fillor, 51.2 % janë meshkuj <strong>dhe</strong> 48.8 % janë femra. Numri i personeli mësimdhënës për vitinakademik 2011/2012 në arsimin parashkollor është 780, ku 477 ose 61% janë edukator, 65 apo8.3% janë personel administrativ <strong>dhe</strong> 238 apo 30.5% janë personel mbështetës. 18 Niveli ipërfshirjes së fëmijëve nga komunitetet në institucionet e arsimit parashkollor vazhdon të jetë iulët. Gjatë vitit 2008/2009 vetëm 319 nga 5,091 fëmijë kanë qenë të regjistruar në arsiminparashkollor nga komunitetet minoritare.Duke pasur parasysh statistikat e vijueshmërisë në arsimin parashkollor, Kosova ka një nivel tëulët të përfshirjes në arsimin parashkollor (në mesin e grupmoshave 3-5 vjeç), është vlerësuar tëjetë më pak se 10%, <strong>dhe</strong> rreth 70% mbulueshmëri për arsimin para fillor (mosha 5-6 vjeç), diçkaqë mund të ketë ndikim shumë të madh në zhvillimin <strong>dhe</strong> arritjet në mësim përgjatë tërëedukimit. Bazuar në raportin e UNICEF-it 2010 19 Kosova ka regjistrimin më të ulët nëparashkollor në Evropën Qendrore <strong>dhe</strong> Jug-Lindore. Shumica e kopshteve <strong>dhe</strong> çer<strong>dhe</strong>ve si <strong>dhe</strong>klasave para fillore gjenden në qendrat urbane, duke lënë shumicën e fëmijëve nga zonat ruraletë pa përgatitur për arsimin fillor. Iniciativat e fundit të politikave për rritjen e qasjes në arsiminparashkollor nuk janë mbështetur me burime të nevojshme. 20 Një numër shumë i vogël ifëmijëve me nevoja të veçanta janë të përfshirë në arsimin parashkollor: janë identifikuar vetëmrreth 0.27% të fëmijëve me nevoja të veçanta që pranojnë mbështetje për nevojat e tyre. Nevojitetnjë program i përgatitur mirë për ofrimin e shërbimeve për kategoritë e ndryshme, sikursefëmijët me nevoja të veçanta, vajzat, fëmijët të cilët vijnë nga familjet e varfra <strong>dhe</strong> nga zonatrurale, nga komuniteti RAE, fëmijët e rrugës, etj. Decentralizimi i arsimit me nevoja të veçantashihet si një sfidë <strong>dhe</strong> prioritet për të ardhmen. Duhet gjithashtu t’i kushtohet vëmendje eveçantë prodhimit të <strong>material</strong>eve për mësimdhënie <strong>dhe</strong> mësimnxënie në gjuhë të ndryshme <strong>dhe</strong>të investohet më shumë në trajnimin e mësimdhënësve nga komuniteti. 21Vetëm 23 (61%) komuna kanë së paku një institucion parashkollor për 5,282 fëmijë. SipasMASHT-it në total janë trajnuar 200 edukatorë. Fondet e alokuara për regjistrimin e fëmijëve nëparashkollor në komuna janë të kufizuara. Përderisa regjistrimi bruto në arsimin parashkollor<strong>dhe</strong> shkollimin e mesëm të ulët është mbi 100%, regjistrimi bruto për para-fillor 60% <strong>dhe</strong> nëarsimin e mesëm të lartë 82%. Mundësitë për regjistrimin në arsimin parashkollor janë rritur mekrijimin e klasave para fillore në shkollat e reja të ndërtuara. Aktualisht janë katër qendra tëbazuara në komunitet në Mitrovicë për zhvillimin e hershëm të fëmijës. 22 Përderisa ekziston njënumër i madh i institucioneve të ndryshme parashkollore private të cilat nuk janë të regjistruara<strong>dhe</strong> të monitoruara.Cilësia e kujdesit <strong>dhe</strong> arsimit në zhvillimin e hershëm të fëmijës është e kufizuar me një numërtë ulët të mësimdhënësve të kualifikuar. Shumica e mësimdhënësve kanë kualifikimeakademike mjekësore pa trajnime ose edukim për zhvillimin e hershëm të fëmijës. 23 Fakulteti iEdukimit është një nga institucionet kryesore i cili prodhon edukator me kualifikime të18 Statistikat e Arsimit, MASHT 2011/201219 Të bashkuar për fëmijëri më të mirë, UNICEF, gusht 201120 Arsimi në emergjenca <strong>dhe</strong> tranzicionin pas krizave, UNICEF, Kosovë, 201121 AIDE MEMOIRE, Rishikimi i Përbashkët Vjetor i Sektorit të Arsimit, prill 201222 Raport vlerësues për fëmijët. Raport i Progresit 2011 (Volumi II) për implementimin e StrategjisëKombëtare <strong>dhe</strong> Planit të Veprimit për të Drejtat e Fëmijëve në Republikën e Kosovës, 2009-2013, Zyra përQeverisje të Mirë/Zyra e Kryeministrit, 201223 Plani Strategjik Gjithëpërfshirës i Arsimit 2011-2016, f. 30
përshtatshme për arsimin parashkollor. Megjithatë Raporti i Progresit i Komisionit Evropian2011 24 thekson që shumë programe të ndryshme në këtë fakultet nuk kanë përmbushurstandardet e akreditimit të Agjencisë Kombëtare të Akreditimit. Duke pasur parasysh rëndësinëe zhvillimit në fëmijërinë e hershme, duhet të bëhet një planifikim i nevojshëm afatgjatë përrritjen e numrit të edukatorëve parashkollor në të ardhmen i kombinuar së bashku me nevojatpër trajnime.Në përgjithësi, rritja e qasjes në arsimin parashkollor mbetet sfida kryesore në sektorin earsimit. Niveli parashkollor nuk ka mbështetje kur bëhet fjalë për ofrimin e arsimit parashkollorpër grup moshat specifike. Vëmendje e veçantë duhet t’i kushtohet rritjes së përfshirjes nëarsimin parashkollor deri së paku 35% e grupeve përkatëse deri në vitin 2015 (sipas PSAK).Mirëmbajtja e objekteve ekzistuese parashkollore është shumë e dobët. Ka filluar licencimi iinstitucioneve të arsimit parashkollor në shtator të vitit 2011 <strong>dhe</strong> sipas MASHT-it do të vazhdojme intensitet e<strong>dhe</strong> më të shtuar gjatë këtij viti akademik. Megjithatë, këtij aktiviteti duhet t’ijepet prioritet <strong>dhe</strong> t’i kushtohet vëmendja e duhur përmes përkrahjes së iniciativave tëndryshme publiko-private në nivelin lokal, sikurse e<strong>dhe</strong> alternativave të bazuara në komunitetpër arsimin parashkollor. 25Objektiva kryesore strategjike sipas PSAK- Objektiva e përgjithshme e edukimit parashkollor është që deri në vitin 2016 të sigurohetqasje gjithëpërfshirëse <strong>dhe</strong> e barabartë për të gjithë fëmijët në edukim cilësor <strong>dhe</strong> jodiskriminues deri në moshën 6 vjeçare nëpërmjet rritjes së kapacitetit të infrastrukturësfizike, fushatave për ngritjen e vetëdijes, avancimin e kurrikulave <strong>dhe</strong> <strong>material</strong>evemësimore <strong>dhe</strong> përmes programeve për zhvillimin profesional të edukatoreve <strong>dhe</strong> tëpersonelit administrativ.Përparësitë- Korniza e politikave për arsimin parashkollor <strong>dhe</strong> para-fillor- Korniza ligjore e miratuar- Përkushtimi në rritje i Qeverisë së Kosovës- Vullneti i komunitetit të donatorëve për mbështetjen e këtij nën-sektori- Rritja e vëmendjes për rëndësinë e zhvillimit të hershëm të fëmijës-Sfidat kryesore- Nivel shumë i ulët i përfshirjes së fëmijëve në arsimin parashkollor- Nivel shumë i ulët i qasjes <strong>dhe</strong> përfshirjes së fëmijëve me nevoja të veçanta arsimore- Buxheti i ulët për arsimin parashkollor- Mungesa e stafit të kualifikuar të cilët punojnë me grup moshat e fëmijëve 0-3- Mungesa e kurrikulit për grup moshat 0-3- Institucionet private të arsimit parashkollor nuk janë të licencuara <strong>dhe</strong> nuk monitorohen- Institucionet parashkollore nuk janë të fokusuara në aspektin zhvillimor por më tepër nëaspektin akademik- Nuk ka instrumente kombëtare për përcaktimin e cilësisë <strong>dhe</strong> gatishmërinë e fëmijës përshkollë24 Raporti i Progresit i Komisionit Evropian, 2011, f. 3825 AIDE MEMOIRE, Rishikimi i Përbashkët Vjetor i Sektorit të Arsimit, prill 2012