Mesta stradanja i antifašističke borbe u ... - Starosajmiste.info

5. Zatvor GestapoaTrg Nikole PašićaU zgradi nekadašnjeg Okružnog suda (za Beogradski okrug) nadanašnjem Trgu Nikole Pašića (tada: Ulica kralja Aleksandra 5),nalazio se zatvor Gestapoa. Zapravo, podrumske prostorije nekadašnjegsudskog zatvora iskorišćene su za novoformirani zatvorGestapoa. Zgrada je teško stradala u savezničkom bombardovanjuu proleće 1944. Stoga je uklonjena nakon Drugog svetskog rata, dabi se napravio prostor za Trg Marksa i Engelsa (od 1997, Trg NikolePašića).U unutrašnjem dvorištu te zgrade vršena su pojedinačna streljanjaprvih zatočenika Gestapoa, tokom leta 1941, neposredno preformiranja logora Banjica (9. jul 1941). Među pogubljenima su bili ipetorica komunista obešenih na Terazijama 17. avgusta 1941. godine.Prvi zatočenici zatvora Gestapoa bili su komunisti, među kojima jebilo i onih koji su lišeni slobode još pre 22. juna 1941, nakon čega suotpočela prva masovna hapšenja komunista. Možda najpoznatijikomunistički zatočenik tog zatvora bio je Mustafa Golubić(1891–1941), jugoslovenski revolucionar i sovjetski obaveštajac,koji se 1940. tajno obreo u Beogradu, nakon gotovo dve deceniježivota u emigraciji. Uhapšen je 7. juna 1941, u kući porodice Višnjevacu Ulici Milana Rakića (tada, Mirijevski put). Manje je poznatoda je u tom zatvoru početkom 1942. bio zatočen i mučen narodniheroj Stjepan (Stevan) Filipović. I pored svih metoda mučenjaprimenjenih nad Filipovićem, njegovi mučitelji ostali su uskraćeniza saznanja koja su priželjkivali.Pored komunista, koji će sporadično biti mučeni i isleđivani u tomzatvoru tokom celog rata, kroz zatvor Gestapoa prošao je i određenibroj probritanski orijentisanih osoba, pristalica predratnihgrađanskih partija, kao i pripadnika ravnogorskog četničkogpokreta, ali i izvestan broj stranaca. Pored Mustafe Golubića, međuistorijskim ličnostima koje su bile zatočene u tom zatvoru trebapomenuti i dvojicu beogradskih Jevreja: slikara i izdavača PavlaBihalia (1892–1941), pokretača levičarskog izdavačkog preduzećaNolit i Gecu Kona (1873–1941), vlasnika knjižare u Ulici knezaMihajla 12 i najznačajnijeg izdavača u Kraljevini Jugoslaviji.Milan Petrović, ekonomista iz Beograda, koji je jedno vremeboravio u zatvoreničkoj ćeliji sa Konom, pominje njegove poslednjereči, pre nego što su se rastali: „E, moj sinko, ti ćeš možda da se64