tabela në tekstin e mëtejshëm, ekziston dallimindërmjet grupit dhe ekipit.Kur në aktivitetet politike formohet ekip, shpesh pjesëmarrësit nukkanë qëndrim të drejtpërdrejtë ndaj atij procesi. Por pas formimit të ekipitçdonjëri nga anëtarët është i obliguar të bëjë çmos për punën e tij më tëmirë. Ekipi nuk duhet të shihet si diçka që nuk mund tu nënshtrohetndryshimeve. Pa bërë ndryshime personale në të, me vullnet të mirë çdoherë duhet të angazhohemi në atë mënyrë që të zhvillohet dhe të punojëmë mirë. Prandaj njëkohësisht me kryerjen e detyrës kryesore ekipiduhet t’i pranojë si parim në punën e vet vetanalizën dhe vetvlerësimin.Duhet t’i kushtohet kohë dhe vëmendje e veçantë diskutimit të këtyreçështjeve siç janë: Cilët aktivitete të anëtarëve të ekipit i pranoni siautoritative, të cilat i nxisin iniciativën dhe punën e përbashkët; Çkakonsiderohet si tabu në punën ekipore dhe a e pranoni këtë si gjënormale dhe të arsyeshme; Çfarë kundërthenie paraqiten gjatë punësdhe si të tejkalohen ata; Si e pranoni ekipin si tërësi - të suksesshëmose jo; Nëse jo - ç’duhet të bëhet, që të përmirësohet puna, e të tjera.Sjellja serioze ndaj përgjegjeve të këtyre pyetjeve është shenjë se ekipifunksionon si organizëm i pavarur, mund ta përsos punën e vet dhe katë ardhmën e vet.66

Dallimet ndërmjet grupit dhe ekipitGrupiEkipi1. Anëtarët konsiderojnë se janëbashkuar në grupe vetëm përshkaqe administrative.Anëtarët punojnë në mënyrëindividuale. Ndonjëherëarrihen qëllime të kundërta.PUNA EKIPORE1. Anëtarët e kuptojnë varshmërinëreciproke dhe e kuptojnë seqëllimet përsonale dhe tëpërbashkëta arrihen më së mirime përpjekje të përbashkëta. Nukhumbet kohë në luftë për ndikimdhe interes personal në llogari tëtë tjerëve.2. Anëtarët e orjentojnëvëmendjen e tyre kryesishtndaj vetvetes. I qasen punëssë tyre si punëtor rrogëtar.3. Anëtarëve u jepet urdhër, pakërkuar mendimin e tyre. Nuknxitet dhënie e propozimeve.4. Anëtarët ndjejnë mosbesimndaj motiveve të kolegëve tëtyre. Konsiderohet se tëshprehurit e mendimit osepakënaqësisë shkaktonmospajtime. Dominon apati.5. Anëtarët janë aq tëkujdesshëm në fjalët e tyre, saqë kuptimi real është ipamundshëm. Në komunikimjanë të mundshme intriga.6. Anëtarët mund të fitojnëkualifikim të mirë, por gjatëzbatimit të tij në praktikë ubëhen kufizime nga eprorët evet.2. Anëtarët e hulumtojnë ndjenjën epërkatësisë ndaj punës dhe ekipittë tyre, sepse janë obliguar meqëllime, në përcaktimin e tëcilave morrën pjesë edhe ata vet.3. Anëtarët kontribuojnë përsuksesin e organizatës, duke eimponuar talentin dhe diturin etyre personale për arritjen eqëllimeve të përbashkëta4. Anëtarët punojnë në atmosferëmirëkuptimi. I parashtrojnë hapurmendimet, idetë,pakënaqësitë,dhe ndjenjat e tyre.Përshëndetet parashtrimi i çdopyetjeje.5. Anëtarët kanë sjellje të haptadhe të ndershme. Ata bëjnëpërpjekje, për t’i kuptuarqëndrimet e të tjerëve.6. Anëtarët nxiten t’i zhvillojnëaftësitë e tyre dhe t’i zbatojnë nëpunë ato që do t’i mësojnë. Atakanë përkrahje nga ekipi.67

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIV7. Anëtarët bien në situatakonfliktuoze, të cilat nuk dinësi t’i zgjidhin8. Është e mundshmepjesmarrja dhe mospjesmarrjae anëtarëve gjatë marrjes sëvendimeve, që kanë të bëjnëme të gjithë grupin.Konfrontimi shpesh shprehetmë shumë se rezultatet earritura.7. Konfliktet pranohen si pjesënormale e komunikimit njerëzor.Situatat e ngjajshme shihen simundësi për zbatimin e ideve tëreja krijuese.8. Anëtarët marrin pjesë në sjelljene vendimeve, të cilat kanë tëbëjnë me tërë ekipin. Drejtuesi iekipit e mban të drejtën e fjalëssë fundit, atëherë, kur ekipi nukka mundësi të merr qëndrim tëpërbashkët ose ekziston gjendjee jashtëzakonshme.Dallimet ndërmjet udhëheqësve të grupit dhe ekipitUdhëheqës të grupit1. Kujdesi për detyrat vijuese engultojnë mendimin për atëqë do të mund të arrihetnëpërmjet riorganizimit, i cilika një qëllim të caktuar përrritjen e kontributit personaltë anëtarëve.2. Reagoni ndaj kontrrollit tëfunksionarëve të lartë dhebashkëpunëtorëve tuaj. Mëlehtë është ta bëni atë që ebëjnë të tjerët.3. Keni dëshirë t’i përfshininjerëzit tuaj në planifikimindhe zgjidhjen e problemeve,por vetëm deri në njëfarëmase dhe në kufinjë tëcaktuar.Udhëheqës të ekipit1. Detyrat vijuese pranohenshumë lehtë. Mbani llogaripër atë se ç’mund të arrihetsi ekip. Mund të shprehniendimin dhe të veproni sipastij.2. Bashkëpunoni me më shumënjerëz. Mund të nxisni interesdhe aktivitete. E orjentoniparimin kolektiv.3. Mund ta rrisni numrin enjerëzve dhe t’i angazhoni.Ua lehtësoni punën të tjerëvegjatë kërkimit të mundësivepër punë të përbashkët. Ujepni mundësi njerëzve tuajtë sqarohen.68

PUNA EKIPORE4. Nuk keni besim ose junervozojnë njerëzit, të cilët enjohin punën më mirë se Ju..5. Mendoni se zgjidhja kolektivee problemeve është humbjekohë dhe largim ngapërgjegjësia. E kontrolloniinformacionin dhe e përcillnivetëm atë që anëtarët e grupitdëshirojnë ose duhet ta dijnë.6. Nuk i kushtoni vemendjekonflikteve ndërmjetbashkëpunëtorëve Tuaj osegrupeve të tjera.7. Ndonjëherë shumë vonë ishpërbleni arritjet personaleose grupore.8. Ndonjëherë i ndryshonimarrëveshjet e përbashkëtavarësisht nga komoditeti juajpersonal.4. Kërkoni njerëz të cilët duan tësqarohen dhe kanë mundësitë punojnë në mënyrëkonstruktive me të tjerët.Mendoni se roli i Juaj ështëqë të lehtësoni dhe nxisnisjellje të ngjajshme.5. Mendoni se gjatë zgjidhjes sëproblemeve përgjegjësimbajnë të gjithë anëtarët egrupit.E përcillni haptas tërëinformacionin. Përshëndesniçdo pyetje. E leni ekipin tëbëjë vet pastrimin.6. Ndërmjetësoni gjatëkonflikteve para se tëashpërsohen deri nëdestruktivitet.7. Bëni përpjekje që arritjetpersonale dhe shoqërore tëshpërblehen me kohë dhe nëmënyrë adekuate.8. U përmbaheni angazhimevetë marra dhe si zëvendësimkërkoni të njëjtën gjë.Trajning: Ndani një grup në dy ekipe, të cilët gjatë punës së mëtejshmedo të kryejnë detyra të ndryshme. Qëllimi është që të konstatohenanët e forta dhe të dobëta, si të anëtarëve të caktuar ashtu edhe të ekipit,si vijon; të caktohet udhëheqësi i ekipit; të vehen rregullat e punës; tëndahen funksionet kushtimisht; të zbulohet ajo se çka i mungon ekipit; tëndërmerren masa për përmirësimin e punës si ekip. Keni gjysëm ore përdiskutim në grupe, pastaj raportet e udhëheqësve për rezultatet e punës,krahasime dhe arsyetime.69

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVTAKIME DHE KËSHILLIMEPUNUESEPër çka takimet dhe këshillimet punuese dallohen nga mbledhjet?Praktika e deritashme dhe traditat e krijuara të punës në partitëpolitike maqedonase (bullgare) tregojnë se është pranuar një metodëkryesore e veprimit grupor reciprok ose e punës së përbashkët në grup,që politikanët shpesh e quajnë mbledhje. Kjo është një pamje tani më enjohur, kur një grup i madh njerëzisht tubohen në një vend – njëri nga talexon referatin ose informatën për problemin që diskutohet; Vijojnëpastaj ekspoze të gjata, mendime, diskutime, propozime; Pastajpropozohet një projekt për zgjidhje (më shpesh nga një njeri ose njëgrup, që i kanë dëgjuar të tërat diskutime) dhe në fund me votimmiratohet zgjidhja. Rëndomë ky tip i punës shpie drejt humbjes sëmadhe të kohës, në prani pasive të pjesës më të madhe të pjesëmarrësve,në mos shfrytëzimin e plotë të potencialit mendor të ekipit, në paraqitjene problemit sipas qëndrimit të vetëm një pjese të grupit punues, nëpërvojën për reagim kolektiv ndaj tekstit (prej 50-100 njerëzish), nëdyshimet e rregullta për manipulime, për degradimin e fakteve, përkurdisje, etj.Takimet dhe mbledhjet punuese (shkurtimisht deri në fund do t’iemërojmë si takime punuese, të cilat këtu merren parasysh), janë formatë ndërtuara dhe planifikuara më herët në punë të përbashkët, te të cilatbëhet harmonizimi i mundësive dhe pritjet e pjesëmarrësve, arrihetpërfshirje maksimale e të gjithëve në procesin e punës dhe shfrytëzohenteknika dhe shkathtësi, të cilat e lehtësojnë punën, e kursejnë kohën, eaktivizojnë mendimin dhe marrëdhëniet reciproke dhe sjellin rezultate tëpapritura të lehta dhe të begatshme.ObjektivatËshtë e logjikshme që në fillim të takimit punues edhe drejtuesitedhe pjesëmarrësve të tjerë tu bëhet e qartë rezultati që pritet nga punae përbashkët. Dhe jo vetëm ai që e pret kryesuesi, por si janë edhepritjet e çdo pjesëmarrësi. Teknika përkatëse për “qetësimin” e pritjeveështë metoda e “ideve të bujshme” (brajin stroning). Brenda 5-7minutave kryesuesi zhvillon një vërshim ideshë rreth pyetjeve: “Çkaprisni nga puna jonë e përbashkët?”70

TAKIME DHE KËSHILLIME PUNUESEPritjet regjistrohen dhe protokolohen në një fletë të madhe para tëgjithë pjesëmarrësve, ashtu që ata i kumtojnë pa u lënë anash asnjëdeklarim.1.2.3.OBJEKTIVATPastaj bëhet pasqyrë e përgjithshme dhe sqarim i kuptimit të çdopritje. Çdo pjesëmarrës spjegon çka ka parasysh (nëse për një gjë tëtillë është e nevojshme). Është mirë që fleta e madhe me pritjet eshkruara të jetë në lokalin e punës deri në fund të takimit dhe parapërfundimit të punës të bëhet një pasqyrë e re, sërish të lexohet dhe tëarsyetohet kryerja e pritjeve.Në saje të objektivave të regjistruara, kryesuesi mund të aktualizojëose të ndryshojë strukturën ose programin e takimeve punuese. Mund tëfusë momente të reja ose t’i vlerësojë thekset e auditoriumit. Mund tëbëhet realisht edhe prognozimi i fatit të ideve eventuale të propozuarapër zgjidhje.KoncentrimiNë fillim të çdo takimi punues është e preferueshme të aktivizohenpjesëmarrësit për një qëllim të caktuar me një aktivitet të shënuar mëherët për koncentrim. Aktiviteti për koncentrim mund të jetë një kontroll izakonshëm i kuorumit, nëpërmjet zgjidhjes tradicionale të problemeve tëparamenduara (“cili është kryeqyteti i Hondurasit:”) deri te disa ushtrimetë caktuara për koncentrim.71

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVShkathtësi për udhëheqje dhe fasilimine procesit gruporDinamika gruporePërse janë të nevojshme rregullat për punë grupore?Çdo grup njerëzish të cilët punojnë sëbashku ka rregulla të caktuaratë marrëdhënieve të ndërsjella. Ato mund të formulohen në ligje,rregullore (për shembull rregullorja e Kuvendit Popullor, rregullorja eadministratës të këshillit të përhershëm), statutin, etj. Për grupet ekrijuara përkohësisht për punë të përbashkët, gjithashtu janë tënevojshme rregullat e punës së përbashkët. Më së miri do të ishte nëseato sillen me konsenzus nga të gjithë. Në të gjitha rastet është edomosdoshme në fillim të punës të gjithë të jenë të informuar. Gjatëkësaj situate vërejtje më e mirë gjatë paraqitjes së vështirësiveorganizuese në grup është: “Mos iu përmbaheni rregullave …”, dhe jofyerje e skandale.Grupi i njerëzve të angazhuar (vetëm për një orë) ka jetën e vet.Komunikimi, diskutimi, mendimi kolektiv dhe krijimtaria lindinmarrëdhënie të posaçme të ndërsjella, role grupore dhe ndonjëherëedhe kierarki.Zhvillimin e marrëdhënieve të ndërsjella dhe të atmosferës nëgrup si dhe të dominimit të tyre me qëllimin e caktuar, do ta quajmëdinamikë gruporeAftësia e të drejtuarit të dinamikës grupore kërkon:• Të zëvendësohen ngarkesat psiqike me aktivitete relaksuese,• Të planifikohen periudha të koncentrimit të plotë,• Të ballansohet raporti ndërmjet mendimeve teorike dhepunës praktike.Hulumtimet tregojnë se:• Periudhat e mundshme të produktivitetit nuk mund të jenë mëtë gjata se 90 deri 100 minuta,• Një orator nuk mund të koncentrojë vëmendjen ndaj vehtessë tij më tepër se 10 deri 15 minuta,• Vlerësimi ndërmjet personaliteteve dhe paaftësisë për tështruar pyetje rëndomë bllokon punën,72

TAKIME DHE KËSHILLIME PUNUESE• Ekzistojnë dallime në produktivitet, si gjatë orëve të ndryshmetë ditës ashtu edhe gjatë numrit të ndryshueshëm tëpjesëmarrësve,• Në ditën e dytë të punës së përbashkët rëndomë paraqitetplogështi tek njerëzit, që lidhet me lodhjen,• Lidhshmëria emocionale dhe ndjenja e përkatësisë ndajgrupit vërtetohen pas tri ditësh të punës së përbashkët.• Produktiviteti e arrinë pikën e vet kulmore, kur ekipet punojnënë grupe të vogla (prej 4 deri 8 veta). Atëherë janë të mundshmediskutime rreth një numri më të madh të problemevepër një kohë më të shkurtër.Punë në grupe të voglaPraktika e jetës politike bullgare tregon se përvoja e punës në grupetë vogla nuk praktikohet. Të gjithë kemi parë se si një ekip prej 50, deri150 ose edhe prej 750 vetash përpiqet t’i arsyetojë, zgjedhë dhe reduktojëtë gjitha problemet në vend që të ndahet në grupe (prej 4 deri më 8por mundet edhe me 20 veta) dhe me këtë rast çdo grup t’i prezanton nësesione të planifikuara rezultatet e aktiviteteve të veta.E gjithë kjo kërkon sqarim dhe rend që krijohet nga rregulla.Rregullat rëndomë shkruhen në një fletë të madhe dhe vendosen nëvend të dukshëm gjatë kohës së punës së përbashkët në grup.RREGULLA1. Flasim me “ti”2. Dëgjohemi3. Kursejmë kohën4. Këtu dhe tani5. Nuk e vlerësojmë personalitetin por idetë6. Flasim në emrin tonë dhe jo në emër tëpopullit7. I vlerësojmë dallimet dhe llojllojshmërinë eideve8. …9. …Sjellja e mundshme në grupRëndomë gjatë punës së përbashkët strukturore, përveç qëndrimevedhe mundësive emocionale të ndërsjella paraqiten edhe role tipike73

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVtë sjelljes në diskutime dhe në të shprehurit e mendimeve të ndryshme.Kryesuesi është i detyruar të dijë sjelljen e mundshme të grupit, ta presëatë dhe të jetë i gatshëm të reagojë, ashtu që reagimi i tij të mos pengojëpunën e përbashkët.Rolet e grupeve:• Iniciatori – pjesëmarrësi, i cili më shpesh se të tjerët propozonzgjidhje dhe ide të reja,• Vazhduesi – i pranon iniciativat e reja, i zhvillon, ndihmon qëtë nisë menjëherë aktiviteti i filluar.• Gjurmuesi rreth informacioneve – shpesh shtron pyetje,kërkon informata se ç’duhet bërë,• Dhënësi i informacioneve – u përgjigjet pyetjeve të atyre qëkërkojnë informacione,• Koordinatori – i koordinon aktivitetet e anëtarëve tëndryshëm të grupit,• Vlerësuesi – i vlerëson aktivitetet e anëtarëve tjerë në grup,dhe gjithashtu edhe pozitën në grup,• Stimuluesi – i nxit dhe i aktivizon të tjerët të punojnë, u jeppërkrahje pjesëmarrësve, të cilët nuk ndjehen mirë,• Harmonizuesi – angazhohet që të gjithë të marrin pjesë tëbarabartë në jetën grupore, përpiqet t’i rregullojë konfliktetdhe kundërthëniet që lindin gjatë punës,• Mbrojtësi i parimeve – i kushton kujdes asaj kur një grupnuk u përmbahet parimeve të pranuara dhe rregullave tëpunës,• Bllokuesi – i kundërvehet inciativave grupore, e vë nëdyshim atë që kërkon grupi,• Kërkuesi i mirënjohjeve – pavarësisht nga ajo se çka ndodhnë grup, kërkon të tërheq ndaj vehtes vëmendjen, interesin enjerëzve ndaj personalitetit të tij,• Dominuesi – nuk u jep të tjerëve të marrin fjalën, gjithnjëkërkon të jetë në krye të grupit,• Shmangësi – nuk përkrah iniciativa grupore, i largohetpërfshirjes në detyra grupore, gjithnjë angazhohet të jetëanash.Këto role nuk janë caktuar ose formuluar nga e para, por lindinvetvetiu në çdo proces të punës grupore. Më shpesh njëpjesëmarrës pranon dy ose më shumë role, jo vetëm një, por njëragjithmonë dominon me një moment të caktuar të punës grupore.74

TAKIME DHE KËSHILLIME PUNUESEReagime ndaj të shprehurit të partnerit:• Fortifikimi – lidhet me angazhimin për të mbrojtur pikëpamjet eveta. Përmbajtja e të shprehurit të partnerit nuk merretparasysh, anashkalohet ose me qëllim tjetërsohet. Nuk merretparasysh gjendja e tij emocionale. Sikur të jenë të mundshmereagimet e arsyeshme, për shembull: “unë i kuptoj vështirësit etua, por …” (shpesh me fraza dhe klishe trivijale).• Nënpyetje – nëpërmjet një vargu nënpyetjesh ç’orjentohet dhemanipulohet drejtimi i shprehjeve të partnerit, me ç’rast synimetdhe qëllimet vetiake mbeten të fshehta.• Reagimi agresiv – nëpërmjet demonstrimit të shqetësimit, fyerjeve,nervozës, nuk i jepet mundësi partnerit të përfundojëekspozenë e vet. Nuk përqëndrohen - diskutojnë rreth argumentevetë tij, ndërsa sulmohet personaliteti i tërësishëm osenjë pjesë e anëve të tij.• Të dëgjuarit dhe nënvizuarit të shprehjes me fjalë të tua(parafrazimi) – me të theksuar, pyetje ose shënime tëshkurtëra të riplotësuara paraqitet se është e pranishmegatishmëria për të dëgjuar partnerin. Përsëriten elementet esencialetë ekspozesë, me ç’rast nënvizohen edhe qëndrimetpersonale të partnerit për shembull: “ti tha, se …”, “ti je imendimit se …”.• Vënia në dukje e gjendjes emocionale të partnerit – shprehetqartë gjendja momentale e partnerit dhe shkaqet e mundshmepër të.• Thellimi dhe plotësimi i ekspozesë – zhvillimi i mëtejshëm imendimeve të partnerit, duke përfshirë aspekte të reja për tëardhur tek “aha – e përjetuam edhe këtë”.Në tre rastet e para jemi dëshmitarë të aksioneve që evështirësojnë punën e përbashkët grupore, ndërsa anasjelltas, nëtre rastet vijuese – të reagimeve të cilat e lehtësojnë punën e përbashkët.Të menduarit për përjetimet personale:• Të menduarit e fshehtë – gjendja personale emocionalefshihet. Përmbajtja e shprehjes me fjalë dhe shprehjes me trup(mimika, gjestet e të tjera) janë të kundërta.• Të menduarit duke sulmuar (sanksionimi) – nëpërmjet duelitme fjalë dhe me reagime emocionale bëjnë përpjekje për të75

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVnënçmuar partnerin. Ndaj tij radhiten dhe shprehen paaftësia, ecila vë në dukje presionin.• Të shprehurit informativ – jepet informatë konkrete përgjendjen personale emocionale. Të shprehur verbal dhe tëshprehurit joverbal nuk janë në kundërshtim.• Të shprehurit që kërkon – me qëllim të caktuar kërkohenkundërthënie, që shpiejnë në ndryshimin e disponimit tëvetbesimit deri te rritja e përpjekjeve. Jo vetëm që kumtohetgjendja personale emocionale, por kërkohen edhe shkaqet përtë, për shembull: “Ndjehem pa ndihmë dhe nuk do ta kryejmëpunën, sepse më duket, se qëllimet i kemi të ndryshme dhevështirë bashkohen”.Edhe gjatë llojeve të nënvizuara të të shprehurit, dyshembujt e parë e vështirësojnë punën, ndërsa dy të fundit – elehtësojnë.Vërshimi i ideve (Brain Storming)??Ç’është vërshimi i ideve?Vërshimi i ideve (VI) është proces grupor krijues, gjatë të cilit formohetlista e një numri të madh idesh të llojllojshme, përkatësisht, e njëproblemi ose detyrë të caktuar. Ana specifike te VI-ja është ajo se zhvillohetnë tri faza: faza e ideve, faza e vlerësimeve dhe faza ezgjidhjes. Në fazën e parë radhiten, sipas mundësisë, numri më i madhi ideve, pa i vlerësuar dhe i reduktuar. Në fazën e dytë këto ide spjegohen,radhiten, grupohen dhe vlerësohen sipas kriterit të caktuar, që grupii ka zgjedhur. Faza e tretë shpie në prodhimin final të VI-së.Prodhimi final i këtij procesi mund të jetë një zgjidhje e miratuar mekonsenzus ose disa variante të pranueshme – një plan punues iaktiviteteve, i miratuar njëzëri, sepse të gjithë pjesëmarrësit janëangazhuar në mënyrë të barabartë në përgatitjen e tij. Nëpërmjet kësajpune grupore mund të arrihet të gjallërohen të gjitha llojet e ndryshme tëzgjidhjes – edhe te eksperti edhe te politikani.Rregullat e vërshimit të ideve:1. Mos thekso vlerësimet negative të ideve të paraqitura.76

TAKIME DHE KËSHILLIME PUNUESE2. Puno për sasi dhe jo për cilësi – sa më e gjatë të jetë lista eideve, aq më mirë.3. Zhvilloi idetë e të tjerëve – nëse ndonjëra ide shkakton idetjetër tek ty – ndaje atë me të tjerët.4. Jepu kurajo ideve jotradicionale, bëhu krijues.5. Shënoe çdo ide – të paktën fjalët dhe frazat kryesore.6. Konstatoje limitin kohor për vërshimin e ideve dhe përmbajunë mënyrë strikte atij.Bazat e rregullave:1. Moslejimi i vlerësimeve negative i nxit pjesëmarrësit të flasinlirisht pa u shqetësuar, se idetë e tyre janë mjaft të mira për tu shprehur.Kjo rregull thotë: “Të gjitha idetë janë të vlefshme dhe të mirëseardhurakëtu dhe tani”.2. Kjo rregull ndihmon rrjedhën e fjalëve. Cilësia është e shkallës sëdytë në krahasim me sasinë. Sa më e gjatë të jetë lista aq më shumëështë mundësia që të përmbajë ide punuese. Kjo rregull e nxit secilinpjesëmarrës pa u frikësuar nga “rënia”.3. Kjo rregull supozon, se pjesëmarrësit mund t’i ndihmojnë njëritjetrit. Kur ndonjëri do të zhvillojë ndonjë ide, ky është njëfarë komplimentipër atë që e propozoi, ndërsa miratimi, vlerësim i kontributit të tijdhe shprehet se është bashkëpunëtor dhe partner i vlefshëm.4. Në idetë e këtilla të shumta, mund të ekzistojë një kokë e fshehurqë nuk duket as edhe tek ai që e propozon idenë, por që mund të zbulohetnga grupi më vonë. Ideja jotradicionale mund të nxisë propozim tëvlefshëm në mendjen e ndonjërit. Shpesh problemet shihen në mënyrëtë re si rezultat i kësaj praktike.5. Kjo rregull shton pranimin e çdo ideje dhe siguron mekanizminpër shtyerjen e vlerësimit. Lista e ideve mund të jetë e kuptueshme siinvestim i vlefshëm, e cila më vonë mund të marrë kuptim dhe tëshfrytëzohet që të pres përdorimin e caktuar. Por nuk duhet humburidetë.Futrolla me të gjitha “protokolet”, e cila quhet “memoria grupore”, padyshim është një nga prodhimet e jashtëzakonshme të trurit, që është edobishme për të gjithë analizuesit, praktikët, punëtorët shkencor, si dhehulumtuesit teknologjik.6. Kjo rregull e eliminon qëndresën për përsosje. Koha kuptohet siburim i vlefshëm, i dobishëm për çdo fillim. Në fakt, kur koha është ekufizuar, objektivat personale janë të larta, sepse individi është liruar ngapresioni që krijohet nga puna e gjatë për kryerjen e detyrave të caktuara.77

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVEdhe pas dhjetë minutash, idetë rëndomë nisin të përsëriten, por tëthëna me fjalë të tjera.VLERAT E VËRSHIMIT TË IDEVE:• Puna me grupe• Shumë ide• Ide jo standarde• Të gjithë ndjehen tëbarabartë• Zgjidhje krijuese• Harmonizimi grupor për zgjidhjete arritura• Procedurë e shpejtë (fitimi ikohës).Praktikimi i vërshimit të ideveVërshimi i ideve është aftësi, e cila mund të përmirësohet mepraktikë. Rregullat spjegohen nga përpara. Sipas nevojës shfrytëzohendy ose tre procesverbalist, që të ndjekin më shpejtë idetë.Probleme dhe zgjidhjeZgjidhjet që i bëjMënyra të kryerjes së zgjidhjeveNjihen tre mënyra themelore për kryerjen e zgjidhjeve:1. Prej eprorit (autoriteti)2. Me votime3. Me pajtim të përbashkët (konsenzus)Çdonjëra nga këto ka kohë dhe vend përkatës. Nuk janë të sakta pohimetse njëra nga mënyrat është më e drejtë se tjetra. Në fakt, ato dallohensipas kohës, që disponojmë për pranimin e tyre, me vazhdimin e tyredhe sipas përgjegjësisë personale, që mbahet për pasojat.KohaPajtimiVotimi0PërgjegjësVazhdimësia (Efektiviteti)Përgjegjësia78

Ç’është pajtimi i përgjithshëm (konsenzusi)?Një grup arrinë konsenzus atëherë kur:TAKIME DHE KËSHILLIME PUNUESE• Zgjedh përfundimisht një nga variantat e përgjithshme tëzgjidhjes, dhe• Çdo anëtar i saj mund të deklarojë qartë: “Pikëpamjet e mirajanë të kuptueshme. Besoj se i kam kuptuar edhe pikëpamjettuaja. Pavarësisht se do të zgjedh zgjidhjen e shprehur apo jo,unë e përkrah atë, për shkak se:- Arritëm te ajo me dialog të hapët dhe të qartë, dhe- Kjo është një gjë më e mirë për grupin momentalisht”.RREGULLA PËR ARRITJE TË KONSENZUSIT1. Dëgjoi dhe kushtoi vëmendje të tjerëve.2. Merr pjesë.3. Diskutoe informatën.4. Mos u pajto shumë shpejt, parashtro pyetje.5. Mos ia vë veshin çdo gjëje dhe mos bë pazar me përkrahje.6. Mos voto (edhe në atë mënyrë, që nuk është me votim tësinqertë).7. Shihi dallimet si përparësi.8. Propozo zgjidhje, të cilat mund të pranohen.9. Shmangu argumentimit qoraz në dobi tëndin.10. Kërkoi zgjidhje sipas motos “fitoj-fiton”.ProblemeModele për zgjidhjen e problemeveJanë bërë shumë përpjekje të formulohet përkufizimi për konceptin eproblemit, por më përkatës për të hyrë në punë të përbashkët ështëdefinicioni: “Kur mund të gjendet përgjegje adekuate për pyetjen eparashtruar, kështu mund të zgjidhet problemi”.Formulimi i problemit si pyetje gjithnjë e ndihmon zgjidhjen e tij. Mëshpesh ajo bëhet me përemrin “si?”, por në raste të veçanta mund tëshfrytëzohen edhe “çfarë?”, “kur?”, “ku?”, “sa?”, e kështu me radhë. Përshembull: Kur e formulojmë problemin “bie besimi ndaj partisë sonë”, kyështë vetëm një konstatim i njëfarë shqetësimi. Por, gjatë riformulimit të tijsi pyetje, mund të kërkojmë në mënyrë pragmatike zgjidhjen e dyproblemeve themelore: “Si të pengojmë rënien e besimit ndaj partisësonë?” dhe “Si të risim besimin ndaj partisë sonë?”.79

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVSkema e zgjidhjes individuale të problemeveProblemiInformacioni i domosdoshëmVarianti numër 1Varianti numër 2 Varianti numër 2Vlerësimi i burimeve, pasojatZgjedhja i meMomenti më i rëndësishëm gjatë zgjidhjes të secilit problem ështëhapja sa më e gjërë e spektrit të mundësive. Gjatë përpunimit tëanalizave politike është e qartë se momenti kryesor i analizës ështëkërkimi i variantave të ndryshme. Udhëheqësi i mirë gjithnjë synon tëgjejë një numër sa më të madh variantesh dhe mundësish për zgjidhje, t’ikërkojë burimet e tyre dhe pasojat nga to, dhe vetëm atëherë të shkojë nëmarrjen e vendimit drejtues.80

Modeli për zgjidhjen e përbashkët të problemitTAKIME DHE KËSHILLIME PUNUESEGjerësia e problemitFusha e pranimit Fusha e formulimit Fisha e analizësHapja Ngushtimi MbylljaCila është detyra e grupit?*Harmonizimi për punëtë përbashkët grupore.*Pajtimi se ekzistonproblemi.*Spjegimi i të pranuarit.*Arritja e pajtimit përformulimin e punës sëpërkrahur përgjithësishtnë lidhje me problemin.*Spjegimi i pasojave tëproblemit.*Pajtimi për kriteret eanalizës të situatës problematike.Cilat instrumente t’i përdorim?Hapja Ngushtimi Mbyllja*Si ndjehesh?*Si është problemi ivërtetë?*Zhvillimi më i mirë,më i keq, më i arsyeshëm*Parashtroje si pyetje*Është, s’është*Pengesë*Dijagram*Pyetjet themelore?(me shkronjën K)*Ndaj në pjesë*Jep shembuj*Përgjithësime*T’i pyesim ekspertët*i kujt është problemi?Pjesët e zgjidhjesFusha e ideve Fusha e vlerësimit Fusha e marrëveshjesHapja Ngushtimi MbylljaCila është detyra e grupit?*Harmonizimi sipaslistës së të gjitha idevetë propozuara përzgjidhjen e problemit tëdefinuar.*Vlerësimi i propozimeve( të kritereve të akorduara)dhe marrëveshjetë vlerave tëakorduara për çdonjërin.*Dakordim i vazhdueshëmi përgjithshëmgjatë zgjdhjes së njëritose disa varianteve përzgjidhjen e problemit,që grupi i përkrah dhedo t’i realizojë.Cilat instrumenta t’i përdorim?Hapja Ngushtimi Mbyllja*Vërshim idesh*Çka u bë me të tjerët?*Pusho dhe shihe veten*Amëz e kritereve*Rradhitja*Sipas kategorive*përparësitë/ mangësitë*Ajo që më pëlqen*Fitoj/ Fiton*Të dy dhe ose*Të kthehemi nëharmonizim më të afërt*harmonizim negativ*Eliminimi81

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVMarrëdhëniet reciproke “Udhëheqësia –personeli”Problemet ndërmjet udhëheqjes dhe ekspertëve.Detyra: Çfarë problemesh mund të krijohen ndërmjet udhëheqjesdhe persnelit (ndërmjet politikanëve dhe ekspertëve)?Çka do të ndodhte nëse … ?Situata një: Anëtari i personelit është i brengosur për mënyrën se sishefi i seksionit udhëheq disa çështje financiare. Edhe dy nëpunës tëtjerë gjithashtu ndajnë brengosjen e tij. Ai vendos që t’i drejtohet ndonjëanëtari të udhëheqësisë së partisë, me të cilin ka punuar një kohë të gjatëbashkë për t’i paraqitur dyshimet e veta. Anëtari i udhëheqësisë habitetse çka të bëjë.Situata dy: Në njërën nga mbledhjet e udhëheqësisë politike njëri ngaanëtarët fillon të dyshojë për disa vendime të udhëheqësit të sektorit tëbashkëpunëtorëve (sekretari i përgjithshëm), i cili nuk është anëtar iudhëheqësisë. Politikani thotë se bëhet fjalë për politikë publike tëorganizatës, ndërsa udhëheqësia nuk ka informatë të saktë. Edhepërkundër kësaj që pjesa më e madhe e udhëheqësisë e miraton punën esekretarit të përgjithshëm, ekzistojnë edhe njerëz të cilët mendojnë se aiduhet ta harmonizojë sjelljen e tij me atë të udhëheqësisë politike. Por atanuk i shprehin pikëpamjet e veta në mbledhje.Situata tre: Udhëheqësi i organizatës kërkon prezantimin e raportevejavore të shkruara për të gjitha aktivitetet e bashkëpunëtorëve të të gjithaseksioneve, kalon nga një ditë në javë në kabinetin e sekretarit tëpërgjithshëm, duke biseduar me të dhe me anëtarët e tjerë të personelit.Sekretari i përgjithshëm nuk është i kënaqur me angazhimin e tepërt tëkryetarit me punë administrative të organizatës. Ai nuk di si të veproj.• Përcaktoni problemet.• Rekomandoni personelit çka të bëjë.• Rekomandoni udhëheqësit çka të bëjë.• Si të jenë obligimet e anëtarëve tjerë të udhëheqësisë?Pjesa më e madhe e problemeve që kanë lindur ndërmjetudhëheqësisë dhe personelit mund të zgjidhen, si vijon:• Me krijimin e mundësive paraprakisht për një bashkëpunim meekipin,82

TAKIME DHE KËSHILLIME PUNUESE• Me njohjen e mundësive për shfrytëzimin e strategjisë në “fitojfiton”,• Me aftësinë për sjellje asertive.Sjellja asertiveÇdo të thotë kjo? – Asertive është ajo sjellje e cila i mbron interesat epersonaliteteve, pa i cënuar interesat e të tjerëve. Këtu përfshihet aftësiaqë të themi “jo” pa e cënuar dhe e dëmtuar tjetrin, të mund të heqim dorëpa u shqetësuar për një gjë të këtillë, të mbetemi në interesin personal pai cënuar interesat e të tjerëve.Dhjetë rregulla të sjelljes asertive:1. Ke të drejtë të vlerësojsh sjelljen tënde personale, mendimet,emocionet dhe të jesh i hapur për to.2. Ke të drejtë të mos kërkojsh kurrfarë falje për sjelljen tënde.3. Ke të drejtë të vlerësojsh se sa dhe si je përgjegjës përzgjidhjen e problemeve të të tjerëve.4. Ke të drejtë të ndryshojsh pikëpamjet e tua.5. Ke të drejtë të bëjsh gabime, por të përgjigjesh për ta.6. Ke të drejtë të thuash: “nuk e di”, “nuk dua”, “nuk mundem”,ose “nuk kam mundësi”.7. Ke të drejtë të jesh i pavarur nga vullneti i mirë i të tjerëve.8. Ke të drejtë të bëjsh punë jologjike.9. Ke të drejtë të thuash “nuk të kuptoj”.10. Ke të drejtë të thuash: “krejt një për mua”.Përpiquni t’i mbani mend këto rregulla dhe t’i kujtoni ato kur dotë keni probleme gjatë komunikimit me të tjerët.StresiSituatat e stresit janë përditshmëri e jonë dhe ndodhin shumëshpesh. Ato janë një nga faktorët themelor që e vështirësojnë punën tonëtë dobishme dhe ballafaqimi me stresin është baza e aftësimit tonë efektivtë punës.Tre faktorë, që ndikojnë në ballafaqimin me stresin:1.Ndjenja për kontrollin e situatave.- Shprehet me njohurinë se mund të bëj diçka- Besim në aftësinë për të ndikuar te ngjarjet.83

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIV2.Informacion i mjaftueshëm- Natyra, sasia dhe koha e marrjes së informacioneve, në faktsa më shumë informacione të kemi për natyrën e situatës sëstresit, aq më shumë janë gjasat të gjejmë mjete përzvogëlimin ose pengimin e pasojave.3.Përkrahja sociale- Kontakte të shpeshta personale- Të mësuarit dhe shprehit për t’i përmirësuar problemet.Tre rregulla të luftës me strese:1. Mos u nervozoni për gjëra të imta!2. Çdo gjë është punë e imët!3. Nëse nuk mund të fluturoni dhe nuk mund të largoheni,atëherë dorëzohuni kohës!Këshilla të Dejl KarneritQë nga gjysma e parë e shekullit, themeluesi i njohur botëror ishkollave të para të menaxhimit Dejl Karner i përhap këshillat e veta përkomunikim efektiv gjatë punës së përbashkët, të cilat janë edhe sotaktuale.Gjashtë mënyra për të përfituar dashurinë e të tjerëve:1. Tregoni interes të sinqertë ndaj njerëzve të tjerë.2. Buzëqeshni.3. Mbani mend, se emri i njeriut është komponenta më erëndësishme dhe më e ëmbël akustike në gjuhën e tij amtare.4. Dëgjoni me vëmendje, nxisni të tjerët të flasin për vetvehten.5. Gjatë bisedës kërkoni atë që i intereson palës tjetër.6. Silluni në atë mënyrë që tjetri të ndjehet i rëndësishëm dhebëni këtë në mënyrë të sinqertë.Tetë rregulla se si t’i detyroni njerëzit të mendojnë si ju:1. Nuk mund të fitoni ndonjë kontest vetëm nëse grindeni.2. Tregoni respekt ndaj mendimit të palës tjetër. Asnjëherë mos ithoni ndokujt se nuk ke të drejtë.3. Nëse nuk keni të drejtë, pranoni atë shpejt dhe me zemër tëhapur.4. Filloni gjërat në mënyrë shoqërore.5. Silluni në atë mënyrë ashtu që personi tjetër të nis tupërgjigjet menjëherë me “po, po”.6. Lejoni tjetrin të flasë më tepër.84

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIV2. Pasivitet3. Mosdëgjuarje,4. Mosinteresim5. Largim nga temaProbleme më të shpeshta të takimeve punuese:1. Në proces:• Përzierja e procesit (procedurës) dhe përmbajtjes• Pjesëmarrja shumë e vogël, shumë e madhe ose edëmshme2. Në role:• Role dhe përgjegjësi të paqarta• Manipulim• Rend i ditës i fshehur3. Gjatë shfrytëzimit të informatave:• Ngarkesë me të dhëna• Përsëritje dhe të sjellurit në rreth• Përzierje dhe moskuptime (komentime të ndryshme)4. Gjatë sjelljes së vendimeve:• Mbledhje për sjellje formale të zgjidhjeve paraprakisht tëpanjohura• Mungesë e përkrahjes për ndonjërën nga variantet evendimeve5. Për situatën:• Radhitja e keqe e vendeve për ulje• Shumë nxehtë, shumë ftohtë, shumë zhurmë, shumëformalitete në atmosferë6. Gjatë aplikimit të vendimeve:• Qëllimi ose rruga e paqartë për radhitjen e tyre• Objektiva të përziera• Pa ndikimAktivitetet lehtësuese të sjelljes për tejkalimin e problemeve gjatëtakimeve të punës mund të jenë dy llojshe:a) preventive (veprime mbrojtëse) – ato që kryen para ose gjatëtakimit, që të pengohet largimi i përmbajtjes ose i procesit:Preventivat e mundshme: spjegimi paraprak i rendit të ditës,formulimi i mirë i temës, sqarimi i kushteve të kohës, vendit, kohëzgjatjes,atmosferës komfore, përcaktimit të roleve, fasilitator kompetentme ndjenjë për humor, grumbullimi i informatave paraprake,rregulla për punë ekipore, pauza fikse.86

TAKIME DHE KËSHILLIME PUNUESEb) intervenimet (ndërhyrjet) – ata të cilat kryen gjatë takimit përta kthyer ekipin sërish te përmbajtja.Intervenimet e mundshme: të shkurtëra, replika taktike, me vërejtjendaj çështjes që diskutohet ose ndaj rregullave të punës, përcaktimii kohës për tu shprehur, shtyerja e diskutimit pas krijimit tëçështjeve të dorës së dytë në një kohë të caktuar, pauza e ç’rregullt,përcaktimi i detyrave konkrete, përcjellja e çështjes së re, grupe tëposaçme më të vogla, kthimi te rolet, nxitja e “shmangësit”, përgjigjunime pyetje, pengoni sulmet personale, sqaroni se çka po ndodh.Udhëheqësi i mirë është bartës i aftësisë së mirë nëse zbaton nëradhë të parë preventivën dhe paraprakisht t’i parasheh problemet.Komunikimi reflektuesKomunikimi efektiv është i pamundshëm për një reflektim aktiv.Komunikimi reflektues është i pranueshëm atëherë kur: 1) oratori kamundësi të kontrollojë se si e kanë kuptuar dhe, atëherë 2) kur dëgjuesika mundësi të bëj pyetje konkrete për të ditur se a e ka kuptuar drejt atëqë e ka dëgjuar. Në rast të kundërt fitohet informacion i shtrembëruarsepse dëgjuesi e pranon në bazë të përvojës së vet jetësore, tëstereotipeve, të sistemit të vlerave, të pranimit, bindjes dhe stilit tëkomunikimit.Për shembull: Ç’është e drejtë, çfarë mendoni, kur do të dëgjonifjalën “shalqi”?Informata e ndryshuarPërvoja, stili,vlerat, stereotipetReflektimi i komunikimit me ?87

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVNdarja e roleve në takimin e punësLlojet e roleve:Takimin punues mund ta drejtojnë prej dy (kryesues dheanëtarë/pjesëmarrës) deri në disa veta. Variantet e roleve janë:UdhëheqësiUdheqësi (jo gjithnjë kryesuesi është njëkohësisht edhe udhëheqësi takimit)Fasilitatori (lehtësuesi) – ekspert për punë në grupe, i cili meaftësinë e vet e lehtëson procesinProcesverbalisti – njeriu, nga i cili varet që të mos humbin idetë evlefshme ose variantet e vendimeveOratorët – ato që japin informata ose vlerësime profesionale apopropozimeve dhe varianteKomisione apo grupe punuese – gjatë shfrytëzimit të metodave tëgrupeve të voglaAnëtarë të këshillit (pjesëmarrës në takimin e punës)Zgjedhja e mundshme e roleve:Drejtuesit (Kryesuesit)Drejtuesi (Kryesuesi)DrejtuesiProcesverbalistiAnëtarëAnëtarëAnëtarëKryesuesiProcesverbalistiKryesuesi Procesverbalisti AnëtarëKryesuesi Fasilitatori Komisionet (grupi i m.)Nga të trija shemat edhe më mirë na bëhet e qartë rëndësia e madhee procesverbalit dhe regjistrit si dhe ajo çka ndodh gjatë takimit punues.Kryesuesi dhe udhëheqësi nëse nuk është i njejti person, gjithashtu edhefasilitatori i çdo takimi punues duhet të kenë çdo të pastër, se kur, kush,çka dhe si shkruan! Më së miri është që shënimet të bëhen para tëgjithëve në një fletë (tabllo) të madhe ose në tabel nga e cila pastajshkruhen në fletë të vogla. Esenciale është që pasuset kryesore dhe me88

TAKIME DHE KËSHILLIME PUNUESEradhitje të ndryshme të procesverbalit të shkruhen me ngjyra të ndryshmepër tu dalluar. Gjatë këtyre shënimeve, rëndomë shfrytëzohen lapsa tëzinjë, të gjelbër dhe të kaltër, me ç’rast me të kuqe dhe të verdhënënvizohen shënimet kryesore. Kjo ndihmon grupimin dhe integrimin epropozimeve, ideve dhe varianteve të temave të ndryshme, radhën dhekriteret.Tani më folëm se përmbajtja e procesverbalit është memorie grupore,e cila është mjaft e dobishme për çdo kolektiv.Trajtimi praktik i takimit punues (marrëveshja)Rendi i ditësShembulli i rendit të ditës së takimit punues:Çfarë Si SaRezultate të pritura PasqyraRendi i ditës5 minutaPyetje, përgjegje, marrëveshjeRole, rregulla, dispozitaFormulimi i problemit Si është problemi i vërtetë.Diskutim, Marrëveshje 30 minutaSi shkojnë punët?Ku nuk shkojnë.ShkaqeVendimeListaSpjegimeListaSqarimeKritere dhePrioriteteGrupe të voglaVërshim ideshSqarimeMarrja e vendimeve10 minuta10 minuta5 minuta10 minuta7 minuta10 minuta5 minuta10 minutaVini re! Domosdo në fund të takimit punues të bëni tri gjëra:1. Caktoni afatet në të cilat do t’i kryeni zgjidhjet dhe kush do tëmbajë përgjegjësinë e drejtpërdrejtë për to.2. Bëni listën e hapave vijuese që do t’i ndërmerrni.3. Këroni informatë reflektuese nga pjesëmarrësit për plusetdhe minuset (kush dhe si do të mund ta bëjë më mirë) gjatëtakimit punues.Lista e përgatitjes së takimit punues.89

Kapittulli 1. MENAXHIMI ORGANIZITIVKur e përpunoni rendin e hollësishëm të ditës e përgatisni takiminpunues përgjigjuni këtyre pyetjeve:1. Çfarë pyetje do të diskutohet në këtë takim punues:________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________2. 2. Çfarë rezultatesh prisni të arrini dhe çka do të konsideroni sisukses?Në fund të këtij takimi ne do të kemi në disponim.Çfarë sheme të ndarjes së roleve do të shfrytëzojmë?______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________3. 3. Kush do të luajë rolin gjatë takimit?______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________4. 4. Kush do t’i luaj rrolet gjatë takimit?RoleEmri5. 5. Cila variantë e marrjes së vendimeve do të shfrytëzohet në6. takim?______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________90

TAKIME DHE KËSHILLIME PUNUESELista e rendit të ditës të takimit punuesPyetje për diskutim: ______________________________________Rezultate të dëshirueshme (që priten): _______________________ÇfarëSiKushSi(përmbajtja)(teknika, metoda)(në minuta)Informata reflektueseSi kaloi takimi ynë me temë “takime punuese dhe këshillapunuese”? – Komunikimi reflektuesËshtë mirë të sigurojmë komunikim reflektues nëpërmjet vërshimit tëideve nëpërmjet dy pikave: “Ç’bëm të mirë dhe ç’mund të bënim ende mëtë mirë gjatë takimit punues?” – pluse dhe minuse për punën e kryer.Të ndajmë minuta për të theksuar përshtypjet e punës së përbashkët.Të japim mundësi dhe kohë për të parashtruar pyetje konkrete ngapjesëmarrësit dhe për përgjegje të të gjithëve.91

Kapittulli 1 MENAXHIMI ORGANIZITIVMENAXHIMI NË SITUATAKONFLIKTESHDihet se shumica e njerëzve kanë paradispozita për të hyrë nësituata konflikti. Para studimeve të konflikteve dhe të negociatave ështëmirë që çdo njëri që të shqyrtojë paradispozitat e veta.Marrëdhënie ndërnjerëzoreVetëvlerësimiNjëra nga metodat më përkatëse për vetvlerësimin e cilësive, tipikepër komunikim të mirë dhe sjellje ndërnjerëzore, është shkalla e Melibrudit.Detyra:Lexoni me kujdes karakteristikat e radhitura në listën e komunikimitefektiv dhe të marrëdhënieve të mira ndërnjerëzore. Vlerësoni sa atojanë karakteristike për sjelljen tuaj, me ç’rast do të shfrytëzoni këtëshkallë:0 m. Aspak nuk është tipike për mua1 m. Është shprehur tek unë në shkallë shumë të ulët2 m. Është shprehur tek unë në shkallë të ulët3 m. Është shprehur tek unë në shkallë mesatare4 m. Është shprehur tek unë në shkallë të lartë5 m. Është shprehur tek unë në shkallë shumë të lartë6 m. Kjo është karakteristika ime tipike92

LISTA(sipas E. Melibruda)ZHVILLIMI I BISEDIMEVEEmri Përmbajtja Pika1 Empatija2345Qëllimi imirëAutenticitetiKonkretësiaShmangje nga mendimet e përgjithshme,shënime me kuptim të shumfishtë dhe tëpakuptuara; aftësi për të folur për përjetimet,mendimet, veprimet e tua konkrete; gadishmëripër t’iu përgjegjur pyetjeve të njerëzve.IniciativitatAftësi për të parë dhe kuptuar botën nëpërmjetpikëpamjeve të të tjerëve, të pranohensjelljet e të tjerëve sipas qëndrimeve të tyredhe njëkohësisht aftësia e tyre që pikëpamjete veta t’ua përcjellin partnerëve dhe t’u japëmundësi për të menduar.Aftaësi jo vetëm për të marrë pjesë, por t’utregohet njerëzve sjellja e mirë, respektimidhe simpatia: aftësia për t’i pranuar të tjerët,edhe atëherë kur nuk përgjigjen sjelljet e tyre:gadishmëri për përkrahje.Aftësi për të qënë të natyrshëm në sjelljentuaj, Të mos fshiheni pas maskave dheroleve; Prezentimin e hapur të sjelljes suajndaj të tjerëve; aftësi për të shprehur unin tuajnë komunikim me ata që u rrethojnë.Prirje për qëndrim aktiv ndaj të tjerëve, dhe jovetëm për reagim ndaj asaj që ata bëjnë; aftësipër të vënë kontakte, dhe jo vetëm duke prituriniciativa nga pala tjetër.0123456012345601234560123456012345693

Kapittulli 1 MENAXHIMI ORGANIZITIV6Veprimdirekt7 Çiltëri89Pranimi indjenjaveKonfrontimiAftësi për të folur dhe vepruar haptas, pa kurrëfarëmarrëveshjesh; pasqyrë të kjartë përsjalljet me njerëzit e terë dhe prezentim i sinqertëi sjelljes suaj ndaj të tjerëve.Adishmëri që të preyentohet bota juaj e brendhsme;Sinqeritet që nuk ësht ëekuivalent megaishmërinë për t’i shprehur në mënyrë apsolutetë gjitha intimitetet e personalitetit; bindjese çiltërtëria ndihmon për vënjen e mardhënjevetë përhershme dhe të qëndrueshme me ataqë na rrethojnë.Mungesa e frikës gjatë takimit të drejtpërdrejtëme ndjenjat e tua ose me ndjenjat e të tjerëve;shkathtësi jo vetëm për të provuar ndjenjat nëkomunikim me njerëzit, por edhe të shprehen;gadishmëri për të pranuar gjendjen emocionaletë të tjerëve, por edhe mospasje dëshirë përt’iu imonuar ndjenjat e veta.Shkathtësia që të komunikohet me të tjerët symë sy me vetëdije të plotë të përgjegjësisë dheinteresimit të vetë; gjatë opinioneve tëkundërta – gatishmëri që të shkohet deri nëkonfrontim, por jo me qëllim që të frikësohetose dënohet tjetri, por me shpresë për vendosjene marrëdhënieve të vërteta të sinqerta.012345601234560123456012345610VetënjohjeQëndrime hulumtuese ndaj jetës dhe sjelljespersonale, synim që të shfrytëzojmë për këtëndihmën e atyre që na rrethojnë; gadishmëriqë të mirret nga ta informacioni se si ata napranojnë , por edhe aftësi të jemi vet autorë tëvetëvlerësimit tonë përsonal.0123456Kur nisemi të merremi me problemet e komunikimit dhe të marrëdhënievendërnjerëzore me rëndësi është ta njohim veten tonë me to. Të94

ZHVILLIMI I BISEDIMEVEdijmë se sa mund të mbështetemi në vetvete dhe çka duhet të përsosim.Prandaj është me rëndësi që të ndiqet kjo anketë.2 Anketa“Si komunikoj?”Ju lutem, përfundoni atë që thatë!1. E kam vështirë të flasë kur …2. E kam lehtë të flasë kur …3. Gjatë moskuptimit të madh qëllimi im është …4. Anët e mija të forta në komunikim janë …5. Anët e mija të dobëta në komunikim janë …6. Në diskutim grupor unë rëndomë …7. Gjatë marrjes së vendimeve në grup unë më shpesh i përkrah …8. Aftësitë, të cilat dua t’i përmirësojë janë …95

Kapittulli 1 MENAXHIMI ORGANIZITIVKonflikteKonflikti dhe vendi im në toAsociacione, emocione dhe reagimeHulumtimi dhe vlerësimi i asociacioneve, emocioneve dhereagimeve që i shkakton tek ne fjala konflikt mund të bëhet nëpërmjetshkëmbimit grupor të mendimeve, si fazë e vërshimit të ideve mepyetjet:Cila fjalë u vjen në mend, kur do të dëgjoni fjalën “konflikt”?1.2.3.Çfarë ndjenje paraqitet tek ju me fjalën “konflikt”?1.2.3.Detyra:Para hyrjes suaj u takon kolegu, i cili me muaj të tërë ju nxjerr ngatakti, bën intriga kundër jush, ju akuzon pa kurrfarë baze për mëkate tëndryshme para njerëzve joadekuat. Me të nuk flisni tani më disa javë.Sot ai në mënyrë provokative përpiqet t’ju afrohet.Si do të reagoni/,(përgjigjuni vetëm me folje)1.2.3.96

ZHVILLIMI I BISEDIMEVEËshtë gjë normale të diskutohet rreth rezultateve të të tri listave.A është diç pozitive ose negative konflikti?Sa nga asociacionet dhe emocionet janë pozitive dhe sa negative?Megjithatë, pa konflikte nuk mundemi, prandaj si motor shtytës nëjetë i bën ato pozitive dhe të dosmodoshme. Ne do të merremi në radhëtë parë me reagimet në konflikt, por së pari të parashtrojmë pyetjen:“Ç’është konflikti”?PërkufizimiEkzistojnë dhjetra përkufizime të shkruara për konceptin e konfliktit.Nga më të përhapurit janë ai i Kenet Bolldingut:* “Ballafaqim situatash, në të cilin palët i shohin mospajtimet eqëndrimeve të ardhshme potenciale dhe në të cilat çdo palëdëshiron të mbajë qëndrim, të papërshtatshëm me dëshirën etjetrit”.Definicioni i shkurtër i Morton Dojçit:* “Kur rreth një çështje ekzistojnë dy mendime të kundërta, kjomë është konflikt”.Tek e fundit të gjithë kemi të drejtë të zgjedhim përkufizimin e tij.Konflikt është ai që ne e përkrahimCikli i konfliktitTe çdo konflikt i veçojmë tri faza themelore:• Lindjen e konfliktit;• Reagimin (atë që e bëjmë pas lindjes së tij) – sillemi sikur seçdo gjë është në rregull, bëjmë lëshime, heshtim, qajmë,shkojmë tek eprorët, godasim ose e shprehim me zë nervozën,ankohemi, qeshim sikur asgjë të mos kishte ndodhur,tallemi, pajtohemi të flasim e kështu me radhë;• Pasojat – stresi, lehtësimi, shkallëzimi, ulja e tensionit, zgjidhja(e mirë apo e keqe), prekja e ndjenjave etj.97

Kapittulli 1 MENAXHIMI ORGANIZITIVKur do t’i “plotësojmë” duke e bindur dhe me disponimin ndaj qëndrimitnë konflikt, mund të kemi dy variante të zhvillimit:1. Regjistrimin, shkallëzimin dhe thellimin e konfliktit ose2. Zgjidhjen e konfliktit.PasojaReagimeBindje dhedisponimeLindjaQëllimi gjatë menaxhimit në situata konfliktuoze është që të ndikojmënë:* Reagimet tona në situata të konfliktit,* Bindjet dhe disponimet në lidhje me konfliktet dhe në praktikë përtë ndikuar në mënyrë të tërthortë me* pasojat, që të mos shkallëzohet dhe mos shpeshtohen konfliktet.Komunikimi gjatë konfliktitTani e kemi të qartë se në bazë të disponimit tonë në raport mekonfliktin është mjaft me rëndësi gjatë reagimit tonë aftësia ekomunikimit në situata konflikti. Komunikimi efektiv është temë tjetër ematerialit por ne këtu do ti përkujtojmë:a) Specifikat e komunikimit efektiv nga vlerësimi (më lartë) ;b) Elementet e komunikimit efektiv:* Komunikimi i domosdoshëm reflektues reciprok (u bë fjalë për këtënë temën e takimeve punuese);* Shërbimi efektiv me teknikat e tij – të folurit me trup (qëndrimi,shprehja, shiqimi, mimika, gjeste, distanca), pjesëmarrje minimaleverbale, parashtrimi i pyetjeve të hapta, parafrazimi, ballafaqimi mendjenja, përgjithësime.98

ZHVILLIMI I BISEDIMEVEFjalimi efektiv – të shprehurit e porosisë unë - porosia, ti lëjsh venddhe të identifikojsh drejtësi, vlera dhe autoritete.Vlera në konfliktTë shohim se si janë vlerat, të cilat mund të jenë të dobishme gjatëmenaxhimit të situatave të konfliktit. Listës së propozuar me 14 vlera,çdo njëri mund t’i shtojë edhe të tjera – vlera të menduara prej tij.Lista me 14 (+n) vlera• Vendosmëri• Taktik• Fitore• Kompetencë,• Urtësi• Ortaksi• Përpjekje• Humanizëm• Mirëkuptim• Paqe• Heqje dorë• Fisnikëri• Mirësi• Prova• _______________• Komunikim• ________________• ________________Vendi im në konfliktDetyra: Shihni me kujdes “drurin e njohur të jetës” të psikologutdanez Pip Villkins. Çdonjëri le tu përgjigjet pyetjeve:Cili nga këta njerëz jam unë gjatë konfliktit?Dhe cili nga këta njerëz dëshiroj të jem?99

Kapittulli 1 MENAXHIMI ORGANIZITIVVendi im në konfliktin100

Konflikte jorealeMENAXHIMI NË SITUATA KONFLIKTESHLloje të konflikteveKonflikti i informataveNga shtrembërimi i informatave apo nga mungesa e informatavefitohen kundërthënie. Praktika tregon se më se 50% e konflikteve janëpër shkak të shtrembërimit ose informimit jo të plotë.Konflikti i informatave bie në të ashtuquajturat “konflikte joreale”.Procedura e vetme për zgjidhjen e tij është korigjimi dhe plotësimi iinformatës.Cilat janë llojet tjera të konfliktit?Konflikti në rrethKonfliktet e gjysmës së sipërme të qarkut quhen konflikte joreale (joekzistuese), sepse për to nuk ka procedura të posaçme për zgjidhje. Nëto korigjohet vetëm qasja e gabuar. Konfliktet e gjysmës së poshtme tërrethit – ato të procedurës, të strukturës dhe të interesave janë konfliktereale, për të cilët do të mësojmë se si zgjidhen.të marrëdhënievetë vleravetë proceduravetë informatavetë interesittë strukturës101

Kapittulli 1 MENAXHIMI ORGANIZITIVShkaqet e konflikteve:Konflikt marrëdhëniesh• komunikimi i dobët• stereotipe të ndryshme• sjellje negativeKonflikt i informimit• mosekzistimi i informatës• dezinformimi• kritere të ndryshmeKonflikt interesash• pronësore• procedurale• psikologjikeKonflikt strukturash• Burime të ndryshme• litime gjeografik• limite kohoreKonflikt procedurash• prishja e rregullave• qëllime jo të qarta• kërcimi i fazaveKonflikt vlerash• religjioni, ideologjia• dallime në kriteret e moralit• vlera kundërthënëseKonflikti i vlerave. Konflikti i marrëdhënieve.Është e natyrshme se për konfliktet e vlerave asnjëherë nukekziston përgjegje e saktë. Ai është konflikt joreal.Çdonjëri ka të drejtë të mbrojë sistemin e vet të vlerave osereligjionin, ndërsa zgjidhja e vetme e konfliktit është që të pranojmë, setjetri ka pikëpamje të veta, por do të na lë që edhe ne ta kemi tonën. Nëkëtë kontekst, nëse ndonjëherë ju thonë se zhvillohet luftë për shkak tëfesë - mos besoni. Me siguri ekzistojnë disa interesa, për të cilat edheato që luftojnë ndoshta nuk e dinë.E njejtë është qasja edhe gjatë zgjidhjes së konflikteve tëmarrëdhënieve, ku mjafton vetëm të dish se rregullat e komunikimit dhe102

MENAXHIMI NË SITUATA KONFLIKTESHtë veprimit reciprok në këtë rreth (grup) janë të tilla sa që nuk duhetmbajtur mend, sepse nuk përputhen me pikëpamjet dhe stereotipet tona.Kështu do të zgjidheshin edhe rastet, që shumë shkrimtarë të FSH(fantazi shkencore) e parashtrojnë për takimin ndërmjet përfaqësuesvetë civilizimeve të ndryshme. Kështu duhet të zgjidhet edhe mosharrmonizimi zyrtar ndërmjet njerëzve me stereotipe të ndryshme osethjeshtë me mospajtime personale.Stile të sjelljeve në konfliktStilet e ndryshme të sjelljes në situata konflikti caktohen nga shkallae përpjekjeve për interesat personale dhe nga gatishmëria për zgjidhjene problemit.UnëDominimiKomunikimiKompromisiShmangjaQetësia0 TjetriKëtu duhet ta përmendim strategjinë “fitojë-fiton”, që tani më ekemi të njohur nga tema e takimeve punuese. Në fakt, në këtë strategjipunohet për integrimin e interesave.Kompromisi nuk është varianti më i mirë i sjelljes gjatë menaxhimittë situatave konfliktuoze. Për fat të keq, në politikë një gjë e tillëimponohet shpesh.103

Kapittulli 1 MENAXHIMI ORGANIZITIVKonfliktet realeKonfliktet e proceduraveDetyrë: Test për tre minutaPërpiquni ta zgjidhni këtë test në mënyrë individuale në kuadër tëtre minutave.Përmbahuni saktë rregullave dhe kushteve që janë shkruar!1. Lexoni me kujdes të gjitha pikat para se të nisni punën!2. Shkruani emrin tuaj në këndin e sipërm të djathtë të fletës!3. Rrethoni fjalën “emri” të fjalisë numër 2!4. Vizatoni pesë katror të vegjël në këndin e sipërm të majtë tëfletës!5. Vëndoni nga një kryq në çdonjërin nga katrorët në fjalinënumër 4!6. Rreth çdo katrori vizatoni rreth!7. Shkruani emrin tuaj para titullit të fletës”8. Nën titullin shkruani: “po, po, po,!9. Rrethoni me stilograf fjalitë me numër 7 dhe 8!10. Vëndoni nga një kryq në këndin e poshtëm të majtë të fletës!11. Rreth atij kryqi vizatoni trekëndëshin!12. Në anën e prapme të fletës mblidhni se sa bëjnë 70x30!13. Rrethoni me stilograf fjalën “fletë” të fjalisë numër 4!14. Nëse keni mundur të arrini deri këtu – thoni emrin tuaj me zë!15. Nëse jeni të bindur se i ndiqni saktë udhëzimet, shqiptoni mezë fjalinë: “unë i ndjek saktë udhëzimet”!16. Llogarisni në anën e mbrapme të fletës sa bëjnë 107x278!17. Rrethoni me stilograf rezultatet e detyrës në fjalinë numër 16!18. Numëroni me zë prej 1 deri 10!19. Shponi tre bira të vogla me stilograf, ja këtu – 0 – 0 – 0!20. Nëse jeni gati nga të parët, shqiptoni me zë: “Unë jam i parinë këtë test”!21. Pasi keni lexuar çdo gjë me kujdes, bëni vetëm atë qëkërkohet në fjalinë numër 1 dhe 2!Pasi i kemi parë të gjitha rezultatet e “testit”, e kemi plotësisht tëqartë se problemi i procedurës zgjidhet nëpërmjet përmirësimit tështrembërimeve të procedurave formale dhe duke iu përmbajturrregullave, udhëzimeve, statuteve, etj.104

MENAXHIMI NË SITUATA KONFLIKTESHKonflikti i strukturësParamendoni sikur me një grup njerëz keni mbetur në një ishull tëshkretë në mes të Oqeanit pas fundosjes së anijës. Nuk ekzistojnëprobleme me ushqim dhe ujë, por pas pak nuk përjashtohet mundësiaqë të bëni shtëpi tuaja. Asnjëri nga ju nuk ka obligim, ndërsa do të duhettë formoni edhe rregulla për jetë të përbashkët, strukturën e shoqërisësuaj të vogël. Të gjithë jeni barabarësisht të mirë (të pasur). Si do t’indani bimët me të cilat ushqeheni dhe me të cilat ndërtoni familje. Si dot’i ndani fushat e gjuetisë. Si të formoni kierarki. Kështu lindin konfliktete strukturës.Konflikti i interesaveRasti “biznes veza”Me aeroplan për në një shtet afrikan udhëtojnë njëri pranë tjetrit dytregtar – përfaqësues i koncernit automobilistik japonez dhe një firmekimike austriake. Gjatë bisedës së drejtpërdrejtë, ata pa pritmaskonstatojnë se udhëtojnë për të njejtin vend, me të njejtën detyrë dhe sejanë konkurentë. Që të dy me çdo çmim duhet ta blejnë vezën e zogut tërallë, sasia e të cilit është mjaft e vogël, ndërsa dërgesa tjetër pritet vitine ardhshëm.Menjëherë biseda ndërpritet. Ata nuk dijnë si të sillen. Edhe pse tëdy e dinë mirë se sa shumë u duhet veza dhe se po u kthyen pa të do tapaguajnë me karierën e tyre.Ky është vetëm një shembull të përputhjes së konflikteve tëinteresave.Mënyra të zgjidhjes së konflikteveZgjidhja pa bashkëpunim.Arbitrazhi ushtarak – GjyqiA u pëlqejnë ose jo ka tre mënyra të zgjidhjes së konflikteve dhe atoduhet të dihen.105

Kapittulli 1 MENAXHIMI ORGANIZITIVABLufta është rrugë e dhunshme e zgjidhjes së konflikteve – ngarrahjet në lagje, me gjuajtje raketash deri në luftëra botërore.ABCGjatë arbitrazhit të dy palët anojnë kah ana B, e cila me autoritetin evet apo me forcën e vet e zgjidh problemin sipas pikëpamjeve të veta.Në rastin tonë ai është arbitri.A1CB1ABGjyqi dallohet nga arbitrazhi nga ajo se në të palët e konflikteveprezantohen nëpërmjet avokatit. Por edhe atje zgjidhjen nuk e sjellinpalët e përfshira në të por gjykatësi. Prandaj, vazhdon të jetë i saktëpohimi seEdhe gjykimi më i mirë është më i keq se marrëveshja më ekeqe.Zgjidhja nëpërmjet bashkëpunimitBashkëpunimiPrezantoni lojën “kalo kufirin”. Dy pjesëmarrës janë nga të dyja anëte një vije të paramenduar të dyshemesë, të quajtur “kufi”. Fiton ai, i cilido ta detyrojë tjetrin të kalojë në anën e tij të kufirit. Gati asnjërit nuk ishkon ndërmend, nëse të dy i ndërrojnë vendet, do të fitonin që të dy …Bisedime, ndërmjetësime, konsultimeABGjatë bisedimeve jemi dëshmitarë të diskutimit të drejtpërdrejtë tëpjesëmarrësve për konfliktin dhe ata sjellin zgjidhje të përbashkët, e jodikush tjetër në vend të tyre.106

MENAXHIMI NË SITUATA KONFLIKTESHABPEdhe gjatë ndërmjetësimit, palët e konfliktit sjellin zgjidhje, porndërmjetësuesi më parë bisedon me çdonjërën nga palët. Ai i saktësonrregullat. Siguron pajtimin e takimit të përbashkët. E lehtëson procesin ekomunikimit. Bashkë me ta e hulumton spektrin e mundësive. Ai e kryenpunën e vet para periudhës së sjelljes së zgjidhjes. Ndërmjetësimi(mediatoria) është shkencë serioze, përvojë serioze, temë e gjatë qëkërkon stërvitje.A B KK K A BKonsultimi është i llojllojshëm gjatë ndërmjetësimit, me ç’rastkonsultanti i konsulton veç e veç problemet e të dy palëve që janë nëkonflikt dhe pastaj merret vesh për takim të përbashkët.Tetë rregulla gjatë konsultimit:1. Përmbaju asaj “këtu dhe tani”2. Qëndro neutral3. Mos jep vlerësim4. Mos jep këshill personale5. Mos merr përgjegjësi për problemet e tjetrit6. Mos shtro pyetje të cilat fillojnë me “pse”7. Mos komento, kur parafrazon8. Së pari ballafaqohu me ndjenjat107

Kapittulli 1 MENAXHIMI ORGANIZITIVZHVILLIMI I BISEDIMEVELloje të bisedimeveEkzistojnë dy lloje bisedimesh:1) Bisedime të mbështetura në qëndrim, dhe2) Bisedime të mbështetura në interes.Bisedime të mbështetura në qëndrim(bisedime pozicionale)Qëndrimi: Zgjidhja e problemit që e propozon njëra palë.Qëllimi: Strategjia e orjentuar kah plotësimi i interesave personalenë llogari të interesave të kundërshtarit dhe këmbëngulja për zgjidhjepersonale.Cilësitë karakteristike:• Të dyja palët nisen nga qëndrimet e caktuara• Marrëdhëniet ndërmjet palëve nuk kanë kurrfarë rëndësie• Heqja dorë shqyrtohet si shenjë dobësie• Lufta zhvillohet deri në fund (“zgjidhja ime është më e mirëdhe më e drejtë”)• Pala tjetër shihet si kundërshtare, dhe jo si partnerQëllimi është që të përfitohet sa më shumë, pa marrë parasyshmjetet e arritjes së saj.Rregullat e bisedimeve pozicionale:• Përcakto ç’dëshiron të arrish (zgjedhe variantin minimal dhemaksimal)• Mendo për variantin rezervë (vargun e qëndrimeve në të cilatekziston logjika)• Nisu nga çështja me e lehtë rreth së cilës mund të arrihetpajtim• Jepi mundësi edhe palës tjetër t’i sqarojë qëndrimet përzgjidhje• Përpiqu të arrish kompromis kur përfitimet dhe humbjet janëpërkatëse për ty.108

ZHVILLIMI I BISEDIMEVEKarakateristikat negative të bisedimeve pozicionale:1. Shkalla e ulët e hapjes së pjesëmarrësve2. Blefi dhe dezinformimi (strategji joetike)3. Dukuria e destruktivitetit dhe polarizimit4. Shkalla e ulët e mirëbesimit5. Mbrojtja gjatë lëshimeve6. Përqëndrimi jo ndaj interesave të propozuesve tjerë, por nëzgjidhjet e ofruaraBisedime, të mbështetura në interesa(“fitoj-fiton”)Interesi:Qëndrimi i pjesëmarrësve ndaj çështjes kontestuese.Qëllimi: Strategjia e orjentuar drejt plotësimit të sa më shumëinteresave të të gjithë atyre që bisedojnë.Parimet kryesore:1. Mënjanimi i personalitetit nga problemi• Vëmendja përqëndrohet në çështjet kontestuese e jo tepersonaliteti i pjesëmarrësve• Problemi – objekt i bisedimeve2. Koncentrimi ndaj interesave të pjesëmarrësve e jo nëqëndrimet e tyre* Qëndrimi – zgjidhja konkrete, që njëra palë e propozon përproblemin kontestues• Interesi – qëndrim i çdo njërës palë ndaj problemit3. Kërkimi i varianteve të ndryshme para se të sillet zgjidhja• Diskutim dhe të kërkuarit e spektrit të gjërë të zgjidhjeve përrealizimin e interesave të përbashkëta dhe harmonizimin einteresave të cilat dallohen.• Përcaktimi i mundësive të marrëveshjes reciproke dhe tëbashkëpunimit të ardhshëm.4. Shfrytëzimi i kritereve (standardeve) objektive për vlerësimine varianteve• Gjetja e interesave të përbashkëta• Plotësimi i interesave109

Kapittulli 1 MENAXHIMI ORGANIZITIV• Mundësitë e zgjidhjes reciproke• Standardi – karakteristikë që mundëson të vlerësohenmundësitë.5. Sjellja e zgjidhjes me koncenzusKushtet për mbajtjen e suksesshëmtë bisedimeve• Identifikimi i palëve, të cilat janë përfshirë në problemin qëshqyrtohet• Varshmëria reciproke• Gatishmëria për bisedime• Mjeti për ndikim ose mënyra e arritjes së qëllimit• Pajtimi në lidhje me çështjet kontestuese dhe me disainteresa• Dëshirë për të arritur zgjidhje• Mos tregimi i rezultatit• Ekzistimi i afatit të fundit për arritjen e zgjidhjes• Mosekzistimi i pengesave psiqike të rëndësishme për arritjene zgjidhjes• Çështjet kontestuese të jenë të mundshme për bisedime• Pjesëmarrësit në bisedime të kenë të drejtë për të sjellëzgjidhje• Dëshirë për kompromis• Marrëveshje e cila do të jetë e arsyeshme dhe erealizueshme• Faktorët e jashtëm, që ndihmojnë për marrjen e vendimeve• Ekzistimi i burimeve për zhvillimin e bisedimeve (ushtrimendërmjet personaliteteve, koha, mjetet)Kritere dhe lloje të sjelljesKriteret e vlerësimit të procesit të zhvillimit të bisedimeve:1. Të shpiejë në arritjen e marrëveshjes së urtë2. Të kontribuojë për përmirësimin e marrëdhënieve ndërmjetpalëve ose të paktën të mos i keqësojë3. Të jetë efektiv.110

Lloje të sjelljes në procesin e bisedimeve:ZHVILLIMI I BISEDIMEVEI Sjellje tolerante në bisedime• Qëllimi është të arrihet marrëveshje• Pjesëmarrësit pranohen si miq• Të rëndomta janë tolerancat reciproke• Pjesëmarrësit nuk i fshehin qëllimet e tyre• Shpesh ndryshojnë qëndrimet, edhe me çmim të humbjes sënjëanshmeII Sjellje jotolerante në bisedime• Qëllimi është fitorja me çdo kusht• Pjesëmarrësit e kuptojnë procesin si luftë• Mungesa e besimit ndaj njëri-tjetrit• Shfrytëzohen kërcënimet• Pjesëmarrësit bëjnë blef në lidhje me qëllimet e tyrepersonale• Palët i bëjnë presion njëra-tjetrës• Pjesëmarrësit i përmbahen vetëm zgjidhjes së tyreIII Bisedime parimore• Qëllimi është që çështjet të zgjidhen sipas natyrës së tyre• Kërkohen përparësitë reciproke• Këmbëngulës në lidhje me esencën – tolerant në lidhje menjerëzEtapa e zhvillimit të bisedimeveEtapa të bisedimeveEtapa I- Përgatitore:1. Zgjedhja e qasjes së bisedimeve2. Analiza e nevojave dhe interesave –- në lidhje me objektin- në lidhje me mënyrat- në lidhje me marrëdhëniet ndërnjerëzore3. Sigurimi i informatave4. Formimi i ekipit personal (të kërkohet ballancim ndërmjetpjesëmarrësve stabil dhe jostabil)5. Precizimi se për çka do të bisedohet111

Kapittulli 1 MENAXHIMI ORGANIZITIVEtapa II- Zhvillimi i bisedimeve:1. Vënia e rregullave të qarta2. Identifikimi i problemit – paraqitja e interesave, kritereve, dhellojet e zgjidhjes3. Taktika për bisedime• “gjiu-cicu” biseduese (arritja e përparësisë në llogari tëshfrytëzimit të forcës së kundërshtarit nëpërmjetmosvërtetimit të qëndrimit të pritur stereotip)• ballafaqim me poteza të papastërta të palës tjetër• ndarja e njerëzve nga problemetEtapa III- Sjellja e vendimit:1. Formulimi i qartë2. Precizimi i afateve3. NjerëzitFaza e sjelljes gjatë zhvillimit të bisedimeve:Qetësoni situatën, krijoni kontakte1. ZBULIMI (këmbim ritualesh) caktoni rregullat dheprocedurat2. PËRCAKTONIINTERESAT DHENEVOJAT3. ARSYETONIDHE IZHVILLONI4. KRIJONIMUNDËSI PËRFITIMRECIPROKAjde ta përfundojmë punën.Shkëmbeni informacione, ndani njerëzit prejproblemeve, mirrni inofrmata- fjalë efektive- ndaniinteresat nga qëndrimetMund të kuptohem.Përsërisni formulimin e përgjithshëm përproblemin, theksoni interesat themelore tëçdonjërit nga palëtTë sjell vendim.Zbuloni mundësitë për zgjidhje nëpërmjetVërshimit të ideve, veproni në mënyrë inventive,bëni vlerësimin e zgjedhjeve të propozuara5. ARRINIMARRËVESHJEKONKRETEZgjidhni solucionet e pranueshme reciprokisht,arrini marrëveshje konkrete: Kush? Kur? Ku? Si?112

ZHVILLIMI I BISEDIMEVEMetoda joetike gjatë bisedimeveMetodat joetikenë bisedimea) fakte jo tësaktab) kompetencë edyshimtëc) qëllime tëpaqartaa) situata stresib) loja e të miritdhe të keqitc) kërcënimed) sulmepersonalea) heqje dorë ngabisedimetb) kërkesa tëfunditc) kërkesashkallëzueseSi të ballafaqohemi1. Iluzione me paramendimKërkojmë konfirmimin e disa fakteveKonfirmoni se deri ku zgjerohen saktëkopetencat e palës tjetërParashihni paraprakisht klauzola ose përshtatjetë vetë marrëveshjes2. Lufta psikologjikeNëse vlerësoni se kushtet fizike (zhurmë,nxehtë, ftohtë, mungesë mudësishë për t’ukonsultuar me njeriun e ekipit tuaj, teren i huaj) idëmtojnë bisedimet, menjëherë haptasi eshpallni atëSqaroni pse dhe “i miri” edhe “i keqi” ekonsiderojnë pozitën e vet si të pranueshme dhetë drejtë* nënvizoni rreziqet dhe kërcënimet* mos ua vini veshinHaptasi e parashtroni çështjen3. Presioni nga pozita* Përcaktimi i parakushteve për pjesmarrje nëbisedime* Diskutim i drejtpërdrejtë me palën tjetër* Prozoni bisedime nëpërmjet palëve të treta,letrave, takimeve etj.* Haptas pyetni: Çka duan të arrijnë?* Vazhdoni të pyetni gjersa edhe atyre t’u duketse kjo nuk është e mirë* Përpiquni për zbatimin e parimeve* Kërkoni pushim që t’i shmangeni reagimitshpërthyes dhe të mendoni113

Kapittulli 1 MENAXHIMI ORGANIZITIVd) taktika ebllokimite) partner i ngurtë* Komentoni kuptimin e propozimit, edhepseqëlimi i tij është që t’u bllokoj, përpiquni t’i jepnikuptim tjetër, që do ta dobësonte dhe do tazvogëlonte* talluni dhe mos i kapni seriozisht këto përpjekje* bindeni që të dakordohen me ju* flisni drejtpërdrejt me partnerinPengesa gjatë gjetjes së zgjidhjevePengesat e mundshme për krijimin e një numri të madhvariantesh të zgjidhjes në procesin e bisedimeve:1. Vlerësime të papjekura – dominon ndjenja kritike, përcillet tekçdo ide dhe pengon formësimin.2. Mbyllja parakohe e zgjidhjeve të reja – idetë se mënyra ezgjidhjes është vetëm një.3. Shqyrtimi i situatës nga qëndrimi “ose – ose”, ide se mund tëfitojë vetëm njëri apo vetëm tjetri.4. Çdonjëra nga palët është e brengosur kryesisht për interesate veta të drejtpërdrejta personale – emocionet i pengojnëobjektivitetit; mospasje dëshirë për të pranuar arsyetimin epikëpamjes tjetër.Si të mënjanohen pengesat?1. Ndani dy procese• Gjetja e zgjidhjes• Vlerësimi i zgjidhjes2. Zgjeroni diapazonin e zgjidhjeve të ofruara• Shtoni numrin e zgjidhjeve të mundshme – sipas situatës –sipas qasjes – sipas aktiviteteve• I shihni me sytë e ekspertëve të ndryshëm• Ofroni marrëveshje me veprim të ndryshëm – sipasprocedurës dhe sipas esencës.• Ndryshoni vëllimin e marrëveshjes së ofruar – ndarja nëpjesë më të vogla, zgjerimi.3. Kërkoni të dobishmen për të gjitha palët• Regjistroni intereset e shprehura dhe i paraqitni si qëllim tëpërbashkët114

ZHVILLIMI I BISEDIMEVE• Shfrytëzoni edhe dallimet për arritjen e marrëveshjes• Shprehni interes ndaj afiniteteve të palës tjetër4. Gjeni mënyrën e lehtësimit të vendimeve të palës tjetër• Krijoni mundësi, të cilat do të ndryshonin zgjidhjen qëekziston para të tjerëve në atë mënyrë që vendimin që do tamarrë të jetë i volitshëm për ju.115

116

Kapitulli 2ANALIZA POLITIKE117

Kapitulli 2. ANALIZA POLITIKEÇdo politikan ka nevojë jo vetëm per informacione (ndonjëherë atoi ka me bollëk) por edhe për informacione përkatëse dhe të sakta, tëmarra me kohë dhe të përshtatura në formë përkatëse.Kjo nevojë mund të paraqitet si dy inka, të lidhura me grykat e tyretë ngushta, ashtu që hapjet e gjëra të inkave të jenë me pamje nga të dydrejtimet e kundërta. Pjesa e majtë e inkës përfshinë spektrin e gjërë tëinformatave, të cilat do të shfrytëzohen në politikë. Ana e djathtësimbolizon hapësirën e saj të gjërë ndërmjet publikut të ngushtë dhe tëgjërë, që e formon “personi” i politikanit. Segmenti i ngushtë ndërmjettyre është lidhja kritike – shndërrimi i informatës në prodhim analizues,që ekziston në bazën e sjelljes të çdo lloj vendimi politik.Rrjedha informative dhe analiza në politikëANALIZADALJEqëndrimeInformacioneHYRJETë dhënadebatiZgjidhjetPa këtë qendër të rëndësishme jetësore sistemi thjeshtë do tëmbytej në fakte dhe në informacione, me ç’rast nuk do të fitonim njohuritë domosdoshme, dhe në këtë mënyrë edhe efektivitet.Nëse një politikan dëshiron të kryejë rol aktiv dhe të rëndësishëm,ai ka nevojë për njohuri dhe informacione specifike sipas përmbajtjesdhe formës.• Për çfarë njohurish dhe informacionesh të sakta kanë nevojëpolitikanët për të kryer funksionin e vet?• Ku gjenden këto njohuri dhe informacione?• Si ofrohen ato?• Si vlerësohet ky informacion nga aspekti i objektivitetit të sajdhe së ardhmes së saj?• Si përcillen njohuritë nga “lëmi i shkencës” në “lëmin epolitikës”, në fakt, në “lëmin e aktiviteteve”?118

INFORMATA POLITIKE• Si arrihet në qëndrimin politik solid më të qartë?• Si ky qëndrim prezantohet dhe mund të qëndrojë iargumentuar para politikanëve të tjerë dhe para opinionit tëgjërë?Këtyre pyetjeve do tu jepen përgjegje në këtë kapitull. Qëllimi ështëtë formohet mjeshtri për të kërkuar dhe vlerësuar informacione, përpërpunimin e analizave politike, për ndërtimin e argumenteve politike.INFORMATA POLITIKEPërkufizimi: Informata politike është përmbledhje faktesh,pohimesh, mendimesh, vlerësimesh, të dhënash, që kanë të bëjnëme funksionet dhe me elementet e sistemit politik, me veprimtarinë einstitucioneve politike dhe me punën e politikanëve.Derdhja e madhe e lloj-lloj informatave kërkon kritere të qarta tëselektimit të informatave politike. Është e ditur se jo çdo informatëshoqërore ka të bëj me politikën. Nga ana tjetër, shumë çështje, nëshiqim të parë të palidhura me politikën, në instancë të fundit paraqitensi politike.Për çdo politikan mjeshtëria për t’i hetuar çështjet politike, t’i shohëanët politike në punët shoqërore është një nga cilësitë esenciale. Nëinstancë të fundit një nga funksionet e politikanëve është që t’iformulojnë si interesat dhe synimet politike-sociale ashtu edhe konfliktetsociale. Në disa raste shpesh është e nevojshme të shihen qëndrimetpolitike të problemeve në shiqim të parë privat ose jetësor.Shumë çështje shoqërore, ato, të cilat e shqetësojnë pjesën më tëmadhe të mendimit publik, të cilat i prekin interesat e gjëra publike dhe uinteresojnë grupeve të mëdha shoqërore kanë si qëllim të funditdimensionet politike, edhe pse jo çdoherë kanë të bëjnë me politikën nëkuptimin e ngushtë të fjalës. Politikë është çdo çështje sipas së cilësmund të përkufizohet politika publike, d.m.th. të angazhohet pushtetipublik dhe të mobilizohen burimet publike.119

Kapitulli 2. ANALIZA POLITIKEShembull: Dimensionet politike të problemeve shoqëroreÇështjajopolitikePastërtianë qytetÇmimi itransportitpublikLëshiminga puna ipunëtorëveDimensioni politik• Sa dhe si shpenzohen mjetet e buxhetit shtetërorose komunal për pastërtinë?• Si zgjidhen firmat që bëjnë këtë punë? A kakorrupsion?• Kujt më së tepërmi i shërben ky servis publik? Aka lagje të privilegjuara?• Si është angazhimi i autoriteteve publike nëtransportin shoqëror?• Për cilët transporti shoqëror është i pakapshëm• Sa familje do të preken nga papunësia?• Çfarë është e ardhmja e të larguarëve? Sipushteti publik nxitë hapjen e vendeve të reja tëpunës?• A janë respektuar të gjitha procedurat ligjore nëlidhje me lëshimet nga puna?Shumë shpesh në debatin publik bëhet fjalë për probleme, zgjidhjae të cilave në një ekonomi tregu varet nga loja e forcave të tregut.Arsyetimi se higjiena në qytet varet nga mjetet që disponojmë, të cilatjanë të pakta, dhe se çmimi i transportit varet nga rentabiliteti i firmavetransportuese, ose lëshimi nga puna i punëtorëve prek këndelljenfinanciare të ndërmarrjes, nuk kursehen nga dimensionet politike nëdebat. Bëhet fjalë për atë, jo për t’i u shmangur diskutimit, por që tështrohen në të dimensionet politike të problemeve.Politikani nuk është “specialist për çdo gjë” dhe nuk mund tëshprehet në mënyrë kompetente në lëmi thjesht profesionale: Si tërehabilitohet ndërmarrja, si të organizohet kjo ose ajo veprimtariprofesionale, si të mjekohen të sëmurit nga turbekulozi, si të organizohetgaleria artistike e komunës, çka duhet të mësohet në klasën e katërt etj.Kompetenca e tij si politikan është në dimensionet politike tëproblemeve politike.Detyra: Caktoni dimensionet politike të çdonjërit nga problemetpublike në vijim.120

INFORMATA POLITIKEProblemi1. Zhvillimi negativdemografik2. Ndotja e ajrit megazra tëdëmshme3. Shtimi i numrit tëtë sëmurëvenga SIDA4. Korrupsioni nëdoganaDimensionet politike.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................,...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................Mbledhja e informatave politikeMbledhja e informatave politike mund të jetë sporadike, e rastit, porqë t’i shërbejë rregullisht një procesi për formulimin e qëndrimeve dhevendimeve politike ka nevojë për një organizim të caktuar. Për këtëqëllim është e domosdoshme të dallohen llojet e ndryshme tëinformacioneve politike varësisht nga:• Ekzistenca dhe arritja në to;• Burimet e tyre;• Bartësit e tyre (ndërmjetësit që i përhapin)Varësisht nga ekzistenca informacionet politike janë:1. Gjithnjë mund të merren informacione publike, të pranishmerëndomë në vendet informative të gjëra dhe burime publike (përfshirëkëtu edhe internetin, botimet informative që mund t’i marrin bibliotekatose materialet informative të shpërndara masovikisht në mjetet einformimit, sektorët dokumentar të botuesve publik).2. Në parim të pranueshme, por me formë jo përkatëse (me ç’rastështë e nevojshme që ato të gjenden dhe të dedikohen në pajtim menevojat e caktuara).3. Informacionin që nuk është i pranishëm dhe që duhet tëprodhohet duhet ta gjejmë me përpjekje të caktuaraTe përkufizimi i çfarëdo lloj problemi, një nga detyrat esenciale dhetë domosdoshme është vlerësimi i informatës të nevojshme për analizën121

Kapitulli 2. ANALIZA POLITIKEdhe zgjidhjen e problemit. Kjo është përgjegjja ndaj pyetjes: çka nanevojitet të dijmë më parë, që të kuptojmë ose të zgjidhim problemin?Përgjegjia mund të jetë rezultat i intuitës së thjeshtë. Në fakt, zbërthimianalitik i një situate problematike kërkon më tepër mirëkuptim përshkaqet themelore të saj. Duke i mësuar shkaqet “faktorët” të njëproblemi duhet pasur informacione të nevojshme për zgjidhjen e atijproblemi. Ekzistojnë metoda më të lehta analizuese, që lejojnë osebëjnë të mundshme analizën e çdo problemi, që i tejkalon dhe mbrohetnga gabimet e rastit, nga aspekti i shkaqeve më themelore (osefakteve), të cilat e kanë krijuar. Një nga shemat e shfrytëzuara mëshpesh është e ashtuquajtura shema kauzale.Shembull: Formimi i shemës kauzale.Detyrë e përbashkët është që të bëhet një listë e mjaftueshme mehollësi për shkaqet themelore (faktorët) e lindjes së një problemi. Nëradhë të parë është i nevojshëm përkufizimi i problemit – për shembull:Sa ekziston rrezik që partia në pushtet t’i humb zgjedhjet e ardhshmeparlamentare?Përgatitja e shemës kauzale kalon nëpër këto procedura:1. Ndahen anët më esenciale të problemit (tre-katër). Ai zbërthehetnë pjesë të tij përbërëse, që i përgjigjet pyetjes: me çka kemi të bëjmëkur flasim për rrezikun e humbjes së zgjedhjeve? Me këtë rast mund tëkemi:• Mobilizimin e dobët të simpatizuesve të partisë në pushtet;• Mobilizim kulmor të zgjedhësve opozitarë;• Riorjentim të rëndësishëm ndaj partive të tjera të një pjese tëzgjedhësve besnik deri atëherë.2. Të përgatitet lista e fakteve, të cilat mund të ndikojnëesencialisht gjatë përkufizimit të tri anëve të problemit:• Skandale të korrupsionit në Qeveri;• Mossuksesi i dukshëm në politikën ekonomike të Qeverisë, icili shprehet me krizë ekonomike dhe rritjen e papunësisë;• “Lodhje” te zgjedhësit nga qëndrimi i gjatë i partisë nëpushtet;• Paraqitja e figurave të reja dhe thirrje të reja të opozitës;• Përçarje e një pjese të elitës partiake të partisë në pushtet;• Paraqitja e konkurencës së fortë politike në hapësirën e vetelektorale;• Shenja të dukshme të mosbesimit ndaj Qeverisë në planinndërkombëtar.122

INFORMATA POLITIKE3. Caktohet ndikimi i çdo faktori të definuar në këtë mënyrë për tëgjitha anët e problemit, me ç’rast përkufizohet edhe shenja e ndikimit(rëndomë – domethënë se faktori e rrit/thellon problemin; - domethënë,anasjelltas, fakti e zvogëlon problemin).4. Te disa faktorë mund të bëhet edhe një hap prapa përpërcaktimin e shkaqeve të tij më kryesore. Për shembull, te faktori“mossukses i dukshëm në politikën ekonomike të Qeverisë”:• Rritje e lartë e papritur e papunësisë;• Rrënie e madhe e të ardhurave;• Rrënie e madhe ose kollaps i prodhimtarisë;• Shpërndarje e kapitalit.5. Sipas listës të krijuar në këtë mënyrë nga faktorët esencial tëproblemit formohet edhe lista e informacioneve të domosdoshme përzgjidhjen e problemit. Vlerësohen edhe burimet e mundshme tëinformacionit të saktë për to.Metoda e shemës kauzale është mënyrë e lehtë për tu ballafaquarme probleme. Kjo parimisht mund të shfrytëzohet edhe gjatë analizësdhe përkufizimit të alternativave të mundshme për zgjidhje tëmundshme (me ç’rast kjo rrugë – lëvizja nuk është “hap prapa”, por “happërpara”).123

Kapitulli 2. ANALIZA POLITIKEShema kauzaleSkandal për korrupsion nëqeveriMobilizim i dobët isimpatizuesve tëpartisë në pushtetSukses i dukshëm ipolitikës ekonomike të“lodhje” tek zgjedhësit ngaqëndrimi i gjatë i partisë nëpyshtetParaqitje e figurave të rejaporosi të reja te opozitaMobilizim kulmor izgjedhësve opozitarShkëputje e një pjese tëelitës partiake të partisë nëpushtetParaqitje e konkurentit tëfortë politik në hapsirënelektoraleShenja të dukshme të mosbesimitndaj qeverisë nëpushtetRiorientime në partitë tjera të zgjedhësvebesnik parakësaj124

Burime të informatave politikeINFORMATA POLITIKEInformatë politike është dokument për ngjarjet politike, që ështëdokumentuar në njëfarë mënyre dhe shpërndahet nga ndërmjetës tëndryshëm.Sipas llojit të dokumentit informata politike është:* E drejtpërdrejtë (fillestare);* E tërthortë (e dorës së dytë).Informata fillestare jepet drejtpërdrejtë nga dëshmitari i ngjarjes. Kjonuk do të thotë se ajo është objektive. Në çdo rast, në fakt bëhet fjalëpër informatë e cila nuk është transmentuar. Informata fillestare përfshinë:• Intervista me pjesëmarrësit në ngjarje;• Reportazhe nga lajmet e agjencive informative dhe të reporterëvetë dërguar (korrespodentë)• Rrëfime të pjesëmarrësve, politikanëve;• Të gjitha llojet e dokumentave të shkruara, të përgatitura ngapjesëmarrësit në ngjarje;• Referate për hulumtimin e mendimit publik, të përgatitura ngaagjenci sociologjike;• Informatë fillestare statistikore.Informata e dorës së dytë është e transmentuar, e cituar në mënyrëpërkatëse, e rezymuar, e rirrëfyer nga ndonjë ndërmjetës. Informata etërthortë rëndomë haset në:Komente dhe mendime për ngjarjet;• Vlerësime të qëndrimeve të shprehura nga pjesëmarrësit;• Analiza të situatës nga ana e ekspertëve dhe gazetarëve;• Kërkime, të cilat bazohen në rezultate të anketave sociologjike;• Hulumtime të politikës dhe shoqërisë me karakter më të gjërë.në:Varësisht nga ndërmjetësuesi informata politike mund të ndahet• Informatë e agjencive informative;• Informatë e mediumeve publike (shpesh shfrytëzohet informatae agjencive informative);• Informatë e mediumeve elektronike (shpesh shfrytëzohet informatae agjencive informative);• Informata të hulumtimeve;• Informatë nga kontaktet e drejtpërdrejta me qytetarët;125

Kapitulli 2. ANALIZA POLITIKE• Informatë nga materialet e ekspertëve;• Informatë nga buletinat zyrtar të organeve shtetërore.Lista nuk është mbyllur, por çdo ndërmjetës ka specifikat e veta sibartës i informatës politike. Specifika është me rëndësi për formimin edokumentacionit. Një pjesë e gazetave tani më hynë në internet dhemund t’i shfrytëzojnë që andej. E njejta gjë ka të bëjë edhe me disamediume elektronike. Qasja deri te agjencitë e mëdha informative ështëe mundshme nëpërmjet internetit. Por shërbimet e agjencive informativepaguhen.Varësisht nga burimi fillestar informata politike mund të ndahetnë:• Informatë e institucioneve zyrtare dhe e zëdhënësve të tyre;• Informatë e politikanëve dhe anëtarëve partiak;• Informatë e mediumeve (mediume publike, radio, televizioni);• Informatë e qendrave kërkimore (ekspertë);• Informatë e opinionit (mendimi publik, qytetarët).Varësisht nga statusi i saj informata politike është zyrtare dhejozyrtare. Këtu ndarja është e kushtëzuar. Informata jozyrtare shpeshështë e besueshme, por ajo nuk i imponohet opinionit. Kjo nuk do tëthotë se informata e besueshme në vetvehte është bartëse e sëvërtetës. Shpesh bëhet fjalë për “të vërteta të palakmueshme”, te të cilatnuk është me aq rëndësi përmbajtja e saj, por se kush e thotë atë. Nëshumë raste informata e besueshme përmbanë njohuri, që përhapenedhe nga qarqet më të mëdha të ekspertëve dhe të vëzhguesve të jetëspolitike. Informata publike nuk është më pak e rëndësishme se sa ajo ebesueshmja. Shumë hulumtime, për shembull, marrin nga informatatpublike njohuri esenciale, që janë më të rëndësishme se sa informata ebesueshme.Informata politike asnjëherë nuk është pa vlerë, përhapja e sajgjithnjë ka një qëllim, për të cilën shpesh flitet si informatë emanipuluar. Me këtë rëndomë nënkuptohet:• Informatë sygjestive me konkluza të caktuara (informata meintencë);• Informatë jo e saktë ose gjysëm e vërtetë (mashtruese,iluzione);• Informatë e pjesërishme, e njëanshme, e pasaktë.Shumë rallë informata në politikë është e çliruar nga manipulimi.Kjo nuk do të thotë se duhet hequr dorë që ta shfryrtëzojmë pjesën më126

INFORMATA POLITIKEtë madhe të informatës ekzistuese vetëm se dyshojmë se ështëmanipuluese.Detyrë: Klasifikoni në pajtim me shemën e sipërme këtëinformatë.“Moratorium ndaj veprimeve privatizuese të komunës do të urdhërojprefekti i kryeqytetit Stefan Sofijanski. I ka bllokuar bisedimet përshitje dhe zëvendësimet për një muaj, deklaroi dje ai. Prefekti vendosinë këtë mënyrë pas bisedimeve me prokurorin publik Nikolla Filçev tëhënën. Sofijanski e harmonizoi ndalesën me shefin e këshilltarëve tëqytetit Antoan Nikollov. Vendimi përfundimtar do të merret nëmbledhjen e komunës”. (Aneta Petkova, gazeta “Trud”, 10 maj 2000).Kritere1. Tipi i informatës2. Ndërmjetësuesi3. Burimi fillestar4. StatusiOrganizimi i informataveRëndomë informata politike është e madhe nga vëllimi prandaj ajovështirë shfrytëzohet. Detyra është që ajo të pastrohet dhe të rregullohetnë formë përkatëse duke marrë parasysh problemin e shtruar dhezgjidhjen e tij. Është me rëndësi që informata e fituar të jetë ellojllojshme: e drejtpërdrejtë dhe e tërthortë nga ndërmjetës dhe burimetë ndryshme, zyrtare dhe jozyrtare.Formimi i Dosjes informative (kovertës informative) për çdo problemtë shqyrtuar është kusht i rëndësishëm për të kuptuar dhe zgjidhur atëme sukses. Kjo dosje informative është pjesë e qasjes profesionale ndajzgjidhjes së problemeve.127

Kapitulli 2. ANALIZA POLITIKEShembull: Dosja informativeDosja informative i përmbanë këto elemente:1. Kronologjinë e problemit (radhitjen e ngjarjeve kryesore, që eformojnë problemin).2. Qëndrimet më esenciale të palëve të interesuara.3. Vlerësimet dhe qëndrimet zyrtare politike për esencën eproblemit dhe perspektivat e zgjidhjes së tij.4. Qëndrimi i mendimit publik ndaj problemit, përfshirë këtu edheanketat sociologjike dhe mendimet e gazetarëve kryesor.5. Materialet analitike të ekspertëve dhe specialistëve të problemit,përfshirë këtu edhe vlerësimin krahasues të përvojës së huaj.Grumbullimi sistematik i informatave është me rëndësi të posaçme,më shumë për problemet që zgjasin edhe ato të përhershme. Këtë nukmund ta bëjë vetëm një njeri ose një grup i vogël. Të shumtën e rastevepunë të përhershme për grumbullimin dhe organizimin e informatavepolitike u besohet shërbimeve të specializuara informative të partisë,grupit parlamentar, gazetës partiake ose qendrës analitike apo kërkimorespeciale.Çfarë informata? Grumbullimi i përhershëm i informatave është idomosdoshëm që të ndiqen proceset e rëndësishme politike, për tëcilat gjithmonë interes i posaçëm janë:• Përkrahja publike e sistemit politik, e institucioneve dherregullave të tij;• Popullariteti i partisë dhe i liderëve të saj;• Potenciali protestues në shoqëri dhe gatishmëria e mënyravetë ndryshme për të marrë pjesë në protesta;• Dinamika e simpative politike, përkrahja e status-kuosë osendryshime.Grumbullimi i përhershëm i informatave bëhet për shkak tëinformimit të bazës së të dhënave të indikatorëve të proceseve dheproblemeve, që janë në interesin tuaj. Indikatorët janë të dhëna qëmund të merren nga fusha e vëzhgimit të ngjarjeve dhe proceseve nëlëmin e vëzhgimit. Nëse interesohemi, ashtu siç ndodh edhe rëndomëkur merremi me politikë, për problemet e shqyrtuara apstrakte, tëpamundshme për t’i shqyrtuar drejtpërsëdrejt (potenciali protestues,128

INFORMATA POLITIKElegjitimiteti i sistemit politik, motive për ndryshime etj.) është e domosdoshmet’i zbulojmë ato indikatorë (tregues), të cilët mund t’i vëzhgojmënë jetën shoqërore dhe politike, dhe që sjellin informata për problemetnë interesin tonë.Shembull: Indikatorët e potencialit protestues.Ato mund të jenë për shembull ngjarjet e vëzhguara mëposhtë:• Përqindja e të anketuarve, e përgatitur për të marrë pjesë nëmitingjet protestuese;• Numri i grevave dhe i grevistëve në periudhën e caktuarkohore;• Numri i demostratave dhe i demostruesve në një periudhë tëcaktuar kohore;• Numri i ankesave individuale të bëra në institucione dhe nëadministratë për kohën e caktuar;• Numri i peticioneve të shkruara në një periudhë kohore tëcaktuar.Detyrë: Përpiloni listën e indikatorëve për popullaritetin e partisëdhe të udhëheqësve të saj.Bëhet fjalë për seleksionimin e shumë indikatorëve të popullaritetit,njohja dhe pranimi i partisë, i liderëve të saj, i mesazheve dhe projektevetë saj.1.2.3.4.5.129

Kapitulli 2. ANALIZA POLITIKEPuna me informata politikeGjatë punës me informatën politike është e domosdoshme të bëhetraport për disa specifika, në lidhje me vlerësimin e saj, me prodhimindhe zgjerimin e saj. Çdo informatë i nënshtrohet vlerësimit ngapikëpamja e dy kritereve esenciale:• Së vërtetës dhe• Dobisë.Vlerësimi i burimeve të informatësInformata politike i nënshtrohet vlerësimit nga pikëpamja e sëvërtetës së saj. Kjo është detyrë e vështirë, sepse çdo informatëpolitike në njëfarë mase është manipuluese (në fakt, me intencë, ecila e përzien të vërtetën me të pavërtetën). Vlerësimi i së vërtetësështë, gjithashtu edhe vlerësim i objektivitetit të informatës. Duhet tëdijmë se informatë objektive absolute politike nuk ekziston. Çështja nukështë se një informatë e këtillë a mund të prodhohet në përgjithësi.Çështja është se si të shfrytëzohet informata ekzistuese, duke marrëparasysh të vërtetën e saj (që është sinonim i shpresës). Këtu mund tëzbatohen disa rregulla, të cilat, në fakt janë të pafund dhe nuk duhet tëabsolutizohen. Ato kanë për qëllim vetëm të orjentojnë mendimin nëkriteret e mundshme të vlerësimit të shpresës së informatës. Thënëpërgjithësisht parimi është më shpresëdhënës nga informata e marrënga një njeri i ndershëm, se sa nga informata e njeriut që tani më e dinëse gënjen.Shembull: Kritere për vlerësimin e shpresës dhe objektivitetit tëinformatës.• Informata e dëshmitarit të drejtpërdrejtë është më shpresëdhënësese informata e burimit që nuk ka marrë pjesë.• Informata e të painteresuarit është më objektive nga informatae të interesuarit për zgjidhjen e problemit.• Informata e burimit të paangazhuar politik është më objektivese informata e burimit të angazhuar politik.• Informata e ekspertëve është më shpresëdhënëse nga informataqë vjen nga joprofesionist.• Informata e burimit të madh dhe me prestigj është më shpresëdhënësese informata prej ndonjë burimi të rastësishëm oseme pak burime.130

INFORMATA POLITIKE• Informata e shkruar është më shpresëdhënëse se sa e dëgjuar.• Informata e shumë burimeve është më shpresëdhënëse seinformata e një burimi të vetëm.Detyrë: Vlerësoni sipas kritereve të mëparshme këto informata:“Rënia e çmimeve të blerjes së prodhimeve bujqësore ështëpasojë e spekulimeve të stërshitësve, deklaruan në dhomënbujqësore në Rusen. Çmimi i qumështit ra deri 8-10 levë për litër, deri1,30 levë për kilogram të kafshëve të gjalla tani më blehet mishi iderrit transmenton Agjencia Telegrafike bullgare” (redaktuar nëgazetën (Novinar) 8 maj 2000.Informata politike pastaj vlerësohet në pajtim me dobinë e saj nëraport me:• Problemin e zgjidhur;• Politikën e përgjithshme të partisë;• Situatën e përgjithshme politike.Nuk ka informatë “të dëmshme”, në parim nuk duhet të hidhetinformata, vetëm se është në kundërshtim me pikëpamjet dhe kuptimettani më të formuara (shpesh paralajmëruese) ose sepse e ngadalësonvendimin e marr ose që është potencial.Informata duhet të klasifikohet nga aspekti i rëndësisë së saj si:• Me rëndësi prioritare;• E shkallës së dytë;• E padobishme në rastin e dhënë.Ajo ndihmon edhe organizimin e grumbullimit të informatave,rentabilitetin e tyre sipas shemës Cost-Effect. Gjatë zgjedhjes sëinformatës është e nevojshme të nisim prej informatës parësore, tëvërtetë dhe fillestare.Puna me llojet specifike të informatësInformata e mediave është me vëllim më të madh në informatatpolitike publike, prandaj ajo përmbanë pjesën më të madhe të“mosdobisë” (domethënë anë joesenciale, përsëritje, qasjesipërfaqësore, jo me kohë).131

Kapitulli 2. ANALIZA POLITIKEGjatë punës me informatat e mediave është mirë të kihen parasyshdisa parime, të cilat ndihmojnë për shfrytëzimin e saj efikas:* Linja e përbashkët e mediumeve (më tepër nga aspekti a ështëmë shumë proopozitës ose proqeverisë).* Autori i tekstit, përfshirë këtu a është kolektiv, ose a ështënënshkruar me pseudonim.* Burimet fillestare të theksuara dhe mundësia që ato të provohen.* Ekzistimi i korespondentëve tanë dhe i rrjetit mobil të reporterëve.* Përparësitë e informatës me vizion (ku është kryer, në çfarëkonteksti).Në këtë rast gjithashtu është me rëndësi edhe mjeshtria që tëndahen pohimet për faktet e ndryshme nga mendimet oseinterpretimet. Nuk duhet të hidhen poshtë faktet vetëm se janëinterpretuar në mënyrë të papranueshme për lexuesin. Përkundrazi.Është me rëndësi të nxirren informatë e dobishme dhe tekstedukshëm me intencë, të cilat shprehin mendime të papranueshme.Informata nga statistika, si dhe nga kërkime sociologjike, merrgjithnjë e më shumë vend në informatën politike. Mjeshtria eshfrytëzimit të informatës së këtillë është posaçërisht erëndësishme për një politikan të suksesshëm. Gabimi më ishpeshtë qëndron në atë se çdo informatë e këtillë, të cilën nuk ekuptojnë politikanët ose është në kundërshtim me pritjet e tyrehidhet poshtë si e pa vërtetë absolute ose manipulim.Në radhë të parë informata statistikore, edhe kur grumbullohetdhe paraqitet pa ndonjë qëllim manipulimi (shpesh qeveritë e bëjnëkëtë), mund të jetë e pasaktë, për shkak të vështirësive specifike tëgrumbullimit të informatës së këtillë (shpesh nga karakteri metodologjikdhe organizativo-financiar).Shembull tipik është informata për nivelin e papunësisë. Në tëshumtën e rasteve shfrytëzohen të dhëna të shërbimit të punësimit, i cilivetëm njofton për të papunësuarit e regjistruar. Kjo i lë anësh të gjithëata, që nuk janë regjistruar si të papunë (më shpesh të këtillë janë ataqë sa kanë dalur nga shkollat dhe universitetet, ata që sa po kanë kryershërbimin ushtarak, ata që punojnë përkohësisht shpesh me status tëparregulluar). Kështu statistika zyrtare për papunësi lë anësh, sipasshumë vlerësimeve, rreth një të katërtën e të papunëve real, por kjoështë si pasojë e metodologjisë së papërsosur. Prandaj të dhënat ekëtilla duhet të krahasohen me konkluzat e hulumtimeve sociologjike.132

INFORMATA POLITIKETë dhënat e anketave sociologjike po bëhen burim gjithnjë e më erëndësishëm i informatës politike. Është përhapur mendimi se me këtotë dhëna bëhen manipulime.Në realitet ekzistojnë shumë shembuj të manipulimeve të këtilla,por në të shumtën e rasteve bëhet fjalë më tepër për problememetodologjike ose për interpretimin e të dhënave. Një anketësociologjike në Bullgari, rëndomë bëhet, nëpërmjet ekzemplarit tërastësishëm, nga popullsia e moshuar, që përfshinë mijëra njerëz, tëshpërndarë anembanë vendit. Hulumtimi është mjaft i shtrenjtë, prandajnuk ekzistojnë agjenci, të cilat do ta organizonin, vetëm që pastaj t’ishpallin të dhënat e supozuara. Problemi qëndron në aftësinë qëkonkretisht të shfrytëzohen të dhënat e anketave sociologjike.Nëse të dhënat e këtilla shfrytëzohen në mënyrë korekte, ato janëburim esencial i informatës për gjendjen e mendimit publik përtendencat ekzistuese. Në pritjet politike të mendimit publik dhe tëvlerësimit të tij janë më esenciale si motiv për sjellje politike, se sa tëdhënat faktike për njëfarë gjendje objektive të gjërave. Kështu përshembull, nëse shumica e popullsisë është e bindur se gjatë dy viteve tëfundit gjendja është dobësuar, kurrfarë informate statistikore objektivenuk mund ta bind në të kundërtën, nëse njerëzit në jetën e tyre tëpërditshme nuk gjejnë dëshmi për këtë.Rezultatet e anketave sociologjike janë më interesante nga aspektii procesit politik, që nuk mund të hulumtohet në mënyrë tjetër: përbërjasociale profesionale dhe e moshës e elektoratit politik, lidhja ndërmjetvlerave të caktuara dhe bindjeve politike në vetëdijën masive, ideologjiadominuese në vetëdijën shoqërore. Një informatë e këtillë të paktën deritani nuk mund të sigurohet me metoda të tjera.Shembull: Komentimi i rezultateve të hulumtimeve ndërkombëtare.Detyrë: Nxjerrni konkluza nga tabela për dallimet ndërmjetelektoratit të partive politike.Tabela e pyetjeve “për cilën parti do të votoni, nëse së shpejtimbahen zgjedhjet parlamentare?” dhe “a jeni të kënaqur ngagjendja e demokracisë në Bullgari?”133

Kapitulli 2. ANALIZA POLITIKEA jeni të kënaqur nga demokracia në Bullgari?Për cilënparti dotë votoni?Shumë Deri diku Pak Aspak Nuk ediPapërgjegjeLSD238.3%14351.6%7527.1%227.9%62.2%82.9%277100.0%PCB21.3%138.5%2617.0%10568.6%53.3%21.3%153100.0%DPS2 4.3% 613.0%1634.8%817.4%1021.7%48.7%46100.0%Të tjera1216.7%2940.3%2838.9%11.4%22.8%72100.0%Nuk dotë votoj15%3716.9%5625.6%9242.0%156.8%188.2%219100.0%Nuk e di2013.2%5335.1%5536.4%1811.9%53.3%151100.0%Pa përgjegjeGjithsej16%127,4%5634,6%5835.8%95.6%2616%162100.0%29 251 320 379 64 65 1.108Informata e drejtpërdrejtë. Në veprimtarinë politike rëndësitë posaçme ka informata, e marr drejtpërdrejtë nga qytetarët gjatëtakimeve të posaçme ose të rastit. Informata e këtillë nuk duhet tëshihet si joesenciale. Ashtu siç nuk duhet të demostrohet interesartificial ndaj saj.Ky lloj i dokumentimit mund të jetë shumë i dobishëm, por vetëmnëse dokumentohet në mënyrë sistematike. Në këtë rast është merëndësi të nënvizohen në vija të përgjithshme burimet dhe konteksti(çfarë qytetari, në cilën komunë). Është bërë modë që në shkencatsociale të shfrytëzohen të ashtuquajturat “intervista jostandarde”. Bëhetfjalë për bisedë të lirë në temë të shpallur më parë nga sociologu, e cilaincizohet (dokumentohet) dhe pastaj analizohet. Mënyra se si njerëzit erëndomtë i trajtojnë çështjet politike, terminet, me të cilat i ndërtojnë134

DOKUMENTE ANALITIKE NË POLITIKËpikëpamjet e veta për politikën janë mjaft të rëndësishme për politikën.Njohuritë për këtë e lehtësojnë komunikimin politik me zgjedhësit,ndihmojnë të kuptohen më mirë problemet politike, të formulohet rendi iditës.Me interes të posaçëm është informata e marr gjatë takimeve mepërfaqësuesit e grupeve të caktuara profesionale (takime me biznesmenë,ato sindikale, me mjekë, me arsimtarë). Specifika e informatës sëfituar është rëndomtë e pazëvendësueshme, por me rëndësi është qëajo të përpunohet për qëllime të caktuara. Qëllimi është identifikimi imendimit publik si tërësi “oratorësh” të bashkësive të ndryshme. Pasçdo mendimi të shprehur, në fakt fshihet grupi më i madh, i cili i ka tënjejtat pikëpamje, ja pra, përse është qenësore grumbullimi i informataveedhe nëpërmjet këtyre rrugëve.DOKUMENTE ANALITIKE NËPOLITIKËNë kuadër të analizës politike ekzistojnë lloje të shumta të dokumentavepak a shumë të standartizuara analitike, me ndihmën e tëcilave mund të bëjmë strukturën e një problemi të caktuar politik, tëveçojmë zgjidhjen e tij më të mirë, të ndjekim lindjen dhe zhvillimin e tij,të përgatisim analiza të situatës, paraelektorale dhe analiza të tjera.Këtu do të shqyrtohen dy dokumenta të këtillë - dokumenti përqëndrimin politik dhe dokumenti për vërejtje para kohe.Dokumenti për qëndrimin politikQëllimi i dokumentit për qëndrimin politik (DQP) është të përpunojëanaliza dhe propozime se si mund të përmirësohet politika ekzistuese.Me të formulohet mesazhi i zgjidhjes, që jep mundësi për aktivitete nëpajtim me parimet dhe rregullat e caktuara në mjedisin e caktuar gjatësituatës. Ky është dokument, që dedikohet për tu ndihmuar atyre, qësjellin vendime, të zgjedhin politikën më të mirë për zgjidhjen e problemittë caktuar.135

Kapitulli 2. ANALIZA POLITIKENjë analizë e këtillë mund të bëhet në nivel lokal, kombëtar dhendërkombëtar.KarakteriDQP paraqet njërën nga format më elementare të analizës politikedhe të tekstit të ndërtuar politik.Rëndomë ai ka të bëj me një problem politik dhe i adresohet oseorganit shtetëror ose organit partiak. Është e mundshme gjithashtu, qëai t’i prezentohet edhe i publikuar për të dokumentuar qëndrimin e njëpolitikani ose një organizate politike për problemet e caktuara.DQP preokupohet me problemin aktual të politikës. Ai nuk ka objektngjarjet historike ose parashikimet për të ardhmen.Objekti i tij duhet të caktohet saktë si problem “i ngushtë” politik.Forma dhe përmbajtjaForma e DQP-së përcaktohet nga specifika e saj. Ajo ka qëllimthjesht të limituar të vë në dukje personat përgjegjës politik (ose tëinformojë publikun) rreth asaj që ata duhet të dijnë për të marr vendimpërkatës, në radhë të parë:* Natyra dhe përfshirja e problemit* Karakteristikat relevante rreth obcioneve ekzistuese (variante)për zgjidhjen e problemit* Zgjidhja më e mirë e problemitÇdo DQP duhet të përmbajë pesë elemente themelore:* Faqen kryesore;* Rezymenë, që e arsyeton përmbajtjen e dokumentit;* Tekstin themelor;* Shënimet rreth burimeve të informatës;* Kontributet.RezymejaVjen menjëherë pas faqes kryesore. Ajo përbëhet nga jo më shumëse një faqe. I dedikohet lexuesit, i cili duhet ta merr shpejt informatën. Ipërmbanë idetë kryesore, të cilat janë përpunuar tërësisht në tekstinkryesor. Rëndom ato janë fjali sqaruese të çdo pjese të tekstit.Qëllimi i rezymesë është të bëjë të mundshme të kuptohenidetë kryesore në dokument për një kohë më të shkurtë.Me një shikim duhet të përfshihet i tërë problemi, alternativat emundshme për zgjidhjen e tij si dhe porosia e juaj. Përmbajtja erezymesë ndjek përmbajtjen e tekstit kryesor. Prandaj, ajo duhet të136

DOKUMENTE ANALITIKE NË POLITIKËshkruhet pasi të përfundojë teksti. Fjalia fillestare e rezymesë rëndomëështë: “Problemi qëndron në atë se ... “AplikimiQëllimi i aplikimit është të japë informatën e domosdoshme, e cila iplotëson faktet në tekst. Këto mund të jenë harta, diagrame, statistika,artikuj, referate qeveritare dhe vendime.Të gjitha burimet e informatave në DQP duhet të citohen saktë dhenë mënyrë korekte.Çka duhet të përmbajë teksti?1. Përkufizim të qartë dhe përmbajtësor të problemitA) Sqarimi i historisë së problemitB) Përshkrimi i tërësisë së problemit2. Zgjidhjet e mundshme për probleminA) Zgjidhja e parë e mundshme çdo herë është që të mosndërmerret asgjë1. Vlerësimi i përparësive (dobive) të kësaj alternative2. Vlerësimi i mungesave (dëmeve) të kësaj alternativeB) Alternativa e parë e mosmarrjes së aktiviteteve1. Vlerësimi i përparësive (dobive) të kësaj alternative2. Vlerësimi i mangësive (dëmeve) të kësaj alternativeC) Alternativa e dytë e mosmarrjes së aktiviteteve1. Vlerësimi i përparësive (dobive) të kësaj alternative2. Vlerësimi i mangësive (dëmeve) të kësaj alternative3. Porosia e saktë për ndërmarrjen e aktiviteteve, e përbërënga dy pjesë:A) Porosia për vetë politikënB) Porosia për zbatimin e sajEkzistojnë dy rregulla kryesore për përcaktimin e vëllimit tëinformatës, që do të përfshihet në DQP:137

Kapitulli 2. ANALIZA POLITIKEE paraInformata duhet të mjaftojë për marrjen e vendimit të drejtë.Duhet të ekspozohen të gjitha faktet e nevojshme. Nëse është lënëanash ndonjë fakt kryesor, me siguri se do të merret vendim i gabuar.Asnjëherë mos i lini anash faktet e rëndësishme vetëm se ato nukpërmbajnë porosinë tuaj. Shkruani DQP-në nga pozita e anëtarit tështabit për personin të cilit ia drejtoni. Si i këtillë roli i juaj është që tainformoni eprorin. Marrja e vendimit është përgjegjësia e tij. Më mirëështë ai të zgjedh alternativë, të ndryshme nga porosia e juaj, por embështetur në të gjitha faktet e rëndësishme, se sa të merret vendimi gabuar për shkak të informatës joadekuate.E dyta:Duhet shmangur distancës tepër të madhe të DQP-së. Përfshinivetëm atë informatë, e cila është e dobishme për të marr vendimin ecaktuar. Nëse për shembull, problemi është në masat kundër krimitnë një komunë specifike, është pikëpyetje a thua statistika kombëtarepër gjendjen e krimit do të jetë e nevojshme. E njejta gjë ka të bëjëedhe me qëndrimin e përgjithshëm teorik për shkaqet e krimit ekështu me radhë.Përkufizimi i problemitPërkufizimi i problemit shpesh është detyra më e rëndë gjatëpërpunimit të DQP-së. Problemi esencial mund të jetë ndonjë tjetër, dhejo ai që na duket në shikim të parë. Një gjë e këtillë mund të na shpie nëzgjidhje të gabueshme.Gabim më i shpeshtë është përzierja e (nevojave) me “problemet”.Për shembull mund ta përcaktojmë problemin kështu:“Problemi qëndron në atë se komuna X ka nevojë për spital të ri”.Nëse në fakt, parashtrojmë pyetje - përse ajo ka nevojë për spital tëri, përgjegjja mund të jetë për shembull: “sepse ndihma e parë në këtëkomuna është joefikase”. Me fjalë të tjera problemi i vërtetë (gjendja evështirë e ndihmës së shpejtë në komunë) mund të mos kërkojë spital tëri.Problemet kryesisht përbëhen nga:* Mungesa e diçka të nevojshme për siguri, shëndet, mirëqenie etj.* Pengesa për të njëjtën punë138

DOKUMENTE ANALITIKE NË POLITIKËShembull:Përkufizimi i problemitBisedë tipike për përcaktimin e problemit real ndërmjet analistit (A)dhe kolonelit të policisë në qytetin X (B) do të zhvillohej për shembullkështu:A: Zotëri kolonel cili është problemi më i rëndësishëm, me të cilinballafaqohet shërbimi i juaj policor në këtë moment?P: Kemi nevojë për shumë nëpunës policor.Nëse përcaktimi i problemit përfundon në këtë moment, rezimeja eDQP-së do të ishte kështu:Problemi qëndron në numrin e pamjaftueshëm të nëpunësvepolicor në qytetin X.A) Nga viti 1993 e këndej në shërbimin policor të qytetit X nuk janëemëruar nëpunës të ri policor.B) Në të njejtën periudhë shkalla e kriminalitetit është rritur 22 përqind.1. Kryeshefi i policisë në qytetin X sheh katër mundësi:A) Mundësia e parë është të mos ndërmerret asgjë. Në këtë pozitëshkalla e kriminalitetit do të rritet ndërsa qytetarët do të jenë më pak tësigurtë.B) Zgjidhja e parë alternative është që t’i hidhen 200 mijë levafushave të ndryshme të buxhetit të komunës dhe të emërohen shtatënëpunës të ri policor. Buxheti i shërbimeve të tjera të komunave tani mëzvogëlohet.C) Zgjidhja e dytë alternative është që të rriten taksat lokale për 200mijë leva dhe të emërohen nëpunës të ri. Në këtë mënyrë do tëplotësohej një pjesë e nevojave.D) Zgjidhja e tretë alternative është të rriten taksat lokale për 500mijë leva dhe të emërohen 10-14 nëpunës të ri policor. Në këtë pozitëmund të pritet që të zvogëlohet edhe shkalla e kriminalitetit. Janëparaparë edhe disa rezultate negative ndaj ekonomisë lokale.2) Rekomandohet që të ndiqet alternativa D. Problemet ekriminalitetit në qytet janë aq serioze, sa që zgjidhja e tyre ka përparësipara vështirësive të mundshme në ekonominë lokale.Në fakt përpjekjet për definimin e problemit nuk ndalen këtu porvazhdojnë.A: Përse u nevojiten më shumë nëpunës?139

Kapitulli 2. ANALIZA POLITIKEP: Gjatë pesë viteve të fundit vjedhjet e automjeteve janë shtuar50% dhe personeli ynë i tashëm nuk mjafton që të ballafaqohet me këtëproblem.A: A është atëherë problemi esencial rritja më e madhe e vjedhjevetë automjeteve?P: Po, ashtu është.A: A janë propozuar rrugë të tjera për zvogëlimin e vjedhjeve tëautomjeteve?P: Nëse shumica e vjedhjeve janë bërë nga të rinjë, disa propozojnëdënime më të rënda ose vënien e orës policore pas orës 22. Të tjerëtpohojnë se është shumë lehtë të vidhen automjete dhe propozojnë qëkomuna të miratojë (ose Parlamenti) një ligj, që kërkon vënien ealarmeve në të gjitha automjetet e reja, të cilat regjistrohen këtu.Pas përfundimit të kësaj bisede DQP do të duket krejt ndryshe:1. Problemi qëndron në rritjen e vjedhjeve të automjeteve në qytetinX nga 10 mijë të vitit 1993 deri më 15 mijë në vitin 1998.A) Janë cënuar të drejtat e pronarëve, nëse 50% e vjedhjeve nukjanë zbuluar, a 60% e automobilave të kthyer janë dëmtuar.B) Kontributet për sigurimin e automjeteve në qytetin X janë rritur220 % në këtë periudhë.2. Evidente janë katër alternativa për zgjidhjen e problemit:A) Mundësia e parë është të mos ndërmerret asgjë. Vjedhjet eautomjeteve do të vazhdojnë të rriten.B) Zgjidhja e parë alternative është të emërohen 14 nëpunës të ripolicor që do të kërkojnë mjete në lartësi prej 500 mijë leva në vjet.C) Zgjidhja e dytë alternative është të shpallet orë policore për tërinjtë deri 18 vjet pas orës 22, sepse 45 % të vjedhjeve janë bërë nga tërinjtë e kësaj moshe në kohën prej orës 22 deri 07. Gjatë kësaj pozite dotë preken të drejtat e qytetarëve të cilët u përmbahen ligjeve.D) Alternativa e tretë është që t’i bëhet propozim këshillit tëkomunës të kërkojë vënien e alarmeve në automobilat e rinjë. Rritja eçmimit të automobilave të rinjë do të jetë rreth 100 leva.3. Rekomandohet që të ndiqet obcioni D.Krahasimi ndërmjet dy DQP tregon qartë se zgjidhja e problemevereale varet nga përcaktimi i tyre i drejtë. Përkufizimi i gabuar rëndomëshpie në zgjidhje të gabuar.140

DOKUMENTE ANALITIKE NË POLITIKËPrejardhja dhe mjedisi (konteksti i problemit)Pasi problemi është përkufizuar saktë dhe qartë hapi i ardhshëmështë që të dihet* Si lindi* Sa është seriozNëse problemi është përcaktuar si rritje e vjedhjeve të automobilavenë qytetin X, në DQP duhet të përfshihet lëvizja e këtyre vjedhjeve nëqytet. Përshkrimi duhet t’i theksojë periudhat e fundit, posaçërisht ato,kur ajo paraqitet në mënyrë më intensive.Edhe pse shpesh është shumë vështirë të caktohet shkaku për njëproblem të veçantë, duhet bërë përpjekje të zbulohet zgjidhja emundshme, vetëm nëse njihet shkaku. Rëndomë kërkohet shkaku idrejtpërdrejtë. Për shembull të rinjtë nën 18 vjet bëjnë më shumë vjedhjetë automobilave në qytetin X, dhe kjo mund të jetë si pasojë e politikësnë arsim, e përdorimit të mjeteve narkotike, ose të faktorëve të tjerë. Nëkëtë gjendje mënjanimi i shkaqeve duhet të përfshihet në alternativat egjetjes së zgjidhjeve.Pasi do të përshkruani lindjen e problemit sqaroni edhe vëllimin e tij(seriozitetin, rëndësinë). Në lidhje me shembullin tonë kjo mund tërealizohet kur do të prezantohen të dhëna të statistikës kriminale, tënumrit të qytetarëve që janë prekur nga krimi, pasojat ekonomike.Formulimi i alternativave për zgjidhjen e problemitSi politikan pasi i keni dhënë përgjegje pyetjeve, “cili është problemii saktë? Si lindi? Çfarë rëndësie ka?”, pyetja e ardhshme që do taparashtroni është:“Cilat janë alternativat e mia për zgjidhjen e këtij problemi?”Që t’i caktoni këto alternativa është e nevojshme t’i përshkruaniqasjet e ndryshme për zgjidhjen e problemit, dhe jo vetëm tënumëroni masat e ndryshme, që duhet të ndërmerren dhe që duhet tëjenë në kuadër të një qasjeje.141

Kapitulli 2. ANALIZA POLITIKEAlternativat në DQP janë të ndryshme, në mënyrë reciprokepërjashtojnë qasjet për zgjidhjen e problemit. Nëse njëalternativë është pranuar, të tjerat duhet lënë anash.Në rastin tonë PA për shembull mund t’i caktojë këto alternativa:A. Të mos ndërmerret asgjë;B. Të merret vendim që i bën të pamundshme vjedhjet;C. Të vërtetohet këshilltari për sjelljen e projekt-zgjidhjeve tëkëtilla;D. Të përgatitet mendimi publik për zgjidhjen e tillë.Në fakt, këto “alternativa” nuk janë asgjë më shumë veç se hapa tëveçantë për realizimin vetëm të një alternative - zbatimi i ligjeve adekuate.Alternativat të cilat përjashtohen reciprokisht (në planin politik dhepraktik) janë në rrugë për zgjidhjen e problemit. Nëse alternativat janëformuluar drejt, çdo njëra prej tyre duhet të jetë e mjaftueshme përzgjidhjen e problemit. Nëse për shembull vendosni të realizoni një osemë shumë alternativa në të njejtën kohë, ju do të ballafaqoheni me mendiminpublik, nëse çdo njëra prej tyre i prek qytetarët. Më lehtë do tëmund t’i bindni për nevojën e realizimit të njërës se sa të më tepër alternativave.Krahasimi i alternativave për zgjidhjen e problemitPër çdo alternativë ekzistuese duhet të përcaktohen, së pari përparësitëe saj (dobitë, përfitimet) dhe së dyti çmimi i saj, (shpenzimet).Përparësitë (përfitimet) janë rezultatet e pritura pozitive.Çmimi (shpenzimet) përfshinë kohën, paratë, burimet enevojshme si dhe rezultatet e mundshme negative.Ashtu si përfitimet edhe shpenzimet mund të përfshijnë faktorë ekonomik,social, politik e të tjerëShembull:AlternativaPërfitimet nga përmirësimi i parkut të qytetit mund të përfshijë:1. Përmirësimin e cilësisë së jetës për ata që jetojnë rreth parkut;2. Rritja e vlerës së tokës rreth parkut;3. Përkrahje më e madhe politike nga ato që jetojnë rreth parkut;4. Përmirësimi i situatës ekologjike në qytet;142

Shpenzimet mund të përfshijnë:DOKUMENTE ANALITIKE NË POLITIKË1. 500.000 levë;2. Më pak burime për projekte të tjera të komunës;3. Opozitë politike të rajoneve të tjera të qytetit.Në DQP duhet të përfshihen të gjitha përfitimet dhe humbjet emundshme. Asgjë nga to nuk duhet të përjashtohet për çfarëdo llojshkaqesh, sepse rezultati mund të shkaktojë zgjedhjen e alternativës mëtë keqe.Analiza e humbjeve dhe përfitimeveQë të analizohen përfitimet dhe humbjet e çdo alternative është enevojshme, në radhë të parë, që ato të radhiten.Shembulli i përmendur më sipër:Alternativa e parë: Të mos ndërmerret asgjë.Përfitimi 1: Shkurtohet shpenzimi i mjeteve (500.000 levë)Përfitimi 2: Personeli mund të orjentohet në projekte të tjera(mund të llogaritet si numër i personelit X rroga e punës).Humbja 1: Keqësimi i situatës në park dhe e paisjeve të tij (përshkak të inflacionit gjatë kohëzgjatjes, shpenzimet e meremetimit ose tëndryshimeve do të rriten për 200.000 levë. Në një situatë të këtillëshpenzimet e ardhshme vlerësohen në 700.000 levë).Humbja 2: Zvogëlimi i vlerës së pronësisë tokësore (gjithashtuedhe kjo mund të llogaritet).Humbja 3: Pakënaqësia e popullsisë në rajon - vështirë do tëmatet. Prandaj në këtë lloj të analizës elementare rëndomë shkohet kahshkallëzimi - shkallë më e lartë, mesatare, dhe e ulët, e pakënaqësisë.Rezymeja e analizës përfitim – humbjeAlternativa Përfitime HumbjeNuk ndërmerretasgjëTë përmirësohettërësishtmenjëherëKursehen mjete dhepersoneli…Parku do tëshfrytëzohetmenjëherë:mënjanohet inflacioniKeqësim…Shpenzime për ndërtim(500.000 levë)143

Kapitulli 2. ANALIZA POLITIKETë përtrihetgradualishtShfrytëzim i pjesshëmi parkut edhe taniShpenzime ndërtimi(200.00 levë)momentalisht, 300.000levë gjatë tre viteve tëardhshmePërgatitja e rekomandimeve për zgjidhjen e problemitQëllimi i përgatitjes së DQP-së është që t’i ndërtoni qëndrimet tuajapër politikën e nevojshme ose të veprimit politik.Ky qëndrim duhet të jetë i qartë dhe joantagonist.Dokumenti do të jetë më efektiv nëse alternativat i përshtatni nëatë mënyrë që alternativa që ju e propozoni të jetë e fundit. Supoziminuk duhet të jetë në raport të obcionit, i cili nuk ekziston në listën ealternativave. Ai duhet të sqarojë përse alternativa që e keni zgjedhur juështë më e mirë nga ato që janë lënë anash. Kjo sjellë përfitime më tëmëdha dhe humbje më të vogla.Pjesa aplikative e porosisë suaj duhet të synojë jo vetëm se ç’duhetbërë, por edhe të sqarojë se si të bëhet ajo.Me fjalë të tjera analisti duhet t’i detajizoj, në disa hapa të qartë dhetë ndarë, se çfarë aktivitetesh duhet të kryhen që porosia të realizohetnë praktikë.Ti kthehemi shembullit me vjedhjen e automobilave në qytetin X.Pasi është bërë porosia në bazë të analizës përfitim-humbje dhe tëkrahasimit me alternativa tjera, pjesa përfundimtare e porosisë mund tëduket kështu:Që të kryhet kjo porosi, u rekomandojë autoriteteve vendor që t’indërmarrin këto aktivitete:1. Pasi të konsultohen me organet kompetente të formulojnëprojekt-zgjidhje, që në mënyrë minimale do t’i përfshijë këto kushte:A) Lejohen vetëm disa lloje të auto-alarmeve.B) Llojet e zgjedhura të auto-alarmeve janë të detyrueshme përtë gjitha automobilat e rinjë të regjistruar pas 1 janari të vitit 1999.C) Nuk do të regjistrohet automobili i cili nuk i plotëson këtokushte.144

DOKUMENTE ANALITIKE NË POLITIKË2. Të vehet kontakt me këshilltarët komunal dhe të përgatitetplani si vijon:A) Të përcaktohen propozues të projekt-zgjidhjes.B) Të sigurohet përkrahje e këshilltarëve për miratimin e tij.C) Përkrahje e mendimit publik dhe mbështetje për projektzgjidhjen.Detyrë: Përgatitja e DQP-sëPartia politike X ka humbur numër të konsiderueshëm tëzgjedhësve. Pas këtyre humbjeve si joproporcionale theksohet humbja evotuesve-të rinjëve.Shprehen mendime se shkaqet rreth kësaj janë mospëlqimi iprogramit partiak për këtë grup zgjedhësish, sundimi më i gjatë iudhëheqësisë partiake, mosekzistenca e formës adekuate për punë metë rinjë e të tjera.Ndërmerren masa përkatëse për kthimin e besimit të këtyrezgjedhësve, me vënien e kuotave për të rinjë deri 25 vjet në organetudhëheqëse partiake të të gjitha niveleve, rritjen e organizatës partiaketë të rinjëve, vënien e formave të reja të veprimit politik e të tjera.Përpunoni DQP, përcaktoni problemin, lindjen e tij dhe rëndësinë,me ç’rast do t’i paraqisni zgjidhjet e tij të mundshme dhe do tarekomandoni më të mirën nga to.Raporti për paralajmërime me kohëA mund të parashihen gjërat në politikë? Në politikërëndomë konsiderohet se menaxhimi, në fakt është parashikim.Shkathtësia që të parashihen situatat në jetën politike është një ngacilësitë më të rëndësishme të politikës.Në shumë raste politikanët dhe ekspertët e tyre mbështeten nëintuitën. Edhe kur i përdorin teknikat e parashikimeve, ata gati asnjëherënuk dalin jashtë ekstrapolarizimeve të zakonshme të përshkrimit tëtendencave në jetën politike apo në zhvillimin ekonomik.Për shembull, nëse ekzistojnë tendenca për shtimin e papunësisë,më lehtë është që kjo të ekstrapolarizohet në të ardhmen (gjatë një apody viteve të ardhshme) dhe të bëhen konkluzione në bazë të pritjeve përshtimin e papunësisë. Në të njejtën mënyrë mund të bëhen ekstrapolarizimepër zhvillimin e tendencave politike, siç është rënia e besimit ndaj145

Kapitulli 2. ANALIZA POLITIKEnjë qeverie ose ndaj partisë në pushtet, shtimi i potencialit protestues etjerë. Ekstrapolarizimet, në fakt janë mjete jo të sigurta për parashikimine proceseve politike.Vëzhgimi sistematik i proceseve shoqërore, ashtu edhe i shfrytëzimittë parashikimit të konkluzave teorike lejon ndërtimin e sistemit të “paralajmërimittë parakohshëm”. Bëhet fjalë për konstruimin e rrjetit tëindikatorëve, i cili bën kombinimin e njohurive të lidhjeve të rëndësishmeshkak-pasojë dhe për supozimet për të ardhmen e mundshme.Shema teorike e indikatorëve e paralajmërimittë hershëm duket kështuFusha e Shkaku i përgjithshëm Ngjarja e ardhshmee vëzhgimitFusha e vëzhgimitIndikatoriEfekti në rastin konkret është njëkohësisht edhe rrezik dhemundësi fatlume nga aspekti i vëzhguesit.Rreziqet mund të jenë të ndryshme:* Të krizës politike;* Të konflikteve etnike;* Të luftës;* Të revolucionit;* Të grushtshtetit.Mundësitë fatlume mund të jenë:* Ndryshime të klimës më të mirë investuese;* Fitore e partisë përkatëse në zgjedhjet parlamentare;* Rritje e prestigjit të përkrahësve të partisë ose qeverisë.Formimi i sistemit të indikatorëve për paralajmërim të hershëm nëparim kërkon kontinuitet të punës në ekip nga ekspertë dhebashkëpunëtorë të agjencisë për marrje të informaacioneve. Rëndomësistemet e këtilla përkrahjen nga shërbimet qeveritare me ndihmën eorganizatave ndërkombëtare. Në një varg rastesh sistemet e paralajmërimevetë hershme organizohen nga organizata joqeveritare ndërsa prodhimii tyre kërkohet nga kompanitë e mëdha të cilat interesohen për146

DOKUMENTE ANALITIKE NË POLITIKËvlerësimin e rrezikut të investimeve dhe të situatës së përgjithshmepolitike.Sistemi i paralajmërimit të hershëm i përfshinërëndomë këto periudha:1. Studimet e hulumtimeve akademike, të cilat janë burim iditurive teorike në lidhje me shkaqet dhe pasojat dhe indikatorët emundshëm për këtë.Studijohen artikuj dhe tekste relevante të tjerë. Nga çdo tekstnxjerren modele sqaruese për ngjarjet që janë me interes për ne.Qëllimi është të marrim përgjegje teorike për pyetjen:”Prej çka varetrreziku për ...?”. Autorët e ndryshëm japin përgjegje të ndryshme,detyra e ekipit të ekspertëve është të bëj zgjedhjen e modelevesqaruese. Qëllimi është që të zgjidhet lista relevante e atyreshkaqeve të dukurive që janë me interes për ne, vëzhgimi i të cilavemund të na ndihmojë t’i parashohim paraqitjet e këtyre dukurive.Pastaj ekipi i ekspertëve bën listën e indikatorëve që sjellin informacionenë lidhje me shkaqet. Rëndomë lista e indikatorëve ështëbazë e testit së shpresës, me ç’rast shfrytëzohen të dhënat historiketani më të mbledhura.2. Në mënyrë sistematike dhe rregullisht mblidhen të dhënat përtë gjithë indikatorët. Këto veprimtari paraqiten gjithashtu edhe simonitoring. Mundësia e paraqitjes së ngjarjes që na intereson varetnga dinamika e ndryshimeve në vlerat e indikatorëve të vëzhguar.Pasi rëndomë nuk e dimë paraprakisht, se si janë vlerat kritike tëindikatorëve (për shembull, si është vlera kritike e nivelit tëpapunësisë, që të supozojmë se ajo do të shkaktojë protesta masivesociale), është e nevojshme të mblidhen informacione në njëperiudhë më të gjatë kohore si dhe të krahasohen këto informacioneme ngjarjet reale që të vlerësohen kufijtë kritik të indikatorëve.Zgjedhja e intervalit kohor varet nga natyra e indikatorëve (viti,tremujori, muaji). Rëndomë kjo lidhet edhe me punën e statistikëskombëtare, që është burim themelor i informimit te sistemi i paralajmërimittë hershëm, edhe pse jo i vetëm.3. Kuptohet se në bazë të informatës së këtillë të fituar për indikatorëtmund të përgatiten indeksa më të gjithanshëm.Më shpesh, sistemet e sinjalizimit të parakohshëm formohen përvëzhgimin e proceseve të ndërlikuara, të cilat zhvillohen shumë ngadal,por që përmbajnë potencial për ndryshimin rrënjësor dhe të shpejtë. Përshembull: rreziku nga kryengritja, nga konflikti social, nga konflikti etnik,nga destabilizimi politik. Indikatorët e sinjalizimit të parakohshëm nuk147

Kapitulli 2. ANALIZA POLITIKEaplikohen për procese, që zhvillohen shpejtë dhe zgjasin shkurt, si përshembull, për përcaktimin e nivelit kritik të tensioneve gjatë krizave.Detyrë: Ofroni një sistem të indikatorëve për sinjalizim tëparakohshëm në komunë ...IndikatoriÇfarë vëzhgon?Sistemi i sinjalizimit të parakohshëmnë BullgariNë Bullgari tani më ekziston një sistem i këtillë, i formuar në kuadërtë projektit të përkrahur nga programi i Kombeve të Bashkuara përzhvillim (UNDP). Projekti ka nisur pas vitit 1997 dhe qëllimi i tij është qëtë “sinjalizojë parakohe” për mundësitë e krizave të ashpëra politike, siçishte kriza në fund të vitit 1996 dhe në fillim të vitit 1997.Sistemi i sinjalizimit të hershëm bazohet në ndjekjen e rregullt të 45indikatorëve kryesor, të futur në grupe në shtatë fusha themelore:1. Niveli i të ardhurave;2. Sistemi financiar i vendit;3. Sistemi i sigurimit social;4. Siguria e vendit të punës;5. Stabiliteti politik;6. Tensione etnike;7. Siguria personale;Modeli teorik supozon se këta indikatorë bashkarisht e përcaktojnënivelin e përgjithshëm të stabilitetit social, ndërsa luhatjet e ashpërsuara(në drejtim negativ) të indikatorëve e sjell informacioni i grumbullimit tësupozimeve për shpërthim të pakënaqësisë sociale dhe të konfliktitpolitik.Çdo dy muaj ekipi përgatit Raport për sinjalizim të hershëm, i cilipërmbanë informata të indikatorëve dhe konkluzione të ekspertëve.Raporti u shpërndahet institucioneve, sindikatave, partive politike, disaorganizatave joqeveritare. Kuptimi i raportit përjashton botimin e tij nëmjetet e informimit publik, edhe pse ai parimisht është publik. Kuptimi i tij148

DOKUMENTE ANALITIKE NË POLITIKËështë se në marrëdhëniet sociale shpesh qëndrimi i formuluar publikishtpër konfliktin që afrohet mund të veprojë si katalizator (asnjëherë sishkak) për konflikt të tillë. Ja pra pse sistemi i sinjalizimit të hershëm nukështë objekt për mediumet. Ai ka për qëllim t’i nxisë masat me kohë, tëcilat do të pengonin procesin e krijimit të konflikteve të ashpëra, prej çkaështë vështirë të dilet, sepse kërkon kohë dhe shpie në shpërndarjen eburimeve shoqërore.Përveç kësaj, konkluzat e një sinjalizimi të këtillë të hershëm mundtë shfrytëzohen në luftën ndërpartiake dhe kështu të humbin kuptimin evet të paralajmërimit. Nga kjo nuk mund të ruhet asnjë sistem i këtillë.Detyra është që të vëzhgohen proceset shoqërore me qëllim –parashikimi i rreziqeve të destabilizimit social - politik dhe për “dalje tësituatës nga kontrolli”.Sinjalizimi i hershëm mund të kryhet edhe mbi parimin rajonal, meç’rast do të merret parasysh konjuktura e përgjithshme. Në ekipe më tëvogla mund të shfrytëzohen numër i madh indikatorësh themelor, të cilëtdo të ndiqen dhe për të cilët do të grumbullohen informata në mënyrësistematike. Këtu rreziku mund të lidhet me disa specifika:* Të mos grumbullohen informacione për indikatorët erëndësishëm të pranuar, sepse është vështirë ose mbasi informatat nukjanë mbledh nga të tjerët;* Të mos mblidhen informacione për indikatorë të cilëtkonsiderohen si të papranueshëm nga aspekti i atij të mbledhinformacione (i ashtuquajtur “indikator i papërshtatshëm);* Të mos mblidhen informata sistematike te të cilat do të lehetanash dinamika e indikatorëve.Në shumë raste mund të marrim vetëm 1-2 indikator të grupit, për tëcilët mund të grumbullohen informata sistematike. Ky monitoring është sinjëfarë “matje të pulsit” të shoqërisë. Ndonjëherë sistemi i sinjalizimit tëhershëm mund të jap edhe informacione të papritura për situatën(fatlume ose jo), për kufijtë kritik të proceseve që zhvillohen në të njejtënkohë.149

Kapitulli 2. ANALIZA POLITIKEARGUMENTI POLITIKSi duket procesi i realizimit të një qëndrimi politik në zgjidhje dheveprim nuk përfundon me shfrytëzimin e metodave të ndryshme përprodhimin e informatave dhe transformimit të tyre në argumenteanalitike. Më shpesh hapi vijues është ekzistenca e këtij qëndrimi dheangazhimi i tij - me fjalë të tjera, argumentimi dhe debati me qëllim tëvlerësimit kritik dhe komunikimit të qëndrimit tonë personal.Çdo kush nga ne rregullisht ballafaqohet - gjatë bisedave,diskutimeve, kontesteve - me nocionin “argument”;“Argumentet e mia janë ...”“Si kundër argument e paraqesë ... ““Mund t’i bashkangjitem argumenteve të ...”Me siguri edhe ju shpeshherë e përdorni nocinonin “argument”. Ngacili aspekt e bëni këtë?Detyrë: Përcaktoni se ç’kuptoni me “argument”.Përvoja tregon se me “argument” lidhen shumë kuptime:Pikëpamje Mendim i sqaruar Mendim logjikMendim themelor Dëshmia Fakti i dëshmuarIdeja përfundimtare BindjaE vërtetaRregullshmëria Pohimi gjithëvlefshëm KonkluzioniÇ’është atëherë në fakt argumenti?Në këtë moment nuk do të synojmë të japim përkufizim shkencor.Duhet të shqyrtojmë disa karakteristika të argumenteve.150

ARGUMENTI POLITIKNdikimi i argumentevePadyshim se në politik argumenti duhet të ndikojë ndaj të tjerëve -dhe atë, sa më bindës, shpejtë dhe me sukses. Argumenti pa rezultatmund të ketë domethënie për hulumtuesin, por për politikanin ai ështëkurgjë.Si ndikojnë te ju shembujt me argumentet e shënuara më poshtë?Shembulli 1 Shembulli 2Politikani “A”Bullgaria është vendorthodoks, pasi patitëdemokristiane janë të fuqishme nëvendet katolike dhe orthodoksenuk duhet synojmë të formojmëdemokraci krishtere te nePolitikani “B”Demokristianët posaçërishtjanë të fuqishëm në Evropë,sepse në raportin financiar dhepolitik i përkrahin partitë engjajshme, në Bullgari duhet tëformohet partia demo-kristiane.Detyrë: Përcaktoni se ç‘ju pëlqen në argumentet e theksuar dhe çkajo?Shembulli 1 Shembulli 2Ndikimi i argumenteve te ju është vendimtar për bindshmërinë etyre, sepse me argumente përcaktohemi për “pro” ose “kundër” njëveprimi të caktuar, i cili do të ndodh në të ardhmen - siç është rasti përtë vendosur rreth formimit ose jo të partisë demokristiane në Bullgari.Edhe pse e dimë, se çfarë do të ndodh nesër, vendimet për tëardhmen duhet të merren sot.Praktika tregon se më bindës janë ato argumente, të cilët përveç“dëshmive të fuqishme”, përmbajnë edhe “pikëpamje përkatëse”. Atoduhet tu përgjigjen si mendimit tuaj të deri atëhershëm ashtu edhepersonalitetit që i mbron.151

Kapitulli 2. ANALIZA POLITIKEOse:Për mua argumente më bindëse janë ato, të cilët së pari, epërkrahin mendimin tim, dhe së dyti, prezantimi i tyre do të mështojë besiminNga kjo rrjedh se a do të ketë qëndrim negativ tek njerëzit të cilëtjanë të interesuar për temën.Krijimi i argumenteveT’i kthehemi shembullit të paraqitur dhe t’i shqyrtojmë edhe njëherëargumentet nën pikat 1 dhe 2 duke zbuluar edhe elemente të veçantatek to.Detyrë: Ndiqni, se si ata të dy, duke u nisur nga qëndrimi i tyrepersonal bëjnë konkluzionin e vet.1.2.Qëndrimi fillestarQëndrimifillestar--------------------- ----------------------KonkluzioniKonkluzioniDetyrë: Përshkruani se si janë antagonizmat në përmbajtjengjatë sjelljes së njëri tjetrit?1 ndaj 2: ------------------------------2 ndaj 1: ------------------------------Në këtë mënyrë tani më jeni gatshëm për pyetjen se si tandërtoni argumentin tuaj personal dhe si mund të reagoni me kundërargumente.Fakte, shkaqe, kërkesaPyetje:argumente?Cilat nga pohimet e mëposhtme sipas jush janë152

ARGUMENTI POLITIK“Millosheviqi bën pastrim etnik në Kosovë, prandaj NATO-ja duhetta bombardojë Jugosllavinë”.Qeveria duhet të investojë për përfundimin e CA “Belenje” sepseprodhimtaria e energjisë bërthamore është rruga e vetme për sigurimin ezhvillimit ekonomik të Bullgarisë.“Në Bullgari ekzistojnë shumë të varfër. Qeveria duhet të krijojëprograme sociale për t’i ndihmuar ata, sepse Bullgaria sipas kushtetutësështë shtet social”.Pyetje:Ku e dini se janë argumente?Tani më shqyrtuam njërën nga mundësitë. Kërkesat mund tëvlerësohen nga aspekti i bindjes së tyre - sa më të dukshme të jenë përmua, aq më të shpejta bëhen argumente. Në këtë rast cilësia eargumentit vlerësohet sipas forcës bindëse, ashtu që ai të pranohet ngadëgjuesit. Por kjo, në fakt nuk mjafton. Ekzistojnë kritere, me ndihmën etë cilëve mund të provohet se a është argument një deklaratë e dhënëose jo.Për argument nevojiten tre pjesë përbërëse:1. Kërkesa - “pro” ose “kundër”, asaj që argumentohet.Ky është konkluzioni i argumentit politik dhe rëndom është objektmospajtimi apo konflikti. Kjo është pasojë logjike e informatës së caktuardhe mund të theksohet me fjalët “nga kjo del se” “prandaj”. (“Millosheviqibën pastrim etnik në Kosovë, prandaj NATO-ja duhet ta bombardojëJugosllavinë”).2. Informata - fakte, të cilët përshkruajnë një gjendje të caktuar(si është në moment).Kjo është pikë themelore për çdo varg të argumenteve. Ajo mund tëshprehet në forma të ndryshme. Për shembull:Përshkrimi statistikor “Rezultatet e shfrytëzimit të energjisë elektriketregojnë se ajo është më e lirë në krahasim me burimet tjera tëenergjisë”.Konkluzioni i ekspertëve (“mendimi i shumicës së ekspertëve ështëse energjia bërthamore është më praktike dhe më efektive)”.Vlerë ose nevojë (“kemi nevojë për më shumë centrale bërthamoreqë të sigurojmë zhvillim ekonomik”).Arsyetimi- Parimi i pranuar përgjithësisht nga i cili nisemi (që duhet tëvlejë).153

Kapitulli 2. ANALIZA POLITIKE- Elementi në argumentin politik, i cili lejon të aplikohet ngainformata në kërkesë politike.Roli themelor është që ta shpiejë informatën relevante politike nëkërkesë politike, që është objekt mospajtimi dhe konflikti, dhe në lidhjeme këtë t’i paraqesë shkaqet për përkrahjen e kërkesës.Shembull: “Millosheviqi bën pastrim etnik në Kosovë, prandajNATO-ja duhet ta bombardojë Jugosllavinë”.Nuk ekziston bazë për zgjidhje, ndërsa në fakt (të paktën përNATO-n), politika e jashtme duhet të bazohet në mbrojtjen e të drejtavetë njeriut në vendet tjera.Që të jenë më bindës argumentet tuaja nuk është e rëndësishme qëvetëm t’i përmbajnë këto tre elemente. Duhet të emëroni fakte dheshkaqe të tilla që janë adekuate, ndërsa gjithashtu, faktet dhe shkaqet tëshpiejnë te kërkesa. Vetëm atëherë kur janë të pranishme shkaqetpërkatëse, faktet përkatëse dhe kërkesa e tyre përkatëse është ipranishëm edhe argumenti i plotë dhe përfundimtarë.Fakti EShkakunë çka bazohetTË JETËVlerësimi juaj?“pro” oseDUHETPse jëni“kundër”?Nga ky aspekt dy shembujt e parë nuk janë argumente, sepsemungojnë elementet e nevojshme.Argumenti që përmbanë shkakun, faktet dhe kërkesën mund tëduket si në këtë shembull të tretë.Shkaku Bullgaria sipas Kushtetutës është shtet socialFaktiKërkesëKërkesëPse jeni “pro” ose“kundër”?Në Bullgari ka shumë të varfërQeveria duhet të krijojë program social për tëndihmuar të varfëritPërveç kësaj rjedha e mendimit të ky shembull është e kuptueshmepër të gjithë.154

ARGUMENTI POLITIKNjë argument duhet t’u përgjigjet këtyre dy kërkesave - tëjetë si i kuptueshëm, ashtu edhe plotësisht i ndërtuar në raportstruktural.* Duhet të shprehet qartë një mendim, në fakt, duhet tëformulohet ashtu që ta kuptojnë të tjerët;* Duhet të përfshihen të tri pjesët - kërkesa, faktet, shkaku.Fakti se argumenti i juaj është i plotë dhe i kuptueshëm, ende nukdo të thotë se të gjithë pajtohen me mendimin tuaj. Por, në këtë mënyrëju keni bërë hapin e parë për t’i bindur.“Pro” dhe “kundër”Deri tani e shqyrtuam argumentin e caktuar, të izoluar. Në fakt, taniduhet të gjejmë kundër argumente të argumenteve. Në praktikën politikekjo qasje shfrytëzohet rregullisht me qëllim që të reagoni me kërkesë metë cilën nuk pajtoheni.Në shembullin e ardhshëm argumentohet në dobi të votimit përbesimin ndaj Qeverisë. Përpiquni t’i kundërveheni kësaj me kundërargument përkatës.Deputeti X:“Hulumtimet e mendimit publik tregojnë se besimi ndaj Qeverisëka rënë nën pikën kritike. Hulumtuesit çdoherë janë të saktë nëvlerësimin e vet, prandaj Qeveria duhet të kërkojë votbesim nëParlament”.Për këtë qëllim më mirë është të studijohen argumentet e shembullittë dhënë.Detyrë: Shqyrtoni në radhë të parë argumentet nga aspekti ipyetjes - çfarë kërkesa, fakte dhe shkaqesh propozojnë ata. Pastaj,kundërvihuni këtyre fakteve dhe shkaqeve: formuloni kundërargumentin tuaj personal me ndihmën e këtyre kundër fakteve dheshkaqeve.Ashtu si ju edhe Y ka përpunuar kundër argumente:155

Kapitulli 2. ANALIZA POLITIKE“Në sistemin demokratik politik mendimi publik vërtetohet nëzgjedhje. Pasi në zgjedhjet e fundit partia në pushtet mori besimin epjesës më të madhe të qytetarëve bullgar, nuk ka kurrfarë lloj arsye tëkërkohet votbesim për Qeverinë”.Por, megjithatë, mbase keni me çka t’i kundërveheni kësajdeklarate.Detyrë: Kërkoni ashtu si më parë elementet e argumentit dhesërish kundër faktet dhe kundër arsyet e mundshme.Me këto elemente tani më mund të formuloni kundër argument ndajX.Ju me vëmendje i hulumtoni argumentet e të dyve. Nëse atodallohen, ku ekziston mundësia e harmonizimit ndërmjet të dyve? Kudallimet janë të pakalueshme?Që t’ju përgjigjeni këtyre pyetjeve, në radhë të parë duhet t’ikrahasoni kërkesat, faktet dhe arsyet përkatëse.Detyrë: Krahasoni kërkesat, faktet dhe arsyet përkatëse dhetregoni se me cila fakte dhe arsye ato mund të harmonizohen e mecila jo.Të kuptuarit është ipamundshëmTë kuptuarit është imundshëmFakteShkaqeMe ndarjen e këtillë të fakteve dhe arsyeve të të dy palëve ju kenibërë hap të rëndësishëm që t’i qaseni argumenteve në mënyrë tëndryshme. Në këtë mënyrë keni krijuar bazë se jeni në gjendje mevetëdije të orjentoni atmosferën e diskutimit.AnkesaÇka do të thotë, në fakt të keni mendim tjetër? Kjo do të thotë se jue hidhni poshtë kërkesën. Çka nënkupton kjo nga ana e saj?Si një argument i plotë kërkesa përkrahet nga fakte dhe arsyepërkatëse. Kjo do të thotë se gjithnjë kur hidhni një argument të dhënë,ju në fakt, i hidhni faktet ose argumentet.156

ARGUMENTI POLITIKNëse nuk pajtohemi me faktet ose arsyet, kjo mund të ketë dyshkaqe:* Ju mund t’i hidhni poshtë faktet ose arsyet, sepse dispononifakte ose arsye të tjera;* Ose kur dispononi fakte ose arsye më të mira ose të tepërta, tëcilat mund t’i zgjerojnë faktet dhe arsyet e kundërshtarit.Nga ajo se a do t’i hidhni poshtë ose do t’i zgjeroni argumentet epartnerit që diskuton, varet shumë atmosfera e diskutimit.Nëse keni fakte dhe arsye të kundërta, ju e atakoni argumentin ekundërshtarit tuaj. Në të kundërtën, nëse e zgjëroni argumentin e tij mefakte dhe arsye më të mira ose plotësuese, ju e bëni zgjerimin eargumentit të kundërt. Në rastin e parë rezultati është konfrontim, në tëdytin - bashkëpunim në të ardhmen e afërt.Argumenti ikundërshtaritcHidhet poshtëPërpunohetMë të mira/fakte oseshkaqe plotësueseKundërfakte,kundërshkaqelë përshtypjen për Sulm Lidhjedhe shpie më shpejt te Konfrontimi Bashkëpunimie bënë kundërshtarin Agresiv qëllimmirëNëse dëshironi ta kontrolloni dhe orjentoni atmosferën e diskutimitkuptohet se duhet të dispononi shumë mundësi për reagim ndajkundërshtarit tuaj. Në këtë aspekt ekzistojnë katër mundësi parimore:* t’i hidhni poshtë faktet; t’i hidhni poshtë arsyet; t’i zgjeroni faktet; t’izgjeroni arsyet.Hedh poshtëZgjerohetFakteShkaqeZbatimi i këtyre mundësive do të ilustrohet për shembull, mekontestin e ndërtimit të elektro-centralit bërthamor “Belenje”. Të ndjekimnjë debat të ngjashëm ku shkëmbehen argumente të tërësishëme:A:Disa qeveri bullgare kanë marrë vendime për përfundimin endërtimit të ECB “Belenje” dhe nëse një gjë e tillë nuk realizohet do tëpësojë shumë autoriteti i institucioneve shtetërore.157

Kapitulli 2. ANALIZA POLITIKEB:Për përfundimin e ECB-së nevoiten disa miliardë dollarë, të cilatnuk i kemi. Që të çojmë politikë të stabilitetit financiar duhet të heqimdorë nga ky qëllim.A:Pavarësisht se sa do të na kushtojë tani, këto mjete do tëripërtrihen shpejtë dhe do të nisin të sjellin përfitim dhe prandaj, nësepolitika jonë është afatgjate, duhet të vazhdojmë me ndërtimin e ECB“Belenje”.B:Energjia bërthamore është e rrezikshme dhe mund të ndikojëkeq te shëndeti i qytetarëve bullgarë, prandaj duhet të hidhet poshtëideja për përfundimin e centralit atomik në Belenje.Duke marrë parasysh këto katër mundësi, do të mund të reagonimnë këto mënyra që vijojnë:1.FakteShkaqeA. pohon Përfundimi është bërë Autoriteti iinstitucioneveB. mohon Ka edhe zgjidhje tjera Me rëndësi janë vetëmaspektet ekonomikeC. zgjeron Bashkësia ndërkombtaregjithashtu është kundërMe rëndësi janë vetëmaspektet ekonomike2.FakteShkaqeB. pohon Shpenzime të mëdha kursemjete s’kemiPolitika e stabilitetitfinanciarA. mohon Shpenzimet do të jenëdukshëm të voglaShfrytëzimi i tëdhënave të objektiveA. zgjeron Investicionet shpejtë do të Afat të gjatë në politikëpaguhen3.FakteShkaqeA. pohon Kryerja pagohet Aspektet ekonomikeB. mohon Shpenzimet asnjëherë nuk do Shteti duhet të kursejëtë paguhenC. zgjeron E pranueshme është përvendinPërvojë në energjinëbërthamore158

ARGUMENTI POLITIK4.FakteB. pohon Energjia bërthamore është errezikshmeA. mohon Kjo nuk është vërtetuar,ndërsa efekti është ipakontestueshëmA. zgjeron Eksistojnë burime tjera tëmjaftueshme energjieShkaqeShëndeti i popullsisëMe rëndësi ështëefektivitetiLidhja e efektivitetit mesigurinëTë gjitha këto lloje na tregojnë qartë se si mund të orjentohetdiskutimi. Për shembull, çdo hedhje poshtë nuk i jep mundësikundërshtarit që të shprehet ndryshëm përveçse të mbrohet rreptë.Zgjerimi ka efekt tjetër - ai i zbulon mundësitë për të vazhduar diskutimidhe për të gjetur zgjidhje të pranueshme reciproke.Të dëgjuarit aktivKur nuk flisni, por vetëm dëgjoni nuk do të thotë se jeni pasiv.Përkundrazi që t’i kuptoni fjalët e kundërshtarit tuaj, ju jo vetëm që duhett’i dëgjoni, por t’i ndiqni ato dhe t’i kuptoni.Kur i përgjigjeni argumentit nuk duhet të fillon drejtpërdrejtë (siçndodh kjo shpesh), por më mirë është të nisni duke përsëritur atë që ai eka thënë.Mendimin tuaj duhet ta theksoni pasi do të përsërisni me suksesqëndrimin e tjetrit.Nëse e bëni këtë, do të vëreni si vijon:* Çdonjëri është i detyruar të shfrytëzojë fjali të shkurtëra “qëpërsëriten”* Koha e fjalimit duhet të jetë e shkurtë* Duhet të prezantohet informatë shumë e shkurtë* Ajo që thuhet duhet të kuptohet nga të tjerët* Gjatë përsëritjes zbulohen sulmet dhe akuzat e pabaza* Oratori dhe dëgjuesi të koncentrohen te përmbajtja* Atmosfera të jetë e përshtatshme* Asnjëri të mos e ndërpres tjetrin* Nëpërmjet përsëritjes fitohet kohë për përgjigje vetiake* Çdonjëri mund të bëj kontrollin se a kuptohet ajo që është thënë* Përsëritja bën të mundshme eliminimin e agresivitetit* Derisa tjetri përsërit, edhe njëherë mund t’i paramendoj gjërat* Një tjetër i palës kundërshtare i formulon mendimet e mia mëmirë, më me elegancë, dhe më qartë159

Kapitulli 2. ANALIZA POLITIKE* Çdonjëri e përsërit atë qe e ka thënë tjetri dhe në këtë mënyrënjihet më mirë me të* I dëgjoj mendimet e mia nga një tjetër njeri dhe kjo më bën tëndjehem më mirë.NJËZET E NJË MËNYRA PËR T’U “BALLAFAQUAR” MEARGUMENTET E KUNDËRSHTARIT1. Kundërshtimi i fakteveGjatë një diskutimi faktet nuk mund të dëshmohen tërësisht dhe astë kundërshohen tërësisht. Prandaj, ky mjet është njëkohësisht edhe ifuqishëm edhe i dobët!2. Kundërshtimi i shkaqeveShkaqet dhe pasojat shpeshherë nuk mund të dallohen lehtë. Mund,për shembull, të kundërshtoni se një proces në fakt është shkaktuar nganjë tjetër ose do të shkaktojë pasoja të tjera.3. Ndarja dhe veçimiNjë ide e caktuar mund të veçohet në shumë pjesë dhe tëplotësohet duke folur.4. KrahasimiNënvizohen disa raste paralele të cilët e përkrahin idenë tonë, sidhe rastet e ngjashme që dëshmojnë kundër mendimit të kundërshtarit.5. Vënie në dukje të sjelljes së kundërshtaritNgjashëm si krahasimi si dhe mënyrën e më poshtme.6. Demant ad absurdoVehet në dukje se kundërshtari nuk u përmbahet rregullave të vetapersonale, ndërsa përpiqet që ato t’na i imponojë; ndonjëherë theksohenedhe argumente që kuptohen vetvetiu. (shembull: “njeriu duhet të ruhetnga korenti, ashtu që do ta ndërpres tërësisht qarkullimin e ajrit”).7. Argumentet të cilat shpiejnë te më e madhja ose më e voglaVehen në dukje shembujt më të mëdhenjë (më të vegjël) dhe“dëshmohet se me këtë qëllim mund të arrihet edhe më pak (ose mëshumë)”.8. Ajo që vlen për të gjithë“Nëse të gjithë sillen ashtu!” ose në të kundërtën: “Kjo që e dua nukka pasoja të përbashkëta, por është përjashtim”.160

ARGUMENTI POLITIK9. Ndikime në vazhdime (rezymeja)Ngjajshëm si me menyrën e tetë “nëse kjo vazhdon kështu!” - “deritani kemi bërë disa herë lëshime, prandaj ka ardhur fundi”.10. Shtrembërimi i argumenteve të kundërshtaritKrijohet figurë artificiale, e cila atëherë me sukses do të “mposhtet”.11. Dy anëNënvizohet se çdo gjë ka mangësi, por edhe përparësi të vlefshme,të cilat janë në numër më të madh.12. Si njërën, ashtu edhe tjetrënNgjashëm me mënyrën e 11. Qëllimet dhe harmonizimet ekundërthënieve.13. Kontest rreth anës së sigurtëSillen elemente të reja të sigurisë dhe të mundësive. Mund të jetëmjet për sqarimin e problemit, por edhe për mbulimin e tij.14. Ikja te e përbashkëtaShembull: Nxënësi ia tregon babës së tij librezën shkollore, plot menota të dobëta, me fjalët: “baba ke të drejtë kur gjithnjë thotë sekryesorja është shëndeti”.15. Ikja te specifikat(Nga rastet plotësisht private bëhen konkluza të përgjithshme dhe sihap i ardhshëm i kthehesh rastit me dëshmi, i cili paraqitet si irrezikshëm: konkluzat e përgjithsuara shpesh herë janë aq të dukshme,sa edhe të gabuara. Për shembull: i gjeni disa politikanë të korruptuardhe konkludon: politika e dëmton karakterin. Ana e sigurtë se karakterete këqija mund ta prishin politikën, nuk merren parasysh. Njëri nga mjetetmë të këqija dhe më të rrezikshme).16. Dënimi me përalla të përgjithshmeRasti i posaçëm i përgjithësimeve: argumentet e kundërshtarittregojnë se sa e ka mendimin të vjetëruar, se çfarë politike të ndytëndjek etj.17. Citimi i autoriteteve(Gjithnjë do të gjendet njëfarë autoriteti botëror, i cili tani më kathënë diçka të ngjashme me temën dhe kështu na çliron nga kërkimi idëshmive).161

Kapitulli 2. ANALIZA POLITIKE18. Kundërshtimi i çështjes(Shprehim dyshim, se a është shtruar çështja në përgjithësi drejt, aështë legjitime, a lidhet me problemin, a është konstruktive).19. Taktika e zbulimit të origjinës së argumentit të kundërshtarit(Dëshmojmë se me këtë kundërshtari nuk thotë asgjë të re, por sedisa urtësi i ka marrë nga ndonjë ose diku. Me këtë vetëm i mbuloninteresat e veta personale ose interesat e atij nga i cili i ka marrë).20. Taktika kur i jepet e drejta kundërshtarit(Lënia e kundërshtarit me “duar bosh”, me ç’rast i japim të drejtë qëai edhe mëtutje ta shpreh me pasion problemin e vet. Shpesh sjellmangësi taktike - duhet të jeni të përgatitur për kundërsulm të papritur).21. Taktika e habisë(Ta habisish kundërshtarin me ndërrimin e shpeshtë të temave dhedëshmive dhe ta shpiesh të heqi dorë nga qëllimi i tij. Nukrekomandohet).Sikurse u bindët, shumë prej këtyre “shkathtësive” nuk janë tërekomandueshme. Gjithnjë në fakt, me përparësi është që t’i dini, semund të ndodh që kundërshtari i juaj t’ju sulmojë nëpërmjet ndonjërësprej këtyre mënyrave. Kjo do të thotë se do tu ndihmojë t’i dallonipërgjithësimet legjitime nga ato jolegjitime. Të kërkoni qëndrueshmërinëe vendimit tuaj personal, por edhe t’i dalloni argumentet nga pseudoargumentet.162

Kapitulli 3KOMUNIKIMI POLITIK163

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKKomunikimi politik është i vjetër sa edhe vetë politika. Në fillim mekëtë term kuptohej të mësuarit e komunikimit ndërmjet sunduesve dhe tësunduarve. Më vonë shkëmbimi i diskutimeve ndërmjet politikanëve nëpushtet dhe atyre të opozitës, më së shumti gjatë fushatës paraelektorale.Fusha hulumtuese zgjerohet dhe përfshihet roli i mediumeve për formimine mendimit politik, pastaj – ndikimi i sondazheve sociologjike nëjetën politike dhe sjelljen politike të njerëzve. Sot komunikimi politikpërfshinë të mësuarit e rolit të komunikimit në jetën politike në kuptimmë të gjërë, që i përfshinë si mediumet dhe sondazhat e mendimitpublik, ashtu edhe marketingun dhe reklamën politike. Ky përcaktim ipërbashkët është përqëndruar në faktin e numrit gjithnjë e më të madhtë aktorëve politik.Komunikimi politik është çdo lloj komunikimi që ka si objektpolitikën. Ky përcaktim i shkurtër ka përparësi sepse i përfshinë dykarakteristikat më esenciale të politikës bashkëkohore: zgjerimi i sferëspolitike me rritjen e numrit të problemeve dhe të aktorëve, të ngërthyernë fushën politike, dhe rritjen e rolit të komunikimit. Komunikimi politik jovetëm që i shkatërron antagonizmat në politikë nëpërmjet debatit dhenëpërmjet arritjes së konsenzusit, por në fakt i jep saktësi antagonizmitpolitik të demokracisë bashkohore, e cila shprehet NË dhe NËPËRMJETkomunikimit (dhe jo nëpërmjet, për shembull, revolucioneve). Sepseproblemi më serioz sot është jo vetëm që të përkrahet modelidemokratik, por ai të adaptohet ndaj një shoqërie, rrënjësisht indryshueshëm nga shoqëria ku është formuar modeli.Komunikimi politik është fushë përleshjesh të diskutimeve, tëcilat kanë si objekt politikën dhe qëllimi i të cilave është pushteti iinterpretimit politik të realitetit. Ideja themelore është se sot politika po emerr karakterin e vet publik nëpërmjet mediumeve, domethënë politika“bëhet reale” jo nëpërmjet përvojës personale të njerëzve, por nëpërmjetpamjes së saj mediale.164

ARGUMENTI POLITIKÇka duhet të mbajmë mend?1. Komunikimi objektiv në mediume është joobjektiv.MEE1M2SNgjarja (E) pranohet nga njeriu (M). Ngjarja tani më e kapur (E1)është prodhim i aktivitetit të pranueshëm dhe njëkohësisht me këtë –prodhim i mediumeve i transformuar në faktorë specifik selektiv dhekontekstual. Ato formojnë dallime ndërmjet E dhe E1.Boshti vertikal tregon rrëfimin e ngjarjes. Pas kësaj duket se ajoështë prodhim i pjesshëm i vetëdijës (teksti i shkruar, fjalimi, fotografia,filmi i krijuar nga autorë) dhe pjesërisht është prodhim i konventavespecifike për përdorimin e këtyre sistemeve, domethënë, varet, përshembull, nga zhvillimi historik i mediumeve. Këto elemente formale (S)kombinohen me elementet reale të ngjarjes (E).Horizontalja tjetër tregon se si tani më SE e formuar kapet nganjeriu i dytë (M2-anëtar i auditoriumit të një mediumi të caktuar) domethënëtregon se si ngjarja SE lexohet, shihet, dëgjohet nga M2. Edhekëtu gjithashtu ekziston transformim kështu arrihet dallimi ndërmjet SEdhe SE1.Kjo shemë e Xhorxh Gërgnarit tregon se sa është e pamundurarritja e neutralitetit dhe objektivitetit në mediume dhe në mesazhe, tëprezentuara nga to.2. Komunikimi masiv shtron një varg problemesh gjatëshfrytëzimit të tij për qëllime politike, të cilat rjedhin nga specifikate tij vetanake.Komunikimi reflektues rëndomë konsiderohet si mjaft irëndësishëm. Në fakt, pasi nga ai nuk mund të merret informatë evërtetë për cilësinë e kapjes së asaj që kumtohet, ai bëhet irëndësishëm për politikanët vetëm duke marrë parasysh krijimin ebindjes politike te auditoriumi për të mundur që të ndikojë në vendimetdhe sjelljet politike.S1165

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKGjatë komunikimit publik kapen tone të ndryshme nga karakteri ivet: teknike, semantike, nga mjedisi. Ato mund të ndikojnë ndaj asajqë kapet edhe gjatë interpretimit të kumtimit.3. Efektet kryesore të funksionimit të mediumeve, të cilatndikojnë ndaj konstruimit të vet komunikimit politik janë:• mediumet formojnë rendin e ditës (manipulimi mund tëzhvillohet në dy drejtime: duke i zgjedhur ngjarjet dhenëpërmjet kierarkisë së tyre sipas rëndësisë);• mediumet e rrisin mendimin tani më të formuar:- memoria selektive (mozaike, e lidhur me problemet eselektimit në nivel të kapjes, kuptimit dhe mbajtjes mendtë kumtesave)- kuadri (klima) e komunikimit – këtu bëhet fjalë për kushtete përgjithshme në të cilat kapet komunikimi dhe të cilatdrejtpërdrejtë shprehen në mënyrën e kapjes dhembajtjes mend të komunikatave. Rol themelor luajnëgrupet referente, të cilat kanë ndikim të drejtpërdrejtë nësjelljen dhe formimin e mendimit të personalitetit tëcaktuar.• Mediumet formojnë mendime, kur bëhet fjalë për ndonjë risidhe kur bëhet fjalë për t’i u përmbajtur trendeve dhemendimeve ekzistuese.• Mediumet sigurojnë personifikimin e çdo veprimtarie,domethënë nëpërmjet tyre ndërtohen imazhe... personale,kooperuese ose të ideve.166

STRATEGJIA E KOMUNIKIMITSTRATEGJIA E KOMUNIKIMITNjë strategji në mënyrë jo të domosdoshme shprehet nëpërmjetfushatës së suksesshme, por ajo gjithnjë ndihmon. Strategjia është enevojshme, por jo kusht i mjaftueshëm për cilësinë e krijimit. Strategjia emirë e komunikimit nuk u garanton, por u mundëson kushte më tëvolitshme.Përse shërben strategjia e komunikimit?1. Ajo është mjet, që ndihmon për koherencën, konsenzusin dhekontinuitetin:* Strategjia në komunikim i lidh qëndrimet e komunikuesit mestrategjinë e marketingut. Reklama është në shërbim të marketingut dhegjithnjë duhet të jetë në vendin e vet, domethënë të ndjek strategjinë emarketingut.* Strategjia e komunikimit është rezultat i mendimit tëpërbashkët, kolektiv. Ajo duhet të arrijë konsenzus, që të mund të nisetnëpër një rrugë të caktuar dhe nuk mund të ndryshojë çdo ditë në pajtimme disponimin e disa njerëzve.* Strategjia e komunikimit është instrument për homogjeniziminndërmjet të gjithë atyre që janë brenda dhe jashtë një organizate –ndikon për zgjidhjen e detyrave të ndryshme nga të cilat lind një fushatë.Çdonjëri, pavarësisht se për çka është ekspert ka ide ç’duhet të bëjë,dhe në këtë mënyrë e orjenton punën e të gjithëve në një drejtim.* Ajo është instrument për kontroll, sepse rezultatet nuk mund tëvlerësohen, nëse më parë nuk janë formuluar në tërësi.2. Ajo është mjet për krijimin e kulturës politike. Formulimi i mirë isituatës së problemeve të komunikimit të boshteve themelore të ndjekjes– ajo ndihmonë idetë, ndonjëherë të formuluara në mënyrë intuinitive, tëmos sillen ad-hok. Përgatitja e strategjisë së komunikimit është punë etërë ekipit dhe kjo është shenjë e pjekurisë së organizatës politike.Të pajtoheni me një strategji të komunikimit do të thotë të impononidialogun për çështje fundamentale.3. Strategjia e komunikimit është edhe ana formale e jashtme eparaqitjes së problemeve dhe të mënyrës se si do t’i zgjidhin. Prezantimii natyrshëm sistematik i qëllimeve dhe i mjeteve si tërësi është më167

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKbindës se sa paraqitja jo e organizuar e bindjeve dhe e intuitave. Nga kjodel se një strategji mund ta “rrëxojë” një fushatë.Kush duhet të vendos se si të jetë strategjia e komunikimit?Në vend të parë qëndron përgjegjësia e komunikuesit, pororganizata nuk mund të përjashtohet. Ato jo vetëm që janë koautor, pornjëkohësisht janë përgjegjës për të.ElementetStrategjia e komunikimit është përmbledhje e zgjidhjeve themeloredhe reciprokisht të varura në lidhje me qëllimet që duhet të arrihen dhe emjeteve themelore, që duhet të realizohen. Kjo do të thotë tu përgjigjeshdy pyetjeve themelore:1. Ç’duam të arrijmë?• Cilat janë qëllimet?• Cilat janë grupet e dedikimit?2. Si duam që t’i arrijmë?• Me çfarë mjete?- Si është strategjia e krijimit?- Si është strategjia e mediumeve?- Sa është buxheti?• Si është planifikimi i kohës?Problem kryesor është radhitja e këtyre përgjegjeve që e përbëjnëstrategjinë. Mund të formulojmë pesë faza themelore:1. Nisemi nga strategjia e marketingut, që do të thotë:- Qëllimet e marketingut;- Grupet e dedikimit;- Qëndrimet;- Plani i aktiviteteve:a) Zgjedhja e elementit “shtytës”;b) Formulimi i mix-marketingut.2.Bëjmë analizë – diagnozë të situatës të komunikuesit dhe tëtregut ku veprojmë.3.Përpunojmë strategjinë e komunikimit.4.E aktivizojmë fushatën sipas planit.5.I kontrollojmë rezultatet dhe i modifikojmë zgjidhjet në rastnevoje.168

Analiza diagnostike e situatës së komunikuesit.STRATEGJIA E KOMUNIKIMITRrjeti i analizës:1. Shoqëria• Formulimi: Kur? Në ç’formë? Në ç’farë situate? Në ç’shkallëlidhshmërie?• Historia e saj: ngjarjet kryesore, zhvillimi nëpër vite (vëllimi ipërbashkët, marrëveshja, aktiviteti, konkurenca)• Qëllimi i shoqërisë: përcaktimet, interesat, motivet përformimin e qëndrimit.• Organizimi dhe funksionimi: institucionalizimi, strukturat, sipërzihen në zgjedhje.• Senzibiliteti i shoqërisë ndaj ndryshimeve në: ekonomi, nëgjendjen politike, në problemet sociale, në mendimin publik,në problemet ndërkombëtare etj.• Qëllimet e përbashkëta: a ekzistojnë, a janë të shprehura, sijanë interesat afatshkurtëra, afatmesme dhe afatgjata (nëlidhje me vëllimin, marrëveshjet, aktivitetet, konkurencat).2. Organizimi politik• Përshkrimi i hollësishëm• Forcat e veprimit politik: efektiviteti i veprimeve, sporadikeose jo, nga kush janë organizuar apo drejtohen, si zhvillohen,cilat janë metodat• Reklama: kush e drejton, sa është efikasiteti i saj, cilatjanë detyrat e saj, cila është ideja prej çka mvaret• A punon me këshilltarë të jashtëm.3. Kandidatë (ose platforma)4. Konkurenca• Konkurentët themelor politik: struktura, admirimi,karakteristikat themelore (prania elektorale, idetë, idetë esuksesshme, prania rajonale, mundësitë financiare, mendimii elektoratit për to)• Idetë themelore: nomenklatura dhe kierarkia sipas rëndësisë,“markave” nacionale – rajonale, mbajtja e llogarisë.• Me çka idetë tona dallohen nga ato të tjerë: cilësia, aspekti,reputacioni e të tjera, cila është përparësia reale specifike,çka mund t’i tërqek zgjedhësit.• Nëse nuk ekziston dallimi i tillë, si t’i ndryshoni gjërat, që tëndodhë ashtu që: kur, si, në bashkëpunim me cilin169

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIK• Reklama e konkurentëve: buxheti, temat dhe argumentat dhevlera e tyre, të shpërndara në mediume, kush e realizon.• Kush është konkurenti i ardhshëm: dhe më së tepërmi nëçfarë baze mund të na pengojë• A ekziston dhe cila është konkurenca indirekte.5. “Tregu”• Vëllimi, perspektivat e zhvillimit• Struktura• Me çfarë instrumentash e analizojmë6. Përhapja• Gjeografike: A është vetëm nacionale, nëse është rajonale,atëherë në cilat rajone, a duhet t’i përfshijë rajonet tjerë, cilëtdhe kur.• Si arrihet në terren: data, përhapësi7. Kanalet• Cilat janë kanalet komunikuese, si është proporcioni që do tarealizojë çdo kanal, si do të zhvillohet ky realizim iproporcionit, në bazë të çfarë parimeve i zgjedhim kanaletdhe sistemin e ndarjes, a munden edhe kanalet e tjera, a jenipërpjekur nëpërmjet tyre, me çfarë rezultatesh, politika ekonkurentëve themelorë në këtë fushë.• Gjatësia mesatare e ciklit të përhapjes• Sjellja e elektoratit ndaj prodhimit: cilësia, kapja, paraqitja,nevoja, çmimi170

PROPAGANDA, MANIPULIMI, KONFLIKTISi t’i shesim idetë tona?Gjashtë rregulla për bindje efektive1. Përcaktoni saktë qëllimet tuaja dhe grumbulloni informataplotësuese. Vendosni çka dhe përse dëshironi ta arrini qëllimin.Grumbulloni të gjitha faktet që i shkojnë për shtati tezës suaj. Përjashtoniargumentet emocionale, që ta vlerësoni drejt bazën faktikepër marrjen e vendimeve.2. Kuptoni se ç’dëshiron “pala kundërshtare”. Asnjëherë mos enënçmoni rezistencën e natyrshme të njerëzve ndaj ideve dhendryshimeve të reja. Rezistenca është më e madhe, kur e prek konkretishtnjë personalitet të caktuar. Prandaj, duhet nga përpara tu përgjigjenipyetjeve që njerëzit i parashtrojnë kundër jush: “Çfarë rëndësieka kjo për mua?”, “Çfarë mund të humb?”, “Çfarë mund të fitojë?”.Çelsi i suksesit është në aftësinë që ta shihni propozimin tuaj ngaqëndrimi i të tjerëve. Kështu mund t’i parashihni kundërshtimet e tyredhe t’i prezantoni idetë tuaja në atë mënyrë që të jenë tërheqëse përta. Prandaj, dëgjoni me vëmendje dhe përpiquni ta kuptoni pikëpamjene tyre. Paraqitni tezat ashtu që t’i theksoni përparësitë e personalitetevetë veçantë dhe t’i zvogëloni kundërthëniet dhe frikën ngandryshimet.3. Përgatisni propozim të thjeshtë dhe tërheqës. Ekspozejaduhet të jetë sa më e thjeshtë dhe të mos i shmanget idesë themelore.Nënvizoni përparësitë. Mos i leni anash anët e dobëta. Ekspozejaduhet të jetë me gradacion, që të shkaktojë befasi. Jeni të gatshëmpër kundërvënie eventuale.4. Tërhiqni “të tjerët” në anën tuaj. Ftoni të marrin pjesë nëdiskutim dhe të japin kontributin e tyre në veprën e përbashkët. Gjenitë paktën një bazë minimale të përgjithshme, rreth së cilës do të arrinimarrëveshje. Mos kundërshtoni shpejt. Mos i vini argumentet e tëtjerëve në kritikë shkatërruese. Ndihmoni që ata ta ruajnë identitetin evet. Gjithmonë u lejoni shtegdalje.5. Nënvizoni përparësitë. Shprehni konfirmim dhe bindje. Nukmund të fitoni ithtarë për kauzën, të cilës ju vet nuk i besoni ose nukprezantoni me bindje. Bindja efektive paraqet demonstrimin e bindjespersonale. Vendosni theksin ndaj përparësive. Nuk është me aqrëndësie përmbajtja e propozimit, se sa pasojat e tij për bashkëbiseduesittuaj.6. Gjeni momentin përkatës dhe veproni. Mos e lëshoni momentinkur do të nisni t’i bindni, dhe as kur do ta ndërprisni atë. Mos bënipresion ndaj bashkëbiseduesve tuaj. Kur do ta arrini qëllimin tuaj mosi teproni përsëritjet, sepse mund të humbni çdo gjë. Veproni menjëherëpara se të tjerët të gjykojnë.171

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKPROPAGANDA, MANIPULIMIKONFLIKTINë sistemin shoqëroro-politik ka qëllime plotësisht të qarta, prej tëcilave themelor është ai që e përkrah dhe modifikon përparimin social.Realizimi i këtij qëllimi e detyron politikën të kërkojë njëfarë ballansimi –jo në kuptimin e konservatizmit apo mohimit të ndryshimit, por në kuptimtë “balansimit të sistemit”: balansim ndërmjet ndikimeve të brendshmedhe të jashtme, balansim ndërmjet nënsistemeve.Në esencë, ekziston një balansim qendror në çdo sistem politik:mirëkuptim ndërmjet sunduesve dhe të sunduarve. Nëpërmjet arritjes sëtij sistemi politik bëhet njëkohësisht garantues për pranimin e regjimitnga ana e të sunduarve dhe i të gjithë asaj që përfshinë ai, si dhe imundësisë që sunduesit t’i imponojnë vendimet e tyre që i kanë marrë.Në fakt, këto janë dy aspektet e komunikimit politik.Pajtimi ndërmjet sunduesve dhe të sunduarve sqaron pse masat epranuara nga sistemi politik paraqiten dhe zbatohen në shoqëri. Kështusistemi politik luan rolin e rregullatorit të atij rendi – harmonizimin e tij, sidhe rënia e tij është rezultat i veprimit të tij, që në njëfarë mënyrë varetnga shkalla e lartë e funksionimit efektiv të komunikimit. Çdo qytetar ipakënaqur nga sistemi duhet të ndikojë në sistemin politik, që të mundtë arrijë ndryshimin e rendit. Kjo kërkesë e përcaktimit të ri të renditkolektiv ka si rezultat prishjen e balansimit në shoqëri, periudhëntranzitore, kur vlerat e vjetra janë “harxhuar”, ndërsa ato të rejat janëpërcaktuar keq. Komunikimi duhet të lejojë sigurimin e legjitimitetit tëvlerave, të cilat janë të reja, ose nëpërmjet përfshirjes së drejtpërdrejtëte këto, ose nëpërmjet imponimit të simboleve të reja. Me fjalë të tjera,vlerat të cilat shoqëria i thekson nëpërmjet sistemit politik, duhet të jenëato, që shoqëria i kërkon, pranon, i njeh, ky pajtim në esencën e vetështë rezultat i komunikimit ndërmjet sunduesve dhe të sunduarve.Që nga paraqitja e politikës janë ndërtuar dhe janë bërë angazhimepër teknika dhe metoda të ndryshme të realizimit efektiv të komunikimitndërmjet politikanëve dhe popullit. Forma e parë historike e komunikimitnë fushën e politikës është propaganda.Si veprimtari e institucionalizuar propaganda paraqitet në shekullin e17-të me konstruimin e “konventës për përhapjen e besimit” ndaj172

PROPAGANDA, MANIPULIMI, KONFLIKTIVatikanit. Shekuj të tërë para kësaj që nga formimi i organizatave tëpara shtetërore, sunduesit shfrytëzonin teknika të ndryshme të ndikimitnë vetëdijën e elitës të arsimuar dhe masave me qëllim të mbajtjes dhetë vazhdimit të sundimit të tyre. Që nga kohët e vjetra deri në formatbashkohore të propagandës bazë është kujdesi për efikasitet. Siç thotënjëri nga propaganduesit më efikas – Gebells, ne nuk flasim, që të themidiçka, por që të arrijmë njëfarë efekti.Shfrytëzimi i propagandës lidhet në radhë të parë me të shkaktuarite veprimeve konkrete. Në radhë të dytë, propaganda ka për qëllim taarmatos politikën me metoda efikase dhe së fundi t’i japë vendimevepolitike kontinuitet të qëndrueshëm. Hulumtues të ndryshëm e definojnëpropagandën në mënyra të ndryshme. Por në të gjitha përkufizimetveprimtaria “propagandistike” lidhet me shkallën e caktuar të mashtrimitdhe manipulimit. Karakteri manipulues i propagandës rrjedh nga esencae mundit të komunikimit. Propaganda synon të formojë konstrukte tëqëndrueshme, të cilët do t’i motivonin sjelljet konkrete politike. Arritja ekëtyre konstrukteve të qëndrueshme lidhet me formimin e vlerave dhesocializimin e personalitetit, domethënë me adaptimin e individit ndajshoqërisë, nëpërmjet konformizmit të tij.Kuptimi i shfrytëzimit të propagandës si formë e komunikimitndërmjet sunduesve dhe të sunduarve është në maksimizimin epushtetit nga njëra anë, dhe nga ana tjetër – në kursimin e mundit mëserioz.Ekziston lidhje tradicionale ndërmjet propagandës dhe ideologjisëqë nga shekulli 19-të. Propaganda është mjet, spontan ose i organizuar,për përhapje jashtë grupit ose për përforcimin e ideologjisë brenda nëgrup. Është e natyrshme, ngjashëm si ajo edhe vet ideologjia të shprehndikim si ndaj përmbajtjes, ashtu edhe ndaj formave të propagandës.Kjo shemë klasike e lidhshmërisë është e saktë edhe për shekullin e20-të por situata ndryshon thellë. Në plan të parë del veprimi. I pariLenini ka nënvizuar se qëllimet ideologjike janë të dorës së dytë nëlidhje me mjetet e arritjes së tyre. Kështu që propaganda gradualishtbëhet faktor kryesor në raport me ideologjitë që bëhen epifenomene.Rast më tipik është nacionalizmi, i cili ka ndryshuar disa herë sipasnevojave të propagandës.Detyrat themelore të propagandës janë: izolimi i kundërshtaritpolitik, përfshirja totale dhe ngarkimi panoramik i auditoriumit mendikimin propagandues, sigurimi i prestigjit të propagandës dhekrijuesve të saj, tërheqja dhe mbajtja e vëmendjes (nëpërmjet përsosjessë mjeteve teknologjike dhe shndërrimet e tyre në mjete zbavitëse),strategjia dhe taktika e sigurimit të variantit optimal për pranimin e saj,173

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIK(të kërkohet koha më e përshtatshme për auditoriumin, të shfrytëzohenteknikat e ndryshme të manipulimit, përfshirë këtu edhe panikun).Qëllimi themelor i çdo propagande që ajo të jetë efikase, ështëmitoligjizimi i vetëdijës njerëzore. Vetëdija e mitoligjizuar e bllokon çdopërpjekje për ndikim të jashtëm dhe sulm kundër besimit sarkal. Ajombanë anën më të fuqishme, sepse pasi ta ketë pranuar njëherë idolin evet, e pranon atë si të vërtetë përkundër çdo ndikimi dhe manipulimipsikologjik.Teknika themelore propaganduesetë ndikimitGJUHËSORE: Paralelisht me të mësuarit e gjuhës dhe me njohuritëe shfrytëzimit të saj nga grupet e ndryshme sociale, në propagandëduhet përvetësuar dhe të merren parasysh, gjithashtu edhe të gjithamundësitë për shfrytëzimin më të volitshëm përkatës dhe ndryshimin efjalëve dhe krijimin e atyre të rejave. Tërësia e këtyre kushteve rëndomëshqyrtohet si “metodë për ndryshimin e realitetit”. Si përparësi e posaçmee kësaj metode theksohet se me ndihmën e saj një shoqëri e caktuarmund të kontrollohet më mirë se sa me mjete të dukshme të dhunës. Nëkategorinë e gjithanshme “shfrytëzimi i fjalëve” përfshihet një arsenal itërë i metodave dhe teknikave specifike, të cilat rëndomë janë aq mirë tëkurdisura që vështirë dallohen dhe formulohen – shfrytëzimi specifik ifoljeve dhe i kohëve të tyre; shfrytëzimi i epiteteve, metaforave, elementevetë baladës e të tjera.OFRIMI KOMPLET I INFORMATËS SË DORËS SË DYTË: Kjoteknikë shërben për rritjen e besimit të shiquesve dhe dëgjuesve dhemënjanimin e vëmendjes nga proceset dhe ngjarjet shoqërore esencialedhe qenësore.MANIPULIMI ME NUMRA: Shërben për sygjerime të së vërtetës,saktësisë dhe konkretes të mesazhit tonë. Manipulimi qëndron në atë sekur i citojmë numrat, ato duken joesenciale, edhe pse të gjitha të dhënattë nxjerra nga kontesti i tyre ose të komentuara, janë formë e vërtetë emanipulimit.SHMANGIE ME QËLLIME TË SHFRYTËZIMIT TË KONCEPTEVETË CAKTUARA: Bëhet përpjekje për zvogëlim gradual të rëndësisë sëauditoriumit. Nëpërmjet kësaj teknike koncepti përkatës jo vetëm që174

PROPAGANDA, MANIPULIMI, KONFLIKTIpërjashtohet nga përdorimi, por synohet në radhë të parë të harrohenpërmbajtjet që asocojnë me këtë koncept.NERVOZA E SHKAKTUAR NGA SHQETËSIMET PËR SHKAK TËFRIKËS: Shfrytëzohen teknika të ndryshme më shpesh me sygjerimepër paragjykime, shokime dhe paralajmërime. Kuptimi i teknikës ështëqë njeriu të nxirret jashtë pozitës së tij sociale konkrete, të shkaktohettek ai ndjenja e situatës së destabilizimit, që ai t’i nënshtrohet zbatimit tëteknikës së ardhshme.ZGJIMI I INSTIKTEVE GRUPORE: ESENCA PËRMBLIDHET NËKËTË: Të gjithë bëjnë kështu. Sepse propaganda dëshiron të nadetyrojë tërësisht të ndjekim turmën, ndizet beteja e vërtetë përashpërsimin e frikës, antipatisë, mbajtjes së anës, idealeve të përbashkëttë grupit. Në këtë mënyrë ndjenjat shfrytëzohen që ta detyrojnëgrupin të veprojë si tufë kafshësh. Parimi i veprimit si tufë ka karakteristikate veta pozitive dhe jo vetëm negative. Pozitive janë nevoja dhe dëshirapër komunikim me realitetin dhe pasi nevojitet guxim që të dalloheshnga turma unifikimi këtu zhvillohet deri në absolutizëm. Që të veprojmënë mënyrë efektive sygjerimi më i rëndësishëm është se në shoqëriduhet të jetë e pranishme një lloj i caktuar i sjelljes psikologjike.Ekzistojnë bashkësi të cilat janë shumë të prirura ndaj veprimi individualdhe të tjera të cilat janë të prirura ndaj veprimit grupor.GRADACIONI I EFEKTEVE: Në rastin e kundërt me një varg teknikashpropaganduese, ndikimi mbështetet në hipoteza për shfrytëzuesinracional, i cili reagon si pasojë e zgjidhjes logjike dhe progresive. Idejaështë që të çohet njeriu nga padija drejt dijës për të vepruar, me ç’rast ijapim forcë t’i tejkalojë periudhat e ndryshme: informatë, dituri, mirëkuptim,bindje. Për këtë qëllim duhet ta tërheqim vëmendjen e njerëzve, tangjallim interesin e tyre, ta shkaktojmë dëshirën dhe më në fund të provokojmëveprimin.Komunikimi ose konflikti?Kur flasim për komunikimin rëndomë kuptojmë shkëmbimin e informatave,njohurive, mendimeve, vlerësimeve dhe interpretimeve. Vetëtermi “komunikim” na shpie në një realitet social, te i cili shkëmbeheninformata që merren, kapen dhe transmentohen nga të gjithë pjesëmarrësitnë aktin e komunikimit.Njëkohësisht me këtë, konflikti, lufta, rivaliteti janë përditshmëri që ekrijon shoqëria. Mbetet të supozojmë se edhe në lëmin e linguistikës,175

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKpërkatësisht të gjuhës, nuk është çdo gjë harmonike. Kjo tezë na shpienë pyetjet, si lind dhe funksionon komunikimi konfliktuoz, çfarë formagjuhësore pranon, me çka dallohet nga komunikimi jokonfliktuoz. Ç’bënnjë person, i cili është në konflikt me një person tjetër, kur komunikonme të? Çka bën bashkëbiseduesi kur e akuzon, dënon, njollos kundërshtarii tij? Si përgjigjet i akuzuari i përfshirë në konfliktin gjuhësor?Në komunikimin konfliktuoz qëllimi ndërpritet që të jetë informimidhe mirëkuptimi, sa që mund të parashtrojmë edhe pyetjen se a bëhetfjalë me të vërtetë për komunikim ose për luftë me fjalë. Qëllimi themelorbëhet dominimi, cilësimi (në llogari të tjetrit), përjashtimi. Gjuha shërbenpër betejë, fitore, sulm, kryengritje. Por ajo gjithashtu ka funksione tëgjuhës që ekzistojnë bashkë me ato të përgjithshme, të cilat i përmbanënë vetvehte dhe të cilat dalin nga përmbajtja e komunikimit – shkëmbimi,informimi dhe kodi i përbashkët, domethënë mirëkuptimi.Termi “polemikë” na shpie te ideja e konflikteve verbale ndërmjetpolitikanëve. Por konflikti nuk është karakteristik vetëm për elitënpolitike: ai funksionon në të gjitha nivelet e shoqërisë. Harmonia socialedhe konflikti social paraqesin dy situata sociale, të cilat janë realisht tënjejta. Vetëm se ato i nënshtrohen dy logjikave të ndryshme kundërsociale. Domethënë duhet dalluar konfliktin social dhe konfliktingjuhësor. Gjatë konfliktit gjuhësor bëhet fjalë për një realitet specifikgjuhësor dhe diskurziv, i cili mund të ndërpritet (por nuk është idomosdoshëm, nga konflikti social).Kuptimi i komunikimit konfliktuoz është një përpjekje që ta vendosishkundërshtarin në vendin saktësisht të caktuar (social dhe politik).Kur e cilësojmë, për shembull, bashkëbiseduesin tonë “si socialdemokrat”përpiqemi ta vëmë në vendin (në këtë rast) politik, i cili me sigurinuk është pozicioni i tij. Në fakt, me diskursin konfliktuoz përpiqemi tërealizojmë “ç’vendosjen” e personalitetit të kundërshtarit tonë, ashtu qëtë fitojmë betejën kundër diskursit të tij. Më shpesh bëhet fjalë përç’vendosje të mundshme. Kjo dhunë shkakton dhunën: Personi i atakuarpërpiqet t’i mbrojë qëndrimet e veta personale dhe esencën e tyre, meç’rast ai hynë në konflikt.Me diskursin didaktik përpiqemi t’i japim recipientit informatë, tëcilën ai nuk e di ndërsa me diskursin konfliktuoz synojmë të hedhimposhtë informatën që e ka marr recipienti ose që mund ta merr. Në faktdiskursi konfliktuoz gjithnjë është kontradiskurs. Autori i tij gjithnjë kaparasysh dy kushte: kundërshtarin dhe publikun – dëshmitarin. Qëllimi itij është:1. Lufta kundër ideve, tezave dhe qëndrimeve të kundërshtarit;2.Triumfi apo fitorja e tezave dhe qëndrimeve të veta;3.Ndarja e fitores me publikun, i cili është dëshmitarë i konfliktit.176

PROPAGANDA, MANIPULIMI, KONFLIKTIRecipienti, domethënë nuk është vetëm kundërshtar konkret poredhe shumicë e madhe. Në fakt, qëllimi i diskursit konfliktuoz (posaçërishtnë politikë) është që një numër sa më i madh i recipientëve të tërhiqendhe të fascinohen me fitoren, në fakt të shndërrohen në pjesëmarrësnë betejë dhe të ndajnë triumfin e fitores. Domethënë diskursikonfliktuoz paraqet shndërrimin e konfliktit në spektakël, i cili duhet tëvlerësohet nga publiku, në të kundërtën kuptimi i konfliktit humb.Diskursi konfliktuoz është “kontradiskurs” edhe në kuptimin se autorii tij e pranon diskursin e kundërshtarit në të njëjtën kohë, që ta hedhposhtë dhe ta imponojë të vetin. Rregulla në këtë rast është qëasnjëherë të mos merret diskursi i kundërshtarit ashtu siç është, ai duhettë ndryshojë, të manipulohet, madje edhe të falsifikohet duke marrë parasyshqëllimet dhe synimet tona.Manipulimet e ngjashme janë dhunë e vërtetë jo vetëm e fjalës sëtjetrit, por edhe e identitetit të tij. Te diskursi konfliktuoz qëllimi nuk ështëtë kundërvejmë një diskurs me tjetrin dhe ta lëmë publikun që të vendostë zgjedhë njërin nga këto të dy. Qëllimi i vërtetë është sulmi ndajidentitetit të kundërshtarit. Nëpërmjet diskursit konfliktuoz përpiqemi tëndërtojmë identitet të ri – si të personalitetit, ashtu edhe të gjuhës së tij.Ky konstruim bëhet në debat publik, me ç’rast besimi apo identiteti lehensi peng para publikut. Rrugëdalja është në dy zgjidhje absolute antagoniste:fitore ose humbje, nuk ekziston kurrfarë gjysëm zgjidhje. Ky peng– ose do të fitosh ose do të humbish, nuk e sqaron vetëm praninë edhunës në diskursin konfliktuoz, por edhe dimensionet, që ai i përfshinë.Komunikimi konfliktuoz ka rëndësi jashtëzakonisht të madhe gjatë“të thirrurit në realitet”. Gjuha, fjalët nuk janë vetëm shprehje e realitetit,por ato shpesh “e krijojnë” dhe e modifikojnë realitetin. Posaçërishtështë mjaft me rëndësi fakti në rastet kur ekziston mungesë serioze epërvojës dhe njohurive personale – më shpesh në lëmin e menaxhimitdhe pushtetit politik.Raporti kryesor në komunikimin konfliktuoz është mosbarazimi.Komunikimi konfliktuoz caktohet nëpërmjet raportit të vënies jo tëbarabartë dhe të kierarkisë, por në fakt, ai ka për qëllim vënien e pokëtyre raporteve. Domethënë, dominimi është element i tij kryesor.Karakteristike për diskursin konfliktuoz është se çdo autor ofroninterpretimin e realitetit. Ai dëshiron t’i japë njëfarë kuptimi këtij realitetidhe në mënyrë efikase ai të zë “çerdhe” në vetëdijën e njerëzvenëpërmjet procedurës, argumentimit, retorikës, teknikave propaganduesee kështu me radhë, si dhe nëpërmjet strategjive të ndryshme të diskursave.Nëse ekziston mos harmonizim në raport me këtë interpretimdhe të kuptimit të caktuar – që është gjithnjë kështu në fushën e politikës177

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIK– hynë në fushën e kundërshtimit të kuptimit dhe interpretimit,domethënë në ciklin e diskursit konfliktuoz.Strategji diskurzive të komunikimitEtiketa diskrete. Këto janë elemente linguistike, të cilat sinjalizojnëse me një tekst autori i kundërvihet (në ose nëpërmjet diskursit të tijpersonal) diskursit tjetër, atij të kundërshtarit. Këto etiketa janë të llojit tëndryshëm:- Leksikore:a) Për shembull bëhet fjalë për sulm, zhvleftësim, diskursnegativ. Këto janë fjalë që shprehin mospajtim, kundërshtim,hedhje poshtë dhe këto janë sinjale se autori përpiqet tëmanipulojë (këto janë fjalë, që i thoni me rastin e diçkaje, qënuk u pëlqen);b) Folje deklarative të cilat kumtojnë për diskursin e tjetrit(pretendim, deklarim, thënie të tjera) dhe hedhja poshtë në tëardhmen e tyre;c) Foljet vlerësuese (vështirë të pohohet, absurde është tëdeklarohet se, e të tjera);d) Forma të ndryshme të mohimit – këto janë shenja tëdukshme për hedhje poshtë (nuk është e saktë se; asnjëherënuk kam thënë se, e të tjera);e) Përmbledhje e etiketave formale (nga mbiemra foljor; foljedhe kohë e tyre), të cilat tregojnë se autori i diskursit nukmerr përgjegjësi për disa pjesë të diskursit të tij personal, nëfakt izolohet formalisht nga paralajmërimi në diskurs (përshembull: e ashtuquajtura; atë që pretendon; dukshëm; nëkundërshtim me; e prezentuar e të tjera): “thonë se do tazvogëlojnë papunësinë”; “demokracia do të ekzistojë në këtëvend”;f) Konstrukte gjuhësore – me të vërtetë; por; si duket e të tjerë.g) Intonacioni (edhe kur fjala imitohet), stilet e ndryshme e tjerë.Etiketa grafike: thojza, vizë, kllapa, pikëpyetje, pikëçuditëse, disapika, presje, përdorimi i shkronjave të mëdha e të tjera. Në vetvehte atonuk janë indikator gjuhësor për diskursin konfliktuoz. Por përdorimi i tyrei shpeshtë dhe paraqitja e tyre paralele bashkë me etiketa gjuhësorejanë shenja për praninë e mundësisë së diskursit konfliktuoz.178

PROPAGANDA, MANIPULIMI, KONFLIKTIPrezentimi i drejtpërdrejtë i diskursit. (citimi autetentik i thojzave):me këtë mënyrë të citimit dëshmohet autenticiteti dhe tregohet semund të kemi besim në atë që është thënë. Kuptimi i kësaj strategjieështë se jo gjithmonë sulmi frontal është më efikas – duam të tregojmëse formalisht nuk e ngrejmë diskursin e kundërshtarit.Rëndomë të cituarit është jashtë diskursit të manipulimit (këtë emendon vetëdija e përditshme), por në fakt, nëse e citojmë ndonjë person,këtë e bëjmë sepse mendimi i tij ka njëfarë kuptimi, prej nga edhevjen shprehja “të cituarit e autorit”, ose sepse duam të prezantohemi sinjerëz që kanë “pikëpamje të gjëra”. Ekzistojnë dy lloj citime:- Citimi i autoritetit, që e rrit legjitimitetin e të shprehurit të subjektit –manipulator dhe kështu e delegjitimon kundërshtarin.- Citimi i autoritetit, i cili nuk pranohet as nga autori, as ngakundërshtari, por me të cilin ne përpiqemi t’i a hedhim kundërshtarittonë (për shembull, japim një citat të Hitlerit, me të cilin bëjmëasociacion me gjuhën e kundërshtarit tonë).Paraqitja e tërthortë e diskursit (duke e cituar pa thojza dhe dukei bërë ndryshime): integrojmë diskurs tjetër në tone, por pa e cituar atësaktë. Qëllimi i kësaj strategjia është të prezantojmë atë që duket se eka thënë kundërshtari, dhe jo ashtu si e ka thënë. Kjo paraqitje ështëmanipulim që merret nga vet diskursi i kundërshtarit. Në kundërshtim metipin e mëparshëm të citimit, kjo procedurë shfrytëzohet gati tërësisht përtë hedhur poshtë dhe për të manipuluar diskursin e kundërshtarit.Shenjë themelore e kësaj strategjie është tipi i foljeve: neutral (thotë,deklaron, mendon): konflikte (pretendon, e ashtuquajtura, e të tjera) osenëpërmjet formave leksikore të mohimit.Format e ndryshme të mohimit dhe të hedhjes poshtë. Kjo siduket, është transakcion më i rëndomtë i diskursit konfliktuoz, por pasiqëduken si më të zakonshme, nuk do të thotë se nuk janë efikase.Nëpërmjet këtyre mënyrave të mohimit dhe të refuzimit më efektive janëformat e ndryshme të “tërheqjes” (këto vështirë kualifikohen ngadëgjuesit si konflikt). Tërheqja do të thotë të pëlqejë, të shkaktojë simpatinëpërmjet mashtrimit. Mohimi shpesh mjafton që ta neutralizon ose tadiskrediton kundërshtarin. Është e domosdoshme të përfshijmë edhestrategji të tjera, në fakt, kjo strategji shfrytëzohet në kombinim.Demaskimi: Kjo strategji dëshiron të tregojë “atë që nuk ështëthënë” nga kundërshtari. Tendenca është që publiku të bindet sekundërshtari dëshiron të fshehë diçka nga ai, se ekziston konteksti osekuptimi i fshehur në fjalët e tij.179

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKIronia dhe shtirjeParaqitja e formësuar: tërësisht shfrytëzohet që të ndërtohetimazhi i kërkuar i kundërshtarit, theksohen karakteristikat specifike tepersonaliteti i kundërshtarit (për shembull: në këtë rast “fryni dhallti”).Strategjia e luftës së padukshme: janë organizuar shumë teknikakuptimi i të cilave për shfrytëzim është që të radhisë një varg betejashkonfliktuoze në kohë dhe hapësirë dhe në kuadër të lëvizjeve tëndryshme taktike. Kjo do të thotë se kjo strategji është orjentuartërësisht në mos shfrytëzimin e konflikteve të veçanta diskursive, por nëzhvillimin e vet diskursit të konfliktit. Strategjia e ngjashme shpeshparaqitet në strategji propaganduese të partive politike nëpër mediumetë veçanta e të tjera, në fakt kjo mund të përcillet gjatë analizës sëstrategjisë së përbashkët të komunikimit.Teknika të mundshme për manipulim të mendimeve dhe ndjenjaveMendime dhendjenja tëfshehuraMe të shprehur tëgabuar tëmendimeve dhendjenjaveMe prishjen ekonventësMashtrim, manipulim,tradhëtiMe respektimin ekonventësGënjeshtra përmbrojtje, gjusëm tëvërtetaMendime dhendejnja tëshprehuraPa shprehurmendime dhendjenja të rremeMe deformiteteMe deformimeMe prishjen ekonventësMe respektimin ekonventësMe shkelje tëkonventësMe prishjen ekonventësHeshtjeHeshjte nga edukata,kujdes, mosbesimStërmadhim, iluzione,ironiLartësim, iluzione, ironiMe respektimin ekonventësParabolla, hiperbolla,iluzione që kuptohenPa deformimeMe prishjen ekonventësDemaskim, gafe,jodiskrecionMe respektimin ekonventësVetëhapje, të zbuluarite tjetrit, mirënjohje,predikim180

PROPAGANDA, MANIPULIMI, KONFLIKTIDetyrë: Analizoni teknikat e manipulimit në përmbajtje dhe paraqitjen etekstit të shfrytëzuar në fjalimin prezentues.Çudomir NaskataKur u shpallën zgjedhjet, Naskata tërë natën nuk fjeti. Shkontevërdallë, ofshante, mendonte, ulej e ngrihej ndërsa kur gdhiu, pa iulajmëruar askujt, u nis për në qytet. Pyeste njerëz, pyeste që tëmësojë cilët janë kandidatët për deputet të popullit, bëri një kërkesëdhe pas një jave u kthye edhe ai si kandidat.Pasi e konfirmuan kandidaturën e tij rrëmbeu çantën, i mbathikëpucët më të shkurtëra dhe pa rrojtur, pa mbërthyer dhe kokëzbuluaru nis të agjitojë nëpër fshatra.Që në fshatin e parë, pasi e mblodhi popullin filloi tu bërtasë:“vëllezër të dashur varfënjak! Më shihni se çfarë figure jam dhe mëpërshkruani! Ky jam unë i tëri, i mjerë, i këputur si ju, por pas kësajveshje të grisur rreh zemra heroike bullgare, e cila shumë herë kandjerë dhimbje për popullin dhe për masat e gjëra. Babai im ishtelavrues, gjyshi im vdiq duke kullotur dhi të huaja në pyll, ndërsastërgjyshin tim nuk e mbaj mend, por duhet që edhe ai të jetë strukurnëpër kaçubet e pyellit ... kështu jemi ne! Jemi të thjeshtë, por vite tëtëra na kanë sunduar në mënyrë intelegjente dhe profesionale, derisa na bën që të marrim shkopin e lypësit.Vëllezër të dashur! U ngopëm me ta! Na kanë ardhur deri tehunda! Ma jipni përkrahjen dhe votën tuaj, që të shihni çka mund tëbëjmë ne, të thjeshtët dhe të pa diturit! Më ndihmoni që t’ua ndreq njëpunë shtetërore për të mirën e bujkut nikoqir dhe të inventarit të tij!Më jipni mundësi që t’i shtrentojë dyfishë dhe trefishë çmimet e grurit,elbin, thekrit, lulediellit, kamomiljes, qiqrave, kikirikëve dheprodhimeve të tjera të vajit! Votoni për mua, që t’i eliminojë taksat,lejet e pyellit, tatimet e tokës dhe akcizat!Vëllezët bullgar! Kur hyra në fshatin tuaj - e pashë - lumin. Ishtrembët, jo i kanalizuar, me brigje të derdhura dhe të pa pastërta. Epyeta njërin prej jush:- Po a ka të paktën peshqë në të;- Çfarë peshqesh, më tha ai, prej se e shkulëm pyellin ebretkocat në të janë pakicë;- E pra mirë! Do të ketë peshqë! Duhet të ketë peshqë! Do tëurdhëroj që të sjellin ikra nga Burgasi në llogari të shtetit që t’i hedhimnga ura. Krapet dhe troftat duhet të luajnë lirisht nëpër të!181

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKVëllezër fshatar, duhet tu tregoni të mëdhenjëve që janë lartëse ne tani më nuk jemi tufë kafshësh për të na qethur dhe për të namjelur, por përkundrazi se çdo gjë e shohim dhe e dimë, dhedëshirojmë vetë ta ndreqim shtetin, vetë të sundojmë! Poshtëintelegjenca! Rrofshin dembelët, të diturit dhe profesorët! Rrofshin,duart, këmbët e plasura dhe të ngjashme si këto! Rroftë populli dhemasat e tij të gjëra.KOMUNIKIMIVERBAL DHE JOVERBALGjuha politikeNë nivelin elementar gjuha paraqitet si përmbledhje tingujsh. Nënivelin sekundar këto tinguj kombinohen me idenë të shkaktuar prej tyreqë të fitohet gjuha e shoqërisë.Gjuha është njëkohësisht krijim i individëve të caktuar, por,gjithashtu edhe fenomen social, rezultat i përpjekjeve të shoqërisë. Porajo gjithnjë është rezultat dhe institucioni i së kaluarës. Në të tashmenne veprojmë nëpërmjet gjuhës, të krijuar në të kaluarën. Prandaj nëgjuhë rëndësi të posaçme kanë konstruktet dhe normat, nëpërmjet tëcilave “është arritur” kuptimi i logjikës.Logjika fshihet jo vetëm në fjalë, por edhe në të ashtuquajturënkomunikim jo verbal - gjeste, mimikë, të folurit e trupit, që jo vetëm semund ta plotësojë gjuhën, por shpesh edhe vet janë bartës të logjikës.Në politikë roli i gjuhës është i madh, sepse ajo e shpreh dhe egaranton demokracinë. Ashtu siç Tukididi ia tërhoqi vërejtjen Perikliut:“Njeriu, që di të mendojë dhe nuk di t’i shpreh mendimet e veta është nënivel të atij, i cili nuk di të mendoj”. Problemi në politikë shprehet jovetëm me zotësinë e të shprehurit të mendimeve. Ai qëndron edhe nëmundësinë që të ngrihet kodi i përbashkët (të kuptuarit e përgjithshëm tëlogjikës) ndërmjet sunduesve dhe të sunduarve. Sëkëndejmi rëndësia ekomunikimit është në aftësinë e politikanëve t’ua sqarojnë qëllimet dhesolucionet e tyre qytetarëve, ndërsa zotësia e qytetarëve është që t’ishprehin interesat dhe dëshirat e tyre ashtu që politikanët të mund t’ikuptojnë ato.182

KOMUNIKIMI VERBAL DHE JO VERBALKu qëndron forca e fjalëve?Në politikë forca e fjalëve është zotësi, e cila i është deleguaroratorit që të shpreh, në fakt, autoriteti i gjuhës vjen nga jasht. Forca efjalëve qëndron në faktin se ato nuk theksohen në emër personal.Grupi social ose organizata (partia) i delegon të drejtat e oratorit tëcaktuar që të shpreh fjalë në emër të organizatës ose grupit. Specifika efjalës së deleguar, siç është rëndomë fjalimi politik, përbëhet nga fakti senuk mjafton që ai vetëm të kuptohet dhe interpretohet drejt. Duhetgjithashtu që ai të jetë i kapshëm si fjalim i deleguar. Kjo kapje do tëthotë:* Fjalët të theksohen nga personaliteti legjitim - rrëfimi dhe tëkapurit gjithashtu. Për shembull: ekziston dallimi i madh ndërmjetparaqitjes së strukturës së buxhetit të ministrit të financave dhe e ndonjëviolinisti të njohur. Fjalimi i parë është legjitim dhe politikë, ndërsa i dytimendim i një njeriu të njohur dhe të popullarizuar.* Fjalët të thuhen në kushte legjitime, në fakt para auditoriumitlegjitim. Nëse e vazhdojmë shembullin e mëparshëm, fjalët e ministrit dotë kapen në mënyra të ndryshme, nëse thuhen gjatë një diskutimi përbuxhetin në parlament dhe nëse thuhen në qarkun e miqëve.* Fjalët duhet të jenë në formë legjitime. Këtu ideja është seekziston specifika e një fjalimi politik. Në shembullin tonë kuptimi i fjalëvetë ministrit është i një aspekti, nëse thuhen në emër të Qeverisë, ndërsai një aspekti krejt tjetër nëse janë në formë të mendimit të vet ministrit.Fjalimi i oratorit quhet fjalim publik sepse paraqet me fjalë njëveprim të orjentuar gojor në një situatë konkrete. Bëhet fjalë përzotësi që në mënyrë efektive të shprehim dituri dhe përvojë, tëndërtojmë qëndrime dhe mendime, të sygjerojmë ide me mjete të fjalëssë gjallë, në kushte të situatës së përditshme publike. Përvoja e oratoritpublik domethënë përvoja oratorike është zotësi për të folur mirëpara një auditoriumi kompakt. “Të flasish mirë” do të thotë “të bindish,të emocionojsh dhe të fascinojsh” (cicëroni). E gjithë kjo mund të arrihetvetëm në kushte kur e zotëron gjuhën, me të cilën komunikon. “Çdomenaxhim, thotë Margaret Theçer, nisë me zotërimin e gjuhës sërëndomtë angleze” me zotërimin e mjeteve të nevojshme gjuhësore, përt’i shprehur problemet saktë dhe në mënyrë të kuptueshme dhe tëshkaktosh reagimin e nevojshëm te auditoriumi me qëllim të zgjidhjes sënjë problemi të caktuar, dhe të nxitish aktivitete të domosdoshmeshoqërore dhe zgjidhjen e tyre.Me rëndësi të posaçme është parashtrim i saktë i detyrës. Kuptohet,saktësia nuk është vetëm domethënie e paramendimit të fjalëve dhe eorganizimit të tyre në tekst. Ajo është në mënyrën, me të cilën183

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKtheksohen fjalët e sakta, pikërisht te ai njeri ose grup, tani dhe këtu,pikërisht në këtë situatë. Kjo është zotësi, kur i drejtohesh hapësirëspublike të jesh në gjendje t’i tejkalosh kufijtë e hapësirës kulturore, tëkesh sukses në procesin e pranisë tëndë të drejtpërdrejtë dhe nëpërmjetsaj të sintetizojsh porosinë dhe t’i sygjerojsh pasojat e saj në mënyrëdiskrete në nivel shqisësh. Me fjalë të tjera, të keshë aftësi në shkallë tëmjaftueshme “të humanizojsh” porosinë. Sepse oratoria është edukatësistematike e disa përpjekjeve, kërkon përqëndrim të përhershëm tëvëmendjes në mundësitë dhe fshehtësitë e vetë lojës së sjelljes.Funksionet e fjalës publike mund të përmblidhen në dy qëllime tëlidhura reciprokisht dhe të kushtëzuara reciprokisht: të njoftojmë“informojmë” dhe të bindim.Paraqitja e mendimeve, ndjenjave, përvojave, njohurive, idevemund të quhet informim. Ndikimi i një informate të caktuar në vetëdijën,mendimet, ndjenjat, disponimin mental dhe sjellje mund të quhet bindje.Këto të dy aktivitete lidhen me një proces të komunikimit. Njeriu nukkryen kurrfarë veprimi nëse nuk beson se ekziston ndonjë kuptim për takryer; nëse nuk është i bindur se do të arrijë diçka. Bëjmë këmbimin einformatave, sepse në të kundërtën nuk do të mund të jetonim dhe tëzhvilloheshim në shoqëri. Shprehemi, sepse besojme se atij që i flasimdo të na besojë, do të mund ta bindim në vlerën e shkëmbimit tëmendimeve. Nga ana tjetër, që ta detyrojmë ndonjë të na besojë, duhetta bindim me të drejtën tonë, duhet ta ndajmë me të informatën, me tëcilën ndërtohet bindja jonë. Kështu që informata përmbanë elemente tëbindjes, ndërsa bindja është e pamundshme pa informata. Në praktikëne komunikimit, duke pasur parasysh situatën konkrete, njëri nga dyaktivitetet rëndomë dominon. Kjo na jep të drejtë të flasim për dy lloje tëfjalimit publik - informativ dhe bindës.Gjatë tërë jetës tonë ne jemi objekt dhe subjekt të bindjeve. E drejtaqë të bindish dhe të bindesh i karakterizon shoqëritë demokratike, sepseështë poetike nga imponimi me dhunë i vullnetit të shumicës.Esenca e fjalimit bindës është në arritjen e ndryshimeve nëvetëdije dhe në sjelljen e dëgjuesit. Ai kërkon angazhim më aktiv tëauditoriumit se sa që fjalimi informativ imponon pranimin e rreziqeve. Kjoështë kështu, sepse ai jo vetëm që i zbulon mundësitë, por edhe edetyron auditoriumin të bëj zgjedhjen e tij, e orjenton këtë zgjedhje nënjë drejtim të caktuar me ç’rast sipas një radhitje të caktuar i përjashtontë gjitha mundësitë, përveç njërës - mendimin e oratorit, i cili e merrfunksionin e udhëheqësit.Përjashtimi i të gjitha mundësive, përveç njërës, arrihet në radhë tëparë sipas rrugës logjike, nëpërmjet sistemit të shkaqeve, dëshmive,argumenteve. Por pranimi i rreziqeve dhe i përgjegjësive nuk mund të184

KOMUNIKIMI VERBAL DHE JO VERBALrealizohet pa pjesëmarrje intensive të emocioneve, pa u provokuar “epranishmja”.Efektiviteti i veprimit foljor në shkallë të madhe ka të bëjë meaftësinë e oratorit të ngjallë mirëbesim, të garantoj për rreziqet epranueshme me personalitetin e vet. Në këtë rast flasim për talent që tësygjerojsh dhe të bindish. Kjo, në fakt paraqet një rrezatim të shtuarenergjetik, që nuk mund të arrihet pa ushtrime. Kjo varet nga aftësitëindividuale dhe specifikat e sistemit nervor dhe prandaj është talent. Por,nëpërmjet ushtrimeve mund të zbulohet talenti me ç’rast mënjanohenpërpjekjet e dëmshme që e ndrydhin atë. Sepse në të kundërtënpresioni emocional i oratorit, presioni i fuqishëm emocional do tashndërronin veprimin foljor në dhunë - pavarësisht a bëhet kjo me dijeose jo “për shembull, fjalimet e Hitlerit”.Pak a shumë çdonjëri ka shqisën për forcën e fjalëve, nga e cilaçlirohet dhe orjentohet energjia e fjetur, sipas mënyrës së përdorimit tësaj. Çdo njeri të paktën një herë në jetën e vet e ka përjetuar forcën evërtetë të fjalëve, e cila mund të ndryshojë historinë.* Fjalët i zëvendësojnë pikëpamjet* Fjalët e formojnë disponimin* Fjalët e dominojnë hapësirën dhe kohën* I dominojnë orekset dhe i provokojnë emocionet* E provokojnë veprimin* Bëhen instrument i mendjes* Krijojnë ndjenjën e përkatësisë sociale, të aftësojnë.Përdorimi i fjalëve praktikisht do të thotë shfrytëzim i njërës ose idisave nga këto mundësi.Fjalët e artikuluara krijojnë një fonostil të caktuar. I cili, kuptohet,përbëhet nga teksti. Por qëndrimi i oratorit, theksimin e drejtpërdrejtë tëfjalëve mund ta adaptoj, por edhe mund ta ndryshoj kuptimin dhesygjerimin (për shembull, kur u drejtohemi me “zonja dhe zotërinjë”.Nga e gjithë ajo që e thamë deri tani mund të konkludojmë se ngagjuha e oratorit varet cilësia e ndikimit të tij ndaj auditoriumit ose siç kathënë Konfuqi: “nëse gjuha është e pasaktë, ajo që thuhet nuk e shënonatë që thuhet, si he ajo, që duhet të bëhet nuk mund të bëhet”!185

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKAspektet jolinguistike të fjalimitDisa fjalë të njejta mund të thuhen në mënyra të ndryshme - meemocione të ndryshme, domethënie të ndryshme dhe me kuptim tëfshehur. Pauza, theksi, gradacionet e zërit gjithashtu sjellin porosi. Këtuposaçërisht me rëndësi është pauza, sepse ashtu si në muzikëmungesa e tingullit jep mundësi të kuptohet vetë tingulli. Sa kohë flasim,sa shpejtë, sa shpejtë nisim të flasim, pasi tjetri të jetë ndalur - kjoshprehet në të kuptuarit dhe të interpretuarit të porosisë sonë.Njerëzit kanë mënyra specifike të reagimit të ndërprerjes dheheshtjes nga ana e tjetrit dhe kjo duhet të kuptohet si reagim,posaçërisht në raport me situatën “dhënie intervistash”.Këtu përfshihen edhe probleme me praninë e fjalëve dhe tingujve tëdëmshëm, si dhe ndryshime në ndërtimin e fjalisë e të tjera.Intonimi dhe ngjyra e zëritAi që ka aftësi të dëgjojë, dhe ai që lexon midis reshtash kupton mëshumë se sa nga domethënia e fjalëve që ai i thotë. Ai dëgjon dhe evlerëson forcën dhe tonin e zërit, shpejtësinë e të folurit. Ai e vërenzhvendosjen në ndërtimin e frazave, si për shembull, sipërfaqësimin efjalive i shënon pauzat e shpeshta.Toni i zërit është çelës mjaft i vlerësuar për të kuptuar ndjenjat ebashkëbiseduesit. Ndjenjat vijnë në shprehje pavarësisht ngadomethënia e fjalëve. Ndjenjat mund të theksohen edhe gjatë leximit tëalfabetit. Është lehtë të kuptohet mllefi dhe mallëngjimi. Nervoza dhegjelozia kanë të bëjnë me ndjenjat që kuptohen vështirë.Forca dhe lartësia e zërit janë gjithashtu sinjale të dobishme përdeshifrimin e kumtimit të oratorit. Disa ndjenja, si entuziazmi, gëzimi dhemosbesimi, rëndomë shprehen me ton të lartë. Mllefi dhe frika gjithashtushprehen me ton të lartë, por me diapazon më të gjërë të tonalitetit, tëforcës dhe të lartësisë së zërit. Ndjenjat si mallëngjimi, dhimbja dhelodhja rëndomë shprehen me zë të qetë dhe të mbyllur, duke zvogëluarintonacionin në fund të çdo fraze.Edhe shpejtësia e të folurit i shpreh ndjenjat e oratorit. Njerëzit flasinshpesh kur janë të emocionuar ose të shqetësuar nga diçka, kur flasinpër vështirësitë e tyre personale. E folura e ngadalshme shpeshherëdëshmon për situatë të tendosur, mallëngjim, prepotencë ose lodhje.Pasiguria gjatë shqiptimit të fjalëve shprehet atëherë kur oratori nukka bindje në vetvehte ose përgatitet që të mos “mbytet”.186

KOMUNIKIMI VERBAL DHE JO VERBALRëndomtë mungesa e fjalëve është e shprehur në situata tëshqetësimeve ose atëherë kur bashkëbiseduesi përpiqet të namashtrojë.Teknika e të foluritMjetet themelore të teknikës së të folurit kanë të bëjnë me periudhatë caktuara dhe ligje të procesit të të folurit, trajtuar njëkohësisht sidukuri e artikuluar e zëshme: frymëmarrja, formimi i zërit, shqiptimi idrejtë.Kushtet themelore për fjalim të drejtë janë:* Të çliruarit e psikës nga tendosja e dëmshme, që përqëndrohetnë aparatin e të folurit;* Shqiptimi i qartë dhe aktiv i çdo tingulli;* Frymëmarrje e drejtë, që siguron zë stabil;* Të përmbajturit ndaj normave gjuhësore.Komunikimi joverbalKomunikimi joverbal, i njohur gjërësisht si “gjuhë e gjesteve”,përfshinë forma të tilla të të shprehurit, që nuk bazohen te fjalët dhesimbolet e tjera të të folurit.Që të mesohemi të kuptojmë gjuhën e komunikimit joverbal është erëndësishme për disa arsye. Së pari, me fjalë mund të transmentohenvetëm njohuritë faktike, por që të shprehen ndjenjat, nuk mjaftojnëvetëm fjalët. Së dyti, njohja e kësaj gjuhe tregon se sa ne jemi të zotë tësundojmë vetveten.Nëse oratori e ka të vështirë të ballafaqohet me mllefin, ai e rritzërin, sillet përreth, ndërsa ndonjëherë sillet si grindavec. Gjuhajoverbale do ta shprehte edhe atë, se çka mendojnë realisht për ne dhepër ata që na rrethojnë. Pavarësisht, se njerëzit i masin fjalët e veta dhendonjëherë i kontrollojnë gjestet e tyre shpeshherë mund të “shpërthejë”ndonjë ndjenjë e fshehur nëpërmjet mimikës, gjesteve dhe intonacionittë zërit. Të gjitha këto elemente joverbale të komunikimit mund të nandihmojnë të bindemi në rregullshmërinë e asaj, që është thënë me fjalëose, siç ndodh përherë, ta vëmë atë që është thënë në dyshim.Komunikimi joverbal është me rëndësi të veçantë për politikanët.Për ta është e domosdoshme të zotërojnë mirë “gjuhën e gjesteve”.Pamja fizike veçanërisht karakteristikat e fytyrës kontrollohenvështirë. Rol të rëndësishëm për kapjen e pamjes së jashtme luajnë187

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKparasupozimi dhe disponimi i pavetëdijshëm – qëndrimi pozitiv osenegativ ndaj politikanëve.Gjestet e shfrytëzuara, duke mos pasur dijeni për to mund të rrisinose të bëjnë asociacion në kundërshtim me atë që e folim. Gjestet mëlehtë mund të përvetësohen dhe të bëjnë ndryshime. Simbolika egjesteve është shumë e shprehur dhe me ndikim, posaçërisht tekshikuesit e luhatshëm.Pozita e trupit karakterizohet me tre momente themelore:reaksionet biologjike të organizmit, qëndrimi i caktuar dhe situata dhetraditat kulturore në një shoqëri të caktuar.Kur flasim për komunikimin joverbal, duhet t’i kushtojmë kujdesspecifikave të personalitetit, të kontaktit të drejtpërdrejtë dhe atij audiovizuel.Për dallim nga fascinimi i komunikimit të drejtpërdrejtë, “harizma”audio-vizuele e politikanëve është në radhë të parë sjellje joverbale.Ekzistojnë tri mundësi të ndikimit të komunikimit joverbal ndajprezantimit të politikanit nëpërmjet mediumeve audio-vizuele:a) Pamja fizike: aspekti fizik i politikanit është vështirë për tukontrolluar, sepse ai ndryshon vështirë. Kjo ka të bëjë posaçërisht mekarakteristikat e fytyrës, që lidhen në mënyrë negative dhe pozitive mepërmbajtjen e asaj që e kumtojmë. Rol të veçantë në këtë aspekt luajnëparamendimet dhe disponimi i pavetëdijshëm, që shkakton kapjepozitive dhe negative të politikës, pavarësisht nga përkrahja që i jepetdiskursit të tij;b) Zëri: këtu mund të ndryshohet kuptimi ose interpretimi ikomunikimit nëpërmjet talentit, ngjyrës, ritmit, elasticitetit e të tjera. Nëfakt, edhe sikur të donte, politikani nuk mund ta ndryshoj zërin e tij, i ciliështë më karakteristik për një personalitet se sa të prekurit megishtërinjë. Por, ajo që është me rëndësi është përzierja e teknikës, ecila pjesërisht mund t’i përmirësoj karakteristikat e zërit ose t’i keqësoj;c) Gjestet: ato mund ta rrisin, por mund të jenë edhe nëkundërshtim me fjalimin, të cilin e paraqet politikani. Analitikisht më sëmiri vazhdohet me miratimet dhe ndryshimet.Shumë vështirë është që të mësohet politikani t’i kontrolloj sjelljet etij joverbale, sepse në shkallë të madhe ato janë të pavetëdijshme. Kjovështirësi lidhet edhe me karakterin e debatit – nxitet nervoza ekundërshtarit në radhë të parë që t’i nxjerrë në shesh sjelljet e tij tëpavetëdijshme dhe që të bëjë gabime.Vështirësi tjetër është në lidhje me interpretimin e tërësishëmsubjektiv të sjelljes joverbale, edhe pse i kemi në disponim modelet epërgjithshme kulturore dhe sociale të interpretimit të saj. Gjatë komunikimitverbal shërbehemi me elemente relativisht të sakta – gjuhën, prandaj188

KOMUNIKIMI VERBAL DHE JO VERBALkemi edhe mundësi të kufizuara të interpretimit. Gjatë dekodimit të komunikimitjoverbal ekziston një numër më i madh variantesh.Shprehja e fytyrësShprehja e fytyrës është shenjë kryesore e ndjenjave. Ajo përbëhetnga lëvizja e syve, vetullave, gojës e të tjera. Tek njerëzit të shprehuritme fytyrë është një nga fushat e kontrolluara të gjesteve. Përveç kësaj,këtu problemi me interpretimin është sepse shumë shprehje të afërtamund të kenë kuptim tërësisht të kundërt.Nëpërmjet shprehjes së fytyrës më së miri zbulohet shkalla eemocionit. Së dyti është se mendimi i gjesteve të fytyrës duhet tëinterpretohet së bashku me shenja të tjera. Shpesh shprehja e fytyrësshfrytëzohet për “tu mbështetur” te komunikimi reflektues me auditoriumin,sepse pjesa rreth syve dhe gojës është komentues i përhershëm.Kështu, sytë e mbyllur tërësisht shprehin mosbesim; gjysëm të hapura -–befasi; shikimi normal – pa koment; më të hapura – moskuptim; shumëtë hapura – nervozë.Dashuri, lumturiKënaqësibefasiRefuzimvuajtjeNervozë, vendosmëriMë lehtë kuptohen emocionet pozitive - lumturia, dashuria dhekënaqësia. Vështirë kapen si rregulla emocionet negative - mallëngjimi,inati, mohimi. Rëndomë emocionet bëhen me asociacione të mimikës nëkëtë mënyrë:- Kënaqësia – vetullat e ngritura, sy të hapura gjërësisht, tëulura poshtë pjesët e skajshme të buzëve, gojë gjysëm ehapur;189

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIK- Frika – vetulla të ngritura dhe të rrudhura kah mjedisi, sy tëhapur gjërë, skajet e buzëve të lëshuara poshtë pak tëtërhequr prapa, goja mund të jetë e hapur;- Mllefi – vetullat janë të lëshuara poshtë, rrudhat e ballit janëtë shtrënguara, sytë janë të mbyllura, buzët të mbledhura,dhëmbët të shtrënguara;- Mallëngjimi – vetullat lëshohen poshtë, sytë janë më tëerrëta, shpesh skajet e buzëve lëshohen pak poshtë;- Lumturia – sytë shprehin dinjitet, skajet e buzëve janë tëngritura përpjetë dhe rëndomë të shtrënguara.Të gjithë e dijmë se:- Buzët e shtrënguara tepër shprehin gjendje të thellë të tëmenduarit;- Buzët e shtrembëruara, të shtrënguara – shprehin dyshimose sarkazëm.Buzëqeshja rregullisht shpreh miqësi, nevojë për miratim. Duhetditur se buzëqeshja si element i gjesteve dhe i sjelljes varet nga dallimetrajonale dhe kulturore: të jugut anojnë që të buzëqeshin më shpesh sesa banorët e pjesëve veriore.Kontakti vizuelKontakti vizuel paraqitet si element jashtëzakonisht i rëndësishëmgjatë komunikimit. Shikimi i oratorit do të thotë jo vetëm interesim poredhe na ndihmon ta koncentrojmë vëmendjen tonë rreth asaj që flitet.Gjatë fjalimit, oratori dhe dëgjuesi kohë pas kohe shohin njëri-tjetrin,kohë pas kohe i largojnë shikimet e tyre, duke ndje se shikimi ipërhershëm mund t’i pengojë bashkëbiseduesit që të përqëndrohen. Sioratori, ashtu edhe dëgjuesi e shohin njëri-tjetrin drejt në sy jo mëshumë se dhjetë sekonda. Kohë pas kohe sytë e oratorëve takohen, pornjë gjë e tillë zgjatë shumë pak, se sa qëndron shikimi i njërit ndajbashkëbiseduesit tjetër. Mbajmë kontakt vizuel jashtëzakonisht të lehtëme oratorin gjatë sqarimit të ndonjë teme të këndshme dhe e largojmëshikimin, duke diskutuar për tema të pakëndshme ose të përziera.Pamja këmbëngulëse dhe e përqëndruar rëndomë pranohet sishenjë e armiqësisë.Duhet ditur se aspektet e veçanta të marrëdhënieve reciprokeshprehen me atë se si njerëzit e shohin njëri-tjetrin. Për shembull, nejemi të prirur t’i shohim më shumë ata të cilët na impresionojnë ose kemimarrëdhënie të afërta. Përveç kësaj, femrat janë të prirura më tepër ndajkontaktit vizual se sa meshkujt.Përqëndrimi i syve të bashkëbiseduesit do të thotë vëmendje ndajtij. Por, nëse vazhdon më gjatë dalin edhe interpretime të reja, të cilat190

KOMUNIKIMI VERBAL DHE JO VERBALvaren nga shprehja e tërësishme e fytyrës dhe nga situata: është emundshme që B të jetë dashuruar në A, mund të ketë disponim miqësor,agresiv ose tërësisht kurreshtar.Pamja e syve, luan rol të rëndësishëm gjatë mbajtjes sëmarrëdhënieve reciproke në aktin e komunikimit.Pozita dhe gjestetKëto janë lëvizjet e duarve, të këmbëve dhe të pjesëve të tjera tëtrupit. Disa prej tyre kanë për qëllim të transmentojnë kumtiminpërfundimtar, të tjerat karakteristikat e padëshirueshme sociale, të cilatmund të interpretohen drejtë dhe jo të drejtë.Gjestet mund ta transmentojnë gjendjen emocionale. Rëndomëgjatë emocioneve të fuqishme njerëzit bëjnë gjeste në mënyrë instiktive– mrrolen (agresivitet), e prekin fytyrën (jodinjitet), kruhen (vetnënçmim),fërkohen (lodhje) e të tjera.Nëpërmjet gjesteve mund të plotësohet kuptimi i asaj që ekumtojmë. Rëndomë, këto janë gjeste të koordinuara me përmbajtjen ekomunikimit verbal: të numëruarit me gjeste me gishtërinjë, tregonobjektet dhe njerëzit, përkrahje me gjeste pyetjet, impresionet e të tjera;ndryshimi i amplitudës së gjesteve gjatë ilustrimit të madhërishëm(peshk i madh) e tjera.Gjestet mund ta ndryshojnë tërësisht fjalimin.Gjestet e kokës janë gjeste specifike dhe kanë dy role të ndryshme:ata mund të “nxisin”, domethënë, të japin kurajo ose ta kontrollojnësinkronizimin e komunikimit.Gjendja dhe ndjenja e njeriut mund të caktohen sipas asaj se si rimëkëmbë dhe ulur, sipas gjesteve dhe lëvizjeve të tij.Kur oratori përkulet nga ne gjatë bisedës ne e pranojmë këtë sidashamirësi, si duket nga shkaku se pozita e këtillë flet për vëmendje.Ne do të ndihemi më pak komod me ata, të cilët gjatë bisedës me netërhiqen prapa ose tërësisht shtrihen në kolltukë (karige). Rëndomëështë lehtë të diskutohet me ata, të cilët marrin pozitë të natyrshme.Pozitë të këtillë mund të marrin njerëzit e rangut të lartë, me siguripër shkak se ata janë më të vendosur në momentin e komunikimit dherëndomë nuk qëndrojnë mëkëmbë, por ulur – ndonjëherë shtrembërohenmbrapa, ndonjëherë luhaten anash.Prirja, me të cilën bashkëbiseduesit që rrinë mëkëmbë osebashkëbiseduesit që janë ulur të ndjehen më komod, varet nga karakterii situatës ose i dallimeve të pozitës së tyre shoqërore dhe të nivelitkulturor. Njerëzit, që e njohin mirë njëri-tjetrin ose bashkëpunojnë nëpunë, rëndomë rrinë mëkëmbë ose ulur anash njeri-tjetrit. Femratshpesh kanë dëshirë të bisedojnë të mbështetura majtas kah191

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKbashkëbiseduesi ose të qëndrojnë paralelisht me të, veçanërisht nësenjihen mirë. Meshkujt në diskutim e preferojnë pozitën ballë për ballë,përveç gjatë situatave të rivalitetit.Domethënia e gjesteve të shumta me dorë ose lëvizje të këmbëveështë e dukshme. Për shembull, duar ose këmbë të kryqëzuara flasinpër skepticizëm, për pozitë mbrojtëse. Dhe anasjelltas – këmbët epakryqëzuara shprehin pozitë më të hapur, qëndrim mirëbesimi. Kurnjerëzit mendojnë, rëndomë qëndrojnë duke e mbështetur me pëllëmbëmjekrën. Duar të vëna pas kokës shprehin lartësim.Gjatë bisedës kokat e bashkëbiseduesve janë në lëvizje tëpërhershme. Edhe pse luhatja me kokë jo gjithnjë do të thotë pajtim, kjondihmon në bisedë. Me këtë dëgjuesi sikur i jep të drejtë bashkëbiseduesittë vazhdojë. Luhatja me kokë vepron te oratori me miratim dhegjatë diskutimit grupor, sepse oratori e përqëndron fjalimin e tijdrejtpërsëdrejti te ai, i cili rregullisht ia bën me kokë. Luhatja e shpejtëdhe kthimi i kokës anash shpreshherë janë shenja se dëgjuesi dëshirontë shpreh diçka.Rëndomë edhe oratorët por edhe dëgjuesit e kanë më lehtë tëdiskutojnë me atë që pamjen e fytyrës e ka të gjallë dhe lëvizjetekspresive. Gjestet aktive shpeshherë shprehin emocione pozitive dhepranohen si shenjë e interesimit dhe përqafimit. Gjestet e tepërta, nëfakt, mund të jenë edhe shprehje e shqetësimit apo pasigurisë.Hapësira ndërmjet personaliteteveFaktor tjetër i rëndësishëm në komunikim është hapësira ndërmjetpersonaliteteve – sa afër ose largë janë bashkëbiseduesit njëri nga tjetri.Distanca fizike është me rëndësi në radhë të parë me raportin eintimitetit dhe të dominimit. Shkalla normale e distancës fizike ndryshonnë kulturat e ndryshme, por çdolloj i krijesave të gjalla (përfshirë këtuedhe njeriun) i ka veçoritë e veta për hapësirën sociale.Ndonjëherë ne e paraqesim qëndrimin tonë me kategoritë hapësinore,si për shembull: “qëndroj anash” nga ai, i cili nuk më pëlqen osenga i cili frikohem; “qëndroj këmbëngulës” ndaj tij për të cilin jam i interesuar.Sa më shumë që bashkëbiseduesit të interesohen njëri për tjetrin,aq më shumë ata qëndrojnë ose rrinë pranë njëri-tjetrit. Ekziston njëpjesë e caktuar e distancës së lejueshme ndërmjet bashkëbiseduesve ecila varet nga lloji i marrëdhënieve reciproke dhe përcaktohet në këtomënyra:- Distancë intime (deri 0,5m), - u përgjigjet marrëdhënieveintime;- Distancë ndërmjet personaliteteve (0,5-1,2 m) – kjo ështëdistancë për bisedë ndërmjet miqëve duke i prekur ose jo;192

KOMUNIKIMI VERBAL DHE JO VERBAL- Distanca sociale (1,2-3,7 m) – kjo është distancë përmarrëdhënie joformale shoqërore dhe afariste, ku kufiri më ilartë më shumë u përgjigjet marrëdhënieve formale;- Distancë publike (3,7m dhe më shumë) – gjatë kësaj distancenuk konsiderohet si ashpërsi shkëmbimi vetëm i disa fjalëveose të përmbahemi nga komunikimi.Rëndomë njerëzit ndjehen komodë dhe lën përshtypje të mirë kurqëndrojnë dhe rrinë ulur në distancë, që u përgjigjet marrëdhënievereciproke të përmendura më lartë. Pozita tepër e afërt si dhe ajo tepër elargët mund të ketë ndikim negativ ndaj komunikimit.Sa më afër të jenë njerëzit pranë njëri tjetrit aq më pak ata e shohinnjëri tjetrin. Dhe anasjelltas, duke qëndruar në distancë, ata më shumë eshohin njëri-tjetrin dhe i shfrytëzojnë gjestet për të mbajtur vëmendjen ebashkëbiseduesit.Rëndësia e afërsisë fizike ndryshon varësisht nga rrethimi fizik – ajonuk ka rëndësi në autobusin e mbushur plotë, por gjatë kontakteve mesy ose në bisedë ajo bëhet karakteristikë e rëndësishme. Nëse Aqëndron ulur pranë B rëndësia duhet të shpjegohet në raport me atë sea ka edhe vende të tjera ku mund të ulet A, a qëndron i ulur në kënd oseballë për ballë; a ekziston barierë fizike ndërmjet tyre e tjerë.Lokale “të mbyllura” janë karakteristike për biseda intime. Te këtonë interpretim përfshihen edhe shqisat – prekja, aroma e të tjera. Ështëdëshmuar se njerëzit ulen ose qëndrojnë pranë njerëzve të cilët upëlqejnë. Por, ekzistojnë dallime të fuqishme ndërkulturore – arabët dhelatino-amerikanët qëndrojnë shumë afër, ndërsa suedezët dheskotlandezët në distancë më të theksuar. Rritja dhe shkurtimi i distancësjanë shenja përkatëse për ndërprerjen ose intensifikimin e komunikimit.Këto rregulla ndryshojnë mjaft varësisht nga mosha, gjinia dheniveli kulturor. Për shembull, fëmijët dhe njerëzit e moshuar qëndrojnëmë afër bashkëbiseduesit, ndërsa të rinjtë dhe njerëzit e moshësmesatare preferojnë pozitë më të largët. Rëndomë femrat qëndrojnë oserrinë ulur më afër bashkëbiseduesit se sa meshkujt. Cilësia epersonalitetit, gjithashtu e përcakton distancën ndërmjet bashkëbiseduesve– njeriu i ballansuar, me ndjenjë të dinjitetit të vet, i afrohetbashkëbiseduesit më tepër, ndërsa ndaj njerëzve nervoz qëndron nëdistancë më të largët. Gjendja shoqërore e njerëzve që bisedojnë,gjithashtu ka rëndësi.Kontakti me trupKjo është mënyra më primitive e veprimit social. Ajo është simbolik– për shembull rrahje pas shpinës, shtrëngimi i dorës. Kontakti me trupnëse e përjashtojmë agresionin e drejtpërdrejtë (konfliktin) dhe prekjen193

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKseksuale, politikanët shpesh e shfrytëzojnë për t’i shprehur ndjenjat dheqëndrimet. Jashtë komunikimit familjar rëndomë ky kontakt kufizohet metë prekurit me dorë. Janë bërë hulumtime të ndryshme, që tëpërcaktohen zonat e prekjes së trupit, si dhe subjektet e veprimitreciprok. Është me rëndësi të mbahet mend se për shkak të dallimeve tëmëdha kulturore në kontaktin me trup nuk mund të shfrytëzohenrezultatet e hulumtimeve në vendet tjera.Pozita e trupitKy gjithashtu është një sinjal i fortë instiktiv, që transmenton sinjaletë rëndësishme sociale. Ekzistojnë pozita instiktivisht “të larta”(dominante) dhe “të ulta” (nënshtrime). Dëshira apo qëllimi për tëdominuar shprehen me qëndrim të drejtë dhe të sigurtë të trupit, mekokë të ngritur lartë e kështu me radhë. Ekzistojnë gjithashtu pozitamiqësore dhe armiqësore.Nëpërmjet pozitës së përgjithshme të trupit personaliteti rëndomë eshpreh gjendjen e tij emocionale, për shembull tendosjen ose relaksin.Mund të shprehet gjithashtu edhe qëndrimi ndaj të tjerëve.Njerëzit kanë stil të përbashkët të shprehjes së sjelljes, që tregohetnëpërmjet ecjes, pozitës së trupit, mënyrës së uljes e kështu me radhë.Në këtë stil ndikojnë:- Rolet e tashme sociale (aktive) dhe ato të kaluara, - përshembull, nëse një njeri ka qenë ose momentalisht ështëperson ushtarak;- Pikëpamja për veten si personalitet;- Besimi që e kemi në vetveten;- Gjendja emocionale;- Dallimet kulturore-Pamja, figura dhe ecjaKarakteristikat e pamjes, figura dhe ecja e një njeriu mund t’i flasinshumë vëzhguesit të vëmendshëm dhe të interesuar.Pamja e mirë, jo e imponuar flet për kapje dhe çiltëri ndaj atyre qëna rrethojnë, për aftësinë që menjëherë t’i shfrytëzojmë forcat ebrendshme dhe të çliruar nga çfarëdo lloj dhune.Ngathtësia ose moslëvizja e trupit zbulojnë reagimin e vetmbrojtjes,shmangje të kontakteve, mbyllja, ndjeshmëria e shpeshtë, ndërsagjithashtu edhe synim joadekuat ndaj korrektësisë.Pamja e keqe, e lëshuar, shpina e gërmusur, shprehin përulje,pajtim dhe përshtatje.Pozita e pamjes tradicionale (njëra ose të dy duar në xhepa, duar tëlidhura pas shpine ose të kryqëzuara në gjoks e të tjera) janë shenjë e194

KOMUNIKIMI VERBAL DHE JO VERBALpavarësisë së pamjaftueshme dhe nevojë e përshtatjes së padukshmeme rrethin.Për vëzhguesin e vëmendshëm shumë informata merren nga lëvizjae shpatullave dhe pjesa e sipërme e trupit të njeriut. Këto pjesë të trupitnë mënyrë karakteristike dëshmojnë si për karakterin e njeriut ashtuedhe për gjendjen e tij emocionale në moment.Pozita e këmbëve dhe e shputave gjithashtu mund të japë informatëpër gjendjen dhe karakteristikat psikologjike të individit:- Të qëndruarit në dy këmbë (këmbët qëndrojnë të ndara jo mëshumë se dy pëllëmbë) me vendosje të ballansuar të peshëssë trupit, është veçori e njeriut të fortë dhe të ballansuar, tëqetë dhe të fuqishëm, që di të përshtatet çdo kund.- Pozita e palëvizshme, e ftohtë me tendosje të fuqishmetregon aftësi të keqe, inate, joelasticitet në sjellje dhe vet tëshprehurit;- Pozita e ndryshueshme gjatë tendosjes jo aq të mjaftueshme,ndryshimi i shpejtë i mbështetjes themelore të këmbëve dheqëndrimi në këmbë tregojnë qëndrueshmëri dhe diciplinë jotë mjaftueshme, mosshpresë dhe frikë;- “Të luhaturit”, ngritja e gishtit flet ose për gatishmëri përveprim aktiv ose për grindje;- Pozita “këmbë të hapura në mënyrë të parregullt” tregonnevojën e vet dëshmimit, pretendimeve të gjëra,vetvlerësimeve të mëdha dhe shpesh edhe ndjenjën përnënçmim;- Nëse ecja ose pozita janë karakteristike me ndarje tëdukshme të këmbëve përpara, bëhet fjalë për “për ecje tëdemonstruar”, prepotencë dhe vetbesim (ec si paunë);- Nëse majet e shputave janë kthyer prapa, atëherë kjo tregonndonjë dobësi të brendshme, ndonjë mungesë relative tëiniciativës, bindje jo të mjaftueshme në forcat e veta.Dallohen disa lloje të ecjes:- Ritmike - formë e çliruar për së larti, por me sjellje tëballansuar; kjo është tipike për ata që dëshirojnë të shetisin;- E ballansuar – e llojit të marshit ushtarak kjo është tipike përnjerëz me vullnet dhe me synim për një qëllim të caktuar;- Hapa të gjerë – tregon synim kah një qëllimi, aksion,thjeshtësi, mendim apstrakt;- Hapa të shpeshtë të shkurtër – shenjë për kujdes, qëllim,mendim të shpejtë dhe reagim, moderim, mënyrë konkrete të tëmenduarit;195

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIK- Ecje e fuqishme ritmike (me lëvizje të forcuara të kryqave) –sjellje të këtillë kanë vetëm ata naiv – instiktiv dhe personalitete egoiste;- Ecje e plogshtë - kjo është shenjë e mos pasjes së vullnetitdhe të dëshirës për diçka, relaks, mërzi;- Ecja e fortë, e shtrënguar, e ngurtë – kjo tregon mbyllje,mungesë të kontaktit, paaftësi për paraqitje të lirë;- Ngritje e përhershme e gishtave të këmbëve – kjodemonstron synimin për të ecur përpara, ndjenjë e superioritetitposaçërisht atë intelektual.- Karakteri i raporteve të njerëzve me njerëz të tjerë dhe mebotën në përgjithësi ndërsa gjithashtu disa specifika personale gjendendhe kultivohen edhe në pozita të tjera tipike.Lëvizja e duarveLëvizjet e duarve kur flasim janë të ndryshme dhe varen ngatemperamenti i individit. Duhet ditur se nga distanca të mëdha ky gjest, iquajtur të folurit me duar është posaçërisht instrument i rëndësishëm përpërforcimin e fjalës.Qëndrimi fillestar gjatë kësaj lëvizje është pozita neutrale kur duartgjenden mbi gjysmën e sipërme të trupit. Problemi qëndron në atë se sitë arrihet përshtypja se jemi të relaksuar. Një këshillë – shfrytëzonishënimet e shkurtëra me tezat kryesore të fjalimit tuaj. Mbani në njërëndorë. Kështu që ajo gjithnjë do të jetë e zënë dhe do të marr pozitë tënatyrshme, ndërsa me dorën tjetër mund të bëni gjeste. Asnjëherë nukduhet bërë gjeste me dorën ku i keni shënimet, sepse ajo edekoncentron publikun.Duhet shmangur këto gjeste:Duar të kryqëzuara para gjoksit – këto kapen si shenja të arogancësdhe të mbajtjes së distancës. Oratori krijon bariera ndërmjet vetes dhepublikut dhe është antipatik;Duar të kryqëzuara në gjysmën e poshtme të trupit – ato janëpengesë për hapjen e oratorit ndaj publikut dhe lë përshtypje tëmentalitetit si të rrëfimit para priftit;Vënia e duarve në kryqa, gjithashtu vepron sikur refuzon publikun.Dëgjuesit mendojnë se kërkoni të ngriheni mbi ta, ndërsa me një sjelljetë këtillë nuk fitohen ithtarë;Të bërit me gisht ndaj publikut është gjest i pahijshëm, që lëpërshtypjen se oratori gjoja di çdo gjë;Lëvizja e syzave, stilografit ose e sendeve të tjera, të cilat i mbaninë duar, e mënjanojnë vëmendjen e dëgjuesve nga përmbajtja e fjalimittuaj.196

KOMUNIKIMI VERBAL DHE JO VERBALRekomandohen gjeste të këtij lloji:Dora e hapur ndaj dëgjuesve, demonstron dëshirë për kontakt;Gjithashtu vlen edhe kur të dy duar janë të hapura ndajpublikut. Kjo lë përshtypjen e sinqeritetit.Detyrë: të njoftuarit – trajningu për vëmendje dhe për të mbajturmend. Qëllimi është që të ushtrohet aftësia e të vëzhguarit dhe e tëparaqiturit të mënyrave të ndryshme të njohjes dhe prezantimit nësituata të ndryshme: në rrugë, gjatë takimeve joformale, gjatëaktiviteteve formale (takime, pritje, mitingje, punë me aktivin, debateme kundërshtarin etj.).Në fillim pjesëmarrësit ndahen nga dy dhe për një kohë tëshkurtë bëjnë njoftimin njëri me tjetrin. Pastaj, pa u paralajmëruar mëparë, çdo njëri e përshkruan hollësisht partnerin e vet – për shembull,ngjyrën e këpucëve, gjestet karakteristike etj.Detyrë: Trajning për tu ballafaquar me situata.Merrni qëndrim në situata të ndryshme kur duhet të flisni parapublikut:Hyni dhe nuk keni ku të rrini,Hyni dhe asnjëri s’ua vë veshin,Përplaseni në derë me një njeri tjetër,Hyni dhe ndokush u afrohet dhe fillon tu flasë,Hyni dhe fillojnë tu bërtasin.Ndiqni dhe realizoni reagimet.197

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKPUNA ME MEDIUMEShtypiSpecifikat e mediumeve të caktuaraNga shekulli i 18 deri sot njëra nga mënyrat më të përhapura tëkomunikimit publik është shtypi. Me konceptin ,,shtyp” nënkuptohen dygrupe të mëdha të botimit- gazetat dhe revistat. Gazetat janë kryesishttë përditshme dhe javore.Kriteret themelore për zgjedhjen e mediumeve si mjetkomunikimi janë: Ana periodike (të përditshme - të mëngjesit dhe tëpasditës, javore); përfshirja teritoriale (nacionale, rajonale, lokale dheinterne të ndërmarrjeve); tirazhi; veçoritë e auditoriumit, madhësia dheformati (standarde dhe tablloide).Karakteristikë e shtyput të Evropës është edhe ekzistimi iedicioneve partiake. Viteve të fundit ekziston tendenca e botimit tëgazetave, të cilat nuk janë organe të partive politike, por paraqesinqëndrime të caktuara idelogjike dhe përkrahin qëndrimin e partive tëcaktuara. Në fakt, ende në Evropën Juglindore dhe Qendrore (ishvendet socialiste) hasen gazeta dhe revista të cilat janë nën ndikimin edrejtpërdrejtë të partive.Rëndomë pas proklamimit të zhurshëm të disa botimeve ,,tëpavarura” fshihen grupe të fuqishme ekonomike, të cilat shfrytëzohenpër të krijuar mendimin e mirë publik sipas interesave të tyre personaledhe fianciare.Sipas ekspertëve, me rëndësi të madhe për forcën ndikuese tëkomunikatave në shtyp është vendi i publikimit - ,,pozicioni”. Me,,pozicion” nëkuptojmë ,,...vendin që e zë një komunikatë në krahasimme matërialet tjera në një faqe, të majtën ose të djathtën të folios, nëkrye, në mes ose në fund të botimit...”. Ekzistojnë disa ligjshmëri përndikimin e pozicionit për pranim, por ende nuk mund të sqarohet esencae mekanizmit. Pranohet se është adekuate që komunikatat të vendosennë pjesën e sipërme të fletës. Me rëndësi është edhe komponimi i dyfletave të afërme, të cilat vërehen në të njëjtën kohë. Konsiderohet se198

PUNA ME MEDIUMEana e djathë është me efektivitet më të lartë. Të përshtatshme në pajtimme shkallën e rëndësisë janë: faqja e parë, e katërt, e tretë dhe e dyta.Në praktikë shfrytëzohen edhe disa shtylla të posaçme ,,vesh”, “kembëlsup”, pozicioni i Kilit” etj.Pllakati politikPër dallim nga bartësit e tjerë reklamues, pllakati politik nuk kandonjë auditorium të caktuar. Efekti reklamues i tij arrihet nëprmjetkopjeve të shumta, të cilat e mbushin hapsirën që na rrethon. Pllakatatjanë më të lira dhe shpërndahen lehtë. Që të arrihet efekt i shumfishtë ireklamimit me pllakate, është e domosdoshme mbajtja e një vargfushatave. Ndryshe nga pllakatet tregëtare, të cilat ngjiten në vende tëposaçme për të cilat paguhet në mënyrë të veçantë dhe që lidhen menjë mall ose shërbim të caktuar, te pllakatat politike përsëritja e shpeshtëe një ideje apo porosie nuk është e kufizuar me kohën, dhe shpesh asedhe më hapsirën.Praktika e fushatave zgjedhore ka përmirësuar në mënyrë tëndjeshme metodat e bërjes së pllakatave. Në Evropë pllakatatvazhdojnë gjithnjë të mbeten mjet politik për reklamim, të cilat nuk ikanë nxjerr jashtë loje radioja dhe televizioni. Kohëve të funditimponohet praktika e shfrytëzimit maksimal të 4-5 pllakatave, për tëmos dekoncentruar efektin e ndikimit. Shpesh shpërndahet një pllakatnacional në madhësi të ndryshme, i ndjekur nga pllakatat lokale.Sot në fushatat paraelektorale shfrytëzohen dy lloje të pllakatave:tregëtare dhe “luftarake”. Në parim pllakatat tregëtare janë medimenzione të mëdha (12, 16 m 2 etj), ngjiten nëpër pano të cilat merrennga firmat për reklamime të jashtme. Vendet zgjidhen varësisht ngaefekti i tyre, ndërsa ndonjëherë edhe nga auditoriumi specifik ifrekuentimit të rrugës. Shpesh ato vehen pranë arterieve automobilistike,në hyrje të venbanimeve, në qendër të qytetit dhe pranë semaforëve.Sipa hulumtimeve të bëra ekspertët e reklamave kanë konstatuar segjysma e njërëzve që janë në lëvizje i vërejnë ato. Për t’u arritur efekti inëvojshëm ato duhet të vehen në atë mënyrë që të mund të shihen dhetë pranohen vetëm për dy sekonda. Me rëndësi është që të jenëemocionuese dhe të lexueshme.Pllakatat konvencionale, të njohura edhe si “luftarake” ose “tëegërta” ngjiten nga ekipe vullnetare ose të paguara në të gjitha viset emundshme dhe me dimenzione të ndryshme. Pllakatat luftarake bëhenme qëllim të krijimit të mjedisit vizuel mahnitës.199

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKFormave të shtypura mund t’u shtohen edhe shirita të shumfishtë,tiketa dhe pllakate flurocente, të cilat shihen edhe natën. Shpeshpërdoret edhe “pllakati i lëvizshëm” – “njerëz senduiç“, ose u ngjitenautomjeteve ose mjeteve tjera transportuese.Nga aspekti psikologjik është shumë me rëndësi se si do tëshfrytëzohet hapsira e pllakatit për të pasur një efekt më të madhsugjestioni. Në të kaluarën janë përdorur shumë pllakata të mbushurame tekste. Në pllakatat bashkëkohore dominojnë liderët partiak meshenjën e partisë dhe deviza e tyre kryesore - motoja e fushatës.Zakonisht, portretet e liderëve vendosen në të majtë ose në të djashtvarësisht nga ideologjija e tyre, me çrast kërkohet mundësia që tëshohin në një drejtim të caktuar. Shpesh shfrytëzohet profili B ¾, i cilishpreh synimin dhe lëvizjen. Kujdes i posaçëm i kushtohet fytyrës e cilaparaqitet si komunikim joverbal. Kur njëriu i sheh fotografitë, syri i tij mësë shumti ndalet te sytë, goja, hunda dhe duart. Shiqimi duhet të jetëpak lartë, por të mos shikon drejt në objektiv, të mos jetë me pamje tështangur, që mos ta ngushtojë vullnetin e vet për zgjedhje të lirë. Nëpraktikë është imponuar mendimi se më të shprehura janë figurat epolitikanëve deri te shpatulla. Shpesh shfrytëzohen lëvizjet e duarve meçrast kërkohet simbolika e reciprocitetit dhe orjentimit të drejtimit tëhapërimit të shoqërisë.Efekt më të madh ka shfrytëzimi i pllakatave në qytetet e mëdha.Në këto qytete njerëzit kanë shumë obligime dhe më pak shohin dhedëgjojnë radio dhe televizion. Ndonjëherë shfrytëzohen edhe pllakatatnë të cilat janë prezantuar edhe listat partiake të rajoneve të caktuara.Efekti nuk është aq i mirë, por nëse ka të tilla, atëherë udheqësit kryesortë vehen në pjesën e sipërme.Analiza e politikës praktike në lëmin e reklamës me pllakat tregonse shpesh shfrytëzohen si simbole figurat e fëmijëve, të rinjëve, nënëveme foshnje, duar, lule të çelura, kuaj dhe zogjë. Partitë e opozitësshpesh kanë qejf të shfrytëzojnë pllakata me fëmijë, të cilët simbolizojnëtë ardhmen dhe vendin e tyre në të. Partitë në pushtet më shumë anojnënga pllakatat me të rinjë dhe njerëz të pjekur, me të cilët kërkojnësimbolikën e ditës së tashme dhe të ardhshme. Figura e gruas dhenënës me foshnje e simbolizon atdheun dhe vazhdimësinë e fisit. Rrallënë pllakatat politike shfrytëzohen njërëz të moshuar.Problemi kryesor me shfrytëzimin e pllakatave është se tëpainteresuarit, të brengosurit nga problemet e përditshme, nuk i vërejnëdhe u kushtojnë pak kohë. Prandaj, pllakati gjithnjë e më shumë poshndërrohet në mjet i cili fuqimisht duhet të tërheq vemendjen eauditoriumit dhe t’i përcjellë porositë për disa sekonda. Konsiderohet sekëmbësorët kanë në disponim tre deri pesë sekonda, për t’i parë200

PUNA ME MEDIUMEpllakatat (ndërsa vozitësit vetëm dy). Sëkëndejmi del edhe kërkesa përtheksimin maksimal dhe të drejtpërdrejtë, posaçërisht të pjesëstekstuale. Mbishkrimet, shkronjat e shtypit dhe ngjyrat duhet tëharmonizohen me karakteristikat psikologjike të pranimit dhe distancësnga ato.Për derisa teksti i pllakatave merret kryesisht në nivel logjik dheracional, figura reflekton, në radhë të parë, nivelin e transmetimit dhesugjestioneve të emocioneve të panjohura të porosisë së reklamës. Merëndësi të posaçme është që pllakati të krijoj përjetim dhe lidhjeemocionale me auditoriumin.Lidhshmëria ndërmjet devizës dhe prezantimit të pllakatit varet ngazgjedhja e boshtit psikologjik të fushatave dhe mund të jetë asocuese,ilustruese dhe kontradiktore.Gjatë fushatave paraelektorale pllakati është mjet i pazëvendësueshëmpër prezantimin e “portretit” të organizatës politike. Nëpërmjetpërsëritjes së pandalshme dhe shumëfishimit të “portretit” kryesor politikkërkohet përcaktimi ose përforcimi i sugjestionit. Prandaj edhe sotpllakati politik është mjaft efektiv, veçanërisht si mjet plotësues.Lloje tjera të mjeteve të shtypurNë politikë, posaçërisht gjatë fushatës paraelektorale shpesh përdorenafishe, prospekte të shumta të lehta, prospekte dhe kalendarë.Sipas Klod Hollkins, afishet paraqesin reklamë. Afishja është edicionreklamues i drejtpërdrejtë dhe më operativ, ndërsa krahasuar me tëtjerat është më e lirë. Zakonisht ajo realizohet me tirazhe masive dheqëllimi i saj është të tërheq vemendjen e masave dhe auditoriumit tëndryshëm. Që nga shekulli i 16 e këndej, përveç afisheve, shpesh përdorenedhe prospekte për fushata reklamuese hyrëse dhe nxitëse. Prospektiështë një fletë (rëndom në format A4 ose A%), që përmban informacionereklamuese të gjerësishme. Për dallim nga afishet, prospektete ofrojnë informacionin e nevojshëm të llojllojshëm dhe të hollësishëm.Shpesh ato përmbajnë edhe ilustrime.Me prospekte shumëfletëshe nënkuptojmë katimin disa herë tëprospektit (flaerët). Nëpërmjet kësaj kërkohet atraktivitet më i madh dheaftësim vizuel për nëntemat e porosisë. Zakonisht ato pasurohen memateriale ilustruese.Kalendarët shfrytëzohen, në radhë të parë si dhurta reklamuesedhe qëllimi i tyre është, në radhë të parë, të nxisë simpatitë dhe dhënjene votave.201

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKMediume audio-vizueleElementi themelor i komunikimit politik bashkohor janë mjetetklasike audio-vizuele - radioja, kinemaja dhe televizioni. Pas zbulimittë shtypshkronjës, si mjet i parë për komunikim masiv, zbulimi imediumeve elektronike bëri revolucion të vërtetë në komunikimin masiv.Me paraqitjen e radios, kinemasë dhe televizionit jo vetëm se u zbuluanmjetet e reja të komunikimit masiv, por ndryshoi edhe tërë procesi ipranimit të komunikimit. Pranimet audio dhe vizuele i rrisin mundësitë endikimit të kombinuar ndaj auditoriumit.Mediumet elektronike japin mundësi të kontrollohet rradhitja ereceptimit. Komunikatat e radios dhe spotet televizive dallohen meshkallë të lartë të mbajtjes mend të porosive, se sa reklamat e shtypura.Auditoriumi i mediumeve elektronike është më i madh dhe nëpërmjetkohës së ndryshme të emetimit, jep mundësi të saktësohet qëndrimi idëgjuesit dhe shiquesit dhe i porosive që u drejtohen atyre.Radio është fon i shumë veprimeve sociale dhe mund të arrijëçdokund - në shtëpi, në vendin e punës, në automobil, gjatë pushimeveetj. Hulumtimet e auditoriumit të radios tregojnë se ekzistojnë termine tëndryshme kohore, kur ka interes të ndryshueshëm te dëgjuesit. Mëshumë dëgjohet radio në mëngjes, para se të shkojmë në punë, pasditekur interesi është më i madh dhe gjatë orëve të mbrëmjes rreth fillimit tëemisioneve të rregullta informative. Hulumtimet më të thelluara ngaekspertët kanë vënë në dukje disa parime themelore të radiokomunikimitbashkohor:- niveli i kuptueshmërisë së kumtesës duhet të jetë rreth dhjetëpikë më i ulët nga koeficienti mesatar i intelegjencës së auditoriumit meqëllim të caktuar për të cilët janë dedikuar;- programet duhet të përgatiten ashtu që çdo dëgjues i radiosnë çdo kohë të mund të përfshihet në to me një afat më të shkurtë se samemorja momentale (6-8 sekonda);- porositë nuk duhet ta mundojnë ose ta lodhin memorjen kurdëgjuesit i dëgjojnë;- vëmendja e dëgjuesve duhet të tërhiqet në dhjetë sekondat epara që të përqëndrohet më tutje; ndërsa në pajtim me këtë vijon,shpejtësia maksimale nuk duhet të kalojë më shumë se dy fjalë egjysëm në sekondë, ndërsa frazat të mos jenë më të gjata se shtatëfjalë. ;- mesazhi i identifikuar duhet të përsëritet katër herë gjatëtransmetimit prej një kohëzgjatjeje prej 60 sekondash;202

PUNA ME MEDIUME- muzika dhe efektet fonike nuk duhet të porosisin, por duhet tëndihmojnë dhe ta përqëndrojnë porosinë dhe jo ta largojnë.Radioja dhe mediumet e tjerë elektronike kanë një karakteristikëspecifike - dinamikën. Dinamika i shton kërkesat për të mbajtur mend.Duhet të ndiqet një ndërtim i caktuar logjik, saktësia e përmbajtjes dhekonkluzat e qarta. Mungesa e pikturimit në radio kompenzohet menxitjen e fantazisë vizuele.Në krahasim me llojet e tjera të komunikimit radioja është me e lirëdhe teknikisht më lehtë formohen porosia.Praktikë e shpeshtë viteve të fundit në SHBA dhe në EvropënPerëndimore është që partitë politike hapin radiostacione të veta. Modae gazetave politike zëvendësohet me radiostacione partiake.Kinemaja në periudhën ndërmjet dy luftrave botërore luan një rol tërëndësishëm. Sot, pas paraqitjes së televizionit, mundësitë e kinemasëjanë kufizuar dukshëm. Karakteristikë për kinëmanë është niveli i ulët iinformimit verbal dhe i personifikimit. Kinemaja ka auditoriumin e vetspecifik, prandaj sot shfrytëzohet si mjet plotësues për lansimin eporosive politike.Televizioni përmban mundësi informuese, artistike dhe teknike, qëe shndërrojnë në transmetues më efektiv të ideve, vlerave dhesugjerimeve. Forca e televizionit është në bashkimin e dinamikës sëndikimit nëpërmjet zërit, fotografisë dhe lëvizjeve. Te televizionizhurma informative në fushën komunikuese është shumë e vogël. Armamë e fortë e televizionit është dialogu, prandaj janë për tu respektuardeklaratat e drejtpërdrejta dhe jo incizimet. Ana statike e përjashtonporosinë nga ndikimi me vlerë dhe e afron transmetimin televiziv mekomunikatat e radios. Ekspozetë e drejtpërdrejta, përveç kësaj, e rrisinbesimin te shikuesit dhe objektivitetin e informatës që ofrohet.Forca e televizionit nga aspekti i ndikimit psikologjik mund tëanalizohet nëprmjet këtyre kritereve:- ekzistimi apo mungesa e acarimit;- forma e përjetimit psikik (frikë-impresion);- përmbajtja e përjetimit psikik (efekte ngarkuese dherelaksuese);- qëndrimi ndaj perspektivës jetësore (pesimizëm-optimizëm);- nxitjen e pjesmarjes intelektuale (të menduarit- kritikën);- orjentim të përgjithshëm të pjesmarrjes (kurreshtjeindiferencë).Përparësia e televizionit është e madhe për një auditorium tëllojllojshëm. Sot televizioni realisht është i pranishëm në çdo shtëpi dhendikon ndaj familjes dhe në mënyrën bashkohore të jetesës. Emisionet e203

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKcaktuara kanë auditoriume të ndryshëm, të cilët na japin mundësi që tëanalizojmë dhe përmirësojmë porosinë tonë.Forca e ndikimit të televizionit i ka detyruar një vargë dijetarësh tëflasin për politikën e “erës së televizionit” dhe “të teledemokracisë”. Kjopërcaktohet nga fakti se sot televizioni luan rol kryesor gjatë formimittë mendimit politik dhe të pikpamjeve të auditoriumit. Sipas ekspertëveshikuesit :- nuk interesohen për detaje të luftës politike dhe tëmekanizmit dretjues;- sillen ndaj politikës, sikur ndaj automjetit - si ndaj mjetit përtransportim, redaktimi nuk i intereson;- e rrit vemendjen e saj ndaj politikës, kur disa probleme iprekin ata personalisht;- interesohen, në radhë të parë, për zgjedhjen e kryetarit,vizitat e tij jashtë shtetit, skandalet dhe zbulimet nëpër koridoret epushtetit të lartë;- janë të padurueshëm dhe kanë qëndrim armiqësor ndajprezeatimeve të gjata dhe të ngadalshme dhe prezantimit të ngjarjevepolitike.Në vitin 1948 në SHBA bëhen përpjekjet e para në përfshirjen etelevizionit në fushatat paraelektorale. Nga viti 1960 në televizionrregullisht paraqiten ngjarjet më të rëndësishme të luftës paraelektorale.Në fakt, kërkohen dhe paraqiten momentet më interesante masive -debatet publike ndërmjet kandidatëve për kryetar dhe “garën” midispartive. Shikueshemëria varet nga interesi vizuel dhe karakteri komerciali televizionit amerikan.Ana specifike e televizionit shtron kritere të ndryshme për porosinënga ato të radjos. Kinemaja dhe radioja janë “kanale të nxehta”, ndërsatelevizioni “i ftohtë”. Konsiderohet se kanali i nxehtë përmban një sasimjaftë të madhe të informacionit audio-vizual, ndërsa ka mundësi më tëvogla për pjesmarrje dhe ballafaqim me auditoriumin. Për dallim ngakanali i nxehtë, te kanali i ftohtë ka shkallë më të lartë të të pathënave,që e bënë të mundshme pjesmarrjen më të madhe të auditoriumit nëprocesin e pranimit të komunikatave. Nuk është i vogël numri ipolitikanëve që e kanë shfrytëzuar në mënyrë të padrejtë qasjen enxehtë në deklarata televizive ( Xh. Makarti, R. Niksoni etj.). Ata mbaninfjalime me retorikë të nxehtë, u drejtoheshin me akuza të rreptakundërshtarëve të tyre dhe flisnin me zë të lartë. Qasja e ftohtë ndajtelevizionit e zëvendëson “oratorinë” me fjalim të besueshëm me qëllimqë të shkaktojë pjesëmarrje të shikuesve.Specifika e komunikimit televiziv e imponon praktikën bashkëkohorenë vendet perëndimore që të mbahen ligjërata me linja të hapura ose204

PUNA ME MEDIUMEnga sallat me pjesmarrje të publikut. Kështu, dëgjuesit kanë mundësi tëpërfshihen drejtpërdrejtë në zhvilimin e diskutimit. Kjo kërkon edhendryshime në formën e reklamës politike në televizion. Për herë tëparë në vitin 1952 në SHBA në fushatat paraelektorale të gjeneralitAjzenhauer nisën të shfrytëzohen format e shkurtëra të reklamavepolitike televizive, ndërsa më vonë edhe klipe. Prej atëherë emisionet eshfrytëzuara prej gjysëm ore me pjesmarje të poitikanëve kalojnë nëplan të fundit ndërsa nga viti 1956 ndërpriten në tërësi.Në fushatën presidenciale në SHBA të vitit 1952 këshilltari ireklamave të gjeneralit Ajzenhauer, Roser Rivs, shfrutëzoi 49 spote(“spots”), nga një për çdo rajon. Pas anketave të mendimit publik spotetu grupuan rreth tri temave kryesore: lufta e Koresë, korrupsioni dhe rritjae çmimeve. Suksesi i madh i gjeneralit në masë të madhe është rezultati formave të reja të reklamave që i zbatoi në fushatën e vet. Sipas RoserRivs, spotet e shkurtëra janë mënyrë e tejkalimit të mangësive,tipike për një reklamë të rëndomtë politike.Modeli amerikan i ndikimit të televizionit është ndërtuar në bazë tëspecifikave të mediumeve, në bazë të hulumtimit të mendimit publik dhenga prirja për të nxitur pjesmarrje të drejtpërdrejtë të votuesve nëprocesin politik. Kjo kërkon që diskursi efektiv politik të përqëndrohet nëcitate të shkurtëra në kohën më të shikueshme të televizionit.Për dallim nga radioja, televizioni është bashkim jo vetëm ikomunikimit verbal por edhe i atij joverbal. Nëse në komunikiminpersonal politikanët duhet të kenë kulturë joverbale, një gjë e tillëgjatë deklaratave televizive është kusht i domosdoshëm. Gjatëkomunikimit publik nëpërmjet televizionit mungesa e aftësisë verbaledhe joverbale mund t’i shndërrojë të gjitha anët pozitive të komunikimitaudiovizuel në negative dhe të sjellë dëme të papërmirësueshme nëimazhin e politikanëve.Komunikimi verbal nëpërmjet televizionit, përveç kulturës sëdomosdoshme të të folurit, kërkon nga politikanët t’i kenë parasysh edhespecifikat tjera. Që të arrijnë ndikim maksimal është e domosdoshme tëpërqëndrohen në një temë, të cilën do ta zhvillojnë dhe përforcojnë dukee përsëritur. Përmendja sipërfaqësore e disa temave ështëjashtëzakonisht pa efekt. Me rëndësi është që politikanët tëpërvetësojnë ritmin e të folurit, të shfrytëzojnë fjali të shkurtëra mendërtim të thjeshtë, me kushtëzime sa më të pakta dhe me fjalë të cilatshqiptohen dhe pranohen lehtë gjatë të dëgjuarit.Te komunikimi televiziv me rëndësi jashtëzakonisht të madhe ështëmjeshtëria e komunikimit joverbal. Komunikimi joverbal ndikonkryesisht në nëvetëdijen dhe ka efekt të madh pozitiv se sa ai205

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKverbal. Vështirësitë gjatë sjelljes joverbale rrjedhin nga esenca e saj dhenga interpretimi i tërësishëm, pavarsisht nga disa modele tëpërgjithshme kulturore dhe sociale. Problem serioz gjatë të kuptuarit dhetë interpretuarit të komunikimit joverbal janë dallimet ndërkulturore.Komunikimi joverbal jep mundësi që të ndikohet nëpërmjet pamjessë jashtme fizike, gjesteve dhe pozitës së trupit.Për t’i tejkaluar problemet me mungesën e informimit reflektuesgjatë komunikimit audio-vizuel, përveç formave që i përmendëm tëtransmetimeve të drejtpërdrejta, shfrutëzohet edhe metoda etelemetriksit për matjen e interesit vizuel për emisionet e veçanta.Viteve të fundit me zhvillimin e sistemeve komunikuese krijohenkushte plotësuese për zhvillimin e komunikimit politik. “Mediumet e reja”si video, televizioni kablovik dhe satelitor, telematika dheshpërndarja e sistemeve globale të mediumeve e ndryshojnëtërësisht karakterin e komunikimit bashkëkohor.Në Evropë, veçanërisht në Francë zhvillim të hovshëm po merrëtelematika. Të gjithë qytetarët, të cilët janë përfshirë në sistem mund takërkojnë dhe ta shfrytëzojnë informatën që u intereson. Sistemi jepmundësi për komunikim të dyanshëm me kandidatët, e kufizon fushëne përhapjes dhe kërkon aktivitet nga ana e recepientëve. Në vitin 1986dhe 1988 politikanët francez (Zhan Mari Li Pen, Zhan Lang Pier Zhukenetj.) formuan byro të posaçme për shërbime politike. Nëpërmjet tyremund të shfrytëzohej gratis informacioni për programet dhe idetë epartive dhe të politikanëve. Sistemi i bënë të mundshëm dhënien epërgjegjeve konkrete dhe “komunikimin e drejtpërdrejtë” me kandidatët.Shfrytëzimi i këtij lloji të komunikimit kërkon njohuri të veçanta dhekushton shtrenjtë për t’u prfshirë në rrjet. Ekzistojnë shtresa të tërasociale dhe kulturore që i shmangen këtij lloji të komunikimit.206

PUNA ME MEDIUMEMediatrajnimiKy ushtrim është apsolutisht i detyrueshëm. Kështu, për shembull,De Gol nuk mban suza, nuk i lexon fjalimet e veta, nuk shikon nëkamerë (mënjanohen përshtypjet se ai është i vjetër). Xhon Kenedi nëvitin 1960 është kandidat i parë për president i cili merrte mësime tëposaçme. Niksoni, pas disfatës së vet nga Kenedi media-trajnimit ikushtoi çdo ditë nga dy orë.Këto ushtrime më shpesh i mbajnë drejtuesit më të popullarizuarteleviziv, të cilët në mënyrë të pamëshirshme i vënë politikanët në“skarë”, si në aspektin e prezantimit të tyre, ashtu edhe në aspektin epërmbajtjes së diskursit të tyre.Ekzistojnë dy lloj ushtrimesh:- ushtrime formale: në lidhje të drejtpërdrejtë me komunikiminjoverbal;- ushtrime themelore.Ushtrimi formalI pari ka të bëjë me prezantiminPamja e jashtme: ka për qëllim të pengojë rrezikun që politikani tëprezantohet krejt ndryshe nga tipi mesatar i personaliteteve, ashtu siedhe nga politikanët tjerë.Në disa raste kjo luftë e vërtetë e “Look-it” u lejon disa politikanëvetë theksojnë disa aspekte të pamjes së tyre fizike, të cilat bëhen pjesë efigurës së tyre audivizuele. Teni i përhershëm i bronztë i Reganit,mustaqet e gjata të Valensës, njolla në ballin e Gorbaçovit.I dyti, me veshjenZakonisht këshilltarët preferojnë njëfarë “neutraliteti” me veshjen, ekaltër, e përhimtë, kravata dhe këmisha të të njëjtës ngjyrë. Ngjyrat janëimponuar që nga koha e fotografisë jocilësore, por edhe sot i shmangenthjeshtë të bardhës e cila jepë reflekse ndaj lëkurës së fytyrës dhe lëpërshtupje të përgjithshme të lodhjes dhe pamjes së keqe.Ndonjëherë rekomandohet veshje e cila do ta fuste politikanin nëkategorinë “moderne”.207

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKI treti me të mësuarit e teknikave klasike të të shprehuritKërkesë themelore këtu është thjeshtësimi i fjalimit, si dhe i fjaloritkryesor për debat, puna në parafrazime etj. Përpunohet edhe stili itërësishëm i politikanit.I katërti, me të mësuarit e gjesteve me vetëdijeKëtu përvehtësohen gjestet kryesore, të cilat do ta theksojnëesencën e fjalimit. Nuk rekomandohet, për shembull, bërja me gisht drejtkamerës, sepse paraqet agrsivitet. Ose e kundërta, rekomandohet tënumërosh me gishtra, sepse të ndihmon të mbash mend e kështu meradhë.Ekzistojnë dy boshte kryesore të kontrollit të gjesteve:- në raport me shikuesin – si të ndiqen kameratë, me qëllim qëgjithnjë të jemi në lidhje me shikuesin, dhe si t’i shmangemi paraqitjesme shpinë;- në raport me diskursin - theksi klasik i fjalimit të përcillet megjeste adekuate. Përveç kësaj duhet që gjestet klasike të harmonizohenme prezantimin televiziv - këtu gjestet janë krejtë të ndryshme nga ato tëmitingjeve, për shembull, për shkak të këndeve të mëdha të incizimit.- Ushtrimi themelorUshtrime me çdo gjë për të cilat u bë fjalë në diskurs. Veçohenproblemet, përgatiten përgjegjet. Këshu e arrijmë spontanitetin ediskursit të politikanit, rekomandohet kompetencë dhe sinqeritet.Dhënie e intervistavePara intervistësRelaksoni veten. Disa herë merrni frymë thellë dhe thoni, se do tëprezantoheni shkëlqyeshëm. Zvogëloni presionin.Shënoni disa pika kryesore, në të cilat dëshironi të përqëndrohenidhe t’i spjegoni. Përsëritni në vetvete, që të ndjeheni të sigurtë.Shprehjet tuaja duhet të jenë të shkurtëra, të qarta dhe esenciale.Përpiquni të gjeni se çfarë pyetjesh mund t’u parashtrojnë dheparaprakisht përgatitni përgjegjet. Nëse keni mundësi, angazhoni dikendqë ka njohuri rreth pyetjes që t’Ju bëjë intervistë para se ju të jepniintervistë për mediumet. Angazhoni dikend që t’ua parashtroj “pyetjen evështirë”.208

PUNA ME MEDIUMEMos u përpiqni që t’i mbani mend përgjegjet, sepse kjo është vetëmnjë lloj prove e cila do t’u jap mundësi të vendosni se si do t’u përgjigjenipyetjeve të vështira dhe t’i ktheni në dobi personale, dhe njëkohësisht sesi do të zvogëloni rrezikun që t’Ju gjenë të papërgatitur. Kjo gjithashtumund t’Ju ndihmon të vendosni se si do të përgatiteni për intervistë.Intervista- strategji themeloreSilluni në mënyrë të natyrshme.Keni besim në vetvete dhe përgtituni mirë. Ju e njihni fushën tuajmë mirë se çdonjëri, gjithashtu edhe nga gazetari. Kjo u bënë tëndjeheni me autoritet prandaj mos u frikësoni.Përgjigjuni pozitivisht. Shmanguni përgjigjeve “pa koment”. Nësenuk mund t’i përgjigjeni pyetjes së parashtruar spjegoni pse. Thoni: “Mëvjen keq, por kjo çështje është në një procedurë në gjyq dhe unë nukkam të drejtë për mendime në lidhje me këtë çështje në këtë moment”,ose diçka të ngjajshme. “Pa koment” për shumë njerëz do të thotë sefshihni diçka, gjë që e vë në dyshim besimin te ju.Nuk jeni të dëtyruar t’i përgjigjeni çdo pyetjeje. Nëse nuk e kenipërgjegjen, bëhuni të sinqertë dhe thoni “Nuk jam i sigurtë. Do ta provojdhe do t’u përgjigjem”.Kur jepni intervistë si përfaqësues i organizatës Ju asnjëherë mosflisni vetëm në emrin tuaj. Çkado që të thoni do t’i përshkruhetorganizatës, pavarsishtë se do të shpjegoni se “Ky është vetëm mendimiim personal”. Përmbahuni fakteve dhe asaj që dëshiron ta shprehorganizata Juaj.Mos bëni sikur mbroheni ose të silleni armiqësisht. Rrini medisponim pozitiv dhe shpirt të qetë kur i shqyrtoni temat e rënda. Mbanimend, kur flisni në televizion ose në radio ju i flisni çdo njeriu veç e veç,hyni në shtëpinë e tyre ose në automobilin e tyre. Silleni sikur jeni diçkasiç ata duan t’Ju dëgjojnë.Përpiquni atë që do ta thoni ta shprehni thjeshtë dhe në mënyrë tëkuptueshme, ashtu që t’Ju kuptojnë edhe ata që nuk e kanë ditë atë qëju e shqyrtoni. Shmanguni përdorimit të zhargonit profesional,akronimeve dhe të ngjajshme që mund t’i habisë dëgjuesit dhe shikuesittuaj.Përgjigjuni në fillim shkurt, pastaj spjegoni dhe zhvilloni përgjegjentuaj. Kjo do të përqëndronte interesimin e auditoriumit tuaj.Gjithnjë theksoni esencën e asaj që doni ta thoni, pavarësisht ngapërgjigjja.209

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKPërgjigjet tuaja duhet të jenë të shkurtëra. Një intervistë prej tre deripesë minuta zakonisht shkurtohet në mënyrë drastike - në shumë rasteajo që përcillet është rreth 15 deri 30 sekonda (në lajme).Nëse gazetari nuk ju ka shtruar pyetje të cilat ju mendoni se janë tërëndësishme ngrini atë në përgjegjen tuaj si pyetje e veçantë apo, kur eshihni se intervistës i ka ardhur fundi thoni: “Ekziston edhe një çështjetjetër e rëndësishme të cilën nuk e kemi arsyetuar...”.Nëse niseni në drejtim të kundërt dhe nuk ju pëlqen përgjegja juajpërpiquni të nisni nga fillimi.Shmanguni që të flisni “jozyrtarisht”. Gjatë intervistave televiziveose në radio, derisa kamera dhe pajisjet tjera për incizim punojnë asgjënuk thuhet jozyrtare. Mos u besoni gazetarëve se nuk do t’i botojnëkomentet tuaja jozyrtare. Nëse doni t’u jepni ndonjë informatëplotësuese, që nuk doni të publikohet ose transmetohet, e thoni atë parase të nisni intervistën, por megjithatë përpiquni që një gjëje të këtillë t’ishmangeni. Kur do t’i njihni disa gazetarë më mirë do të dini se kujt mëvonë t’i besoni. Rregulla kryesore është, gazetarëve u thoni vetëm atëpër të cilën nuk keni asgjë kundër që doni të shihet ose dëgjohet se po ethoni.DrejtpërdrejtëKur jepni intervista në radio ose në televizion silleni sikur jenidrejtpërdrejtë nga momenti i fillimi i emisionit ose i paraqitjes së gazetaritderi në momentin kur do t’u thonë se emisioni përfundoi.Kur do të përfundoni fjalën rrini pak pa lëvizur dhe ndiqni gazetarinderisa t’Ju thotë se intervista ka përfunduar.Mbani qëndrim dinjitoz, kur do t’Ju parashtrojnë pyetje tronditëseose kur gazetari do të sillet me agresivitet. Mos mbani qëndrimarmiqësor në përgjigjen tuaj. Shprehni optimizëm dhe bindje, bëhuni tënatyrshëm.Shmanguni sqarimeve të gjera, të cilat e dekoncentrojnë vëmendjenapo të gjesteve të cilat përsëriten. Në studjo të radios përpiquni që mostë lëvizni me duar, që të mos shkaktoni zhurmë në mikrofon.Si të visheni për intervistë televiziveVemendja duhet të përqëndrohet te ju dhe jo te veshja juaj:- veshje njëngjyrëshe, e çelur për femra, e mbyllur përmeshkuj;- make-up i përditshëm për femra;- këmishë dhe bluzë me ngjyrë të përshtatshme.210

PUNA ME MEDIUMEMos vishni gjatë intervistave televizive:- veshje me material me vula ose lara të mëdha;- materiale të bardha dhe të zeza ose që shkelqejnë;- faculeta ose kravata ekstravagante;- stoli të zëshme (kjo ka të bëjë edhe për radio);- monedha nëpër xhepa (ka të bëjë edhe për radio);- stoli që shëndërrit, që e reflekton dritën;- cilindra me rrethe të gjerë;- syza të errta.Kur intervista bëhet nga vendi i grevës, i demostratave ose mitingjevetë drejtuara nga organizata juaj, bluzat, kapuçet e organizatës suaj jovetëm që duhet të jenë të përshtatshme, por paraqesin edhe njëplotësim të ekspozesë suaj.MBANI MEND, DO T’IA DILNI SHKËLQUESHËM!Ballë për ballë me kamerën televiziveEdhepse kanali televiziv e organizon intervistën, ju jeni ai që ediktoni atë. Parimet themelore të sqaruara në vazhdim do t’Ju ndihmojnëjo vetëm që të përgatiteni për intervistë, por edhe ta kontrrolloni.1. Njihuni me natyrën e pyetjeveMbase nuk do të keni mundësi të merrni listën me pyetje, të cilat dot’ua bëjë reporteri para intervistës. Por, gazetarët e përgjegjshëm duhett’Ju japin pasqurë të përgjithshme për temën të cilën do ta diskutoni.Mos hamendeni t’i pyesni.2. Siguroni informata plotësueseShumë drejtues televiziv kanë njohuri të përgjithshme. Ajo që ata edijnë për organizatën tuaj, të kaluarën e saj dhe qëllimet e saj me siguriështë e kufizuar. Nuk është me rëndësi se a do t’i dërgoni informataplotësuese stacionit televiziv ose do t’i sqaroni shkurtimisht paraintervistës, por sa më shumë informacione do t’i jepni gazetarit, aq më tëmëdha janë gjasat për reportazh të mirë.211

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIK3. Përgatitni planin tuajPara se të nisë intervista shënoni dy pikat kryesore, në të cilatdëshironi të përqëndroheni. Flisni për esencialen dhe përmbahunitemës.4. Shqyrtoni pyetjet si temaKur gazetari do t’Ju parashtroj pyetje të pakëndëshme, negative,qasuni asaj si temë e përgjithshme dhe përqëndrohuni në aspektetpozitive. Për shembull, nëse pyetja është për përdorimin e mjetevenarkotike, mund t’i përgjigjeni duke e përqëndruar vemendjen tuaj ndajtë hollave të cilat sigurohen për t’i përkrahur përpjekjet për pengimin enarkomanisë.5. Si të dukeniA, do tu pëlqejë ose jo, prezantimi Juaj në masë më të madhe varetnga mënyra si dukeni dhe si flisni.* Mos u shtrini prapa, por rrini në mënyrë komote në karrigë.* Buzëqeshni. Kamerat televizive e bëjnë fytyrën tuaj më serioze.* Shikoni drejtuesin. Shikimi i papërqëndruar në parim ngacmon,ndërsa para kamerës do të dukeni sikur nuk ndjeheni mirë ose sikurvetëm mbroheni.* Qëndroni sikur të jeni të palëvizshëm. Merrni pozitë tëpërshtatshme para se kamera të nisë të punojë dhe përpiquni ta ruaniatë pozitë. Mos u luhatni para–prapa dhe mos u rrotulloni.* Rrini të qetë. Asnjëherë mos e shfaqni nervozën tuaj.* Para intervistës merrni disa herë frymë thellë dhe numëroningadal në vetvete.6. Shprehuni shkurtShprehni qëndrimin tuaj shkurtë dhe përmbahuni atij. Kohamesatare e zgjatjes së një citati në televizion apo radio është rreth 15sekonda. Nëse nuk shpreheni shkurt, rrezikohet që shprehja juaj tëshkurtohet ose redaktohet. Vërejtjet e tilla redaktuese të vëna jashtëkontekstit të ekspozesë suaj mund ta tjetërsojnë përgjegjen tuaj.7. Bëni fjalimin tuaj interesantPërgjegjia thjeshtë teknike dhe e komplikuar nuk është përgjegje emirë. Gazetarët kërkojnë përgjigje jo të rëndomta, më interesante dhejostandarde. Ofroni histori të shkurtër ose ndonjë hollësi interesante ngaprojekti që e përkrahni.212

PUNA ME MEDIUME8. Zgjidhni vendinTelevizioni është medium vizuel: shfrytëzoni atë. Në vend që t’i bëniintervistat ulur në byro, shkoni në atë vend që lidhet me bisedën, sepseduke folur mund të plotësoni mendimin tuaj – për shembull, kur flisni përvendin e ndotur të mjedisit.9. Komente jashtë intervistësKomentet për të cilat ju konsideroni se do të mbeten vetëm midisjush dhe drejtuesit, kanë shkatërruar aq fillestarë, se sa që u kanëndihmuar. Asnjëherë mos thoni diçka për të cilën nuk do të ndiheshitkomod po ta dëgjoni në lajmet e mbrëmjes.10. Thoni atë që keni vendosurNëse intervista është nga fundi, ndërsa ju ende nuk e keni ngriturçështjen kryesore, bëhuni guximtar dhe i thoni gazetarit, se doni të thoniedhediçka.213

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKFJALIMI POLITIKÇdonjëri që mendon se është i aftë të mbaj fjalime dhe delë nëtribunë pa u përgatitur gabon. Mungesa e përgatitjeve paraprakeshpesh shpie në dërdëllitje dhe deklarata pa përmbajtje.Politikanët, të cilët sillen në mënyrë serioze ndaj politikës dheseriozitetit të profesionit të tyre, gjithnjë i përgatisin fjalimet e tyre mevemendje të veçantë, edhe pse shpesh kanë folur lirisht. XhozefÇemberlen njëri nga oratorët më të mirë të fjalimeve politike në Britanirreth kësaj shkruan:“Masa analfabete mendon se ne i lëshojmë mendimet tonaspontanisht - pa u përgatitur dhe pa u munduar. Në fakt e saktë ështëe kundërta dhe unë nuk di punë tjetër, e cila nga intenziteti dhethellësia do të mund të krahasohej me përgatitjen e një fjalimi”.Disa shembuj:Theodor Ruzvellt e mblidhte tërë materialin që kishte të bëj metemën, e lexonte disa herë, këshillohej deri në momentin kur do tëndjehej i sigurtë në vlerësimin e tij. Pastaj i rrethuar me vërejtjet e veta,diktonte shpejt në stilin e tij, e korigjonte dorëshkrimin, diktonte edhenjëherë dhe e lexonte para miqëve duke kërkuar mendime jo përpërmbajtjen, por për formën e fjalimit. Pas të gjitha këtyre ai i mbantefjalimet e veta lirisht. “Asgjë nuk e kam arritur pa u përgatitur mirë, papunë të vështirë, pa ushtrime të pandërprera të vlerësimeve të mija dhepa një planifikim serioz”.Abraham Linkoln gjithashtu gjatë i përgatiste fjalimet e veta, meçrast i shënonte të gjitha mendimet dhe idetë që do t’i kujtoheshin dhepastaj i vendoste në një korrnizë. Fjalimin e tij të njohur të Getinzburgut -dhjetë fjali, të cilat hynë në historinë amerikane dhe botërore - e kapërgatitur dy javë dhe deri në momentin e fundit shumë herë e kandryshuar.Struktura dhe specifika e fjalimit politikMbase nuk tingëllon në mënyrë jo aq autoritative, por atë që tëgjithë e dijnë nga shkolla për tri pjesët themelore të një tërësie, vlenë214

FJALIMI POLITIKedhe për fjalimin politik. Praktika tregon se më së mirë është që ai tëndërtohet mbi këto tri pjesë tradicionale me gjatësi përkatëse të kohës:Pjesa përgatitore (hyrëse) (A) 15%Pjesa themelore (përmbajtja) (B) 70%Konkluzioni (C) 15%Ky orjentim i përgjithshëm duhet të zbatohet në aspektin e qëllimittonë dhe të dëgjuesve. Mund të parasypozojmë fjalim të panshëm(referat), në të cilin i radhisim dhe i rregullojmë faktet dhe i lëmëkonkluzionet e diskutimit dhe të mendimeve të disa dëgjuesëve. Nëseqëllimi i fjalimit tonë është që t’i bindim të tjerët dhe t’i drejtojmë ata, tabëjmë të dridhet dëgjuesi, atëherë fjalimi duhet të jetë me tendencë, tëpërfundojë me thirrje, e cila do të jetë e qartë dhe mobilizuese. Në këtofjalime shpesh qëndrojmë në parimet e reklamave thjeshtë tregëtare. Nëkëtë kuptim është, për shembull edhe formula AIDA:Attention (Kujdes)Interesing (nxitje e interesit)Desire (dëshira)Action (veprim)pjesa Apjesa Bpjesa CSipas natyrës së fjalimit politik mund ta përdorim këtë strukturëABCMotivimi, prezantimiPërshkrimi i situatësQëllimiShembuj për veprime: alternativaVendimiAmerikanët shpesh shfrytëzojnë orjentim të drejtpërdrejtë ndajdëgjuesitANey (i drejtohet dëgjuesve)BYou (për ty bëhet fjalë)Why (përse duhet të ndodhë(ose të bëhet diçka )CWhat (çka saktë duhet bërë)Te fjalimi bindës me sukses mund të shfrytëzohet strukturadialektike:215

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKA: Teza B: Antiteza(pikëpamjet vetiake)(pikëpamjet e hedhuraposhtë të kundërshtaritC: Sinteza(Konkluzë e domosdoshme e cila mundtë përfshihet edhe në kompromis)Ekziston mundësia që gjatë fjalimeve më afariste dhe analitike(referate) të shfrytëzohet edhe shema vijuese:A: Pikëpamja: ndriçimi i problemitB: Arsyeja: informatë e kthjelltëNdjenja:njohtimi me brengosjen edëgjuesit për probleminC: Dituria: Të përgjithësuarit dhe të përcaktuarite informatësNë fund t’i arsyetojmë ngjajshmëritë dhe dallimet ndërmjet dyfjalimeve varësisht se a është qëllimi ynë t’i bindim dëgjuesit oseparaqitja e shpejtë e pikëpamjeve tona:A Përse flas? Cila është detyra ime? ASi i qasem zgjidhjes së saj?B Si është situata? Si është situata? BSi duhej të ishte? Kend e brengos ajo?Si mund të sillemi? Ç‘pikëpamje ekzistojnë?C Ç‘duhet të bëj? Si është konkluzioni im? CKuptohet, asnjë nga këta shembuj nuk u përgjigjet të gjitha rastevetë mundshme. Nuk duhet thjeshtë t’i ndiqni, pa e patur të qartë qëllimintuaj dhe tipin e dëgjuesve .Ndërtimi i pjesëve të veçantaHyrjaMos e nënçmoni hyrjen! Ambicjet e dëgjuesve më të mëdha janë nëfillim. Mos i dëshproni ata!Së pari, që ta tërheqim interesimin e dëgjuesve për temën, duhetshkurtimisht ta sqarojmë dhe ta prezentojmë qëllimin tonë. Kështu i jepninë fillim publikut tuaj nja dy tre minuta t’i përshtatet zërit tuaj, intonacionit,pamjes suaj të jashtme. Njëkohesisht edhe ju keni nevojë përkohë: t’i adaptoheni sallës, t’i tejkaloni emocionet e para dhe frikën ngaskena.216

FJALIMI POLITIKFillimi është urë ndërmjet jush dhe publikut. Duhet me sukses tëzgjoni kurreshtjen e tyre.Ja disa mënyra të mundshme se si ta filloni fjalimin tuaj:• Hyni drejtpërdrejtë në situatë: vendin, kohën, ngjarjen e mëparshme,që lidhet me publikun ose me një pjesë të tij.• Filloni me shaka ose me barcoletë, por kini kujdes mos etepëroni!• Mund të shfrytëzoni ndonjë citat, por atë ta zgjidhni me kujdesnga aspekti i publukut dhe i temës.• Mund të hyni drejtpërdrejtë në mënyrë të rryfeshme në temë,duke shfrytëzuar numra dhe fakte në numër të konsiderueshëm.• Mund të shfrytëzoni edhe ndonjë përjetim tuajin që lidhet metemën dhe me publikun.• Mund t’i drejtoheni drejtpërdrejtë publikut me (pyetje provokuese)Pjesa themeloreKjo është pjesa esenciale e fjalimit. Në të i theksojmë idetë tonathemelore dhe i çojmë në vetëdijen e dëgjuesve.Gjatë përgatitjes së fjalimit tuaj duhet t’i kushtoni kujdes të veçantëkëtyre pyetjeve:1. Cilat janë argumentet e mia?2. Cili nga to është më bindës?3. Në ç‘radhë t’i paraqes?4. Në çfarë forme t’i prezantoj (të dhëna, shembuj)?Me këtë rast për asnjë moment mos harroni të keni parasysh edhekëtë:1. Si është publiku?2. Ç‘di ai për temën?3. Ç‘vlerësime dominojnë te publiku për këtë temë?Më mirë është që t’i zhvilloni idetë tuaja në atë mënyrë që publiku tandjekë dhe ta ndjejë logjikën e fjalimit tuaj, ta çoni atë kah zbulimi iproblemit, nëpër konflikte, duke kaluar te përpjekjet për zgjidhjen e tijderi te zgjidhja më e mirë.Me rëndësi të posaçme është që të caktoni momentin kulmor nëfjalimin tuaj, i cili duhet të mbetet në vetëdijen e publikut dhe t’i jap atijkuptimin themelor. Ai mund të jetë:• argumenti juaj më i fuqishëm217

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIK• zbulimi i fakteve të panjohura deri tani• qëndrimi i qartë dhe këmbëngulës gjatë krizës• mund të jetë edhe pauzë ose ndonjë gjest i caktuar.KonkludimiMe të e spjegojmë dhe e veçojmë më esencialen. Një fjalimkonkludimi është mjaft me rëndësi. Atë që dëgjuesit do ta dëgjojnë nëfund mbahet mendë më mirë. Zakonisht pyetjet dhe diskutimet lidhenme fjalitë e fundit. Në fund duhet lënë më të rëndësishmen dhe ajo tëjetë e formuluar mirë. Shumë oratorë kanë vështirësi serioze me këtëpjesë të fjalimit, përfshirë edhe ata që kanë aftësi të shkëlqyer për t’itërhequr dëgjuesit që në fillim. Ata sillen e sillën rreth temës dhe nukmund të gjejnë kohë dhe vend që të bien në tokë.Ja disa mënyra të mundshme se si ta përfundojmë fjalimin tonë:• Kthehuni në fillim të fjalimit tuaj• Arsyetoni idetë kryesore në disa teza (deri në tri)• Nënvizoni idenë përfundimtare• Përmendni edhe iniciativat e propozimit tuaj dhe pasojat etyre negative• Thirrje për veprim të përbashkët• Propozim për kompromis• Vizioni për ardhmëri më të mirë• Dhuratë, kontribut, ndihmë (në rastet adekuate)Fjalim i shkruar apo i pashkruar?Midis dy ekstremeve - të lexojmë së pari fjalimin ose t’i dorëzohemitërësisht inercionit të shprehjes sonë të bukur – çdokush duhet të gjejëvendin e vet përkatës. Për çdo rast nuk duhet harruar se ndërmjetfjalimit gojor dhe të shkruar ekziston dallim i madh. Fjalimi frymëzues iduartrokitur shpesh shkakton të qeshura, se sa kur do të paraqitet meletër.Për shembull fjalimi më i njohur i Edmond Bërk për lirinë, i theksuarshpesh herë, nuk la asnjëhere përshtypje gjatë prezantimit të tij nëparlament, ndërsa edhe ata që më vonë thirreshin në të dolën jashtë nëkoluare për shkak të bezdisë.Politikani i mirë flet lirisht!Kjo do të thotë se ai e shpreh, e shqipton tekstin e vet, i cili ështëformuluar më herët (ose është shkruar) ose pa e përdorur në tërësi ose218

FJALIMI POLITIKnë bazë të shënimeve të shkurta, që e përmbajnë strukturën kryesore tëtekstit (që edhe rekomandohet).Dëgjuesit duhet të mbeten me përshtypjen se flet ndokush, i cili e dise ç‘ëshiron, dhe di si ta shprehë atë. Dhe jo ndokush që nuk di të lexojëmirë. Këshilla e Kurt Tuholskit është: “Ndarje të qartë në kokë dhenëse është e mundur më pak në letër”.Posaçërisht me rëndësi është të dihet se sa më i madh të jetëiluzioni se fjalimi paraqitet spontanisht, me autocenzurë minimale, aq mëi fuqishëm është ndikimi i tij psikologjik.Fjalimi i thënë lirisht kërkon gjithashtu edhe përgatitje të vetë.Kurt Shumaher, lideri i pakontestuar i socialdemokracisë gjermane,pas luftës, me kujdes e përgatiste çdo fjalim të tij dhe nuk i llogaristeaq shumë stolitë e shumta të tribunës. Bashkëpartiakët e tij tregojnë segjithnjë para tij kishte dorëshkrime, por ai kurrë nuk lexonte kur mbantefjalim.Xhon Kenedi, i cili gjathashtu me kujdes i përgatiste fjalimet e veta,i shfrytëzonte tekstet e shkruara vetë që të jetë i sigurtë dhe tëorjentohej.Për shumicën e politikanëve varianti më i mirë është ai mesatar -shfrytëzimi i teksit jo të gatshëm, por i shënimeve, të cilat e pëmbajnëstrukturën kryesore të fjalimit dhe momentet e tij esenciale.Para se t’i përgatisni shënimet tuaja duhet të keni një plan përpërgatitjen e fjalimit tuaj, që do t’i përfshinte këto pesë hapa:1. Titullin e saktë të temës2. Qëllimin e fjalimit3. Sqarime për të gjitha pyetjet që mund t’i kenë dëgjuesit rrethtemës përkatëse.4. Futja e përgjegjeve të shkurta për ato pyetje5. Kthimi në këtë bazë te detyra e parashtruar dhe paramendimii sërishëm i tyre.Sjellja e oratorit përcaktohet sipas disa parimeve kryesore:1. Të kuptuarit e motivimit - shkaqet dhe arsyet e veprimit. Pseflasim?2. Të përcaktuarit e dëgjuesve – të cilëve u janë drejtuaraktivitetet. Kujt i drejtohemi?3. Formulimi i qëllimit - ç‘dëshiroj të them?4. Strategji dhe taktikë - parashikim, planifikim i veprimit dhemënyrat e arritjes së qëllimit të fjalimit.219

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKStrategjia lidhet me kërkesën e qëllimit të fundit. Taktika lidhet meaktivitetet dhe mënyrat e tejkalimit të peripecive të rrugës së qëllimit tëfundit.Ç‘përmbajtje i përgjigjet më shumëkonceptit tuaj? A e arrini qëlimin tuajme argumenteTEMAÇfarë u interesonnë këtë temë?A e njihni mirëmemorien?A e thoni atë qëdëshironi ta arrini?Si ndiheni kurmendoni rrethqëllimeve?FjalimiQËLLIMIA e kanë të njëtin qëllimsi ju edhe dëgjuesit?Edhe sa duhet qët’i bindni?Sa dëgjuesit janëtë njohur metemën? Çka nga temae juaj u interesondëgjuesve?UNËA i njihni dëgjuesit?Si dëshironi të ndikonite dëgjuesit?DËGJUESITËshtë mirë që disa pjesë të shënimeve tuaja të jenë si tekst i plotë.Kjo do t’Ju shpëton nga konfuzione. Kjo këshillë ka të bëjë me forcën eveçantë të hyrjes dhe përfundimit.HyrjaPjesa themeloreIdetë kryesoreKonkluzaTeksti i plotëTezatTeksti i plotëTeksti i plotë220

FJALIMI POLITIKSa kohë të flasim?“Fillimin e fjalimit tuaj tani më e harruam, mjedisin e lamë anash dhevetëm fundi na gëzon”. Kjo përgjigje spirituale e spartakëve në lidhje mefjalimin e gjatë të lodhshëm të deputetit nga Samosi, duhet të shërbejë sivërejtje për çdonjërin që është në sprovë të tepërojë me fjalimin e tij tëshprehjeve të bukura. Njihet edhe një rast tjetër nga Parlamenti britanik,kur kryeministri e dëgjoi fjalimin e gjatë me sy të mbyllur dhe kur oratoripërkatës e vërejti këtë, se kryeministri po dremiste, përgjegjia ishte:“Kisha dëshirë të flej”.Ose vërejtja e Çerçilit në lidhje me kryeministrin Mekdonald: “Tëgjithë e dijmë se s’ka asnjë tjetër me aq talent dhe me aq sasi të madhefjalësh në një diskutim me sasi më të vogël të mendimit”.Përvoja tregon se kur fjalimi e tejkalon kohën prej 20-30 minuatash,ai në të shumtën e rasteve kalon pranë veshëve të dëgjuesve.Pjesëmarrja në diskutim nuk duhet të kalojë 5-10 minuta.Rregulla: Të mënjanohet çdo gjë që nuk shënohet në pasqyrënrrjedhëse të mendimeve, pavarsisht se sa të bukura janë ato; çdo gjëqë është e pakuptueshme ose kuptohet me vështirësi nga dëgjuesit.Fjalimi nuk mbahet për vetveten, por u drejtohet të tjerëve.Ose siç është shprehur një profesor i njohur evropjan në të kaluarën:“Fjalimi i mirë duhet t’i përgjigjet tri kushteve”:1. Duhet të kesh se ç‘të thuesh;2. Vetëm ajo të thuhet;3. Menjëherë pas thënjes së saj të përfundojmë”.Citate, aforizma, slloganeNë fjalimin politik shpesh është shumë e përshtatshme tëshfrytëzohen citate logjike. Ato duhet të jenë shprehje të arsimuara dhejuridite, por edhe të modestisë së oratorit.Kenedi i cili shpesh shfrytëzonte citate në fjalimet e tij, gjithnjëkishte pranë vetes një futrollë me citate të përshtatshme për të gjitharastet. Ndër to, për shembull, e gjejmë Danten (Vendi më përvëlues nëferr është caktuar për ata , të cilët rrinë indiferent gjatë kohës së krizës”)ose fjalën e urtë indiane “Ankohesha se nuk kam këpucë, gjersa etakova njeriun që nuk kishte këmbë”. Kërkimi i citateve ndonjëherë tëshpie edhe në vulgarizma. Në kujtimet e veta bashkëpunëtori i afërt iKenedit, Teodor Sjorensen, i cili i përgatiti atij shumë fjalime përmend se221

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKkur nuk mund të gjinte citat përkatës dhe mjaft të shkurtë për tëpërkrahur tezën e tij, ai i shpikte dhe ia përshkruante atë ndonjërit ngababallarët e Kushtetutës amerikane.Njëkohësisht me rëndësi është t’i përmbahesh masës, që të mosmerr efekt të kundërt - përshtupje të artificialitetit, të prepotencës, etj.Zgjidhni citatet sipas pikëpamjeve të publikut, para të cilit mbanifjalim. Emri i atij që e citojmë duhet të përmendet. Mos shfrytëzoni citateshumë të njohura dhe frapante, kërkoni diçka origjinale. Mos e tepëronime citate dhe aforizma. Ato janë si gurë i çmueshëm, vlera e të cilitështë e madhe pse janë të rrallë dhe të japin kënaqësi vetëm me sasi tëvogla.Përdorimi i shpotisë, satirës dhe ironisë gjithashtu duhet të dozohetme sukses. Pa to, në fakt, një fjalim mund të mbetet i thatë dhe i papranueshëmpër publikun. Kjo ka efekt veçanërisht gjatë diskutimeve, kurpërdorimi i këtyre mjeteve është mjaft efektiv dhe e përfiton simpatinë edëgjuesve. Kenedi për citate kishte një kartotekë me titullin “Humor”.Njëri nga mjeshtërit e pakalueshëm në këtë drejtim padyshim ështëÇerçili. Ja një rast. Gjatë një debati në parlament deputetja e njohur mekonzervatizmin e saj Ledi Astor i bërtet Çerçilit, se sikur po të ishtemartuar me të, do t’i futëte cijanid në çaj. Përgjegja e qetë e Çerçilit:“Nëse martohesha me ty atëherë do ta kisha pi çajin”.Fjalimi paraelektoralPër dallim nga tipi tjetër i fjalimit politik, fjalimi paraelektoral gjithnjëka për qëllim ta bind publikun në dobi të një kauze ose programi dhe tamotivojë për veprim. Prandaj fjalimi paraelektoral ka specifikat e veta tëcilat mund të përmblidhen, si vijon:Elemente psikologjikeThekset janë orjentuar kah interesi i dëgjuesveU drejtohet emocioneve të publikutZgjedhja subjektive e rregullimit të argumenteve duke marrëparasysh qëllimin e fjalimitQëllimet e zakonshme të fjalimit paraelektoral janë:• Të nënvizohen përparësitë e partisë suaj• Të zhvleftësohen programet e partive të tjera;• Të nënvizohen interesat e përgjithshme tuaja me ato tëpopullsisë.222

FJALIMI POLITIKFjalimi i mirë paraelektoral i përshtatet auditoriumit. Në të shumtën erasteve ky auditorium është heterogjen, prandaj nuk rekomandohet tëorjentoheni vetëm në një pjesë të tij.Nga ky aspekt me rëndësi të posaçme është që më parë të përgatitenipër këto pyetje:• Ç‘mendim dominon te publiku?• Cili është qëllimi im?• Cilat janë argumentet e mia?• Si t’i paraqes ato?• Ç‘zgjidhje racionale të problemit ofroj?• Ç‘zgjidhje emocionale ofroj?• Çfarë kundërargumentesh mund të pres?• Si mund t’u përgjigjem?Ja edhe disa këshilla në lidhje me fjalimin paraelektoral:• Mos flisni shumë për dokumente dhe programe, porshfrytëzoni figura të qarta dhe shembuj me rastekonkrete;• Vendosni në mënyrë retorike ato pyetje, që janë temëpër publikun;• Informohuni për problemet specifike të publikut;• Mos fshihni dhe mos nënçmoni asgjë;• Mos premtoni diçka që nuk mund ta realizoni;• Mos u dalldisni pas hollësive;• Çka do që të ndodhë mos e shndërroni publikun nëarmikun tuaj;• Mos u adaptoni në mënyrë konjukturale, rrini besnikvetvetes.Qëllimet dhe karakteri i fjalimit paraelektoral gjithashtu dallohenndërmjet vete nga pikëpamja e rastit dhe auditoriumit. Ja disa shembujmë karakteristik:1. Fjalimi para anëtarëve partiak gjatë zgjedhjes së kandidatëveNë këtë rast nuk është e domosdoshma ta bindni publikun në lidhjeme kauzën dhe politikën në tërësi. Duhet t’i bindni në raport me vetentuaj! Pas fjalimit tuaj dëgjuesit duhet të jenë të bindur se:• vetëm me këtë kandidat do të fitojmë• kandidati ka nevojë për ata, që të arrijë sukses;• dëshirojnë të përfshihen aktivisht në betejënparaelektorale.223

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIK2. Fjalime para votuesve të përhershëm (elektorat stabil)Qëllimi në këtë rast është të gjithë të votojnë. Ky potencial duhet tëshfrytëzohet tërësisht. Porosia juaj duhet të jetë: Votoni! Kemi nevojëpër votën tuaj!3. Fjalim para votuesve të luhatshëmNë këtë rast duhet t’i bindni si me programin tuaj, ashtu edhe mepersonalitetin tuaj.Tregoni se jeni i sinqertë dhe tolerantë.Dëshmoni se jeni të informuar mirë.Mos i nënçmoni konkurentët tuaj. Distancohuni nga ata të përmbajtur,merrni seriozisht argumentet e tyre dhe asnjëherë mos ikonsideroni të marrë.Në sytë e votuesve duhet të dukeni kompetent dhe simpatik.Mbajtja e fjalimitNë fillim, deri sa ju nuk i keni përvetësuar shkathtësitë profesionaledhe nuk keni përvojë, ushtroni fjalimin tuaj. Zgjidhni kohën dhe vendinqë të mos u pengoj askush dhe duke ndejtë sikur u drejtohenidëgjuesve, përpiquni ta mbani fjalimin tuaj. Rekomandohet që të provonipara pasqyrës, që të shihni se si qëndroni, se sa janë të lira dhe të lehtalëvizjet tuaja.Dëgjoni zërin tuaj. A bëni pauza. Kur duhet të merrni frymë, si tazvogëloni shtangien, si t’i përmblidhni mendimet tuaja? A i veçoni fjalëtmë të rëndësishme? A mund ta zbuloni në këtë rast lodhjen?Oratori duhet të ketë kujdes për sjelljen, e cila i siguron kontakt meauditoriumin. Një gjë e tillë në masë të madhe lidhet me besimin, që ai eshkakton te dëgjuesit me vetë praninë e tij, falë cilësive të tilla, siç janëkompetenca dhe angazhimi, sinqeriteti dhe çiltëria, ndjenja për energjipozitive, për rrezatim dhe emocione.Me rëndësi të madhe është edhe tipari individual i oratorit i cili eveçon atë si personalitet. Ky individualitet mund të shkaktoj në vetvetelidhje emocionale me auditoriumin, të shkaktojë disponim dhe të formojëprezantim të këndshëm.Strategjia fillon me krijimin - shkruarjen, skicën, paramendimin etekstit, ndërsa taktika kryesisht lidhet me prezantimin e tij. Në Strategjikryesori është teksti. Kompozicioni i tij, mund të çrregulohet sipasqëllimeve të oratorit. Kështu që ai krijon më shumë mundësi pragmatikepër harmonizim me nevojat e auditoriumit ose me specifikat e temës.224

FJALIMI POLITIKÇdo strategji komunikuese ka përparësi të veta dhe kërkon kushtetë veta:- Sulm fillestar - e kalit vemendjen, por kërkon dinamikë tështuar dhe intenzitet në tekst gjatë gjithë veprimit të fjalimit,që të mos humbet interesimi fillestar. Kërkon angazhim tëmadh, masë më të madhe të energjisë së sjelljes;- Rritje graduale të angazhimit - jep mundësi për pranim sa mëtë plotë, por kërkon nga oratori ndjenjë të saktë për ritmin dhekohën absolute të gradacionit.- Sulmi final - kërkon aktivitet më të madh energjetik parafundit.Kur do t’ju japin fjalë qëndroni qetë në vendin tuaj në tribunë.Vendosni kontakt vizuel me auditotiumin gjatë gjithë fjalimit. Mos eharroni asnjë nga dëgjuesit. Nëse keni frikë se diçka mund t’Ju shpëtojë,mbani në dorë një letër të vogël me disa qëndrime themelore tëshkruara me shkronja të mëdha. Por pa ndonjë nevojë të madhe mos eshihni atë. Flisni me zë më të lartë, se sa mendoni se duhet sipasmendimit tuaj. Atëherë kumbimi i zërit do të jetë i mjaftueshme. Mos ushqetësoni për atë se si kumbon zëri, si dukeni Ju, harroni përvojënpersonale. Koncentrohuni në të vetmin qëllim - mendimet Tuaja tëarrijnë te dëgjuesit.Fshehtësia esenciale e fjalimit të mirë që thuhet lirisht qëndron nëdiçka që mund ta quajmë “fjalim-mendim”. Duhet të jeni në gjendje tëshprehni para publikut një ide por njëkohësisht të formuloni mendimin qëvjen. Duhet të flisni dhe të mendoni, por jo vetëm që ta kontrrolloni dhevlerësoni atë që e thoni në moment, por edhe atë që do ta thoni pastaj.Kjo mund të behet vetëm atëherë kur e keni paramenduar dhe përgatiturmirë fjalimin tuaj, kur u bëni ballë porblemeve.Nga ana tjetër, në këtë pozitë do të keni sukses vetëm nëse edhenë fjalimin e gjatë (veçanërisht gjatë diskutimit) silleni ashtu si në bisedëtë rëndomtë. I paraqisni bindshëm idetë, informatat, mendimet meqartësi, ashtu që mund t’Ju kuptojë bashkëbiseduesi juaj. Nuk është merëndësi që unë t’i kuptoj, sepse edhe ashtu i di gjërat, por të më kuptoj aiqë i flas.Si të arrini vetbesim?Duke dalë para auditoriumit, mos kini frik nga asgjë, se është frikë ebrendëshme. Të ndjeni shqetësim dhe emocione para paraqitjes sëfjalimit është gjë e natyrshme dhe normale. Kjo do të thotë se me tëvërtetë dëshironi të prezentoheni mirë. Shqetësimi i tepërt mund të jetëedhe shkatërrues. Aktorët dhe oratorët e njohur e pranojnë se gjithnjë225

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIKjanë nervoz ose kanë frikë para se të dalin në skenë. Por si duket kjofrikë nuk u pengon. Pasi t’Ju kalojnë emocionet që ju kanë përfshirë, dotë ndjeni lartësim fizik dhe moral dhe do ta kryeni detyrën tuaj më mirë,se sa po të mos kishit pasur emocione para kësaj.Praktika e pandërprerë në paraqitje publike është mjeti më i mirëkundër emocioneve dhe frikës.Ja si mund t’i kontrrolloni emocionet tuaja dhe realizoni “prezantime”të sukseshme, impresionuese:• Sqaroni shkakun e frikës suaj;• Studjoni hapsirën ku do të flisni; shkoni më herët, shetisni nëpërpodium, flisni në mikrofon dhe shfrytëzoni mjetet kontrrolluese;• Prezantohuni auditoriumit, përshëndesni ndonjë dëgjues kurështë duke ardhur, se më lehtë është të flasish para një grup miqë se sapara një grupi të personave të panjohur;• Mendoni sikur askush nuk dëshiron të fyej dhe se dëgjuesit tuajkanë qëndrim miqësor dhe ju dëshirojnë sukses. Auditoriumi do që ju tëjeni interesant, t’i nxisni ata, t’i informoni dhe argëtoni. Ata nuk duan qëtë mos kesh sukses;• Dilini plotësisht i përgatitur. Do të keni arsye të jeni tëshqetësuar, nëse menjëherë pas paraqitjes vazhdoni t’i shihni shënimettuaja. Të jesh gadi, do të thotë ta kesh përpunuar temën dhe ta keshushtruar. Kjo do t’u ndihmojë që duke qëndruar para auditoriumit të mosshqetësoheni as për përmbajtjen, as për fjalët. Nëse nuk e njihnimaterialin ose nuk ndjeheni komod me fjalimin, emocionet tuaja do tështohen. Bëni ushtrime dhe nëse është e nevojshme përpunonimaterialin që të jeni të qetë se është në harmoni me mendimet tuaja;• Ruani pamjen e njeriut të besueshëm. Pamja e besueshmërisëndikon te dëgjuesit. Nëse i bëni të besojnë në mundësitë tuaja, atëherëedhe te Ju do të vijë ndjenja e besimit;• Prezantohuni sikur e paraqitni fjalimin. Paraqituni sikur flisni mezë të fortë, të qartë bindës. Nëse paraqiteni sikur do të keni sukses, metë vërtet do të keni sukses;• Sipas nevojës, para se të nisni fjalimin bëni disa frymëmarrje tëthella dhe nxirrni fortë frymën që të liroheni nga shtangja;• Keni kujdes sidomos për shënimet hyrëse;• Nëse i jepni nxitje që në fillim për të shpejtuar, nervoza e juajgjatë ekspozesë do të shtohet;• Bëni pauza aq shpesh sa mendoni se duhet;• Mos u shqetësoni, nëse rastësisht gaboni. Dëgjuesit nuk do t’ijapin kësaj aq rëndësi, nëse ju nuk do të habitenit. Mos kërkoni falje.Nëse e shprehni shqetësimin tuaj dhe nëse kërkoni falje për çfardo qoftë226

FJALIMI POLITIKproblemi të fjalimit Tuaj, mund ta tërhiqni mendimin e auditoriumit ndajdiçkaje që nuk e keni vërejtur;• Përqëndrohuni te porosia, jo te mjedisi. Mos i kushtoni kujdesemocioneve tuaja, por përqëndrohuni te porosia dhe auditoriumi i juaj.Emocionet tuaja do të largohen;• Sundoni frikën nëpërmjet veprimit. Veproni si fudbollist, i cili isundon emocionet para fillimit nëpërmjet lëvizjeve energjike;• Keni parasysh - do të mësoheni përmes përvojës dhe gabimeve.Këshillat e AristotelitMjeshtria e oratorisë është lidhur ngushtë me emrin e Aristotelitdhe punimin e tij “Retorika”, në të cilin ai i shënon bazat themelore tëmjeshtrisë së të folurit:“Sepse janë tri pyetje, të cilat duhet të diskutohen nga pikëpamja efjalimit: së pari - në çfarë burimesh mbështeten dëshmitë; së dyti - stili,dhe së treti - si duhet t’i rradhisim pjesët e fjalimit”.“Dëshmitë nëpërmjet fjalimit janë prej tri llojesh: disa gjenden nëkarakterin e oratorit, të dytat - në aftësinë e tij ta bëj dëgjuesin medisponimin e njohur dhe së treti - në vetë fjalimin, në rëndësinë e tij përtë dëshmuar ose të duket se dëshmon”.“Fjalimi është bindës atëherë kur do ta paraqesë të vërtetën realeose të duket si reale në bazë të së vërtetës veç e veç të çdo sendi”.Tani është rradha të themi diçka për stillin, sepse nuk mjaftonvetëm të kemi se çka të flasim, por duhet ta themi atë ashtu si napërshtatet neve, dhe kjo kontribuon që fjalimi ynë të duket karakteristik”.“Si gjë e parë është ajo se prej nga sendet të kenë bindshmëri, nëvend të dytë është disponimi i tyre sipas stilit, e treta që ka forcë tëjashtëzakonshme - mjeshtëria aktoreske... Ajo përbëhet nga përdorimi izërit, në aspektin e përdorimit të tij gjatë të gjitha ndjenjave, përshembull, kur të jetë i fuqishëm, i ulët ose mesatar dhe si ta përdorimintonacionin”.Duhet t’i shfrytëzojmë metaforat e disa sendeve të afërta, por jo tëatyre që dihen... Nëse themi se kërbishtja dhe kryqat janë diçka të njëjta,dhe të dyja janë të njëjta, por dallohen për “pjesën e tyre të sipërme dhetë poshtme”... Shumë mendime të mbrehta janë si rezultat i metaforavedhe dalin nga mashtrimi. Krahasimet e vlerave në njëfarë mënyre janëmetafora (njeriu shkurtpamës është memzi si një lampë drite)”.“Nuk duhet harruar se ... nuk është stil i njëjtë si i fjalimit të shkruarashtu edhe i atij të deklamuar, si i fjalimit në parlament dhe në gjyq”.227

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIK“Fjalimi ka dy pjesë: është e nevojshme të thuhet se për çka bëhetfjalë dhe pastaj të jepen dëshmi: sepse është e pamundur të mosdëshmojmë, kur diçka do të themi. Sepse ai që dëshmon, dëshmondiçka, ndërsa ai që ka thenë diçka më parë, e ka thënë për tadëshmuar”.“Hyrja është fillimi i fjalimit, siç është prologu në poezi dheprelidiumi në pjesën për flautë... Hyrja në fjalim është treguese epërmbajtjes, që të dijnë degjuesit se cila është përmbajtja dhe të mosenden poshtë e lartë - sepse e padefinuara të obligon... Hyrjet bëhennga këto burime: nga lëvdata, nga mosmiratimi publik, nga nxitja, ngabindja, nga ajo që i drejtohemi dëgjuesit. Funkcioni më i domosdoshëmdhe tipik i fyrjes është që të spjegojë se cili është qëllimi që e ndjekfjalimi. Prandaj, nëse puna është e shkurtër dhe e qartë nuk duhetpërdorur hyrje”.“Përveç kësaj, detyra për të sprehur vemendjen e dëgjuesve ështëe përbashkët për të gjitha pjesët e fjalimit”.“Argumentet duhet të kenë forcë dëshmuese. Gjatë fjalimit pjesamë e madhe që e përcakton ndikimin, që i përcakton veprimet si të miradhe të dobishme është gradacioni. Këtu faktet duhet të shkaktojnëbesim... Në fjalimet politike mund të kontestojmë diçka kur do të themise asgjë nuk do të ndodhë, ose ajo që e themi do të ndodhë, por nuk dotë jetë e drejtë ose nuk do të jetë e dobishme, ose nuk do të jetë me aqrëndësi. Duhet mbajtur llogari mos vallë kundërshtari futë mashtrime tediçka që është jashtë çështjes që diskutohet - ajo ka formën e dëshmisëse ai gënjen edhe për gjërat tjera. Zbatimi i shembujve është mjaft idobishëm për fjalimin politik”.“Kur bëhet fjalë për parashtrimin e pyetjeve, më e logjikshme ështëta bësh atëherë kur kundërshtari e ka thënë ... pikpamjen e tijarmiqësore, kështu që i shtojmë vetëm edhe një pyetje që të dal në pahmarrija e tij”.“Rast i dytë i pyetjes është, kur një supozim duket qartë, ndërsatjetri publikisht na jep kundërshtari. Kur të infomohemi me një supozim,nuk duhet të pyesim për atë që duket haptasi, por ta themi konkluzionintonë”.“Pyetje shtrojmë gjithashtu kur duam të tregojmë se kundërshtariflet gjëra kontradiktore ose paradoksale”.Në raste të tjera nuk duhet të përqëndrohemi në pyetje, sepse nësekundërshtari u përgjigjet, do të krijohet përshtypja se ai e sundongjendjen. Ndërsa nuk kemi mundësi t’i bëjmë shumë pyetje për shkak tëdobësisë së dëgjuesit”.“Dhe duke konkluduar, nëse konkluzioni shkakton pyetje duhet tëtheksojmë edhe shkakun për të”.228

FJALIMI POLITIKPër çështjen e shpotive... Duhet ta shkatërrojmë seriozitetin ekundërshtarëve tanë nëpërmejt mahive, ndërsa mahitë e tyre -nëpërmjet seriozitetit”.Konkluza përbëhet prej katër momenteve: së pari, ta bëjmë tëdisponuar dëgjuesin me qëndrim miqësor ndaj nesh dhe me qëndrimarmiqësor ndaj kundërshtarit, së dyti - ta ngrejmë lartë dhe tavlerësojmë; së treti - ta shpiejmë dëgjuesin te ndjenjat përkatëse; sekatërti - ta përkujtojmë esencialen. Dhe pasi kemi dëshmuar se e flasimtë vërtetën, ndërsa kundërshtari - gënjen, është e natyrshme që tëlartësojmë, të akuzojmë, dhe t’i bëjmë goditjet e fundit me çekan...”.229

Kapitulli 3. KOMUNIKIMI POLITIK230

Kapitulli 4FUSHATAPARAELEKTORALE231

Kapitulli 4 FUSHATAT PARAELEKTORALEPërgatitja dhe mbajtja e fushatave paraelektorale është aspekt indërlikuar dhe shumëkuptimshëm. Ky proces kërkon njohje të shumta tësistematizuara, sukses në punë ekipore, disiplinë të jashtëzakonshmedhe sigurimin e burimeve. Nëse u hedhim një sy fushatave gjatë dhjetëvjetëve të fundit do të vërejmë se të paktën asnjë nga këto kërkesa nukkanë ekzistuar. Për fat të keq numri më i madh i anëtarëve partiak dhe ikandidatëve e kanë nënçmuar nevojën e përgatitjeve të paramenduaratë zhvillimit të fushatave por janë bazuar vetëm në përvojat e tyre personale.Në të shumtën e rasteve kjo shpie të bëjsh gabime serioze –shpenzimin e mundit të kotë, shpenzim joracional të mjeteve, demotivimine kuadrit dhe të vullnetarëve dhe në instancë të fundit rezultate tëkëqia gjatë zgjedhjeve. Për të tejkaluar këtë do të përpiqemi t’i prezantojmëpikat kryesore, radhitjen dhe lidhshmërinë reciproke në procesin etërësishëm elektoral në bazë të përvojës sonë dhe të huaj.Mbani mend! Fushtata paraelektorale e çdo partie nisë ditën tjetërpas përfundimit të zgjedhjeve të përparshme. Nëse zgjedhjet janë plotëpas 12 muajsh kurse ju ia nisni pikërisht atëherë organizimit të fushatëssuaj do të jetë vonë.PËRGATITJET PËR FUSHATËPARAELEKTORALEPeriudha përgatitore e fushatës kërkon kohë dhe përfshinëpërpunimin e hollësishëm të nëntë elementeve kryesore të fushatëssuaj.1. Puna e parë në të cilën duhet të angazhoheni është hulumtimidemografik i rajonit elektoral dhe analiza e zgjedhjeve të mbajtura vitevetë fundit. Shtabi elektoral dhe kandidati duhet të kenë informata jashtëzakonishttë sakta dhe objektive për situatën demografike në rajoninelektoral. Të dhënat për popullsinë në rajon, mosha e saj, përkatësiaetnike dhe religjioze, mënyra e jetesës e tjerë, janë me rëndësi të jashtëzakonshmegjatë përcaktimit të strategjisë së fushatës. Me rëndësi tëposaçme është edhe analiza e rezultateve të zgjedhjeve të mëparshme,232

PËRGATITJET PËR FUSHATË PARAELEKTORALEdisponimet konstante dhe paradispozitat ndaj votimit për njërën apoforcën tjetër politike.2. Në vend të dytë vjen hulumtimi i disponimit shoqëror. Tëdhënat e këtij hulumtimi janë vendimtare gjatë përcaktimit të problematikëskryesore në strategjinë dhe platformën elektorale. Në këtë bazëzbatohen edhe praktikat e fushatës. Rezultatet e hulumtimit të mendimitshoqëror paraqiten si shumë të rëndësishme për kandidatin në zgjedhjene temës së diskutimit dhe të orjentimit ndaj grupeve të zgjedhësve.Që të bëhet analizë e saktë e të dhënave të hulumtimit të mendimit publikme rëndësi është që të kemi edhe rezultate të hulumtimeve demografike.Në fushatat bashkëkohore paraelektorale çdo veprim kërkohetnë bazë të studimit kompetent dhe të gjithanshëm të disponimit të shoqërisë.3. Element tjetër i rëndësishëm, nga i cili varet suksesi në luftënparaelektorale është strategjia e fushatës paraelektorale. Çështjes sëzgjedhjes së strategjisë do t’i kushtojmë më tepër kujdes pak më vonë.4. Nuk ekziston fushatë e mirë pa planifikim preciz të buxhetitfinanciar. Politika është mjeshtëri e shtrenjtë. Në kohën e sotme që tëjeshë konkurent i aftë është e domosdoshme të keshë burime adekuatefinanciare. Fshehtësia e suksesit, në fakt, fshihet në ndarjen precizedhe efektive të mjeteve. Planifikimi i drejtë është i mundshëm atëherëkur është përcaktuar taktika dhe është bërë llogaria se çfarë burimeshjanë të domosdoshme për realizimin e strategjisë. Që të mos kemi deficittë mjeteve menaxherët me përvojë të fushatave paraelektorale përpiqentë përpunojnë dy ose tri varijanta të buxhetit. Buxheti i parë përgatitetsipas programit në maksimum dhe i përfshinë të gjitha idetë dhe qasjettaktike, që i ofrojnë organizatorët e fushatës. Varianti i dytë i buxhetitplanifikohet në bazë të mjeteve minimale të nevojshme për mbajtjen efushatës. Më shpesh në veprim vjenë i ashtuquajturi buxheti mesatar, qëështë njëfarë kompromisi ndërmjet minimum programit dhe maksimumprogramit.Përpilimi dhe planifikimi i buxhetit i përfshinë jo vetëm mjetetfinanciare për sigurimin e aktiviteteve të ndryshme, por edhe burimetnjerëzore dhe hapsinore. Ja pse, pjesa e këtij procesi paraqet përgatitjetë kalendarit të fushatës ose planin e përfitimit të ekzekutuesve dhe tëvullnetarëve, duke përfshirë edhe qëllimin dhe përfitimin e tyre. Jemi tëdetyruar të mbajmë mend se burim i vetëm i pakthyeshëm me të cilinpunojmë është koha. Mjete dhe njerëz plotëues mund të gjejmë, porkohën s’mund ta kthejmë.233

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALE5.Puna me mjetet e informimit publik është element i veçantënga aspekti i përpunimit të imazhit përkatës të kandidatit tonë. Realizimidhe mbajtja e kontakteve me mas-mediumet nuk është e lehtë, porështë punë delikate. Në nivelin qendror ose lokal, bashkëpunëtorët emjeteve të informimit publik nga esenca e vet janë unikat, me cilësi tëveta specifike. Detyrë e bashkëpunëtorëve për kontakte me mediumeështë të takohen me gazetarët, t’i studjojnë kriteret e tyre të punës, taprezantojnë kandidatin e tyre sa më mirë që është e mundur dhe t’upërmbahen në mënyre strikte planit ndaj mediumeve. E gjithë kjo, porplus edhe qasja dhe profesionalizmi nga ana e kandidatit do të garantojtë shprehurit adekuat dhe të hollësishëm të fushatës. Parimi kryesor qëduhet ta dinë dhe që duhet t’i përmbahen bashkëpunëtorët e mediumevetë shtabit dhe të kandidatit është: “Puna e zagetarit është që të informoj.Puna e kandidatit dhe e shtabit është që t’i përgatisë informacionet”.Në tekstin e mëposhtëm do të flasim ende për punën me mediumet.6.Reklama paraelektorale është element strategjik, e cila pëfshinëdy komponente kryesore - reklamën elektronike dhe materialet eshtypura. Me reklamë elektronike nënkuptohet reklama në televizion dhenë radio. Reklama e shtypur përfshinë zgjedhjen e tërësishme tëmaterialit të shtypur dhe letrat e zgjedhësve. Përpunimi dhe relizimi ireklamës kërkojnë domosdo ekspert në shtabin paraelektoral, i cili do t’ipërgjigjet këtij elementi taktik. Të mos harrojmë, se reklamajoprofesionale lehtë shndërrohet në anti-reklamë dhe se të gjitha mjetete komunikimit me zgjedhësit duhet qartë t’i transmetojnë porositë efushatave dhe të ndjekin stategjinë në mënyrë strikte.7.Puna me zgjedhësit është element i ndërlikuar dhe i vështirë ngaaspekti i përcaktimit të rrekjeve teknike që të arish te zgjedhësit.Zakonisht për përcaktimin dhe përgatitjen e programit të kontakteve mezgjedhësit është i nevojshëm një konsultant profesional për ekipin eshtabit, i cili e siguron këtë program.8.Identifikimi dhe planifikimi i zgjedhësve janë elemente qëshpeshë nuk përfillen nga ekipat e shtabeve paraelektorale. Vlerësimi idrejtë dhe i saktë i planifikimit të numrit të zgjedhësve, që nevoiten nërajonin elektoral, japin mundësi për monitoring të përhershëm të rrjedhëssë fushatës sonë dhe korigjimet e nevojshme, ndërsa përveç kësaj imotivon bashkëpunëtorët e shtabit dhe vullnetarët që punojnë për ne.234

STRATEGJIA E FUSHATËS PARAELEKTORALENë këtë pjesë të fushatës gjithashtu më vonë do t’i kushtojmë vemendjeplotësuese.9.Sigurimi i ditës së votimit është element i fundit që lidhetngushtë me identifikimin dhe planifikimin e zgjedhësve tonë, sepse pasigurim të zgjedhësve para kutive të votimit çdo gjë shndërrohet nëhumbje të pastër të mjeteve dhe kohës. Me siguri mund ta përcaktojmësi moment kritik të fillimit të zgjedhjeve.Çdonjëri nga këto nëntë elemente është jashtëzakonisht irëndësishëm dhe nuk duhet të mospërfillet. Megjithatë nëse hymë mëthellë në këtë kompleks do të vërejmë se strategjia e fushatës është aielement në të cilin përqëndrohen lidhjet e të gjitha të tjerave. Hulumtimetjanë të domosdoshme për t’u përcaktuar strategjia e drejtë. Planifinanciar bazohet në domosdonë e sigurimit të mjeteve të nevojshme përkryerjen e strategjisë. Mjetet e informimit publik, kontaktet me zgjedhësitdhe planifikimi organizues e realizojnë lidhjen ndërmjet strategjisë,figurës së kandidatit dhe “lartmadhërisë së tij” votuesit.STRATEGJIA E FUSHATËSPARAELEKTORALEElementet themelorePara se t’i rrekemi marrjes së ndonjë vendimi për të arritur fushatëtë suksesshme dhe me qëllim të fundit – t’i fitojmë zgjedhjet, është enevojshme t’i formulojmë hapat e rëndësishme strategjike në fushatënpolitike. Politikanët dhe konstultantët me përvojë për mbajtjen e fushatësu rekomandojnë kandidatëve dhe menaxherëve të bëjnë një harmonizimme disa qëndrime klasike. Ata paraqesin boshtin e strategjisë elektorale.Nuk është e domosdoshme që çdonjëri nga këto qëndrime tëpërpunohet hollësisht dhe të shfrytëzohet në strategji. Kjo varet ngaspecifika e sistemit politik në një vend të caktuar, nga lloji i fushatës,nga specifika e ligjeve elektorale, nga specifikat e disponimit shoqëroretj. Ne do të shqyrtojmë më gjerësisht një pjesë të këtyre pikavekryesore, duke pasur parasysh zbatimin e tyre sipas kushteve dhedisponimit në Bullgari, ndërsa të tjerat vetëm do t’i shënojmë. Në radhëtë parë, duhet të merremi vesh. Elementet strategjike duhet të235

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALEformulohen në formë të shkruar dhe të jenë në formë të shkurtë dhe tësaktë. Pas harmonizimit të strategjisë bëhet plani i hollësishëm ifushatës në formë të shkruar. Në këtë plan është e domosdoshme tëpërfshihen të gjitha veprimet taktike në raport me kohën. Ekzistonrreziku nëse elementet e posaçme taktike nuk shkruhen në linjën estrategjisë, ajo të shkatërrohet. Në planin tonë të gjitha veprimet taktikeduhet të përpunohen detajisht, të përcaktohet saktë qëllimi i çdo qasjeje,ashtu si është shkruar në synimin kryesor strategjik dhe koha e realizimitkonkret. Çelësi i suksesit qëndron te disiplina. Nëse Shtabi i fushatës kadisiplinë dhe frymë të lartë, i kryen në mënyrë strikte elementet taktikedhe nuk i shmanget strategjisë së miratuar, fushata do të jetë esukseshme.Të ndalemi në pikat e veçanta të strategjisë.1. Përdorimi i përkatësisë partiakePërdorimi i përkatësisë partiake lirisht mund të thuhet qëndrimpikënisës i strategjisë sonë. Para se t’i hyjmë marrjes së vendimeve sea do të përfshihet fuqishëm ky qëndrim në strategjinë paraelektoraleështë e domosdoshme t’i japim përgjegje disa pyetjeve nga dy aspekte.Nga aspekti arganizativ-teknik:• a e kemi partinë të formuar si sistem unik në strukturat tonaorganizative politike me mekanizma të ndërtuara të brendshëmepartiake, që e bëjnë të mundshëm funkcionimn e saj?• a është formuar shtabi paraelektoral kombëtar (kur do të formohetdhe cilat janë kompetencat e tij?)Keni kujdes!!! Pjesa më e madhe e pyetjeve praktike në lidhje mefushatën paraelektorale kërkojnë zgjidhje të shpejtë, të saktë, dhekategorike në kuadër të shtabit të formuar kombëtar paraelektoral(SHPK). SHPK duhet t’i jepen kompetenca t’i zgjidhë në ecje e sipër tëgjitha çështjet që kanë të bëjnë me fushatën.Identifikimi politik dhe ndikimi i partisë• Si është identifikimi ideo-politik i partisë sonë?• Ç‘rezultate arrin tradicionalisht partia në zonën e caktuar elektorale?• Si përfaqësohet partia në pushtetin vendor?• Si është prezantimi i partisë në parlament, e tj.Ky moment strategjik duhet të përfshihet fuqishëm atëherë, kurpartia së cilës i takon kandidati, e ka përkrahjen e numrit të236

STRATEGJIA E FUSHATËS PARAELEKTORALEkonsiderueshëm konstant të zgjedhësve. Kur ekzistonë një situatë ekëtillë njëra nga detyrat e shtabit është t’i “informojë” zgjedhësit e vet, seky kandidat e përfaqëson, në radhë të parë këtë parti e pastaj le t’iorjentoj përpjekjet te zgjedhësit potencial. Në rastet kur partija ka fituarzgjedhjet e mëparshme në mbi gjashtëdhjetë përqind dhe nuk kapërjetuar tronditje serioze, atëherë strategjia paraelektorale duhet tëbazohet kryesisht në bazë të përkatëisë partiake. Në rajone të tjera kunuk ka ndonjë ndarje të këtillë të fortë në bazë të parimit partiak, kjoqasje nuk do të shprehet aq shumë.Gjatë përcaktimit të rëndësisë së këtij qëndrimi duhet të kihenparasysh edhe rezultatet e analizës së situatës politike dhe ekonomikenë zonë dhe në vend.Detyrë: Vlerësoni se a do ta vendosni theksin e strategjisë suajelektorale në shfrytëzimin e përkatësisë partiake në këto raste:Rasti 1: Përgatitjet e fushatës për zgjedhje parlamentare nisennë periudhën, në të cilën situata politike në vend bëhet gjithnjë e mëe vështirë. Ekziston përqëndrim i fuqishëm i pushtetit që është njëndërlidhje e cenzurës në mediumet kombëtare, preokupim i pushtetitekonomik të një qarku të ngushtë politik dhe i korrupcionit që s’mundtë vlerësohet.Rasti 2: Me miratimin e Ligjit të ri për zgjedhje vendore,zgjedhësit e vendbanimeve nga 500 banorë janë përjashtuar ngamundësia që të votojnë për listën e këshilltarëve komunal dhe përkryetarët e komunave. Përveç kësaj është zvogëluar edhe numri imandateve për këshilltarë komunal, me çka para partive u paraqitënçështje jashtëzakonisht të rëndësishme. Nga zgjidhja e tyre adekuatevaret prezentimi i tyre i suksesshëm në zgjedhjet vendore2. Krijimi i kontrastit të dukshëmKrijimi i kontrastit të dukshëm është qëndrimi i dytë klasik istrategjisë elektorale. Në shumë raste paraqitet nevoja e krijimi tëkontrastit të dukshëm ose e dallimeve ndërmjet kandidatëve dhekundërshtarëve të tyre. Arritja e këtij kontrasti mund të realizohet vetëmnëpërmjet përdorimit të shumë parametrave. Të këtilla mund të jenëproblemet e veçanta, karakteristikat personale, përvojat, aftësia e punësdhe dallime të tjera fizike. Të japim një shembull për arritje të njëkontrasti të këtillë të kandidatit të Partisë republikane Gotard Kobl gjatëfuhatës për senator në Karolinën e Veriut në Shtetet e Bashkuara tëAmerikës. Kobl për këtë qëllim e shfrytëzonte çështjen për ndalimin eabortit si dallim kryesor ndërmjet tij dhe administratorit të atëhershëm,237

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALEkundërshtar i tij nga rradhët e domokratëve Robin Britam. Shumica epopullisë në zonën elektorale të përfshirë në Grinzbaro, e pranuanqëndrimin e Koblit për këtë çështje konkrete. Për këtë arsye Kobël krijoinjë kontrast të dukshëm, që bazohej në idenë për ndalimin e aborteve.Ai e arriti këtë duke shfrytëzuar një grua të re, që fliste për rëndësinë ejetës së njeriut. Në fillim objektivi i kamerës televizive fiksohet vetëm nëfytyrën e saj. Në fund të materialit kamera e përmbledh tërë figurën esaj të plotë në momentin, kur ajo thotë, se ka vetëm një votë duketreguar barkun e saj shtatzënë (barkun e saj të fryrë) dhe përfundon mefjalët “Unë jap dy vota për Godart Koblin”. Ky kontrast u bë një ngashkaqet që Kobl të fiton me rezultat 51% ndaj 49% me kundërshtarin evet.Dëtyrë: Kthehuni prapa asaj kohe dhe përpiquni të zbuloniqasje të tilla në fushatën paraelektorale të forcave themelore politikenë Bullgari. Nëse zbuloni, përpiquni të jepni vlerësime për efikasitetnë raste të caktuara.3. Formimi i dallimeve ideologjikeAspekti i ardhshëm i strategjisë paraelektorale ka lidhje të ngushtëme formimin e kontrastit të theksuar, por përdoret më shpeshë në nivelkombëtar. Ai bazohet në parimet e përgjithshme ideologjike: dallimetndërmjet filozofive konzervative, liberale, socialdemokrate e të tjera. Ajoqë duhet të formohet është dallimi i arsyetuar dhe real dhe prandaj këtëqëndrim e quajme formimi i dallimeve ideologjike. Nëse situata është etillë që te zgjedhësit janë në kundërshtim bindjet liberale dhe sociale dhenë pjesën e vet më të madhe popullsia është me disponim social,atëherë strategjia e formimit të dallimeve ideologjike është epranueshme për partitë të hapsirës politike të majtë. Duke paraqitursituatën e përmendur më lartë në kontekst real, atëherë partia ehapsirës së majtë “X” mund të ketë si shembull këtë karakter të fushatësparaelektorale:Në planin ideopolitik ajo mund të jetë fushatë agresive. Ky llojfushate synon drejtë identifikimit të theksuar në hapsirën e majtë. Ajoimponon në shoqëri figurën e opozitës reale dhe të fortë të modelitekzistues të administrimit: parti me potencial stabil ideor dhe kadrovik, ecila propozon edhe alternativa konkrete të administrimit të shumicëseksistuese; parti e cila e ka përkrahjen e së majtës evropjane.Njëkohësisht ajo është opozitë e theksuar, me saktësi precize,konkrete dhe e pamëshirshme në kritikat ndaj pushtetarëve. Angazhohetpër njerëz që mendojnë në mënyrë racionale nga të gjitha grupet sociale238

STRATEGJIA E FUSHATËS PARAELEKTORALEnë shoqëri, të pakënaqur me administrimin eksistues, të cilët e kanëkuptuar anën joedekuate, ndërmjet premtimeve të bëra paraelektorale,cenzurën e mediumeve, korrupsionin i cili po merrë përmasa të gjera,partizimin e ekonomisë, rënien e reformës strukturore dhe të privatizimit.Në kontekst të vlerave themelore ideore imponohen projekte aktuale përshoqërinë në periudhën e tashme; ekonomi të lirë; ndarje e drejtë eçmimit social të reformës strukturore; heqje dorë nga modeli liberalokapitalistdhe kapitalizmi autoritar.Shembull: Shumë e dukshëme dhe e dobishëme në këtë pjesëtë strategjisë është qasja e kryeminsitrit britanik Toni Bler, mekartëvizitën e tij. Kjo qasje përbëhet nga si vijon:Pesë pikat themelore të programit të laburistëve, të cilat nëmënyrë të theksuar e shprehin bazën e partisë dhe të formuluaraqartë dhe shkurtë me shkronja në një kartëvizitë me materialmbishkrimi: “Ruani këtë kartelë dhe do të shihni, se ne do tarealizojmë atë që e premtojmë”.4. Kryerje e një çështjejeParaqitja e një çështjeje është qasje shumë e rrezikshme nëstrategji, sepse është shumë vështirë dhe e ndërlikuar për t’u kryer.Ekzistojnë raste, kur një autsajder, që duket haptas në zgjedhje t’ipërballojë situatat e padëshirueshme me vlerësim dhe informim të mirëdhe të mbajë anën e një çështjeje konkrete. “Triku” kryesor në këtëqasje përmblidhet në si vijon: kandidati synon të bëjë me fushatën e vetreferendum rreth një çështjeje të rëndësishme emocionale. Kjo çështjeduhet të ndahet nga grupi i çështjeve tjera, ndërsa qëndrimi i kundërt ikandidatit të ketë përcaktim të qartë. Nëse pranohet ky drejtim istrategjisë është e nevojshme disiplinë e mirë. Gjatë fushatës nuk duhettë ndërmerret kurrëfarë veprimi që nuk është lidhur me çëshjten e vetmetë përcaktuar. Shfrytëzimi i këtij qëndrimi në instanca të fundit, vjenë nëshprehje kur në zonën elektorale kundërshtari i kandidatit tuaj ështëjashtëzakonisht i fortë, ndërsa partia e tij e ka përkrahjen e shumicës sëzgjedhësve.5. Krijimi i figurës pozitiveKrijimi i figurës pozitive është periudhë në strategji e cila nuk mundta dëmtoj kandidatin. Prandaj shfrytëzimi i saj është gadi i domosdoshëm.Rasti i vetëm, kur nuk duhet të formohet figurë pozitive ështërasti kur kjo figurë tani më ka ekzistuar. (Vërejtje, tej-dozat në këtë rastjanë të rrezikshme!) Formimi i figurës pozitive është moment themelor239

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALEpër ndërtimin e imazhit të përgjithshëm. Ajo duhet të formohet nëperiudhën e hershme të fushatës paraelektorale. Më vonë figura pozitivebëhet fundamentale dhe në këtë bazë formulohen dallimet nëqëndrimet e kandidatëve.Ekziston edhe një aspekt i rëndësishëm i figurës pozitive, dhe kyështë pozicionimi i saktë i kandidatit. Gabimet e këtij aspekti mund tëjenë fatale për suksesin përfundimtar të kandidatit. Në fakt për çka ështëfjala? Liderët kombëtar njihen shumë më mirë nga zgjedhësit, se sa atalokal. Kandidatin lokal rregullisht e mbanë në vetëdije të zgjedhësvelidhja simbolike ndërmjet tij dhe liderëve partiak kombëtar. Kjo e bënë tëduket si lider në pajtim me elitën partiake kombëtare.Në fushatat lokale kërkohet prani e liderëve kombëtar në ngjarjetvendore për dy qëllime themelore:a) “Autoriteti i lartë” e zyrtarizon kandidatin dhe qëndrimet etij në sytë e zgjedhësve lokal dhe e respekton publikishtsimbolin “vëllazërim” ndërmjet kandidatëve tanë.b) E bënë të lehtë depërtimin e kandidatit lokal në mediume.Por, tejkalimi i masës në këtë drejtim e fsheh rrezikun që kandidatilokal të humbë autonominë e vet. Nëse nuk arrihet balansim punuesndërmjet këtyre dy niveleve të fushatës - nacionales dhe lokales, mundtë parashihen këto rreziqe:- Nëse kandidatët lokal përpiqen të mbeten tërësisht të pavarurdhe e nënçmojnë fushatën kombëtare, ata do të bien në izolim;- Nëse harmonizimi nuk realizohet me hapa konkret praktik efekti ifushatës lokale do të bie dukshëm;- Nëse fushata lokale varet tepër nga ajo kombëtare, ajo do tëhumbë formën, gjë që do ta vërenin edhe zgjedhësit dhe do të ndikontenegativisht gjatë përcaktimit të tyre.Përparësi serioze do të jep harmonizimi me fushatat emëparshme (përfshirë këtu edhe ato afariste). Në nivel lokal atombahen mend më shumë se sa në atë kombëtar. Këkohetkontinuitet, por jo edhe përsëritje.6. Krijimi i figurës negativeKrijimi i figurës negative është qëndrim i strategjisë që shpesh ështënë kundërshtim dhe ne nuk do të ndalemi më gjerësisht për këtë. Pormegjithatë, kur duhet t’i rrekesh përpunimit të saj të hollësishëm? Nëfushata të shumta kundër kandidatit tonë del kundërshtari i popullarizuar,veçanërisht kur kandidati ynë është i panjohur ose njihet sipasanëve të tij negative. Për formimin e figurës negative shfrytëzohen240

STRATEGJIA E FUSHATËS PARAELEKTORALEçështje të diskutuara në fushatë, ndonjëherë cilësitë personale, ndërsanë raste të tjera edhe efikasiteti i veprimimtarisë së tij.7. Formimi i koalicioneve paraelektoraleFormimi i koalicioneve paraelektorale është aspekt i cili meritonvemendje të posaçme dhe shqyrtim të posaçem për shkak të vëllimit tëmadh dhe planeve të mëdha. Megjithatë duhet të thuhet se politika ekoalicionit përpunohet në dy drejtime. Nga njëra anë është formimi ikoalicioneve ndërpartiake. Nga ana tjetër është formimi i kolaicioneveme grupe njerëzish, të cilët rëndom nuk kryejnë veprimtari politike, pornë radhë të parë janë struktura qytetare dhe shoqërore, organizata tëdegëve. Përveç kësaj, mënyra dhe forma e formimit të koalicionevevaret nga lloji i zgjedhjeve që mbahen (për deputë, për organe lokale tëvetadministratës, zgjedhje presidenciale).Me rëndësi është të sqarohet, se si është formulimi ipërgjithshëm për pjesmarrje në koalicion gjatë zgjedhjeve, a është ilejueshëm varianti (niveli nacional, niveli lokal).Shembull: Në nivelin nacional të fushatës kërkohet dialog i gjerëme të gjithë forcat e opozitës, parlamentare dhe jashtëparlamentarenë bazë të alternativës së përgjithshme të menaxhimit të përhershëm.Në nivel lokal vendimtare për strategjinë e koalicionit është vlerësimi isaktë i mundësive dhe burimeve të mundshme, raporti i saktë iforcave në çdo vendbanim dhe komunë, si dhe situata e përgjithshmepolitike në vend. Në pajtim me kushtet e përcaktuara dhe sipasharmonizimit me udheqësinë nacionale të partisë mund të bëhenkoalicione lokale në bazë të programeve. Mundë, gjithashtu, edheimponimi i autoritetit dhe ndikimi i partive nëpërmjet listave partiakeindividuale, të formuara nga anëtarë, simpatizerë, profesionistë të paangazhuarpartiak, autoritete lokale. Kriteri themelor gjatë solucionevetë shumta të jetë zgjedhja e kandidatit. Në raste të këtilla duhettë kërkohet përkrahje e gjerë për kandidatin e propozuar (partiake,profesionale etj). Qasjet e ndryshme varen edhe nga dispozitat e ligjitpërkatës elektoral.8. Formimi i organizatësFormimi i organizatës është pjesë e strategjisë, e cila i bashkon tëgjitha momentet organizuese të punës politike - regjistrimin, punën mezgjedhësit, sigurimin gjatë ditës së zgjedhjeve. Të gjitha këto momentedo t’i shqyrtojmë më hollësisht në teksin e mëposhtëm.241

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALE9. Shfrytëzimi i burimeve financiare për ta dëtyruar kundërshtarintë heq dorë.Shfrytëzimi i burimeve financiare për ta detyruar kundërshtarin tëheq dorë është qasje specifike dhe e shfrytëzuar rrallë në strategji.Qëllimi i fundit është të heq dorë dhe të demoralizohet nëpërmjetshfrytëzimit të sasive të mëdha të mjeteve financiare. Në kushte tona mëmirë është që kjo pjesë të lehet anash, sepse mund të ketë efekt tëkundërt. T’u përkujtojmë se ç‘shkaktoi shpenzimi i mjeteve të mëdha të(ODS) në fushatën për organet lokale të pushtetit në vitin 1999.Deri në këtë moment i numruam nëntë qëndrimet klasike të strategjisësonë. Njohja e tyre me e thellë dhe zbatimi në praktikë ështëmoment kyç për zhvillimin e suksesshëm të fushatës. Në procesin epërgatitjes së strategjisë paraelektorale çdo qëndrim do të përfshihet nëshkallë të ndryshme, në pajtim me specifikën e situatës së tërësishmenë vend ose të zonës elektorale. Me rëndësi është të nënvizojmë sepolitika bashkohore zhvillohet në mënyrë dinamike dhe struktura e përmendurmë lartë e strategjisë paralektorale nuk duhet të merret si sistemkonzervativ, që nuk lejon korigjime dhe futje të risive, të kushtëzuaranga situata konkrete. Më i rëndësishëm është përpunimi i saktë dhe ithellë i çdo komponente dhe i realizimit struktural të planit të fushatës.Plani i fushatës paraelektoraleNëse e arsyetuam atë që tanimë e kemi sqaruar si proces i përgatitjessë fushatës dhe i përcaktimit të strategjisë paraelektorale, poashtumund t’i përcaktojmë edhe gjashtë komponentat themelore të planit tëfushatës.Komponenta themelore të planit të fushatës paraelektorale1. Hulumtime:- pamja demografike e zonës elektorale- paradispozicione shoqërore- studimi i kandidatëve- rezultatet e zgjedhjeve të mëparshme2. Strategjia:Si t’i fitojmë votat e :242

STRATEGJIA E FUSHATËS PARAELEKTORALE- elektoratit tonë të përhershëm- elektoratit tonë margjinal- elektoratit të luhatshëm- elektoratit pasiv (atyre që nuk votojnë)- elektoratit margjinal të kundërshtaritEkuacioni, që duhet ta zgjidhim duket kështu:Sasia e votave e elektoratit tonë të përhershëm = sasia evotave, të fituara me fushatë është = me sasinë e votave, tëdomosdoshme për suksesin përfundimtar3. Taktika:- masmediume- drejtim i drejtpërdrejt shikuesve- paraqitje telefonike- takime me zgjedhësit (ngjarje publike; “nga dera në derë” etj.)- tërheqje e vullnetarëve- identifikimi i zgjedhësve- organizimi në ditën e zgjedhjeve4. Struktura e menaxhimit të fushatës:- Shema e strukturës organizative- Funkcione dhe obligime të të punësuarëve në shtab5. Buxheti i fushatës:- shpenzime; më mirë është që të planifikohen menjëherë parastartit të fushatës esenciale. Nuk mund të përcaktohet se sado të kushtojë fushata para se të përpunohen strategjia dheplani.- të ardhura; është shumë me rëndësi që marrja dhe tërheqja emjetëve të planifikohen në mënyrë reale, që të mos bllokohetfushata në një monent të caktuar.6. Korrigjimi i fushatës:Nëse ka nevojë të korrigjohet fushata, së pari ndryshoni taktikën e jostrategjinë. Ndryshimi i strategjisë është masa e fundit e korrigjimit.Gjatë përpilimit të planit të fushatës duhet nisur nga disa rregulla tëcilat shërbejnë si kritere për të vlerësuar se me çfarë suksesi ështëpërpunuar plani:• realizëm - parashtrimi i objektivave të arritshme dhe masa reale;• funkcionalizëm- plani duhet të jetë i përdorshëm;• hollësi - t’i mbulojë të gjitha detyra dhe mundësi;243

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALE• orjentim dhe logjikë - parashtrim i drejtë dhe me rregull idetyrave;• dinamikë (pragmatizëm)- të mund të reagohet në mënyrëadekuate dhe me kohë gjatë ndryshimit të situatës.Të shohim një shembull nga plani i fushatës paraelektorale përorganet e pushtetit lokal. Në bazë të këtij plani përgatitet grafiku ihollësishëm dhe me afate kohore të sakta për kryerjen e të gjithaveprimtarive të parapara, si në nivelin nacional, ashtu edhe në atë lokal.Periudha përgaditëse(përfundon gjashtë muaj para zgjedhjeve)• Grumbullimi i potencialeve kadrovike të partisë për pjesëmarrje nëzgjedhje lokale;• Përgatitja e analizave para kohe të elektoratit sipas zonave;• Përpunimi konceptual i të gjitha elementeve të fushatës dhepërgatitja e programit për stërvitjen e kandidatëve dhe të kuadrit;• Përpunimi i programeve paraelektorale të organizatave lokalepartiake;• Paraqitja e kandidatëve për prefekt dhe këshilltarë komunal ngaorganizata komunale (të zonave) dhe konfirmimi i tyre;• Sigurimi kadrovik i strukturave lokale partiake për pjesëmarrje nëfushatën paraelektorale;• Stërvitja e kandidatëve dhe kuadrove për pjesëmarrje në zgjedhje;• Përpunimi i planeve komunale për prezantimin shoqëror tëkandidatëve.Periudha e parë(gjashtë muaj para datës së zgjedhjeve derinë ditën e fillimit të fushatës aktive)• Prezantimi shoqëror i kandidatëve• Mediumet- periudha para startimit• Adaptimi i aktivitetit të tërësishëm organizativ dhe teknologjik partiaktë strukturave lokale partiake për punë në periudhën paraelektorale.Moment themelor i rëndësishëm është puna individuale meanëtarët, simpatizuesit dhe zgjedhësit, si në këtë periudhë ashtuedhe në fund të fushatës. Adaptimi i strukturave ndaj ligjiteksistues elektoral;• Përpunimi i rrjedhave të posaçme teknike dhe qasjet e diferencuarapër zonat dhe komunat e veçanta;244

STRATEGJIA E FUSHATËS PARAELEKTORALE• Fomimi përfundimtar i koalicioneve paraelektorale nëpër komunadhe konfirmimi i tyre nga organet e partisë;• Të sigurohet pjesëmarrja e përfaqësuesve në komisione elektoralenë të gjitha nivele;• Zgjidhja e spektrit të tërë të çështjeve organizative dhe juridike, qëlidhen me regjistrimin në Komisionin qendror të zgjedhjeve lokale(KQZL), regjistrimin e kandidatëve për prefekt dhe të listës sëkëshilltarëve komunal, pjesëmarrja në KQZL, KZK (Komisioni izgjedhjeve lokale), e anëtarëve dhe përfaqësuesve të komisionevetë seksioneve.Periudha e dytë( periudha 30 ditëshe deri në ditën e zgjedhjeve)* Puna e kandidatëve nëpër komuna dhe vendbanime;• Puna e anëtarëve të udhëheqësisë nacionale dhe PG në zona;• Propaganda totale e mediumeve në zonë, në komunë dhe në nivelqendror;• Propagandë masive - materiale të shtypura, reklama, hulumtimepublike dhe analiza të elektoratit dhe propozime për korrigjimin etekstit të fushatës sipas zonave;• Sigurimi jurdik i ditës së zgjedhjeve - kontakte me vëzhguesitndërkombëtar Iniciativat qytetare për zgjedhje demokratike (IQZD),Shoqata bullgare për zgjedhje të ndershme (SHBZN). Ftesa përpjesmarrje të përfaqësuesve të partive mike nga Evropa, sivëzhguese në ditën e zgjedhjeve.Periudha e tretë(dita e zgjedhjeve dhe më pas)• Plan i posaçem i hapur për kontroll dhe raport paralel për rezultatetnë ditën e zgjedhjevePeriudha pas zgjedhjeve• Analizë e rezultateve dhe e kryerjes së detyrave nga strukturatpartiake;• Mediumet245

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALEGrafikuGrafiku i fushatës është pjesë e pandarë e planit të fushatës. Aiparaqet llogaritje të sistematizuar të aktiviteteve të ndryshme dhe tëveprimeve taktike për arritjen e qëllimeve konkrete të parashtruara nëafate të caktuara. Qëllimi i grafikut është që të sigurojë mundësi përkontrrollimin e kryerjes së detyrave dhe ngjarjeve të ndryshme,esenciale dhe jo aq esenciale të cilat duhet të realizohen deri në ditën ezgjedhjeve. Përveç kësaj, grafiku është i domosdoshëm për njëmenaxhim efektiv të shtabit dhe të vullnetarëve dhe për siguri rreth asajse ata e kryen detyrën e parashtruar.Si ta bëjmë grafikun e fushatës?Më mirë është që të filloni ta bëni grafikun duke u nisur nga ana ekundërt. Filloni nga dita e përfundimit të zgjedhjeve dhe plotësoni detyratsipas rradhës së kundërt deri në momentin e tashëm. (Mbani mend senjë fushatë asnjëherë nuk fillon pa periudhën përfundimtare pas marrjessë rezultateve, sido që të jenë ato). Veprimet taktike ndahen nëelemente të veçanta të domosdoshme për kryrje të suksesshme tëdetyrave.Masat duhet të rradhiten sipas rradhës logjike. Grafiku duhet tëharmonizohet me karakterin e masave. Në lidhje me punën e kandidatit,ato duhet të harmonizohen me kohën; vendin e vizitës; distancënndërmjet vendbanimeve të caktuara. (Ndarja e kohës së kandidatit duhettë jetë reale dhe njerëzore).Kalendari i vetëm i shtabit, si udhëheqje për veprim është shumëi rëndësishëm. Ai duhet të jetë me përmasa të mëdha, i varur në mur nëShtabin tuaj gjatë gjithë fushatës.246

STRATEGJIA E FUSHATËS PARAELEKTORALEKopje e grafikut të fushatësparaelektoraleVeprimtariaStudimi dhe llogaritja e votavetë nevojshmeMonitoringuMediumetStërvitjetRegjistrimiKomunikimiMbledhja e mjeteveOrganizimi elektoralKandidatëtTërheqje e vullnetarëveMateriali i shtypurNgjarjet masiveAgjitimi nga dera në derëRegjistrimi i anëtarëve tëkomisioneve dhepërfaqësuesveOrganizimi i ditës sëzgjedhjeveTë tjeraMuajiDita1 2 3 4 5 67 8 9 10 11 12PërgjegjësPërveç kalendarit të përgjithshëm të shtabit elektoral, çdonjëri ngapërgjegjësit është i obliguar të ketë grafikun e vet individual në resorinpër të cilin është përgjegjës.247

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALEORGANIZIMI I FUSHATËSNatyrisht se grafiku është momenti bazik në organizimin e saj tëtërësishëm dhe nga kryerja strikte e saj varet edhe suksesi përfundimtar.Që të jetë real dhe të mund të realizohet duhet të këthehemi pak mëprapa dhe të veçojmë disa momente të rëndësishme në planifikimin efushatës. Këto momente janë objekt i planifikimit të fushatës, ndërsanjohja e tyre e hollësishme është e detyrueshme që të mund tëpërcaktohet koha e nevojshme për kryerjen e tyre, kohë e saktë në tëcilën do të zbatohet fushata dhe burimet që kërkohen.Shtatë momente janë posaçërisht të rëndësishme në organizimin efushatës:- formimi dhe menaxhimi i ekipit nga ekspertë dhe vullnetarëpër këtë fushatë;- përcaktimi i numrit minimal të votave të nevojshme për taarritur qëllimin tonë;- Puna me zgjedhësit;- Puna me mediumet;- Monitoringu gjatë fushatës;- Sigurimi i numrit të nevojshëm të zgjedhësve në ditën evotimit;- Sigurimi dhe menaxhimi i mjeteve financiare të fushatës.Përshkrimi i hollësishëm dhe i plotë dhe përpunimi i këtyreaktiviteteve të nevojshme për organizimin e fushatës do të na merrshumë kohë dhe vend. Në këtë rast shumë me rëndësi është për ne takuptojmë esencën e tyre dhe rregullat themelore të realizimit. Së pari, dotë ndalemi në çështjen e formimit të funkcioneve dhe menaxhimevethemelore të ekipeve të ekspertëve dhe vullnetarëve në fushatënparaelektorale.Shtabi paraelektoralShtabi paraelektoral është struktura kryesore organizative efushatës. Qëllimi i tij kryesor është të formojë një organizim efektiv tëfushatës. Puna e shtabit duhet t’u lejojë kandidatëve të përqëndrohen nëkontaktet me njerëzit dhe të arrihet formula punuese e organizimit për t’ifituar zgjedhjet. Funksionet themelore të shtabeve paraelektorale janë:përgatitja e planit të fushatës; grafiku kohor dhe sigurimi i tij. Struktura e248

ORGANIZIMI I FUSHATËSshtabit paraelektoral nuk është përkufizuar në mënyrë shkencore dhevaret nga shumë specifika. Në të shumtën e rasteve struktura e shtabitnacional përcaktohet me vendimin e udhëheqësive partiake, mepropozimen e shefit të shtabit. Struktura e shtabeve lokale zakonishtështë kopje e shtabit nacional. Pavarësisht se çfarë është struktura,ekzistojnë disa aktivitete kyçe, të cilat çdoherë janë të domosdoshme:• shefi i shtabit nacional paralelektoral;• shefi i shtabit lokal paraelektoral;• përgjegjësi për planifikime;• përgjegjësi për mediume;• drejtori financiar i fushatës;• këshilltari juridik.Në vend të parë për shkak të rëndësisë tepër të madhe dhepërgjegjësisë së veçantë, do t’i shqyrtojmë funksionet e menaxhuesit tëfushatës (nëse është nacionale) ose siç e quajmë zakonisht Shef iShtabit nacional paraelektoral. Ai :• formon një ekip të madh të ekspertëve dhe konsultantëve në nivelkombëtar, të cilët do t’i përpunojnë të gjitha hollësitë e fushatës;• e drejton përgatitjen e variantit të shkruar të strategjisë së fushatësdhe përpunon qasje taktike periodike për realizimin e saj• i planifikon dhe i ndjek studimet e mendimit publik• e kordionon dhe i jep rekomandime tërë rrjetit të shtabeve paraelektorale• i vërteton të gjitha ndryshimet serioze në planet e zbatimit tëfushatës në zonat elektorale• rregullisht e aktualizon rrjedhën e fushatës varësisht nga respektimii afateve për marrjen dhe harxhimin e mjeteve financiare• i mban dhe i drejton mbledhjet e shtabit• i përgatit dhe i konfirmon të gjitha ndryshimet në obligimet zyrtaretë të punësuarve në shtabe• i përgatit dhe i pranon planet e aktiviteteve kur paraqiten situata tëpaplanifikuara• e ndjekë rrjedhën dhe kryerjen e planit të mediumeve dhe të veprimtarivereklamuese• kryen aktivitete tjera më pak të rëndësishmeFigurë e dytë kryesore në përbërjen e atyre që e realizojnë fushatënështë shefi i shtabit lokal (i zonës apo i komunës). Ai rëndom ështëngarkuar me këto funkcione më të rëndësishme.249

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALE• përgjigjet për funksionimin efektiv të shtabit lokal paralektoral• përgjigjet për gjetjen dhe kompletimin e kuadrit të bërthamave tëndryshme në shtab, përfshirë këtu vullnetarët për përgatitjen etakimeve me zgjedhësit dhe shpërndarjen e materialit të shtypure tjera• përgjigjet për kryerjen e programit të kandidatëve, u ndanë detyratë drejtpërdrejta për përgatitjen e programeve të ngjarjevekalendarike mes anëtarëve të shtabit• i zgjidh problemet e përditshme të shtabit, i siguron materialetdhe mjetet e nevojshme për aktivitete• i ndanë përgjegjësitë përfshirë këtu edhe punën e drejtpërdrejtëme kandidatin• i jep raport për rrjedhën e fushatës shtabit kombëtar paraelektoralNjë person tjetër kompetent i rëndësishëm në shtab ështëpërgjegjësi i planifikimit. Funksionet themelore të tij janë:• e përgatit grafikun e plotë dhe të hollësishëm për kohën ekandidatëve duke e vën në dukje dhe me informata tëgjithanshme për vendin e takimit, adresat, numrat telefonike,njerëzit e ftuar dhe kontaktet e planifikuara në çdo pikë të zonëselektorale, ku paraqitet kandidati;• bashkë me shefin e shtabit është përgjegjës për gjetjen e zonavedhe ngjarjeve me përparësi, të cilat kandidati duhet t’i vizitojëPërgjegjësi për mediume zakonisht i kryen këto funkcione:• përgjigjet për komunikimet e përditshme me shtypin ditor dhe memjetet e informimit publik dhe punon aktivisht për mbajtjen emardhënieve të mira me mediumet• me vemendje i studjon problemet ekzistuese në zonën elektoraledhe përgjigjet për studimet e çështjeve, që i nxisin zgjedhësit• përgjigjet se si të formësohet finalja e qëndrimeve të kandidatitdhe strategjia e fushatës• përgatit grafikun e takimeve me gazetarë dhe i koordinon tëgjitha aktivitetet në lidhje me këtë• përgatit pasqyrën e përditshme të materialeve në shtypin epërditshëm në lidhje me fushatën dhe e informon shefin e shtabitparaelektoral dhe kandidatët• i përgatit tezat e fjalimeve të kandidatëve• e koordinon realizimin e reklamave paraelektorale në mediume250

Drejtori financiar i fushatës:ORGANIZIMI I FUSHATËS• e përgatit buxhetin e fushatës dhe grafikun e sigurimit të mjeteve• merr pjesë aktive në sigurimin e mjeteve për fushatënparaelektorale• në mënyrë strikte i përmbahet instrukcioneve për drejtimin eveprimtarisë financiare dhe të raportit dhe njëkohësisht i mësonanëtarët e shtabit• çdo ditë e ndjek shumën e mjeteve të marra dhe i informonshefin e shtabit dhe kandidatëtNë çdo shtab paraelektoral duhet të ketë edhe një këshilltar juridik.Kryerja precize e funksioneve të tij është garancion për pjesëmarrjesipas rregullave të zgjedhjeve. Ai:• përgjigjet për: t’iu prmbajtur afateve të parapara me ligj përregjistrimin e partisë në komisionet elektorale, të kandidatëve, tëanëtarëve të komisioneve të seksioneve dhe të përfaqësuesve tëkandidatëve• zhvillon stërvitje dhe e koordinon tërë rrjetin e anëtarëve tëkomisioneve elektorale dhe të përfaqësuesve në tërritorin ezonës elektorale• i përgatit dhe përgjigjet rreth paraqitjes së denoncimeve, akuzavedhe të tjera në komisionet e zgjedhjeve ose në gjygjeQë të përfundojmë me sigurimin kadrovik dhe funksional tëstrukturës paraelektorale të fushatës, duhet të nënvizojmë se kryerjae mirë e qëllimeve të parashtruara mund të jetë faktor vetëm nëse kadisiplinë dhe aftësi te kuadri që të punojë në ekip. Kuptohet, në radhëtë parë ndaj asaj që e përmendëm më lartë, strukturat partiake duhettë bien në situatë pune gjatë periudhës paraelektorale.Gjetja dhe menaxhimi i mjeteve financiare të fushatës nukështë vetëm çështje e organizimit. Nuk ekziston strategji, nuk kaplanifikim, nuk ka fushatë pa sigurimin e përkrahjes financiare.Sigurimi i mjeteve financiare duhet të fillojë shumë më herët para setë fillon përgatitja për pjesëmarrje në zgjedhje. Në pjesën e parë, ecila e shqyrton periudhën përgatitore të fushatës paraelektorale,përmendëm disa specifika të financimit. Prandaj, duhet vetëm tështojmë edhe disa parime të rëndësishme që do të kontribuojnë përsigurimin e fushatës.Së pari duhet ta kemi të qartë se sigurimi i burimeve financiarerealizohet në të gjitha nuvele - qendrore, rajonale dhe lokale. Të251

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALEgjithë pjesëmarrësit në fushatë duhet të përfshihen rreth kësaj detyretë vështirë.Së dyti, sipas rëndësisë është saktësia dhe realizimi i buxhetit tëfushatës. Nga mjetet e planifikuara saktë për të gjitha veprimtari varetzhvillimi normal i fushatës. Gjëja më e rrezikshme është bllokimi ipunës së shtabit për shkak të mungesës së mjeteve, që do tëshkaktonte edhe ngecje të fushatës.Që të mos lejohet ngecje, me rëndësi është që mjetet të shpenzohenvetëm sipas planit të buxhetit. Të shmangen shpenzime tëpanevojshme.Kur përgatitet buxheti duhet pasur kujdes të mos lehen anashaktivitete të cilat kërkojnë financime.Raporti i saktë dhe transparenca e pjesës financiare tëfushatës janë kusht i domosdoshëm për çdo shtab paraelektoral.Në çdo buxhet financiar duhet të përfshihet edhe llogaria eshpenzimeve të paplanifikuara, të cilat duhet përdorur vetëm në rastetë veçanta.Me rëndësi të posaçme është që drejtori finaciar i shtabit të jetëekonomist i arsimuar.Këtyre parimeve do t’u shtojmë edhe një që ka të bëjë meplanifikimin e fushatës. Ai është posaçërisht aktual për situatëneksistuese në Bullgari. Ky parim përbëhet nga fakti se nuk duhet tëbëhet fushatë e shtrenjtë, e shfrenuar dhe që të vret sytë. Një gjë etillë mund t’i zbraps zgjedhësit.Nëse ekziston diçka nga elementet klasike që nuk bëhet nëBullgari, kjo është të llogariturit e numrit të nevojshëm të votuesvepër të arritur sukses në zgjedhje dhe mbajtja e “raportit për çdovotë veç e veç“. Kjo qasje është mjaftë e rëndësishme nga fakti se epërshkruan qëllimin në mënyrë të qartë dhe të saktë dhe lejonmonitorimin e saktë të rrjedhës së fushatës. Mbajtja e llogarisë përnumrin e nevojshëm të votave është edhe mënyrë e arritjes së motivitmë të fuqishëm të vullnetarëve, të angazhuar në fushatën paraelektorale.Si është në fakt teknologjia e përcaktimit të votave tënevojshme?Puna në zonën elektorale fillon me përcaktimin e numrit të votavetë nevojshme për arritjen e qëllimit të përcaktuar në strategji. Që t’ipërgjigjemi lehtë pyetjes se ç‘është e domosdoshme që ta përcaktojmenumrin tonë të nevojshëm të votave, duhet të sypozojmë se nëvend të zgjedhjeve të mëdha, në zonën elektorale mbahen shumëzgjedhje të vogla. Numri i tyre përputhet me numrin e vogël të vendbanimevedhe të rajoneve të qyteteve. Çdo vendbanim ose rajon iqytetit paraqesin zgjedhje të veçanta dhe marrja e sasisë së nevo-252

ORGANIZIMI I FUSHATËSjshme të votave nga të gjitha ato është e domosdoshme për të arriturqëllimin e përbashkët. Vështirë se ndokush do të pranonte përgjegjësitë sigurojë 40.000 vota plotësuese të zgjedhjeve, por në praktikëështë që çdonjëri të punojë me 80 deri 100 votues. Votat e tyre janëtë nevojshme për të fituar në rajon ose në fshat. Aq më mirë kur në tënjejtin rajon apo fshat punojnë pesë veta, atëherë çdonjëri prej tyrepërgjigjet për 18 apo 20 vota.Kapni dhe mbani mend se në fushatën paraelektorale merëndësi është që të mendohet për çdo votë si vendimtare.Hapi i parë dhe më i rëndësishëm është parashikimi maksimalishti saktë i përqindjes së zgjedhësve që do të dalin të votojnë. Mënyramë e mirë që ta arrini këtë është të bëni krahasim me lloje tëngjajshme të zgjedhjeve. Qëllimi i shtabit është t’i analizoj zgjedhjet embajtura gjatë 8 deri 10 vjetë të fundit dhe të gjejë specifika të tilla, tëcilat i afrohen më tepër zgjedhjeve të tashme. Bashkë me këtë shtabiduhet t’i ketë parasysh parashikimet e hulumtimeve sociologjike përaktivitetet e zgjedhësve, në cilën periudhë të vitit mbahen zgjedhjetdhe cilët faktorë mund të ndikojnë në aktivitetet e zgjedhjeve. Marrjae parashikimit për paraqitjen e zgjedhjeve do ta tregojmë me njëshembull.Shembull: Për të planifikuar numrin e nevojshëm të zgjedhjeveparlamentare në vitin 2001 duhet bërë krahasimin me zgjedhjet ekaluara, të cilat janë më adekuate me specifika. Pas analizës së hollësishmei zgjodhëm zgjedhjet parlamentare të vitit 1994. Atëherë233.918 zgjedhës nga gjithsej 315.583 morën pjesë në zgjedhje. Përtë përcaktuar përqindjen e aktivitetit elektoral në këto zgjedhjemjafton të llogarisim raportin 233.918 ndaj 315.583 për të fituar 74%.Sipas kësaj llogarie duhet të pranojmë se veprimtaria elektorale ezgjedhjeve të ardhshme do të jetë 74%. Shtabi paraelektoral duhet tëketë parasysh se megjithatë përqindja e fituar mund të del jo e saktë.Këtu e marrim numrin e zgjedhësve të regjistruar në vitin 2001, icili është 302.608. 74% prej këtij numri të zgjedhësve e paraqesinnumrin e pritur të zgjedhësve, të cilët do të votojnë, dhe ai është224.232.253

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALEPasi e kemi konstatuar gjasën e numrit (probabilitetin) e zgjedhësve,të cilët do të votojnë, mund t’i qasemi përcaktimit të votave qëna janë të nevojshme për të arritur rezultatin e caktuar në zgjedhje.Pranojmë se qëllimi ynë është që të fitojmë tre mandate, për të cilëtnevoitet rezultat prej 20%. Llogarisim se cili numër prej 224.232 tëzgjedhësve është 20% dhe e fitojmë numrin tonë të nevojshëm i cili upërgjigjet 44.846 votave. Në bazë votave të përgjithshme të fituara, tënevojshme për zonën elektorale, mund t’i qasemi ndarjes së tyrenëpër vendbanime dhe nëpër rajone të qytetit. Kjo ndodhë kur do tandajmë numrin e votave që na i dhanë në zgjedhjet e vitit 1994 përçdo vendbanim, të numrit të përgjithshëm të votave në zonën elektoraleqë ia dhanë partisë. Rezultati i fituar tregon se sa përqind nganumri i përgjithshëm i votave për partinë ka ardhë nga vendbanimikonkret.Të sypozojmë se në vitin 1994 në fshatin X për ne votuan 133zgjedhës, ndërsa votat tona të fituara përgjithësisht në zonënelektorale ishin 123.187 vota. Rezultati i fituar tregon se pjesa evotave të fshatit X është 0,0011% nga numri i përgjithshëm i votavetë fituara. Kjo përqindje paraqitet koeficientin me të cilin mund t’ipërcaktojmë për ne votat e nevojshme të fshatit X.. E shprehur nëtabelë kjo do të dukej kështu:Vendbaniminumri i votavetë fituara nëvitin 1994% e numrit tëpërgjithshëm tëzonës elektoraleFshati X 133 0.0011 125Fshati Y 152 0.0012 143Fshati Z 221 0.0018 208Numri i votave tënevojshme në vitin2001Shuma e votave, të nevojshme nga çdo vendbanim duhet të jetë ebarabartë me numrin e përgjithshëm të votave të nevojshme për zonënelektorale. Nëse e shprehim qartë rezultatin e të gjitha llogarive të bërapër përcaktimin e numrit të nevojshëm ai do të duket kështu:254

• aktivitet i pritur elektoral 74%• numri i pritur i votave 224.232• rezultati i sypozuar 20%• numri i përgjithshëm i votave të nevojshme 44.846• numri i votave të nevojshme për fshatin X 125• numri i votave të nevojshme për fshatin Y 143• numri i votave të vevojshme për fshatin Z 143ORGANIZIMI I FUSHATËSPuna me zgjedhësitMoment tjetër i rëndësishëm i organizimit është puna me zgjedhësit.Realisht takimi individual me kandidatin është faktori më irëndësishëm gjatë përcaktimit se si do të voton zgjedhësi. Edhe nëzgjedhjet e përgjithshme zgjedhësi voton më tepër për kandidatin se sapër partinë e tij.Mësimi për organizuesit e fushatës është i qartë: Duhet qëzgjedhësit sa më shumë të jetë e mudur të takohen me kandidatintonë.Por si mundet që një kandidat të takohet me më shumë se 60.000veta?Kur i përcaktoni përparësitë në programin e kandidatit, mbanimend se ai/ajo do të takon më shumë njerëz në qendrën tregëtareose në supermarketin lokal se sa në takimin dyorësh me 12 vetaNxirrni kandidatin përjashta – t’i shtrëngon duart me njerëzit nëqendrën tregëtare, në lagje, në stacionet hekurudhore, në panairin everës ose në ngjarje të tjera lokale. Kandidati duhet të takohet meudheqës lokal të mendimit publik - me ata njerëz, të cilët mund tëndikojnë te mendimi i votuesve. Ata njerëz janë këshilltarë vendor,drejtorë të shkollave dhe arsimtarë, nëpunës, pronarë të dyqaneve,udhëheqës fetar etj. Qëllimi i takimit me liderët vendor të mendimit publikështë që të prezantohet kandidati, të propozohet ndihma për partinë, tëdiskutohen problemet e ndryshme dhe të kërkohen këshilla, tëorganizohen takime diskutimi për probleme me interes reciprok.Shfrytëzimi i lokalit publik është metodë tjetër e dhënies sëinformatave për kandidatin. Ngjarjet që duhet t’i organizoni nuk duhet tëjenë skandaloze, por të tërheqin vemendjen e mediumeve lokale. Kjomund të jetë vizita në ndonjë klub publik të bizneseve ose në ndonjëshkollë. Ngjarjet mund të jenë edhe më jostandarde, si për shembull,pjesëmarrje në një demonstrim të sporteve ekstreme, ose në një shou të255

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALElëshimit të balonave, ose tërheqje e mendimit publik ndaj problemit tëstërmbushjes së spitaleve etj.Shfrytëzoni fantazinë tuaj, por në kufi të arsyeshmërisëNjë nga detyrat më të rëndësishme të kandidatit është të takohetme të gjithë antëtarët lokal dhe ithtarët e partisë së tij, për të nxiturpjesmarrjen e tyre në fushatë. Për një planifikim më të lehtë është mirëtë përgatisni të ashtuquajturin (pyetësor kontrollues) që do t’ju mbronnga lëshime të bëra eventuale.Shembulli i pyetësorit:Vende për vizitë:• shkolla vendore dhe spitale në zonën elektorale• shtëpi të pleqëve• ndërmarrje• përmendore dhe monumente historike• klube vendore- vende ku kalohet koha e lirë• klube të invalidëve, të pensionistëve, të verbërve e tjerë• rajonet të vreshtave gjatë vjeljeve.Njerëzit, me të cilët kandidati mund të takohet:• anëtarë të partisë• këshilltarë vendor• drejtorë të shkollave dhe mësues• mjekë autoritativ, avokatë...• publicistë, gazetarë• drejtues dyqanesh• udhëheqës fetar• udhëheqës të grupeve minoritare• e të tjerëBlic-paraqitje (“paraqitje të befasishme”- “blitzing”) është mënyramë e mirë për formimin e përshtypjeve për fushatën aktive dhe përprezantimin e kandidatit para një numri më të madh zgjedhësish.Praktika tregon se kur zgjedhësit takohen me kandidatin, gjasatjanë më të mëdha që ata të votojnë për partinë e tij. Prandaj me rëndësitë jashtëzakonshme është që kandidati personalisht të takohet sipasmundësisë me numër më të madh të zgjedhësve. Ndërsa takimi me njënumër maksimal të zgjedhësve mund të realizohet duke e shfrytëzuar tëashtuquajturin blicing.Blicingu është teknikë jashtëzakonisht e thjeshtë, e cila e angazhonkandidatin dhe ekipin e ndihmësve të tij, të cilët “e atakojnë “ një territortë caktuar. Njëri nga ekipi është koordinator i tërë aksionit, ndërsa256

ORGANIZIMI I FUSHATËSndihmësit e tjerë mbajnë pllakate, afishe, broshura, formularë përanëtarësim. Ndihmësit lëvizin para kandidatit, trokasin derë më derë dhendajnë material propagandues, duke u bërë thirrje njerëzve të takohenme kandidatin lokal të caktuar nga partia. Kandidati i ndjek ndihmësit etij nga shtëpia në shtëpi dhe qëndron nja dy tre minuta në bisedë vetëmme zgjedhësit përkatës dhe me ata që i janë përgjigjur ftesës. Detyrë ekoordinatorit është të ndjekë tempon e aksionit - të mos qëndronkandidati shumë gjatë para ndonjë shtëpie ose ndihmësit të shkojnë mëshpejtë se sa kandidati.Dobia nga kjo veprimtari qëndron në atë se kandidati takohet menjë numër maksimal të mundshëm të zgjedhësve, ndërsa zona“vërshohet” me pllakata, afishe dhe material propagandues. Ky aksion iimprovizuar shkakton komentime ndërmjet njerëzve për një kohë më tëgjatë.Organizatorët e blic-ngjarjeve të këtilla duhet të bëjnë një zgjedhjetë mirë se ku do të mbahen ato. Shtëpitë që janë largë njëra tjetrës sidhe ndërtesat e banimit janë të papërshtatshme dhe joadekuate.Zgjidhni lagje kompakte, ku shtëpitë janë njëra pranë tjetrës, kurserrugët janë të qeta. Kjo qasje është më e zbatueshme në qytete më tëvogla ose nëpër fshatra apo vendbanime.Gjatë blic-paraqitjes në vend të qarkullueshëm është enevojshme të gjendet ndonjë vend, gjatë kohës së fluksit më të madh tëtrafikut, kur është plot me njerëz - oborri i ndonjë shkolle, entishëndetësor, qendër tregëtare, treg ose lagje. Kandidati paraqitet ose eparaqesin me megafon disa minuta për derisa ndihmësit e tij ndajnëpllakate, afishe, balona, etiketa. Nëse kandidati prezantohet nga anëtartjetër i grupit, ai vet bënë vizita dhe përdhëndetet dhe bisedon menjërëzit. Sërish ta shohim pyetësorin:• rajoni përkatës;• ekipi i ndihmësve (pesë ose gjashtë veta);• kandidati;• pllakate;• afishe;• etiketa dhe balona;• formularë për anëtarësim;• eventualish podium i improvizuar për blic-paraqitje në një vendme trafik të ngjeshur.Si qasje shtandet e rrugëve japin mundësi për t’u arritur njëauditorium më i madh në mënyra të ndryshme. Në shtande të këtilla nukflitet për zgjedhje. Ju nuk duhet t’i pyesni njerëzit se si do të votojnë - kjo257

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALEe lehtëson komunikimin e të dya palëve. E përshtatshme është që këtoshtande të ngrihen në qendra të mëdha tregëtare (para ose në dyqanemë të mëdha në qytet) ose në treg, posaçërisht të dielën. Nëse ngrihendisa shtande kandidati mund të shetisë nëpër to dhe të flasë nëpërmjetmegafonit.Dallimi i këtyre shtandeve dhe tavolinave për grumbullimin enënshkrimeve të mbështetjes për kërkesën përkatëse është te ndikimi.Qëllimi i shtandeve të rrugëve është që t’u mundësojë njerëzvevullnetarisht të bisedojnë me kandidatin dhe me përfaqësuesit e partisë,t’i diskutojnë haptasi dëshirat dhe disponimet e tyre.Balonat, emblemat me ngjyra i joshin fëmijët. Ndërsa fëmijët i sjellinme vete edhe prindërit e tyre. Njërëzit do të mblidhen në këto vende.Shtandet mund të aranzhohen në mënyrë zbavitëse.Shembull: Gjyshi dimër me dhurata për vitin e ri, në të cilat kaetiketa me shtrenjtimin e ngrohjes qendrore, do ta tërheq vemendjene njerëzve dhe të mediumeve.Është e preferueshme të përgatiten disa vullnetarë të partisë, tëcilët do të jenë midis njerëzve që ta orientojnë vemendjen e tyre kahshtandi. Siguroni shumë pllakate, balona, etiketa, afishe, formularë përanëtarësim e tjerë. Qëllimi është që të tërheq vemendjen.Pyetësori juaj:• shtandi• pllakata (me ngjyra të ndryshme)• balona• shenja dhe emblema• afishe dhe broshura, të cilat e prezantojnë kandidatin• kandidati• formularë për anëtarësimGjatë punës me zgjedhësit, përveç veprimtarisë aktive dhe tëorganizuar mirë të shtabit me rëndësi të posaçme është aktiviteti ipandërprerë i vetë kandidatëve. Në sjelljen e kadidatit me rëndësi ështëqë ai të sillet si mbrojtës i interesave publike, i cili është kompetent që tëmerret me problemet lokale. Prandaj është e nevojshme kandidati tëdemonstrojë aktivitetin e tij në lidhje me zgjidhjen e problemeve tëzgjedhësve. Në këtë mënyrë shtabi do të merr informacione përproblemet konkrete dhe fushat në zonën elektorale. Diskutimi në lidhjeme problemet duhet të zhvillohet në drejtimin politik, të komentohengabimet të disa sistemeve të caktuara të pushteteve dhe legjislacioniaktual.258

ORGANIZIMI I FUSHATËSSi konkluzion gjatë diskutimeve, ndryshimi politik gjithnjëduhet të shtrohet si zgjidhje.Një veprimtari e këtillë e hapur e bisedave dhe e konsultimeve meopinionin jep shembuj të qartë për sukses, që mund të shprehen nëmediumet lokale, me çrast prezantohet efektiviteti i kandidatit dheformohet imazhi i tij, si person i partisë dhe mbrojtës i interesaveshoqërore në rajon.Gjatë organizimit të këtyre ngjarjeve duhet të gjenden edhe lokaletë përshtatshme nëpër vendbanime të ndryshme në zonën elektorale.Vullnetarët mund t’i ndihmojnë kandidatit në disa mënyra. Ata mundtë informojnë për vendin dhe kohën e takimeve, me vemendje t’i presinnjerëzit derisa kandidati fletë me të tjerë. Nëse kandidati është i zënëtepër, ata gjithashtu mund të flasin me njërëzit. Është e detyrueshme qëtë gjithë të mbajnë shënime për pyetjet dhe dëshirat e tyre, qëpersonalisht do t’ia japin kandidatit. Vullnetarët mund ta lirojnëkandidatin për gjera të tjera më të dobishme, me çrast tërësisht ipërkrahin konsultimet në lokalet e këtilla. Kjo varet nga zotësia ekomunikimit dhe e motiveve të tyre të brendëshme për këtë veprimtari.U shkruani zgjedhësve duke i informuar se çfarë aktiviteteshndërmerr partia për zgjidhjen e problemeve të caktuara. Për çdo suksesinformoni edhe shtypin lokal.Këtu do të ndalemi me numërimin e qasjeve të ndryshme në punënme zgjedhësit - masive dhe individuale. Organizimi i mitingjeve, vizitave,takimeve dhe aktiviteteve të tjera është praktikë e njohur mirë nëBullgari.Disa rregulla themelore janë me rëndësi për organizatorët efushatave të cilave duhet t’u përmbahen:• Zgjedhja e periudhës së caktuar për punë me zgjedhësit, varetnga tipi i vendbanimit, nga situata politike dhe nga disponimishoqëror• Çdo qasje mund të jetë e suksesshme nëse është zgjedhurdrejtë koha e realizimit të saj• Për organizimin dhe mbajtjen e çdo ngjarjeje nevoiten vullnetarë.Aktivitetet e tyre duhet të koordinohen mirë.• Nëse nuk ekzistojnë mjete për organizimin e një aktiviteti tëcaktuar, është më mirë të mos mbahet.Parimi themelor i punës me zgjedhësit është:Kandidati duhet të shkojë te zgjedhësit, e jo ata te ai!!!Këtu nuk do të ndalemi hollësisht në organizimin e punës memediumet sepse çështja do të përpunohet hollësisht në tekstin e259

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALEmëposhtëm. Pasi kjo pjesë e fushatës paraelektorale është me rëndësistrategjike duhet të shënojmë disa rregulla themelore:*Në vend të parë, plani i mediumeve të fushatës dhe i grafikut tëdeklaratave të posaçme duhet të ndërtohen mirë dhe t’i shprehinkarakteristikat specifike të deklaratave të mediumeve në periudhënpërgatitëse (periudha e “nxemjes”), në periudhën e fushatës esenciale(periudhë e sulmit të fuqishëm medial) dhe pas periudhës paselektorale(periudha e “rezymesë”);*Si pikë e dytë, duhet të sillemi me qëllime të mira dhe memirëkuptim ndaj të punësuarëve në mediume. T’i qasemi me mirëkuptimkërkesave të tyre profesionale, për informacion të vërtetë, për afatet efundit për përgatitjen e materialeve, për nevojën e informatës sëhollësishme e të tjera;*Çdo faks drejtuar mediumeve për të informuar për një ngjarje tëcaktuar zbatoni me paraqitje direkte nëpërmjet telefonit dhe përpiquni tëvërtetoheni për pjesëmarrje;*Përveç në raste kur publikohen materiale të paguara reklamuese,gjatë organizimit të pres-konferencave ose gjatë deklaratave të kandidatit,përgatisni paraprakisht një rezyme të shkurtër për çështjetkryesore, të cilat do të preken. Ajo do t’ua lehtësojë punën gazetarëvedhe do t’u garantoj prezantim të saktë të ngjarjes.*Mediumet i shënojnë ngjarjet e reja. Ekspertët e mediumeve nështabin paraelektoral kanë detyrë të vështirë të bëjnë lajm nga çdongjarje.*Organizoni pres – monitoring të përditshëm. Analizoni të gjithamaterialet që kanë të bëjnë me problematikën politike dhe ekonomikedhe me çështjet të lidhura dretjpërdrejtë me fushatën. Në këtë bazëzgjidhni problemet kryesore për t’i përpunuar në pjesën përmbajtësore tëfushatës.Nëse u hedhim një sy hulumtimeve të bëra do të konstatojmë serreth 50% të votuesve zgjedhjen e bëjnë sipas dëshirës së tyre, ndërsapjesa tjetër me ndonjë presion. (Kuptohet, jo në kuptimin e detyrimit medhunë). Prandaj sigurimi i numrit të nevojshëm të zgjedhësve nëditën e zgjedhjeve është pjesa më e rëndësishme e organizimit tëfushatës. Çdo gjë që kemi kryer në periudhën përgatitore dhe esencialetë fushatës e humbë kuptimin, nëse nuk sigurohet paraqitja ezgjedhësve në ditën e zgjedhjeve.Organizata për sigurimin e zgjedhjeve në vetvete paraqet qëllimin ezakonshëm. Ajo përbëhet në vënien e njerëzve për këtë punë, kur fillondita e zgjedhjeve, ndërsa gjithashtu edhe të votojnë atë ditë. Vështirësiaqëndron në atë se në zgjedhje në zonën elektorale duhet të votojnë260

ORGANIZIMI I FUSHATËSmijëra njerëz, paraqitja e të cilëve kërkon siguri. Puna e madhe për ngavëllimi kërkon përgatitje me kohë, si teknik ashtu edhe në gjetjen enumrit të mjaftueshëm të vullnetarëve. Për organizimin e mirë nevoitenvullnetarë në numër të njëjtë me atë të seksioneve të zgjedhjeve nëzonën elektorale. Vullnetarët kanë për detyrë në ditën e zgjedhjeve t’ipërkujtojnë zgjedhësit që i kemi agjituar ose t’u telefonojnë dhe t’uakujtojnë se duhet të shkojnë të votojnë për kandidatin tonë. Si taorganizojmë tërë procesin?Si koordinator më i përshtatshëm i organizimit në ditën e zgjedhjeveështë përgjegjësi i çështjeve juridike të shtabit. Përveç përgjegjësive përtë bërë regjistrime të ndryshme në komisionin elektoral të zonës, ai kapër detyrë para startit të fushatës esenciale bashkë me ndihmësit e tijtë organizojë gjetjen e numrit të mjaftueshëm të vullnetarëve. Ata duhettë zgjidhen nga rajonet e çdo seksioni, për të cilin përgjigjen. Praktikatregon se më së mirë është që vullnetarët, të cilët përgjigjen përseksione të ndryshme, të regjistrohen edhe si përfaqësues të partisë.Kjo imponon që gjatë grumbullimit të tyre të përgatitet lista, e cila ipërmban emrat e tyre, të gjitha të dhënat e dokumenteve të udhëtimit,adresën, telefonat e kontaktit, vendbanimin dhe numrin e seksionit për tëcilin përgjigjet. Më mirë është që një kopje e kësaj liste të rri e varur nëmur në shtabin paraelektoral të zonës elektorale.Pasi të mblidhen vullnetarët me rëndësi është të prezantohetprogrami i sistematizuar me njohtime për detyrat e tyre, të caktuarasipas kronologjisë. Përgjegjësi për organizimin e ditës së zgjedhjeveështë i obliguar një muaj para zgjedhjeve të ketë planin e tërësishëm, tëhollësishëm dhe të shumanshëm të veprimit, i cili e përfshinë materialinmetodologjik për stërvitjen e vullnetarëve. Gjatë stërvitjeve, që duhet tëmbahen për të gjithë vullnetarët, duhet të sqarohen edhe hollësitë më tëvogla të organizimit dhe të sigurohet puna e tyre.Siç përmendëm, ekzistojnë dy mënyra të sigurohet paraqitja ezgjedhësve tanë të identifikuar në ditën e zgjedhjeve - me metodën“derë më derë” ose nëpërmjet paraqitjeve telefonike. Rruga më e mirëpër aktivizimin e zgjedhësve është kontakti personal nëpër shtëpi, i ciligaranton sukses në shkallën më të lartë. Shpesh ndodhë pronarët eshtëpive të mungojnë. Varianti rezervë në raste të tilla është që më parëtë shtypen fletë, me shënime kujtese, që lehen para derës së shtëpisë,të cilat kanë për shembull këtë përmbajtje:261

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALEI nderuar zotri dhe zonjë....Kemi nderin t’u përkujtojmë, se nesër (data) është dita ezgjedhjeve. E dijmë se e përkrahni kandidatin e partisë sonë zotriDimitrovin. Presim që lufta në zgjedhje të kontestohet dhe prandajkemi nevojë për votën tuaj.U falënderojmë paraprakisht për ndihmën.Përfaqësuesi i partisëIvan IlievVizita nëpër shtëpi, në fakt, përmban një mangësi, dhe kjo ështënevoja për kohë të tepërt, ndërsa në disa raste, edhe komplikimigjeografik i zonës. Në disa rajone fshatare praktikisht është e pamundurtë vizitohen zgjedhësit. Atëherë nuk kemi alternativë tjetër përveç se tëpërdorim paraqitje telefonike. Nëpërmjet telefonit ftohen të gjithëzgjedhësit për të cilët nuk kemi kohë të mjaftueshme që t’i vizitojmë.Paraqitja telefonike qoftë një ditë përpara zgjedhjeve, ose në ditën embajtjes së tyre. Përvoja tregon se disa zgjedhës duhet të kërkohenshpesh herë dhe vetëm paraqitja e dytë ose e tretë do ta detyrojëzgjedhësin “përtac” të shkoj në qendrën e votimit.Bashkë me punën ne rajonet e seksioneve të veçanta, në shtabinparaelektoral organizohet kujdestari e përherëshme për çdo telefon, përkontrollimin e procesit të zgjedhjeve dhe marrjen e informacioneve përrrjedhën e votimit dhe për kundërvajtjet e bëra nga aktivistët ekundërshtarit. Sigurohet edhe grupi i vullnetarëve me automjete tëshpërndarë nëpër vende të ndryshme të zonës elektorale, të cilët do t’itransportojnë zgjedhësit që lëvizin me vështirësi dhe invalidët deri nëqendrat e votimit.Në shtabin paraelektoral formohet një ekip, i cili i merr dhe ipërpunon të dhënat me rezultatet nga plotësimi i procesverbaleve tëseksioneve, të marra nga anëtarët dhe përfaqësuesit e tyre nëkomisionet e seksioneve pas përfundimit të ditës së zgjedhjeve. Marrja erezultateve bëhet nëpërmjet vullnetarëve me telefon ose drejtpërsëdrejtisipas shemës së precizuar më parë. Ekipi në shtab duhet të jetë ifurnizuar me kompjuter dhe paisje përkatëse për llogaritje të shpejtëparalele të rezultateve.Pra, siç shihet, ekziston një numër i madh zgjedhësish, të cilët nukduan ta japin votën e tyre për asnjërin kandidat, pavarësisht nga ushtriae vullnetarëve e cila punon në fushatë. Në radhë të parë, kryerja epërpiktë e detyrave për përcaktimin e numrit të nevojshëm, zgjedhja erajoneve prioritare për punë me zgjedhësit dhe identifikimi i tyre janëshumë me rëndësi. Varësisht nga kryerja e mirë, këto aktivitete262

ORGANIZIMI I FUSHATËSpërgatitore e bëjnë të mundshëm shfrytëzimin maksimal, efektiv dheproduktiv të kohës së kufizuar në ditën e zgjedhjeve.Puna me grupet e dedikuaraPërvoja tregon se efektet e fushatës paraelektorale janë më tëmëdha, kur ajo është diferencuar sipas disa grupeve sociale. Rekomandohetqë gjatë fushatave më shpesh të përdoren nocionet e shpeshta:“elektorat”, “zgjedhës”, “votues”. Strategjia e diferencuar është një ngagarancat për suksesin e zgjedhjeve.Segmentimi i tregut politik kushtëzohet nga specifika sociale realedhe grupet shoqërore. Prandaj së bashku me përcaktimin e detyrave tëqëllimit të përbashkët të fushatës përpunohet edhe sistemi inënqëllimeve, të cilat realizohen nëpërmjet punës me grupet e posaçmetë zgjedhësve. Prej këtu del edhe emri i tyre specifik - grupe dedikuese.Por, para se t’ia nisim punës me ta duhet të njohim shkathtësinëpër të veçuar. Të sqarojmë mirë:• çka i bashkon• cili është interesi i tyre i përbashkët• cilat janë nevojat e tyre më të ndjeshme dhe• çfarë disponimi dominon.Vetëm pas sqarimit të këtyre çështjeve ne e përcaktojmë sjelljentonë me objektivin e veçantë ndaj grupeve të ndryshme.Për dallim nga grupet e tjera, me të cilët punohet në procesin emenaxhimit social, grupet dedikuese kanë shumë specifika:• Në radhë të parë janë shumë të mëdha për nga numri• Nuk kanë shenja territoriale• Ekzistojnë dallime esenciale brenda grupit• Jo gjithnjë i kapin mirë interesat dhe nevojat e tyre grupore.E gjithë kjo e bënë aftësimin e tyre të vështirë dhe relativ, por përqëllimet e fushatës së zgjedhur ata janë mjaft të nevojshëm.Të shumtë janë kriteret për aftësimin e grupeve dedikuese.Do të shënojmë disa prej tyre dhe të segmentimit të elektoratit nëkëtë bazë.263

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALEShembuj për grupet dedikueseSipas votuesve:Elektorat i përhershëmAta që luhaten (hamenden)Ata që votojnë për herë të parësimpatizerëapstenuesitata që votojnë për kundërshtarinTë rinjëGraSipas karakteristikës demografiketë moshuarburraSipas gjendjes familjareTë rinjëTë divorcuarBeqarëfamiljarënëna pa bashkëshorSipas punësimit:Të punësuarFamiljarë/ retë papunëpensionistëSipas përkatësisë etnike:Plotësoni juve:........................... .......................................................... .............................Grupet dedikuese mund të ndahen edhe sipas karakteristikaveprofesionale, shkalla e arsimit, gjendja materiale, lartësia e të ardhuravetë tyre etj.Vetëm rradhitja e tërësishme e grupeve dedikuese tregon se sashumë dhe sa specifike janë ato dhe se me çfarë qëllimi të caktuarduhet të jetë aktiviteti paraelektoral.Ky aktivitet vështirësohet edhe më tepër nga përbërja johomogjenee grupeve relativisht të ndara.Për shembull:Te pensionistët ka të pasur dhe të varfërTe të rinjët ka të punësuar dhe të papunëTe romët ka edhe mysliman edhe orthodoksTe njerëzit e kulturës ka të suksesshëm dhe të pasuksesshëm.264

ORGANIZIMI I FUSHATËSGrupeve specifike më qëllim të caktuar mund t’u shtohen edheshumë organizata si: lidhjet kooperativiste; sindikatat; të rinjtë;pensionistët; odat e degëve; të femrave; të bujqëve, e tjerë.Llojllojshmëria është e jashtëzakonshme në çdo grup, në çdo zonëelektorale.Obligimi është që të llogaritet saktë:- cili është grupi dominant- cili është disponimi dominant- cili është problemi më i mprehtë- cili është lideri joformal, për të vënë kontakt me të dhe- të zhvillohet puna kokrete dhe me sukses me qëllim tëcaktuar.Disa rekomandime të përgjithshme për punë me grupetdedikuese.Të kihet parasysh se i ashtuquajturi “elektorat i përhershëm” nukështë tërësi e përhershme. Me kandidatë jopërkatës, me politikë tëdobët të menaxhimit, me platforma joreale edhe elektorati i përhershëmmund ta tërheq përkrahjen e vet.Anëtarët e partisë jo vetëm që janë burim i zgjedhjeve, por edomosdoshme është që ata të motivohen dhe të përfshihen sipjesëmarrës aktiv në fushatën paraelektorale.Simpatizuesit janë një nga burimet kryesore. Me ta punohet, nëradhë të parë, me metoda dhe mjete racionale.Ata që hamenden duhet të jenë në qendër të vemendjes, duhet t’imotivojmë të marrin qëndrim në dobinë tonë. Synimi ynë gjatë fushatësështë t’i shndërrojmë në simpatezues tanë. Me ta punohet me zë, meemocione dhe me atraktivitet.Ata që nuk votojnë, gjithashtu, nuk duhet lënë jashtë veprimtarisësonë. Qëllimi është që me shumë taktikë dhe mund t’u ndihmojmë tëmësojnë obligimin e tyre qytetar, interesat dhe nevojat e tyre reale, tëtejkalojnë abstenimin (heqje dorë vullnetarisht nga votimi).Votuesit e kundërshtarit gjithashtu nuk duhet të përjashtohen ngaqarku paraelektoral, veçanërisht kur kudërshtari është shumicë nëpushtet dhe pakënaqësia e një pjesë të elektoratit të tij është epashmangshmë. Volatizmi (ndyshimi i drejtimit) nuk është nocion ishpikur rastësisht.Në çdo moment të fushatës duhet të punojmë edhe për një votë, tëmos harrojmë se fitorja e zgjedhjeve është grumbullim i votave veç e veçnga zgjedhësit dhe ndonjëherë është i mundshëm vetëm prej disavotave.265

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALEPLATFORMA DHE POROSIAPARAELEKTORALEPlatforma është një nga dokumentet më përgjegjëse dhe më tëvështira për ta përpunuar.Argumentet:*Platforma është ofertë për tregun më të rëndësishëm dhe mëdinamik politik - për fushatën elektorale.*U drejtohet miliona zgjedhësve.*Paraqet shprehje të sintetizuar të inofrmatës vëllimore për ngasasia dhe të llojllojshme për nga përmbajtja.*Kjo informatë jepet me vëllim të vogël dhe e përshtatur me gjuhëne marketingut politik.*Përmbajtja e platformës harmonizohet si me vizionin kryesor tësubjektit të vet politik, ashtu edhe me ofertën e kundërshtarëve politikdhe të forcave tjera politike.*Dokumenti përpunohet në një periudhë të caktuar saktë dhe tëshkurtë.*Platforma paraelektorale është mjeti themelor për formimin masivdhe dinamik të mendimit publik, të disponimeve konkrete paraelektoraledhe të motiveve të përcaktimit politik.*Platforma paraelektorale është alternativë - Porosi e theksuarsistemore politike për qeverisje të ndryshme (alternative) të ardhëshme.*Platforma është porosia e parë publike e një partie të caktuar përpërvetësimin e mekanizmave të pushtetit në mandatin e ardhshëmelektoral.Në përgjithësi, alternativat mund të përcaktohen si mekanizmathemelore të menaxhimit të procesit politik dhe të shoqërisë si tërësi.Është paradoksale në kushte të tranzicionit, kohë e caktuarhistorike për përpunimin e alternativave të ndryshme, te ne të dominojëdeviza “Qeverisja nuk ka alternativë”. Një varg ekipash qeverisëse nasygjerojnë se zhvillimi ynë është parapërcaktuar në mënyrë fatale dhese nuk ka alternativë.266

PLATFORMA DHE POROSIA PARAELEKTORALEDetyrë: Tregoni të vërtetën dhe të pavërtetën e pohimit të theksuar mëlartë, duke iu përgjegjur disa pyetjeve1. Në ç‘temperaturë uji kalon nga gjendja e lëngshme në të ngurtë?2. Në ç‘temperaturë uji kalon ngja gjendja e lëngshme në tëavulltë?3. Në ç‘datë kalon në Angli feudalizmi në kapitalizëm?4. Cila është kushtetuta më demokratike në botë?Konkluza: Ligjshmëritë sociale paraqiten në mënyrë masive dhe nëshumë variante. Për dallim nga ligjet e natyrës, ata nuk kanë kufijë tëcaktuar rreptë dhe forma të vetme.Kjo specifikë e ligjshmërive sociale (paraqitja e tyre në shumëvariante) është baza e qeverisjes sociale. Roli i faktorit subjektiv ështënë zgjedhjen e variantit optimal të spektrit të shumë varianteve.Fraza “Nuk ekziston alternativë” është shprehje e moskompetencësfilozofike, qeverisëse dhe politike.Vendi dhe rëndësia e platformësparaelektorale1. Çdo parti serioze parlamentare duhet të përpunojë dhe të ketë trelloj programesh dhe dokumentesh.Programi partiak - përmban orientimin e saj valorizues, ideor,strategjik dhe objektivat.Programi paraelektoral – Platforma - i përmban qëllimet dhe detyratkonkrete të fushatës paraelektorale - parlamentare, presidenciale dhe tëorganeve të pushtetit lokal.Programi i qeverisjes - i përmban qëllimet dhe detyrat themelore tëqeverisjes për një mandat të caktuar, siç janë burimet dhe diapazoniperiodik për zgjidhjen e tyre.Nevoitet lidhshmëri valorizuese, ideore dhe dedikuese ndërmjet trellojeve të programeve partiake. Ndonjëherë kjo lidhshmëri reciprokeështë mjaftë relative, por është e nevojshme për identifikimin e subjektitpolitik.Gjatë situatave ekstreme sociale e politike përpunohen edhedokumenta tjerë partiak me karakter programor.267

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALEDetyrë: Përgjigjuni pyetjes, përse është pranuar qëparaelektoral të quhet platformë?programiPLATFORMA - në përkthim tekstual nga frengjishtja do të thotë:- vend i lartësuar ose- diçka që është dhënë përpara, për t’u vërejtur dhe t’u parëmë mirë.Programi paraelektoral është pikërisht i tillëI lartëMasivDimenzionues dheAtraktivpër të paraqitur ofertën paraelektorale të një partie të caktuar ose tëkoalicionit. Kjo na jep të drejtën të nënvizojmë specifikën e sajnëpërmjet programeve partiake dhe ta quajmë PLATFORMË.Në disa raste platformë quhen dokumente partiake me orientimstrategjik, por nga apsekti i teorisë politike nuk është mjaft preciz. Nëkongresin e saj të tridhjetë e nëntë Partia socialiste bullgare e miratoi(“Platformën e unitetit dhe ripërtrirjes së partisë socialiste bullgare dhe tëshoqërisë bullgare në Bullgari”).2. Platforma paraelektorale është dokumenti themelor, bërthamë efushatës. Ajo e bashkon dhe koordinon përmbajtësisht në mënyrë tëtërësishme veprimtarinë paraelektorale.Porositë, parrullat, portretet politike dhe dokumentet tjeraparaelektorale përpunohen sipas bazës përmbajtësore të platformës.Ajo përmban:*Strategjinë, qëllimet dhe detyrat themelore të një force të caktuarpolitike në një fushatë konkrete;*Angazhimet më të rëndësishme, porositë dhe fjalët kyçe drejtuarzgjedhësve;*Moton kryesore të fushatës.Kur përpunohet platforma paraelektorale?Detyrë: Vlerësoni, kur është momenti më adekuat për përpunimin eplatformës paraelektorale:• largë prej fushatës• në prag të fushatës• gjatë fushatës.• sqaroni përgjegjen tuaj.268

PLATFORMA DHE POROSIA PARAELEKTORALEKush e përpunon platformën paraelektorale?Platformën e përgatit ekipi me udhëheqës dhe me përbërje tëllojllojshme dhe të gjerë të bashkëpunëtorëve, që është garancion idomosdoshëm për cilësinë e saj. Ekipi, që e përgatit platformën duhet tëpërbëhet prej ekspertëve të këtillë:PolitikologSociologEkonomistJuristGazetarArsimtarMjekRinistArtistPunëtor shoqërorPsikologShtoni ju-------------------------------------Ky është varianti optimalNë çdo situatë të caktuar përbërja eekipit mund të reduktohetProcesi i përgatitjes së platformës1. Periudha e përgatitjes* Grumbullimi korekt dhe analiza e numrit voluminoz të këtyre llojeve tëinofrmacioneve:EkonomikePolitikeSocialeStatistikoreEkologjikeDemografikeEtnikeShpirtëroreKomunaleIsntitucionalePsikologjikeQëllimi është të grumbullohet dhe të përpunohetnumri i madh i të dhënave për:numrin, përbërjen dhe dinamikën epopullsisë, të ardhurat, niveli i arsimit dhemënyra e jetës të njerëzve. Të veçohenproblemet më të theksuara dhe konfliktet.Të nënvizohen disponimet dominante dhepritjet e grupeve të ndryshme të zgjedhësvenë vend ose në zonën e caktuarelektorale. Të paramendohet ndikimi i faktorëvetë volitshëm dhe të pavolitshëm .269

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALEPa një informatë të analizuar të gjithanshme dhe në mënyrëprofesionale nuk mund të përpunohet një platformë realiste dhe e mirëparaelektorale.Kjo do të thotë jo vetëm vëzhgim konstatues të problemit, por edhetë karakteristikave të: shkaqeve, përmasave, shkallës së antagonizmit,sjelljen psikologjike, variantet e zgjidhjes së tyre dhe pasojat eventualenegative dhe pozitive.Për përpunimin e platformës është e nevojshme:• Analizë e rezultateve të zgjedhjeve të mëparshme sipaskohës dhe llojit.• Njohje e mirë e dokumenteve tjera partiake që të shmangentezat dhe angazhimet kontradiktore.• Për disa zona të caktuara elektorale kjo do të thotë edhenjohje e mirë e platformës partiake (nacionale) paraelektorale.• Njohja dhe analiza e dokumenteve partiake dheparaelektorale të kundërshtarëve themelor dhe të forcave të tjerapolitike.• Sqarimi më parë i karakterit të fushatës – ana pozitive aponegative.• Njohje e mirë e ligjit konkret elektoral.• Precizimi paraprak se a do të përpunohet platforma partiakeose e koalicionit?• Njohje e thellë e qëllimit kryesor të çdo fushate paraelektorale– numri maksimal i njerëzve të na dëgjojnë, të na kuptojnë, t’jupëlqejmë, të na besojnë, të na respektojnë.Detyrë: Shtoni edhe ju elemente të tjera të domosdoshme nëperiudhën përgatitore të përpunimit të platformës paraelektorale.2. Përpunimi përmbajtësor i platformësStrukturaStruktura e platformës paraelektorale mund të veçohet në disamënyra.Varianti i konfirmuar është:Hyrja – përmbanë të drejtuarit, strategjinë dhe qëllimet e fushatës.Ekspozeja – përmbanë prezantimin dhe karakterizimin e problemevedhe të ideve kryesore, të burimeve për zgjidhjen e tyre dhe pasojat edomosdoshme pozitive.Konkluzioni – e përmbanë mesazhin kryesor dhe moton e fushatës.270

PLATFORMA DHE POROSIA PARAELEKTORALEEdhe gjatë këtij varianti klasik llojllojshmëria është e madhe.Ekspozeja, për shembull, mund të bëhet së paku në tre mënyra:- Në lidhje me problemet;- Në lidhje me grupet sociale (dedikuese);- Për fushat shoqërore.Ekspozeja mund të bëhet në mënyrë jostandarte dhe atraktive, porkomponentat themelore të dokumentit – të platformës paraelektorale,duhet të përmblidhen në të.Detyrë:1. Cili sipas jush është fjalimi më përkatës për një patformëparaelektorale?“Bashkëkombas”;“Qytetarë”;“Miqë”;“Zgjedhës”;“Bashkëmendimtar”;Fjala ka rëndësi esenciale. Ajo është hapi parë komunikues në adresën e platformës.Sipas situatës konkrete zgjidhetfjalimi adekuat. Por, ai duhet të jetë i tillëqë një numër i vogël njerëzish do tëthonë: “Kjo s’ka të bëjë me mua”.2. Çfarë epiteti do t’i shtonit fjalimit që ju do ta zgjidhni?“Të shtrenjtë”;“Të dashur”;“Të respektuar”;“Të munduar”;“Të trathtuar”;“Të bashkuar”;1. Sipas cilit kriter do ta rregulloni ekspozenë nëse e zgjidhnivariantin problematizues? (varfërinë, papunësinë, korrupsionin,krimin, e tjerë).- Thellësinë e problemit- Dimenzionin e problemit- Ashpërsinë e problemit- Aktualitetin e problemit- Ngarkesën psiqike të problemit- Atraktivitetin e problemit- Rëndësinë nacionale të problemit- Rëndësinë rajonale të problemit271

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALEKonkluza: Zgjedhja është e juaja, konkrete dhe prandaj edhe endryshme.Por, së pari duhet t’i keni analizuar dhe menduar mirë edhe dy gjëratë rëndësishme për fushatën elektorale dhe për hartimin e platformës:a) Cila është tipologjia dominuese e votimit në një zonë të caktuarelektorale?Valorizuese,Tradicionale,Etnike,Nostolgjike,Kjo tipologji nuk përzihet me grupetdedikuese. Në çdonjërën prej tyre mundtë hasen lloje të përmendura të votimit.b) Gjatë fushatës bëhet ndikim kryesisht ndaj disponimit, emocioneve,fantazisë, motiveve dhe aktiviteteve të zgjedhësve dhe jondaj ideve dhe bindjeve të tyre. Elementet e botëkuptimeveformohen dhe ndryshohen gjatë dhe vështirë dhe prandaj mekëtë nuk duhet të ngarkohen ideologjikisht platformat, nuk duhettë parashtrohen detyra të këtilla.Platforma e ideologjizuar ka efekt të kundërt ndaj atyre që janëneutral, të luhatshëm dhe ndaj të rinjëve, ndërsa qëllimi i fushatës ështëpikërisht që ata të përvetësohen.Praktika pozitive e marketingut tregon se përpunimi i tërësishëm iplatformës duhet të zhvillohet sipas këtyre parimeve:Realizëmanim, kufizimKonkretësi optimizëm përsëritjeQartësi rezultate atraktivitetQasje konfirmim emocioneBindshmëri angazhim prognotizëmGradacion dozim ---------------Profesionalizëm --------------- --------------Pragmatizëm --------------- --------------Numërimi i kërkesave të shumta parimore nuk duhet të na befasoj,por të na tërheq vërejtjen se platforma paraelektorale me të vërtetëështë një nga dokumentet më përgjegjëse politike dhe përpunimi i sajkërkon punë serioze paraprake dhe përgatitje të mirë profesionale.272

PLATFORMA DHE POROSIA PARAELEKTORALEDetyrë:1. Përcaktoni përmbajtjen në bazë të parimit të animit.2. Arsyetoni dhe precizoni fjalët kyçe kolektive të fushatës“zgjedhje parlamentare 2001”.Fjalët kyçe të menduara mirë duhet të përmbahen në mënyrë tëdozuar në platformë dhe në fushatën në përgjithësi. Ekspertët emarketingut politik pohojnë se që një fjalë kyçe të zë vend në vetëdijën ezgjedhësit duhet të dëgjohet të paktën shtatë herë. Numërimet e maturajanë element i domosdoshëm i këtij procesi intensiv politik.Gjendja e jetës politike bullgare dhe fushatat elektorale të shpeshtakanë bërë erozionin e përmbajtjes dhe kanë shkaktuar inflacion tëshumë fjalëve dhe shprehjeve në fjalorin politik. Përdorimi i tyre imëtejshëm do të shkaktojë hamendje dhe emocione negative tezgjedhësit.Detyrë: Përgatitni listën e fjalëve “të ndaluara” dhe të shprehjevenë fushatën e ardhshme.Gjuha, stili dhe formimi grafik i platformës duhet të harmonizohenmaksimalisht me nivelin arsimor, përgatitjen profesionale dhe disponiminemocional të zgjedhësve.Rekomandime plotësuese gjatë përgatitjes së platformësparaelektorale:1. Platforma nuk është program për qeverisje, por duhet t’i përmbankonturat e pamjes së saj të ardhshme. Kjo do ta bënte më të orientuardhe do të shkaktonte besim.2. Gjatë marketingut të dëshiruar të kihet parasysh se nëpërmjetplatformës ne ofrojmë “shërbim të prolonguar”, shërbim që do të fitohetnë të ardhme të caktuar, ndërsa dëshirojmë për këtë kredi në avans,kredi sot (në fund të fushatës). Një veprim i këtillë edhe në marketingunsocial është vështirë për tu realizuar. Është e nevojshme një cilësi elartë, propozim mjeshtror dhe takt i jashtëzakonshëm politik që të fitohetçmimi – besimi dhe vota e zgjedhësve.3. Platforma është shërbim (prodhim) jo vetëm për përdorim tëjashtëm. Ajo është gjenerator themelor i tërë fushatës dhe katalizator ipajtimit në parti. Përpunimi, arsyetimi, miratimi i saj shpien drejtqëndrimeve konsensuale dhe sëkëndejmi në porosi njëkahëshe. Nësekëtë nuk e kryen dhe nuk e di një parti e caktuar, parrullat mund tëshpiejnë në drejtime të ndryshme pra në drejtime të kundërta. Për273

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALEshembull: “do ta vazhdojmë privatizimin” dhe “do të bëjmënacionalizimin”, ndërsa rezultatet mund të tregojnë – habitje dhe humbjetë besimit te zgjedhësit.Kush i lexon platformat paraelektorale?Gjatë fushatës: Pjesëmarrësit aktiv;Një pjesë e elektoratit stabil;Një pjesë e gazetarëve;Një pjesë e kundërshtarit;Disa vëzhgues ndërkombëtarë;Disa hulumtues.Shtoni diçka: ------------------------------------------------------------------------Pas fushatës:Gazetarët dheOpozita për ta kritikuarLlojet e formave paraelektorale:Flasim për platforma në shumës, sepse ato janë:Partiake;Të koalicionit;Komunale;Të kandidatit – deputetit;Të kandidatit – prefektit.Përgatitja dhe përpunimi i llojeve të ndryshme janë të barabarta nëaspektin parimor.Individualet janë më të shkurtëra nga vëllimi dhe me më shumëemocione personale. Ato mund të përmbajnë edhe një portret të shkurtëpolitik të kandidatit.Ligji i marketingut gjatë fushatës është lidhshmëria e tyre dhenjëkahshmëria, e realizuar me teknika të ndryshme.Detyrë: Si duhet të jetë vëllimi i platformës?Çështja është për tu diskutuar.Vlerësoni dhe zgjidhni ju. 5c 10c 20c 30cJepni argumente tuaja ------------------------------Kush e merr dhe e përcakton platformën?Platforma diskutohet nga një rreth i gjerë i aktivistëve, kandidatëve,anëtarëve, të shtabit paraelektoral dhe të udhëheqjes partiake.274

PLATFORMA DHE POROSIA PARAELEKTORALEPas përpunimit definitiv platforma miratohet nga organi udhëheqëspërkatës partiak.Gjatë fushatës platforma korrigjohet në pajtim nëse situatandryshon në mënyrë drastike dhe paraqiten konsekuenca.Shpërndarja e platformësPlatforma e konfirmuar bëhet dokument kryesor për të gjithëpjesëmarrësit në fushatën paraelektorale. Qëllimi është që përmbajtja esaj të bëhet e njohur për një numër sa më të madh të zgjedhësve.Nëpërmjet: publikimeve të plota,afisheve,Takimeve të shkurta, fjalimeveLetrave,debateve publikeMesazheve,mbledhjeveFjalimeve,mitingjeveEmisioneve në radio dhe televizion.Trajnimi: “Platforma 2001”Ndjeksit e ushtrimeve ndahen në dy ekipe dhe zgjidhenudhëheqësit. Marrin një detyrë të njejtë – përpunimi i platformësparaelektorale. Lloji i platformës përcaktohet paraprakisht. Pas njëkohe të caktuar lexohen dhe analizohen të dy projekte. Qëllimi ështëqë në mënyrë intensive dhe praktike të përvetësohen shkathtësitë përpërpunimin e dokumentit politik dhe të zbatohen teknikat përkatëse.1. Shkruani konkluzat e përgjithshme;2. Theksoni anët tuaja të fuqishme dhe të dobëta gjatë pjesëmarrjesnë lojë.Porositë paraelektoraleInstrument tjetër i rëndësishmë komunikues gjatë fushatës ështëporosia.Përse është e nevojshme të përpunohen porositë, pasi ekzistonplatforma?Përgjigjen për këtë pyetje do ta gjejmë në specifikat e vetë fushatëssi treg politik.• Fushata kufizohet në suaza kohore të përcaktuara me ligj.• Fushata është e mbushur përplot me prodhime të ndryshme dheantagoniste politike275

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALE• Fushata segmentohet për shkak të karakterit të shumëllojshëmtë zgjedhësve potencial• Fushata është me dinamikë të theksuar mobilizuese• Fushata është fleksibile - ngjarje e imët mund ta ndryshojëmenjëherë konfiguracionin e lojtarëve kryesor.Detyrë: Plotësoni karakteristikat esenciale të fushatës elektorale.Si përgjegje të kësaj specifike të ndërlikuar të fushatës i vjenëporosia, si prodhim adekuat politik, si mjet komunikimi me zbatim tëgjerë.Që të kryejë këtë rol porosia duhet të jetë:E shkurtë;e kapshme;Emocionale;përvetësuese;Me aftësi përmirësuese;e kuptueshme;Atraktive; ..............................Këtu duhet të përmendim atë që e ka vendos në dukje Çehovi përvështirësitë e mëdha - forcën e madhe shprehëse të formave të shkurta.Shkurtësia e porosisë nuk duhet të na shpie në ilizione dhe tëkërkojmë krijimin e saj të shpejtë.Pas porosisë duhet të qëndrojnë informacione të bollshme dheanaliza të cilat e sigurojnë edhe pëpunimin e platformës. Diçka mëtepër, kjo analizë duhet të jetë më e saktë dhe me segmentim social.Kërksesë mjaft me rëndësi gjatë përpunimit të porosisë ështëlidhshmëria e saj përmbajtësore me ofertën kryesorë - platformën.Praktikat janë të ndryshme, shkruhen porosi para përpunimit të plotë tëplatformës dhe anasjelltas - porositë bëhen në lidhje me problemet eveçanta, të përfshira në platformë. Por, lidhshmëria e ndërsjellë ështëme varësi të barabartë.Mundësitë për zbatimin e qasjes teorike gjatë përgatitjes sëporosive paraelektorale janë të pakufizuara, mjafton që ajo të jetëharmonizuar me përgjigjjet për pyetjet e mëposhtme esenciale përfushatën:A do t’i vërejnë?A do t’i lexojnë?A do t’i mbajnë mend?A do t’i pëlqejnë?A do t’i besojnë?A do të votojnë për ne?Porositë mund të shpërndahen në forma të ndryshme, si:276

PLATFORMA DHE POROSIA PARAELEKTORALELigjërim pozitivNë formë të pyetjeveMe pranim të angazhmanit konkretMe fjalimMe deklaratëThirrje, e tjerë.Porositë, ashtu si edhe platformat, mund të jenë partiake dheindividuale.Për formësimin e tyre grafik dhe për transparencën do të flitet edhemë tutje, por këtu të theksojmë se gjithnjë duhet të jenë të pranishëmsimbolet e partisë edhe në fushatë. Porositë individuale të kandidatëveështë mirë të shoqërohen me portret, por vetëm kur ka rrezatimepozitive. Portreti i keq mund ta “turpërojë” edhe porosinë më të mirë.Rekomandime plotësuese për përpunimin e porosive paraelektoraletë fushatës “Zgjedhje parlamentare 2001”.*Në fushatën e ardhshme është i nevojshëm shfrytëzimi më igjerë i porosive për shkak të fjalëve të zgjedhjeve të shpeshta, efektit tëngopjes me shumë programe dhe zhgënjimeve të thella te pjesa më emadhe e elektoratit.*Do të jetë me efekt gjatë përpunimit të porosive të shfrytëzohensqarimet kohore që tani më janë futur në vetëdijen e zgjedhësve të llojittë:“10 vjet tranzicion”;“Fundi i mileniumit”;“Fillimi i shekullit të ri”;“Mileniumi i ri”.Këto periudha të theksuara kohore japin mundësi për të bërë edheparashikime. Garancioni kohor kuptohet është sprovë për disa objektivapozitive.*Në porosi dhe në aktivitete të tërësishme propaganduese tëtheksohet momenti i kapjes dhe të mos kontestohet çdo gjë. Zgjedhësitbullgar janë bezdisur (kanë frikë) se çdo shumicë e re vjenë mepretendime “për fillim të ri”.*Gjatë porosive “të angazhuara” të kërkohet karakteristika esaktë dhe reale e problemit, që njëkohësisht do të shkaktojë interes dhebesim. Koncepti ”premtim” ndikon fuqishëm, prandaj rekomandohet qëtë shkruhet dhe të flitet për pranimin e angazhimeve dhe tëpërgjegjësive.Keni kujdes që gjatë të shkruarit të porosive zgjedhësve të mos uduket se i porosisni tekstualisht porositë e fushatës së kaluar elektorale.277

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALENjë rrezik i këtillë real ekziston për shkak të ngecjes së reformave dheashpërsimit momental të problemeve “të vjetra”.Detyrë:1.Mendoni se çka do tu premtoni zgjedhësve të dobët social?“varfëri të durueshme”;“kufizimin e varfërisë”;“rënien e varfërisë”;“tejkalimin e varfërisë”;“pengimin e varfërisë”;“ndarje të barabartë të varfërisë”;“varfëri të përkohshme”;“varfëri për të gjithë”.Para se të zgjidhni angazhimin tuaj, mendoni për madhësinë eproblemit dhe për burimet e zgjidhjes së tij.2.Përpunoni porosi të shkurta për problemin themelor “korrupsionin”për:të rinjtëpensionistëttë papunët278

BASHKËPUNIMI ME MEDIUMET GJATË FUSHATËS PARAELEKTORALEBASHKËPUNIMI ME MEDIUMEGJATË FUSHATËSPARAELEKTORALEPlani për mediumetPlani medial mbështetet në shemën e përgjithshme të komunikimitpër lidhje ndërmjet “liderit politik - mjeteve të informimit masiv – recepientit- efektit të arritur”. Specifika e kësaj lidhje është se lideri politikështë komunikuesi fillestar, i cili në esencë i kodifikon mesazhet ndërsamediumet më tepër luajnë rolin e mjeteve të transmentimit të këtyremesazheve. Pasi çdo mjet për informim masiv i kërkon specifikat e vetakarakteristike gjatë komunikimit, në marketingun politik ekzistojnë trekushte, kur e bëjmë përpunimin e planit medial:- Selekcionimi gjatë shfrytëzimit të mediumeve;- Selekcionimi gjatë pranimit të tyre;- Selekcionimi gjatë dekodimit dhe mbajtes mend.Sëkëndejmi çështja themelore, që ekziston para ekspertëve, ështëse si të grumbullohen mjetet për komunikim masiv ashtu qëndikimi i tyre i plotë të jetë i mundshëm dhe më efektiv duke marrëparasysh planin strategjik të fushatës.Kjo kërkon që plani medial të parashtrojë dy qëllime themelore:• Të arrijë nëpërmjet mënyrës më efektive numrin e kufizuar tërecipientëve (segment i caktuar);• Të arrijë sa më tepër që është e mundur numër të madh njerëzish,që ky numër të jetë edhe më i madh, dhe me një shpejtësi më tëmadhe që të shtojë “efektin e ditarit” (radhitjen e temave).279

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALEQëllimet Mediumet Mënyra eTë kumtuarit dhetë komunikuarit tëzakonshëm(parrulla)Komunikatat endërlikuara(programi politik)Vënien osehedhjen poshtë tëimazhit tëpolitikanit“Pllakata e egër” ose lloji ireklamës tregtare – broshura,spote e tjeraTakimet, mitingjet, gazetat,videokasetat, mjetet emarketingut të drejtpërdrejtë1. Takime personale,2. Takime të kufizuara;3. Reklama politike, preskonferenca;4. Radioja dhe televizionikomunikimitE shpejtëE shpejtë1. E shpejtë2. E shpejtë dhee tërthortë3. E shpejtëZgjedhja e mjeteve, nëpërmjet të cilave do të ndikohet te zgjedhësitlidhet me karakterin e komunikatës, me shpejtësinë që kërkohet dhe mepërcaktimin e segmenteve elektorale, që do të thotë se sa më mirë t’injohim zgjedhësit, funksionimin, dhe specifikat e masmediumeve dheqëllimet tona personale, aq më mirë do të mund të ndikojmë.Qëllimet Mediumet SegmentiRritja e numrit tësimpatizuesvenëpërmjetlidhshmërisë megrupet e llojllojshmeKuvendet, diskutimet,letrat nëpërmjet postës,marketingu idrejtpërdrejtëAuditoriumhomogjen i ndarë nëmënyrë profesionaleose sipas kategorisësocialesociale – profesionaleMobilizimi i aktivistëvedhe përkrahësveMitingje, spote, viedokasetaAuditoriumhomogjen, elektoralstabilPërvetësimi i një pjesetë elektoratit margjinaltë kundërshtarit ose tëatyre që hamendenPllakata, shtypi,reklama politike,radioja, televizioniPublik heterogjen280

BASHKËPUNIMI ME MEDIUMET GJATË FUSHATËS PARAELEKTORALEKur e formojmë planin medial duhet së pari të precizojmë cilët janëmediumet tona themelore të domosdoshme dhe kryesore. Në vend tëdytë cilët do të jenë mediumet plotësuese, në vend të tretë cilatmediume do të shfrytëzohen ose do të lehen anash nga auditoriumi.Gjatë përpunimit të planit medial para ekspertëve paraqiten dyprobleme themelore:• Gjatë zgjedhjes së mjeteve themelore mund të dyfishohet publikui tyre, që do të bënte ndikimin më të madh të shpeshtuar, lodhjen epublikut ose rritjen e simpative.• Kuadri ligjor me të cilin na bëhet e mundshme që të veprojmëgjithashtu shkakton problem. Ky problem në Bullgari del nga fakti irregullativës së ashpër jo vetëm të kohës, por edhe të formave,nëpërmjet të cilave mund të shprehemi në mediumet shtetërore. Nga kjorrjedh që gjatë përpunimit të planit medial të jemi të detyruar së pari t’ikemi parasysh këto kushte. Fushë më e lirë për tu shprehur ështështypi.Përpunimi i planit medial duhet të bazohet në bazë të analizave tëbëra:a) Analiza e mediumeveAnaliza e mediumeve zakonisht bazohet në teknika, të njohura meemrin “kontent-analiza”. Këto teknika mund të na japin njohuri në lidhjeme politikën redaktuese të një mjeti të caktuar të informimit publik;Njohuri për strukturën e mediumit; Njohuri për gjuhën dhe simbolikën, qëi përdor ky medium. Ajo që është e nevojshme për t’ia shtuar kontentanalizësjanë të dhënat në lidhje me auditoriumin, domethënë përhapjendhe ndikimin e mjetit të caktuar për informim publik. Këto të dhëna mundtë merren nga hulumtimet sociologjike dhe nga monitoringjet që bëhençdo muaj nga qendrat e mëdha sociologjike në Bullgari. Këtyreinformacioneve duhet t’ua shtojmë informatën në lidhje me ekipin, i cilipunon në mjetin e informimit publik që e analizojmë, si dhe vlerësimetpër lobimin e mundshëm të gazetarëve, të cilët mund t’i ketë politikanipër të cilin punojmë. Zakonisht ky informacion merret nga dosjet, qëplotësohen në bazën informative të partisë politike, të cilën e katheksuar udhëheqësi konkret politik.b) Analiza e auditoriumitAnaliza e auditoriumit të mjeteve të ndryshme të informimit masivfitohet nëpërmjet një varg metodash sociologjike:- Intervista telefonikeKur e përdorim informatën e intervistave telefonike, duhet të kemiparasysh se për Bullgarinë këto nuk kanë aq vlerë, pavarësisht se sijanë vënë nga qendrat sociologjike. Ky zhvleftësim ka të bëjë me281

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALEproblemet e rrjetit telefonik dhe nga përmasat nacionale, si dhe memënyrën e zbatimit të intervistave telefonike -fragmente, bashkëpunimime persona që anketohen, dhe jo me kompjuter e të tjerë. Nga kjo rrjedhse te intervistat telefonike nuk mund të kemi informatë (aktuale) tëshpejtë e cila do të na orientonte te problemi i caktuar. Kjo informatë nukmund të shërbejë për asgjë tjetër, përveç për testimin e disa temave oseelementeve të fushatës.- Anketa sociologjikeHulumtimet empirike sociologjike nëse janë bërë mirë dhe profesionalisht,na japin informacionin e vërtetë dhe të vlefshëm për auditoriuminnacional. Problemi me shfrytëzimin e kësaj informate lidhet me: së pari,me mjetet e mëdha financiare, të cilat duhet t’i ndajmë për një hulumtimtë këtillë nacional; së dyti, me kohën e realizimit dhe të analizës sëinformatës. Për shkak të këtyre situatave të vështirësuara të dhënat ehulumtimeve sociologjike zakonisht përdorën para fillimit të fushatës, meçka ndihmohet përgatitja e planit strategjik dhe pas përfundimit të saj kurshërbejnë për vlerësimet e efikasitetit të fushatës.- Analiza sekundare e të dhënave të hulumtimeve sociologjikePasi gjatë fushatës qendrat sociologjike e vazhdojnë punën e tyrenë lidhje me hulumtimin e auditoriumit të masmediumeve (marrëveshjetvijuese me masmediumet dhe dhëniet e reklamave nga to), shumë edobishme për punën tonë në fushatë është që të sigurojmë këtëinformatë rrjedhëse, e cila do të mund t’i paraqet kthesat esenciale tëauditoriumit. Në fund duhet të mbajmë mend se plani medial është njënga pjesët më esenciale të fushatës së marketingut. Pavarësisht ngapuna jonë e mirë në lidhje me planin strategjik, me formulimin e qëllimevedhe temave të fushatës, në radhë të parë plani medial na jep mundësiqë të arrijmë te zgjedhësi dhe t'ia transmentojmë argumentimet dhemotivet e qëndrimit të tij, që do të thotë se:• Plani medial duhet të përgatitet së bashku me ekspertë në lëmine komunikimit masiv;• Media plani duhet të bazohet në një analizë shumë serioze tëbërë më parë;• Media plani duhet të sigurojë koordinimin vijues të ndikimitkomunikativ, ashtu që në fund të fushatës të kemi:- Imazh të ndërtuar dhe të përkrahur në mënyrë adekuate tëpolitikës;- Sqarim absolut gjatë dekodimit të porosive tona politike;- Argumentim i saktë, që do të sqaronte votimin “për” ne ose“kundër” kundërshtarit tonë;- Efektet e mobilizimit të zgjedhësve, dhe jo apatinë e tyre;- Sigurimin me mjete minimale për efikasitet maksimal;282

BASHKËPUNIMI ME MEDIUMET GJATË FUSHATËS PARAELEKTORALE- Zgjerimin e bazës tonë elektorale dhe sprovimin e disponimitpozitiv të elektoratit të kundërshtarit tonë;• Plani medial duhet të sigurojë fushë të tillë të zhvillimit të figurëssë kandidatit tonë, që ai pas fushatës të mos mbyllet në suaza ekstreme.Bëhet fjalë për ndikim të tillë të mediave, i cili do të jep një mundësiqë gjatë ndryshimit të situatës politike dhe në pajtim me mënyrën endikimit të kandidatit tonë, ai të mos del tërësisht nga imazhi që ia kemikrijuar gjatë fushatës.Detyrë: Përgatitni plan medial për prezentimin publik të temës“Opozita e bashkuar do t’i fitojë zgjedhjet”.Materiali i shtypur në reklamatparaelektoraleKur flasim për reklamën paraelektorale, gjëja e parë që duhet tëdijmë është se përpunimi i keq i reklamës automatikisht shndërrohetnë anti-reklamë. Reklama paraelektorale, me të gjitha hollësitë dhevariantet e saj, duhet të përpunohet nga ekipi i ekspertëve. Rregulla eparë për çdo kandidat dhe për çdo shtab paraelektoral është të mos lejojkurrfarë improvizime në këtë veprimtari. Në shumë vende evropiane dhenë Shtetet e Bashkuara të Amerikës reklamat paraelektorale tëfushatave përpunohen nga institucione të tëra, pas studimeve dhetestimeve serioze. Ja një shembull ilustrimi rreth kësaj:Për zgjedhjet e vitit 1995 në Francë, në të gjitha pllakatet kandidatii socialistëve Lionel Zhospen mbante këmishë me ngjyrë të theksuartë kaltër. Shkaku për këtë është nga hulumtimi që ka bërë ekipi iekspertëve, në të cilin më se 80 për qind të burrave u përgjegjën sepër ata ngjyra më e dashur e këmishës është e kaltërta, ndërsa mëse 60 për qind të grave u përgjegjën se u pëlqejnë meshkujt qëmbajnë këmisha të kaltërta.Moment esencial, i cili shpesh imponohet është uniteti i fushatësreklamuese. Materialet e reklamave të formuara në mënyrë unikale përtë gjithë kandidatët e sigurojnë efektin e rëndësishëm të “ndikimitvetëm ndaj zgjedhësve” dhe kontribuojnë për t’i dhënë rëndësi më të283

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALEmadhe fushatës. Praktika bashkëkohore bën përpunimin e zgjedhjesunike dhe të plotë të të gjitha llojeve të materialit reklamues. Atapërpunohen nga ekipi i ekspertëve në veprim të ndërsjellë me shtabinnacional paraelektoral. Komponentat e kësaj zgjedhje të plotë ose të tëashtuquajturit “set reklamues” u ndahet të gjitha shtabeve dhe kandidatëve.Në setin reklamues është vënë si pjesë bartësi magnetik, qëpërmbanë lloje të materialit reklamues, të formuar dhe të përgatitur përshtyp pasi në të janë futur tekste dhe fotografi konkrete të kandidatëve.Ky lloj i organizimit të reklamës jep një shkallë të madhe garancioni përkryerjen e strategjisë së vetme reklamuese në fushatë.Kur flasim për fushatën paraelektorale i kemi parasysh klipetreklamuese për televizion dhe radio, materialin e shtypur, (pllakatat,afishet, letrat drejtuar zgjedhësve, buletinet informative), etiketat, balonat,kapuçat e tjerë. Pasi klipet radio-televizive i përgatisin profesionalistëqë zakonisht vijnë të gatshëm në shtabet lokale (që edhe rekomandohet)më së tepërmi do të përqëndrohemi në materialin e shtypur.Qëllimi për çdo shtab paraelektoral të zonës si duket është që tëfitohen zgjedhjet në nivel lokal. Për shtabin paraelektoral nacional qëllimikryesor është të ndihmojë aktivitetin e qendrave rajonale që të fitojnë. Siplotësim të këtij qëllimi me përgjegjësi të shtabit kryesor mund të vijnëedhe këto nënqëllime: përfshirja e anëtarëve të rinjë në parti osepërcaktimi në zgjedhjen e bashkëmendimtarëve të pasigurtë dhe tëluhatshëm partiak. Pasi do të definohen qartë qëllimet parësore duhet tëvendosni se çfarë bartës reklamues do të përdorni.Mbani mend se afishet dhe letrat e drejtpërdrejta nëpërmjet postësnuk mund të ndryshojnë mendimin e zgjedhësve, por si plotësim, nëfunksion të përkrahjes dhe përforcimit të mesazheve të fushatës,materialet e shtypura mund:• Të prezentojnë (promovojnë) kandidatin e partisë;• Tu sqarojnë zgjedhësve se cilat janë pikëpamjet e partisë përpërmirësimin e mënyrës së jetës së tyre personale;• Të rrisin statusin e zgjedhësit, domethënë nga përkrahësi i idevetë bëhen trashëgimtarë të sigurtë ose votuesit e sigurtë të bëhenaktivistë, ndihmës të fushatës paraelektorale, të agjitojnë ose të bëhenanëtarë të partisë.• Të nxjerrë përgjegje nga recipienti, domethënë të shkaktonreagim reflektues te zgjedhësit me qëllim të zhvillimit të dialogut;• Të rrisë nivelin tonë të informimit për qëllimet e votuesve dhemiqëve të tyre;• Të nxisë motivimin e ithtarëve të partisë;• Të agjitojë nëpërmjet postës dhe drejtpërdrejtë te zgjedhësit;284

BASHKËPUNIMI ME MEDIUMET GJATË FUSHATËS PARAELEKTORALE• Të sugjerojë për gjetjen e anëtarëve të rinjë dhe të donatorëve;• T’i vë në pah mangësitë e kundërshtarit në luftën paraelektorale.Mënyra e vetme e sigurtë që të ndryshojë efikasiteti i materialit tështypur propagandues është që të krijohet lidhje dinamike reflektuese.Çdo afishe ose letër duhet të përmbajë një informatë, që do t’i jepmundësi recepientit që t’i përgjigjet asaj që e lexon, ta komentoj, të bëjëpyetje, të shpreh mendime, të jep propozime konstruktive. Kjo informatëështë numri i shkruar i linjës kujdestare telefonike, adresa e zyrës përinformata, karta postale me adresë kthyese e të tjera. Gjithashtu, numëroniedhe thirrjet telefonike dhe përgjegjet e zgjedhësve, që të mundetkjo informatë të shfrytëzohet për fushata dhe iniciativa të ardhshme.Varësisht nga territori i vendit për tu respektuar është edhe një osedy qendra zonale, të cilat do të kujdesen për shtypjen dhe dizajnimin etë gjitha materialeve paraelektorale, domethënë të centralizohet shtypjae materialit. Në këtë rast dizajni do të jetë në nivel më të lartë ndërsashtypja më e lirë si shërbim nga shtypshkronjat e shumta lokale. Kështupërpunimi do të përfshijë shtypjen katër ngjyrëshe me çmime të ulta.AfishetFjalimi elektoral i kandidatit lokal. Afishet me fjalimin e kandidatitpërgatiten në mënyrë standarde për të gjithë kandidatët. Mund të ketëformën e zarfit. Rekomandohet që ana e parë të përmbajë fotografinë ekandidatit (me veshje zyrtare), fazën kyçe të fushatës së tij, katër deripesë momente themelore të formuluara shkurtë nga platformaparaelektorale, nënshkrimin dhe emblemin e partisë. Fjalimi paraelektoralduhet të jetë shumë i shkurtë dhe me përmbajtje. Ana e brendshme eafisheve me fjalimin paraelektoral të kandidatit duhet t’i përmbajë thënietpërkrahëse të liderit të njohur të partisë ose të personalitetit tjetër autoritativpër kandidatin aktual, si dhe qëndrimet e përbashkëta politike. Nëseparaqiten edhe fotografi të tjera, ato duhet të jenë të llojllojshme, tatregojnë kandidatin në vende të ndryshme, me veshje të ndryshme dhe irrethuar nga njerëz të ndryshëm. Fotografitë duhet të jenë aktive – tëparaqesin njerëz të angazhuar me ndonjëfarë veprimtarie, dhe jo vetëmnjerëz që e shohin objektivin. Në afishe përfshihet adresa e shtabit tëkandidatit si dhe telefonat e kontaktit.Afishet nuk duhet të përmbajnë platformën e tërësishme tëkandidatit. Ato duhet të jenë të shkurta nga aspekti i prezantimit tëshemës së momenteve themelore të programit paraelektoral dhe t’ipërfshijnë problemet lokale.285

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALEBuletini informativShumë buletine informative janë të formatit A4 dhe zakonisht me njëfletë me anë të jashtme dhe të brendshme. Informacionet e ndryshmeduhet të vendosen me kujdes duke iu përmbajtur dispozitave të formimittë titullit dhe tekstit themelor. Me rëndësi është rregullimi i tekstevevëllimore të cilat gjithnjë duhet të jenë të ndryshme, që të mos e lënëlexuesin me përshtypje se çdo herë e lexon të njejtën gjë, edhepërkundër përsëritjeve të mesazheve themelore.PllakatetPllakatet e ngjitura nëpër dritare të zonës elektorale e rrisin imazhine partisë dhe e përkrahin bindjen e bashkëpunëtorëve të partisë përpunë të përbashkët. Pllakatet duhet tu ndahen anëtareve, ashtu që tëmund të ngjiten që në fillim të startit të fushatës. Në krye të pllakatitduhet të qëndrojë ngjitsja e dyfishtë. Kur ndonjë do të pajtohet tëvendosë ndonjë pllakat, jepni ngjitëse që ai ta ngjitë atë menjëherë.Efekt të madh vizual kanë pllakatet e ngjitura më lartë në tabela, nëpjesën e përparme të oborrit të shtëpive. Këto pllakate duhet të jenësugjestive me madhësi (A3,A2,A1) dhe me ngjyrë. Qendra paraelektoralelokale duhet ta siguron materialin. Qëllimi gjatë shpërndarjes dhengjitjes së pllakatet është që të gjenden vende më adekuate për ndikimvizual – në rrugët kryesore, në ndonjë supermaket lokal, në vitrinat e dyqaneveetj. Më vështirë është t’i gjeni vendet e para më adekuate përpllakate pas së cilave vijojnë derdhja e dëshirave nga ana ebashkëpunëtorëve të tjerë. Përfshini edhe disa tabela me informacionedhe numra të linjave kujdestare telefonike, të cilat do t’i vendosni nëvende të dukshme.Probleme gjatë shfrytëzimit tëmediumeve audiovizueleKëto kryesisht janë dy:- Efekti i ngadalshëm i komunikatës, të transmentuar nëpërmjetmediumeve audiovizuele, shpesh hynë në kundërshtim me periudhën eshkurtë të fushatës zgjedhore;286

BASHKËPUNIMI ME MEDIUMET GJATË FUSHATËS PARAELEKTORALE- Vështirësitë e kontrollit të informimit audiovizuel për shkak tërëndësisë së jashtëzakonshme të komunikimit joverbal, që mund tëndryshojë kuptimin dhe kapjen e tij pavarësisht nga dëshira jonë.Këshilltarët e komunikimeve e dijnë se mjetet audiovizuele nuk janëaq efikase, sepse ato nuk japin mundësi për komunikim reflektues meauditoriumin dhe për të përmirësuar cilësinë e komunikimit nëpërmjetdialogut. Kjo shpjegon pse efekti i drejtpërdrejtë i tyre është kaq ingadalshëm.Disa autorë e lidhin këtë efekt të ngadalësuar me “efektin editarit” te mediumet, domethënë arrihet thellimi i të depërtuarit, por kjondodh në llogari të ngadalësimit të efektit. Shpejtimi i komunikimit medialdhe shumëfishimi i mjeteve të komunikimit shpie drejt vazhdimit të“rrugës” së komunikimit. Në këtë mënyrë efekti i ditarit nuk i ndryshonvetëm mendimet dhe disponimet, por i përmirëson edhe njohuritë.Përveç kësaj shikuesit televiziv nuk mund t’i largohen komunikimit sepseata i ndjekin si ekranin televiziv ashtu edhe gazetat dhe radion.Ky ngadalësim i efektit të komunikimit tregon pse është kaq vështirëtë ndryshojë figura e politikanit gjatë fushatës – nevojitet një periudhë egjatë kohore ndërmjet momentit të realizimit të ndryshimeve të imazhitdhe momentit të arritjes së besimit në këtë imazh të ndryshuar. Prandaj,gjatë shfrytëzimit të mjeteve audiovizuele më mirë është të bazohemi nëkarakteristikat e njohura dhe të pranueshme të kandidatit, edhe kur atoasociojnë në mënyrë negative sepse më lirë është të ndryshojmëimazhin tani më të njohur me një asocim më të butë, se sa tëndryshojmë me karakteristika të reja.Ky mekanizëm e shpjegon edhe vështirësinë e ndikimit tëdrejtpërdrejtë ndaj procesit të komunikimit për mjetet audiovizuele: efektii ditarit nuk kontrollohet në mënyrë empirike. Prandaj, mediumet shpeshi ndryshojnë prioritetet e debatit me qëllim kandidatët mos të munden tukundërshtojnë.Debatet dhe lajmet televizive janë emisione themelore, që ishfrytëzon marketingu politik. Shfrytëzohen edhe emisione televizive,spote politike dhe të tjera, të cilat efektivisht mund t’i ndihmojnëkomunikimit të kandidatit.Kandidatët duhet t’i grumbullojnë tipat e ndryshëm të pranishmërisë,kështu që në mënyrë efektive ta zhvillojnë fushatën e vet. Paraqitja nëemisione të kategorive të ndryshme kontribuon për rritjen e efektit tëditarit.Debate televiziveNë teorinë e marketingut politik debati televiziv është pika kulmore efushatës paraelektorale. Ndonjëherë ai mund të shndërrohet në287

Kapitulli 4. FUSHATAT PARAELEKTORALEmoment, në të cilin rrezikohet fati i tërë fushatës dhe në këtë aspektgjatë debatit politik kandidati mundet me një paraqitje në ekraninteleviziv të fitojë ose të humb. Kjo kërkon përgatitje të kujdeshme meç’rast mund t’i veçojmë këto elemente:a) Barabarësi në paraqitjen e gjallëParaqitja në televizion varet nga ajo se a e ka rregulluar ligji ose përatë duhet të paguhet posaçërisht. Vendet e ndryshme këtë çështje ekanë rregulluar në mënyrë të ndryshme. Barazia shprehet edhe nërregullimin e çështjes së kohës së barabartë, të cilën e kanë politikanëtnë një debat.c) Të vëzhguarit e kushteve për realizimin e debatitGrumbullimi i faktorëve teknik të realizimit – kuadri, montazhi, zërimi– për kandidatin ka ndikim në komunikim në aspektin pozitiv dhenegativ. Për shembull, një kamerë e vënë pak më largë se fytyra, mundtë shkaktojë bindjen se politikani është më i lartë se bashkëbiseduesi itij, por mund të tregojë edhe se politikani ka vetëm dy gisht ballë. Një zëpozitiv i ëmbël ndikon pozitivisht, por rritja e dobët e ashpërsisë së tijmund të sygjerojë për mungesë të burrërisë etj. Nga kjo rrjedh sekandidati domosdo duhet të punojë me profesionistë në fushënkonkrete.Këta profesionistë kryesisht përzihen si në rjedhën e përgatitjes sëemisionit (takohen me kolegët e tyre, të cilët punojnë drejtpërsëdrejti përkandidatët e tjerë, ashtu edhe me njeriun, i cili është përgjegjës përrealizimin e debatit; i përcaktojnë të gjitha kushtet teknike për debat; epërqëndrojnë kohëzgjatjen e përbashkët dhe modalitetin e kapjes sëzërit, dekorimin e tjerë), ashtu edhe gjatë emisionit.Gjatë përcaktimit të rregullave për marrje të fjalës ekzistojnë disamomente të rëndësishme: e drejta e ndërprerjes dhe ndërhyrjes sëgazetarit. Më pak rrezik, kur pjesëmarrësit në debat përgjigjen sipasradhës në pyetjet e gazetarëve, por procedura e këtillë është më pakatraktive.Dekori është i rëndësishëm sepse ndikon se si shikuesit e shohinkandidatin. Do të thotë se duhet të jetë tërësisht neutral në lidhje mepolitikanin si simbolikisht ashtu edhe për nga pozicioni (tavolina e madhei zvogëlon kandidatët, ndërsa tavolinat e vogla i nxjerrin në plan të parëfytyrat dhe trupin).Çështja, se në çfarë kuadro të paraqitet debati, është me rëndësinga aspekti i komunikimit joverbal. Për shembull, nëse kandidatët janëme figura të ndryshme, kuadrot e gjëra janë të pavolitshme për shkak tëkrahasimeve të pashmangshme midis dy figurave. Përveç kësaj288

BASHKËPUNIMI ME MEDIUMET GJATË FUSHATËS PARAELEKTORALEspecifikat fizike të politikanëve mund të paraqiten mjaft negativisht osepozitivisht nëpërmjet kuadrit.Montazhi paraqet edhe një mundësi për modifikim.Për shembull, plani i këputur i gjesteve të kandidatit gjersa kundërshtarii tij është duke zhvilluar ndonjë ide, ndikon shumë negativisht dhezakonisht nuk është i lejueshëm. Në montazhë zakonisht kemi cenzurëshumë të lartë.Kontrolli gjatë emisionit është shumë i kufizuar, me ç’rast zakonishtshprehet në respektimin e kushteve të nënvizuara më herët.Lajme televiziveKonsiderohet se kandidatët shumë vështirë mund ta kontrollojnëparaqitjen e tyre në lajme. Në fakt, ata nuk përjashtohen nga mundësiae ndikimit. Ky ndikim realizohet në dy drejtime.Ndikimi në format e pjesëmarrjes.Kuptohet, paraqitja e kandidatit në emisione gazetareske nuk varetprej tij. Kjo varet nga gazetarët, të cilët përpiqen të jenë neutral, që tëruajnë besimin e shikuesve. Ky neutralitet kërkon nga gazetarët që t’iprezantojnë të gjitha ngjarjet, të cilat kanë njëfarë rëndësie minimale,edhe ato ngjarje të cilat janë krijuar nga vetë ekipi i kandidatit. Përveçkësaj, mënyra e teknikës së përfshirjes në lajme gjithashtu duket seështë jashtë çdo kontrolli, por në fakt ekipi i politikanit mund të ndikojëedhe te mizanskena e intervistave të befasueshme.Ndikimi te përmbajtjaMundësitë e kandidatëve të ndikojnë te përmbajtja e asaj qëparaqitet në lajme, mbeten shumë të vogla, posaçërisht në lidhje mepërgatitjen dhe komentimin, që bëhen pa praninë e politikanëve. Shumëshpesh kandidatët përjetojnë befasi, sepse si duket ajo që ështëesenciale për ta aspak nuk është transmentuar në emisionetgazetareske. Prandaj, politikanët bashkëkohor duhet shumë mirë tëdijnë se për çka do të shfrytëzohen deklaratat e tyre dhe t’i përshtasingjatësitë e mendimeve të tyre me kohëzgjatjen e një lajmi në emisionetgazetareske.289

LITERATURALITERATURA E SHFRYTËZUARAngel, A., Osnovi na menid`mÍentot, Sofi®, 2000.Bart, R., VÍobra`enieto na znaka. Sofij®, 1991.Bongran, M. , Politi~eski®t Marketing, Sofi®, 1991.BurdiŸo, P., VÍvedenie v refleksivnata antropologi®, Sofi®,1993.Burud`ieva, T., Politi~eskata reklama v Blgari®, sp. Politi~eskiizsledvani®, br.2, 1994.Vernaskoni, V., Valencano, D., Vlastta na komunikaci®ta, Sofi®,1995.Vilarov, B., Komunikacionni shemi v politi~eski® marketing, sp.VrÍzki s obÈestvenostta, br.1, 1997.VÍl~ev, R., Prakti~eski sistemi za re{avane na konflikti.Izdanie na Fondaci® “Vodene na pregovori i re{avane nakonflikti”, Sofi®, 1994.VÍl~ev, R., SvetÍt na konflikta. Pomagalo za trenÃori napsihologopedagogi~eski treningi, Sofi®, 1995.Gen~ev, N., Socialno psihologi~eski tipove v bÍlgarskata istori®,Sofi®, 1978.Dal, R., SÍvremenni®t politi~eski analiz, Sofi®, 1996.De Bono, E., [est misleÈi {apki, Sofi®, 2000.D`efkins, F., VÍvedenie v marketinga, reklamata i pablikrileŸ{Íns, Varna, 1993.DoŸ~, M., CentÍr za re{avane na konflikti v u~iliÈe, sp.Otvoreno obrazovanie, br. 3, 1993.Izbori ‘91. Ideologi~eski aspekti. Sofi®, 1994.Istori® na vrÍzkite s obÈtestvenostta, sp. VrÍzki sobÈtestvenostta, br. 1, 1995.@enite mogat da uspe®t, Sofi®, 1998.Kanev D., Ot Godesberg do Berlin, Programi i programni diskusii vgermanskata socialdemokraci®, Sofi®, 1997.Kanev D., Socialdemokraci®ta: “Klasi~eski®t model” , Sofi®, 1998.290

LITERATURAKanev D., Novata socialdemokraci®, Sofi®, 1999.Kapferer, @. Sluhovete. NaŸstaroto sredstvo za informaci® vsveta. Sofi®, 1992.Kaftand`iev, Hr. Vizualnata komunikaci®, Sofi®, 1996.Kirilov, Sv., EzikÍt na lozungite, sp. BÍlgarski `urnalist, br. 1,1990.Kir{ner, I., ManipuliraŸte, no pravilno, Sofi®, 1995.KrÍsteva, A., Elit i politi~eski ezik, sp. Sociologi~eski pregled,br. 1, 1993.KrÍsteva, A., Identi~nosti, diskurs, Vlast, Sofi®, 1999.Kun~ik, M., Cipfel, A., VÍvedenie v naukata za publicistika ikomunikacii, Sofi®, 1997.Ku{ovska, L., Predizvikatelstvoto na politi~eski® marketing, sp.Sociologi~eski problemi, br. 1, 1993.Ku{ovska, L., L. StoŸkov, Politi~eski®t imid` i socialniterealnosti..., sp. Politi~eski izsledvani®, br. 2, 1994.LÃobon, G., Politi~eska psihologi®, Sofi®, 1993.LÃoduk, R., Menid`mÍnt na reklamata, Sofi®, 1992.MakluÍn, M i E. Zakonite na mediite , Sofi®, 1995.Malamin, CV., Izkustvoto na politi~eskata reklama, sp. BÍlgarski`urnalist, br. 4, 1993.Malecke, G., Psihologi® na masovata komunikaci®, Sofi®, 1994.Marinov, M., Konsultirane na vrÍstnici i namesa pri kriza.Izdanie na Sdru`enie “Kak si pri®telÓ?” Sofi®, 1997.Marinov, M., MozÍ~nata ataka. Izdanie na Sdru`enie “Kak sipri®telÓ?” Sofi®, 1997.Marinov, R. Podhodi v pablik rileŸ{Íns pri izgra`dane nareputaci®ta, sp. VrÍzki s obÈestvenostta, br. 1, 1995.Marinova, E., Marketing - produkt, reklama Sofi®, 1992.Mestni izbori ‘99. Metodi~esko rÍkovodstvo, Sofi®, 1999.Milkov, H., Mo®t vrag e tvoŸ vrag, sp. Politi~eski izsledvan®, br.3,1995.Mickevi~, E., FaŸÍrstoun, ^., Televizi® i izbori, Sofi®, 1999.291

LITERATURANovite levi i bÍdeÈeto na BÍlgari®, Sofi®, 1999.Ostin, D`., Kak s dumi se vÍr{at neÈata, Sofi®, 1996.Par~ev, I., BÍlgarski®t izbiratel, sp. Politi~eski izsledvan®, br.1, 1995.Penev, V., ObÈestvenoto mnenie kato faktor na politi~eski®`ivot u nas, Sofi®, 1990.Petrova, A., Imid`Ít v reklamnata praktika, sp. VrÍzki sobÈestvenostta, br. 1, 1995.PiŸz, A., GarnÍr, A., EzikÍt na t®loto - skriti®t smisÍl na dumite,Sofi®, 2000.Psihotehnika na ube`davaÈoto vÍzdeŸstvie, Sofi®, 1992.RaŸkov, Z., Izbori i masovi komunikacii, sp. BÍlgarski `urnalist,br. 11-12, 1990.Rañkov, Z., Publi~nite komunikacii, Sofi®, 2000.Raleva, N., Kaneva, L., Politi~eski marketing: VÍvedenie vproblematikata, sp. Politi~eski izsledvani®, br. 2, 1993.Raleva, N., Kaneva, L., Йordanova, M., Izborite. Formuli za uspeha,Sofi®, 1991.RiŸs, A., Traut, D., Neizmennite 22 zakona na marketinga, Sofi®,2000.Ristou, M., Izborna borba za prom®na. V: Mestni izbori 99, Sofi®,1999.Segela, @., Holivud pere naŸ-dobre. Azbuka na reklamata v biznesai politikata, Sofi®, bez godinaSocialdemokrati~eski programi, Sofi®, 1994.Socialnata stratifikaci® v BÍlgari®, Sofi®, 2000.Todorov A., Elektoralnata mobilnost: bÍlgarski®t variant, sp.Politi~eski izsledvani®, br. 1, 1995.Fast, D`., EzikÍt na t®loto, Sofi®, 1993.Ferel, P., Marketing - koncepcii i strategii, Sofi®, 1994.Hess, H., Prakti~eska® rabota v Social-demokrati~eskoŸ partii.Spravo~nik. Var{ava 1995.Hopkins, K., RiŸvs, R., Nau~nata reklama. RealizmÍt v reklamata, S.1994.292

LITERATURA[arankova, @., Elektronnite medii po vreme na predizbornakampani®, Sofi®, sp. Demokrati~eski pregled, br. 9, 1994.Breton, P. La parole manipulee, Paris, 1997.Discourse and Political Change in Europe, - Discourse and Society, 1994,no.1.Dunn, W., Public Policy Analysis, Englewood Cliffs, 1994.Graber, D.A. Mass Media and American Politics. Washington, D.C. CongressionalQuaterly, 1980.Halberstadt, G. Das freie Wort, Bonn 1974.Hansen, Cottle, Negrine and Newbold, Mass Communication ResearchMethods, MacMillan Press Ltd., 1998.Hart, R. Campaign Talk. Why Elections Are Good for Us. Princeton 2000.Himmelweit, H., Humphreys, R., Jaeger, M. How Voters Decide, MiltonKeynes 1985.Johnson, J., Joslyn, R. Political Science Research Methods, Washington,1991.Kühn, H. Die Kunst der politischen Rede, Düsseldorf 1985Mit Argumenten überzeugen. Wege zu grösserem Erfolg in Diskussionenund Verhandlungen. Bonn 1995.Müller, A. Von der Parteiendemokratie zur Mediendemokratie. Opladen1999Mursewieck, A., Regieren und Politikberatung, Opladen 1994Prittwitz, V. Politikanalyse, Opladen 1994Schlichte, K., Einführung in die Arbeitstechniken der Politikwissenschaf,Opladen 1999Schulte, C., Erfolg ist kein Zufall, Bonn 1994Teams und Typen, Wege zur besserer Zussamenarbeit in Gruppen, 1996,BonnVom Zeitbesitzer zum Zeitnutzer, 1997, Bonn,Wilson, J. Politically Speaking. The Pragmatic Analysis of Political Language,Oxford 1990.Wolton, D., Penser la communication politique, Flammarion, 1997.293

Nëse politikani bashkohor dëshiron të luaj rrol aktiv dhe të rëndësishëm, i nevoitennjohuri dhe aftësi specifike edhe përnga përmbajtja edhe për nga forma.Ky botim është një doracak praktik për përmirësimin e aftësisë për tu marrë mepolitik. Qëllimi i autorëve është se si t’u përgjigjen këtyre pyetjeve:▪▪▪▪▪▪▪▪▪▪▪▪▪Si të organizohet më mirë koha në politik?Si të organozohet puna ekipore në politik?Si në mënyrë efektive pa stres të mbahen këshillimet dhe mbledhjet?Si të udhëheqim bashkëpunëtorët ashtu që puna të jetë efektive dhe tëjapë rezultate.Si të zgjidhen konflikete e krijuara?Si të arrihet zgjidhja më e mirë gjatë bisedimeve?Çfarë informate politike është e nevojshme dhe si ta gjejmë , tavlerësojmë dhe ta shfrytëzojmë atë?Si arrihet të krijojmë pozicion politik solid?Si ky pozicion mbrohet dhe prezentohet në mënyrë solide parapolitikanëve të jterë dhe para publikut të gjerë?Si të shfrytëzohen me sukses mjetet e komunikimit verbal dhe joverbalnë politik?Si mund të përforcohet ndikimi i fjalimit politik?Cilat janë rregullat e punës së sukseshsme me mediumet?Si të organizohen fushata të suksesshme paraelektorale?Ekipi i autorëve:Antonij Todorov, Dobrin Kanev,Ilija Angelova, Ivan Radev, Ivelin Nikolov,Liljana Kaneva, Magdalena Dikova,Tatjana Buruxhieva, Julian Georgiev