13.07.2015 Views

Kitabı yüklə - Kitabxana

Kitabı yüklə - Kitabxana

Kitabı yüklə - Kitabxana

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

2012 FikrətSadıq“Halbuki”23.04.2012


Фикрят СадыгФİКРЯТ САДЫГH a l b u k iwww.kitabxana.netMilli Virtual <strong>Kitabxana</strong>nın təqdimatındaTanınmış istedadlı şairin oxunaqlı şeirlər bədii nəsr nümunələri və digəraktual publisitik əsərlərindən ibarət kitabı…YYSQ - Milli Virtual <strong>Kitabxana</strong>nıne-nəşri N 17 (2012)Virtual Redaktoru və e-nəşrə hazırlayanı:Aydın Xan (Əbilov) - yazar-kulturoloqYYSQ - Milli Virtual <strong>Kitabxana</strong>Bakı - 2012-www.kitabxana.net 2


ЩалбукиБу китаб шаир Фикрят Садыьын анадан олмасынын80 иллийи мцнасибятиля топланыбРедактору: Орхан ФикрятоьлуФИКРЯТ САДЫГ. «Щалбуки». Бакы, «Нярэиз» няшриййаты, 2010,– 392 сящ.Дювлят мцкафаты лауреаты, шаир Фикрят Садыьын бу китабына сониллярдя йазылмыш бцтцн шеирляри, миниатцр шеирляр, кичик поемалар дахиледилмишдир. Китабда щямчинин, яввялляр няшр олунмуш китаблардансечилмиш нцмуняляр, няср йазылары: щекайяляр, онун йаздыьы вя онунщаггында йазылмыш мягаляляр дя вар.742000000С 602 2010© «Нярэиз», 20100793


Фикрят СадыгЮН СЮЗЯслиндя Фикрят Садыьын юзц мяним цчцн юн сюзцдцр. Мяншаир олдуьуну билмядийим дюврдян Фикрят Садыьа ата демишям. Вясонра о, шаир чыхыб. Мясяля дя еля бундадыр. Мяним Юн сюзцм –атамдыр вя бу ата яввялъя шаир иди.Фикрят Садыг щаггында консептуал йазы йазмаг истясям дя,щисслярим гоймур.Севэи, ещтирам, щюрмят вя эенетик баьлылыг гуру публисистиканыцстяляйир.Чалышаъаьам дцз олум. Фикрят Садыг шаир яхлагындадыр. Ощеч вахт адам вя базар малы сатмайыб. Реаллыьы олдуьу кими эюрцб.Эюрдцйцнц йазыб.Беля йашамаьы Аллащ щядиййяси сайыб. О, ясл гафийя сындыранларданды.Йягин еля ондандыр ки, щямишя гафийяляри дилинин уъундадыр.Шеир техникасыны, шеир теорийасыны билян надирлярдяндир. Мювзусувар – Вятяндашдыр. Сосиал мювзуларда йаздыьы шеирляриндя беля ироник,Сабир мяктябиндян эялян мцдриклярдяндир.Фикрят Садыг фикримъя аз шеир йазыб. Даща чох шеири чюлдяничиня дашыйыб. Бу эцн шеирдя чылпаглыг дябдир. Фикрят Садыг бу бахымданщяйалыдыр, гапалыдыр. Даща чох тарих цстя кюклянмиш яхлагдадыр.Она эюря ону эюрмякдян ютрц бир аз узагдан вя узаьа бахмалысан.Фикримъя о, шеиринин мцкафатыны алыб. Нявяляри онун ян бюйцкмцкафатыдыр. Аллащ да ону севир. Мян буну бир дяфя эюзцмля эюрмцшям.Бир инсаны ки, Аллащ севди, щеч бир бяндя кичилдя билмяз. Бу йахындадедим ки: «Ата, мян Авропайа эедирям. Эял, сяни юзцмляапарым». Фикря эетди. Алты-йедди эцн сонра мяня деди: – Эетмя, башасал!Баша дцшмяйяни баша салмаг мяним эюрявимдир. Баша дцшмяйянисевмяк ися онун. Шаир цчцн бундан аьыр иш олмаз. Бу да юнсюз!Аллащдан сонра. Икинъи абзас: Фикрят Садыг!Орхан Фикрятоьлуwww.kitabxana.net 4


5Щалбуки


Фикрят СадыгШЕИРЛЯРwww.kitabxana.net 6


7Щалбуки


Фикрят СадыгЩИМН ОХУНАНДАОн адамын, йцз адамынАйаг цстя, фараьат дуруб,Йан-йана,чийин-чийиня,ял-яля,охудуьу марш,илдырым чыхмасына,эюй эурултусуна бянзяйир, гардаш!Аллащ, Аллащ,эюр, сюздя ня гцдрят вармыш!Бирлийин сяси эюйя чатармыш.Титрядярмиш даьы-дашы,Кцкрядярмиш дянизляри,Сарсыдармыш Эюйц-Йери,Тутармыш дцзц-дцнйаны.Эцнцмцздя, эцзаранымыздаБяс, о бирлик щаны?Нечин, ахы, адамларЙалныз щимн охунандаЧийин-чийиня дураъаг?Башга вахтда щамы тякдир,Щяр кяс юз билдийиниохуйур анъаг.2005МЯНИМ БАЙРАЬЫМ(дярслик цчцн)www.kitabxana.net 8Уъалан байраьымдаЯввял дя улдуз варды,Амма, тяк-тянща иди,Ай цчцн дарыхарды.Индики байраьымдаУлдуз да вар, Ай да вар.Сямави мящяббятинАды – Ай-улдуз олар.


Ай – улдуза йарашыр,Улдуз – Айа йарашыр.Ай-улдузлу байраьым,Бу дцнйайа йарашыр.ЩалбукиСентйабр, 2005БАМБАШГАБу адда ики шерим вар,Бу бамбашга, бамбашгады.Бу шеря башгадан башга,Башга бир ад йарашмады.Эюрдцм, Гырат учуб эялиб,Гачаг Нябинин вахтына.Эюрдцм, Бозат учуб эялиб,Гоч Короьлунун вахтына.Гырат да бахыб, мат галыб,Боз ат да бахыб, мат галыб.Гырат тцфянэ эюрмямишди,Бозат шешпяр,Беля-беля ишляр!Баха-баха галды атлар,Танымадылар йийялярини.Щяр шей башга, щяр шей йени.Бир кимсянин ялиндянСу алыб ичмядиляр.Кишмиш алыб йемядиляр.Эюзляринин уъу иля дяБахмадылар арпа-самана.Сонрадан сонрайаБилдиляр ки, дцшцблярТамам башга замана.Щяр эцлцн юз мягамы,Щяр сясин юз муьамы,Щяр иэидин юз аты,Щяр атын юз иэиди вар.9


Фикрят Садыг(Бу да бир дивар, бу да бир дивар.Еляйяр ики дивар.Ня гядяр шиширтсялярИки дюнцб дюрд олмаз.Бу шиширтмя олмасаДцнйада щеч дəрд олмаз).www.kitabxana.net 10Эялиб чыхдыг бу эцня,Буэцнцн – эюзцня дюнцм,буду ща!Эялян танкды – «дямир атды»,Ня Бозатды, ня Гыратды.Цстцмцзя эюйдян йаьанНя йаьышды, ня долуду,Юлцм долу, йаньын долу – «град»ды.Ермянийя гящмяр чыханФарс – ямиоьлуду, рус – «брат»ды.Бу эюр-эютцр дцнйадаЭюрцб дя эютцрдцйцн,Гялбиня щякк етдийинГалын йаддашын щаны?Досту-дцшмяни таны!Башын дашдан-даша дяйди,Бясдир, айыл! Ариф ол!Тцкц тцкдян сеч, айыр,Тцркц тцркдян айырма!Бцтюв ол! Гайым ол!Юзцня гайыт!Ики йцз ил сцрцнянСцстлцйцн дашыны ат!Бир аз Гоч Короьлу,Бир аз да Гачаг Няби оланда,Бир аз да дюн, Щязи ол!Щязи олмаг да аздыр,Ъясарятин юзц ол!Ъивя кими зярря-зярряСяпяляниб, даьылмышыг.Бир йеря йыьышмаг эяряк!Чай олуб, лал ахмышыг,Сел олуб, дашмаг эяряк!Ъыдыр дцзцня бир дащагайытмаг цчцн.


ЩалбукиХязня дярясининаб-щавасыныъийяр долусу удмаг цчцн.Доьма йерляри йенидянЭюз бябякляримизя йыьыб,лал олмаг цчцн.Еля-беля галмаг цчцн.даща мцдрик, даща айыг,даща да сярт олмалыйыг.Мярд олмушуг, йеня мярдик,Даща да мярд олмалыйыг!Кечмялийик бир дя одданАмма, амма кюмяк умма,Ня Бозатдан, ня Гыратдан,Юзцн силаща сарыл, юзцн атлан!***Авропа – лагейд, сойуг!Асийанын вахты йох!Щяр гитя юз щайындаЙалныз юзцня инан,юзцн алыш, юзцн йан!Даща азад олмаг цчцн,Даща эцълц олмаг цчцн,Эяляъяйя галмаг цчцнЙыхыб кющня адятляри,Йандырыб чох миллятляри,Сюкцлцб, сцмцк-сцмцкТязядян йыьылмалыйыг.Бамбашга олмалыйыг!Там башга олмалыйыг!Тамам башга олмалыйыг!1994-200311


Фикрят СадыгПЯРАКЯНДЯ ВЯ БЦТЮВwww.kitabxana.net 12Эеъя йары,дюн, бах йухары!Цзцм салхымларысяпялянибми,Йа мави юртцйядаьылыб дары?Йохса, тяк-тяк улдузлар,топа улдузларюртцб сяманы?О улдузларын арасы иля,Ахыр Шяргдян Гярбябулуд карваны.***Инди, эял бяри,сейр еля Йери!Щарда вар бу аддаахар-бахарлыэюзял мянзяря?Айаьын алтдагырчын-гырчын даь,Лаляли йамаъ,чичякли дяря.Шахяли аьаъ,йарпаглы будаг.Ъыьыра тюкцлцбнар дяняляри.Йолунун цстдяовулмуш гайа.Гум зяррялярисцрцшцр чайа,Даьын гашында дур,цзц Эцняшя.Сян бурдан дцнйаныэюря билярсян.Эюр неъя йарашырзирвяйя чямян,Эюр неъя йарашырдаьлара мешя.


Аьаъа сармашыб,мави, ал, сары,йашыл сармашыг.Бу йохуша чых,Бу енишя ен!Щамар йола чых,Кяндя сары дюн!Будур ща… Чатдын.ЩалбукиБиряр, биряр, цзлц дашла,уъалмыш гала,щюрцлмцш дивар.Дямир алагапы,щяйят, баьча-баь,баьчада чах-чах.Йеня аьаъларпытраг-пытраг бар.Алма, щейва, нар.Гызылэцл колубаьлайыб йолу,кичик щовуздацзцр балыглар.***Бяс евин ичи?Щашийяли ряфляр,эцллц касалар.Зяриф пярдяляр,дцрр долу мцърц.Мивари, инъибойунбаьылар,Сапыны гырсанйеря даьылар.Йеря дюшянибхялчя-эябяляр,Хялчя-эябя цстдяойнар бябяляр.13


Фикрят Садыг***Силсиля эцнляр –эюрцнмяз кечир,Динъини алмырдурмадан кечир.Говур эюйлярдяэеъяни-эцндцз –эцндцзц эеъя.Бюлцня-бюлцнядягигяляряБцтюв юмрцмцзбитир беляъя.Щяр шей даьыныг вя пяракяндя.Йоллар узаныр,кянддян шящяря,шящярдян кяндя.Бцтюв олмаг цчцниндян беля сян,Йа дюнцбйол оласан эяряк,Няйися няйяся бирляшдирясян.Йа ичиндянбир гайымсап кеъя эяряк,бюйунбаьы сапы кими.Гялбин ачыг ола эяряктайбатай гапы кими.О сап эялиб эеъя биздян,ичимиздянбаьлана-баьлана.Бу минваллабаьлана эярякинсан инсана.***Бир торпаг цстцндядярядя, тяпядя, дцздя салынан,инсана мяскян олан,Нечя-нечя шящяря,нечя-нечя кяндядиггятля бах!www.kitabxana.net 14


Тябитядя щяр ня варса –йа бцтювдцр,йа пяракяндя –Эцнляря бюлцнян ил кими.Гятрядян йаранан сел кими,Пяракяндя щярфлярбирляшяндя сюз олур.Сюзляр ъцмля,ъцмляляр китаб олур.Пяракяндя аьрылар, аъылар,бир йеря йыьышандаДярд олур, язаб олур,Дамъы-дамъы сулар дайыьышыб булаг олур.Булаглар, чайлар ахыр да,ахырда дяниз олур,Пяракяндя мян, сян, обирляшяндя Биз олур.Пяракяндя доьма дийар,Бакы, Эянъя, Мил, Муьан,Шяки, Ширван, Гарабаьбирляшяндя олур,Бцтюв Азярбайъан –Ана торпаг.Йа пяракяндя ол,пара-пара ол!Тяклясинляр сяни.Йа бцтюв ол, гору,бцтюв Вятяни!ЭЮРКАьзындакы дилиндян бир ибрят ал!Чевик эярдишиня бах!Эюрдцйц ишиня бах!Отуз ики дцшмян –дишин арасындаъясарятля юмцр сцрцр.Мцстягилдир, яйилмяздир,Йери дарысгал олса да.15Щалбуки2000-2005


Фикрят СадыгЛап дюнцб лал олса да,Инадындандюнмяз бир ан.Мат галмышам сяня, инсан!Инди ки, сян беля азад,беля мяьрур,фаил-мухтарсан беля.Бяс ня цчцнбир дцшмянля баъармырсан?Барышырсан талейинля,Щагсызлыьа баш яйирсян.Еля бил ки,о, яввялкитцрк оьлу тцрк дейилсян?!***Тяяъъцбдян, щейрятдян«Айаьым алтданйер гачды» – дейирляр.Бу йа ганадлы сюздцр,йа шеирдир,йа да ясл зялзяля.Сянин цзцня эцля-эцля,Айаьынын алтынданчякиб апардыларбир парчаВятян торпаьыны.Бу сюз дейил,Бу ямялди,О да башымыза эялди.Инди галмысан баха-баха,Узагдан бойланырсан.Эюря дя билмирсянИтирдийин о йерляринДярясини, даьыны,бир парчаВятян торпаьыны.07.10.2003www.kitabxana.net 16


ЩалбукиБУ ЙАЬЫШБу шеир – мейданда чахан гыьылъымдан йаранды.Бир аз щцндцря чыхмышдым. Бирдян-биря инсан дянизиня бахыбэюрдцм ки, бир-бириня сыхылмыш дашлар, вахтиля Бакынын кцчяляринядюшянмиш ири, йумру чай дашларына бянзяйир. Бир-бириня сыхылмыш о дашларкими, еля бу дашларын да щяряси бир йана бахырды. Йохса бцтювляшябилмямяк, пяракяндялик еля бу дашлардан чыхыб башларымыза.Танрым, бизя гыйма!Щирсими сойутду бу йаьыш…Сойуг дамъыларын гырманъы алтындасызылдады, гаралды, сюндц гязябим.Ай чыхыб, айдынлашды йол, из,Бир цзц аь, бир цзц гара.Чай дашларына бянзяди ютян эцнляр.Ай ишыьына бцрцндцУзанды дцнйанын яввялинядяк,Ил-ил, илмяляня-илмяляня.Бирдян-биря, бир йердя эюрцндцБцтцн ясрляр мяня;Бу уъсуз-буъагсыз йолда,айаьым алтындабир дяфяйя эюрдцм,кюрпялик чаьындан та буэцнядякбяшяр юмрцнц.Ясрляр дяйишдикъя юзц дяйишиб,Сющбяти дяйишиб, сюзц дяйишиб.Чадыр-чадыр, кянд-кянд, оба-оба,Йурду, йери дяйишиб.Эейими, йемяйи, ядасы, назы,Аллащы, наьылы, шеири дяйишиб.Амма, дяйишмяйиб юмрц-эцнц.Тябияти беля дяйишиб чох йердяАмма, дяйишмяйиб юз тябиятини.кюрпялик чаьындан,эцълц еля, эцълцдцр эюрдцм.щяля дяэюзляриндян ган дамыр.Зяиф – еля зяифдир, инди дяБаханда йазыьы эялир адамын.17


Фикрят СадыгЙеня дяря дярядир,даь даьдыр.Ъясур ъясурдур,горхаг горхагдыр.Йеня дя дцз адам дцнйайаэяляндян дцздцр.Яйри дя еля вахтдан яйридир.Аллащлар ща дцз йола чаьырыр,Ганунлар ща дяйишир,китаблар ща юйрядир.Эюзц тох – еля эюзц тохдур,аъэюз – еля аъэюздцр.Бир кяс хасиййятини дяйишмир,Щяр кясин узагдан эялир хисляти.Йетяр, садаладыьым йетяр!Эюрдцм щярянин бир сучу вар,Сайсам сайылар,инсан сайы гядяр.Ня йахшы ки, йаьды йаьыш…Сойутду щирсими.Эюрдцм, еля Йетим Аббасын оьлуЙетимям ки, йетим!Йахшы дейиб Орхан Вяли:«Мяним лохмам аслан аьзында!»Устадын хятриня дяймясин,Каш мяним дя лохмам,аслан аьзында олайды.Мяним лохмам инсан ялиндядир.Аслан дюйцшц цзбяцз олур, мярд олур,Инсанда мин бир фянд олур.Ня йахшы ки, йаьды йаьыш,Ай ишыьында ишылдады йол-из.Йола дюшянмиш чай дашларыБир-бириня бянзясяляр дяЩяряси бир йана бахырды,Цстцндян кечмишя аддымлайан,о узаг адамлар кими.www.kitabxana.net 18Бакы,нойабр, 1988


ЩалбукиСЦКУТ БУЗУ СЫНДЫРЫЛДЫАтилланын атлыларысу ичдийи Дунай цстя – Будапештдя,Бир ишьалчы ермянийляАъы сюзя дюзяммяйянБир Тцрк оьлу арасындадава дцшдц.Бирдян-биря гювр еляди,цряйиндя пучурлайан торпаг дярди.Илляр кечир, йурддашлары щяля дя ки,Дидярэинди, дярбядярди.Эуйа сябр кясасы вар,бир эцн дашар.Бяс бу сябр кясасынынЭюрян щяъми ня гядярди?Иллярдир ки, сюз дейирляр,Тякъя сюзля иш дцзялмяз,Сюз щядярдир!Хоъалыны йандыран о,Гарабаьы тапдайан о,О «йан»ларын бирисиндян гисас алды,Яр оьлу яр, милли ясэяр Рамил Сяфяр.Бу хябяри ешидяндяДядям Горгуд гопуз чалды.Бой бойлады, сюз сюйлядиБамсы Бейряк баш галдырыб:«Чал гылынъын, Рамил Сяфяр, йетдим» – деди.Гоч Короьлу Чянлибелдян:«Чал гылынъын, Рамил Сяфяр, йетдим» – деди.Гачаг Няби Араз цстдян:«Чал гылынъын, Рамил Сяфяр, йетдим» – деди.Танкчы Щязи юз танкындан:«Чал гылынъын, Рамил Сяфяр, йетдим» – деди.Нечя ана: «Мурадыма йетдим» – деди.Щамы она: «Оьлум» – деди, «кятдим» – деди.О эцн бир аз цряклянди,Ана йурдун оьлу, гызы,Сындырылды сцкут бузу!19


Фикрят СадыгТаланчыйа гящмяр чыхмаг,Йаланчыйа гящмяр чыхмаг,Дябя дцшцб, ня адятдир?Эюр БМТ ня БМТ,Эюр бу АТЯТ ня АТЯТ-дир.Мяндян мини гурбан эедир, дунйа сусур,Ондан бири эется яэяр, гийамятдир.Бу, бир щарай, бир чаьырыш!Бу, эяляъяк дюйцшляряхябярдарлыг ишаряси,щаггын сяси!Сонра щцъум… Сонра зяфяр,Онда бизим сырамызда олаъагдыр,Яр оьлу яр, милли ясэяр Рамил Сяфяр…2004www.kitabxana.net 20


ЩалбукиТАНРЫ ТЦРКЦ ГОРУСУНЕрамыздан йцз иллярля яввяллярдян Тцрк дювлятляринин байрагларындаАйпара чякилиб. Бцтюв айын лап дюрддя бири. Тцркляр о гядяр тявазюсащиби олублар ки, бцтюв айы байрагларына чякмяйибляр. Чох олублар:тайфа-тайфа, гябиля-гябиля, дювлят-дювлят вя пара-пара. Бундан даеля Айпара доьур. Ня Оьуз, ня Мете, ня Атилла, ня Чинэизхан, ня Осман,ня Ататцрк байрагларына бцтюв ай чякмяйибляр. Бцтюв ай – бцтцнтцрклярин бирляшмясиндян сонра чякиляъяк байраьымыза. Щяля ки, Айпараларйашадыр бизи. Бязи гцдрятли дювлятляря пахыллыьым тутур. Мяс: Йапонийа.Онларын байраьында бцтюв эцняш вар. Йягин орда миллят дя, дювлятдя бцтювдцр. Бизим кими даьыныг дейил. Бизи Айпаралар зяфярдян-зяфяря,йцзилликдян йцзиллийя апарыр.Эцн о эцн олсун ки, тцркляр миниллик арзуларына чатсынлар. ОндаАйпарамыз бядирлянмиш Ай олар. Иншаллащ!Танрысына тапыныб, Танрысындан эцъ алыб,Ох-йайыйнан таныныб, гылынъыйла уъалыб,Йери-эюйц фятщ едиб, улдузлардан баъ алыб,Адыны ешидяндя дцшмян удуб сарысын,Тцрк юзцнц горумур, Танры тцркц горусун!Ушаг кими алданан, Горгуд кими аьыллы,Дили сярт – щцняр дили, байатылы, наьыллы.Йер цзцня улдуз тяк сяпяляниб, даьылыб,Ана йурдду тцркляря бу дцнйанын йарысы,Тцрк юзцнц горумур, Танры тцркц горусун!Илдырым кими чахан, булуд кими доланды…Бир уъдан чичяк ачан, бир уъдан да соланды.Дилим-дилим кясилян, парча-парча оланды,Башына даш салыбды ермянинин, урусун,Тцрк юзцнц горумур, Танры тцркц горусун!Бюйцк Атилладан та бюйцк Сабиря гядяр,Ярляри, шаирляри адлы-санлы, мютябяр.Фягят, дюнцк тцрк дя вар сярасяр ниййяти шяр,Дамарындан ахан ган йары ганды, йары су –Тцрк юзцнц горумур, Танры тцркц горусун!21


Фикрят СадыгСабир дцз дейиб, валлащ, бу гярибя миллятди,Бунун гярибялийи билинмир ня иллятди,Дярди вар галаг-галаг, Гарабаь тязя дярдди.Щяля гисасы галыр Зянэязурун, Эорусун, –Тцрк юзцнц горумур, Танры тцркц горусун!Бюлцнцб мящля-мящля, тайфа-тайфа, кяндбякянд,Бу она атыр кямянд, о буна атыр кямянд.Гурду юз ичиндядир, овур ичини бянд-бянд,Бу хислятдя, бу дярддя миллят неъя йарысын?!Тцрк юзцнц горумур, Танры тцркц горусун!Дили, дини бир олан ягидяъя бир эяряк,Бу миллят бир олунъа бизляря сябир эяряк,Ийирми, йцз ил азмыш, бялкя ийирми бир эяряк?Эялсин, Тцркцн ачылан йарасыны сарысын,Тцрк юзцнц горумур, Танры тцркц горусун!Октйабр, 2000www.kitabxana.net 22


ЩалбукиЯЛИМИ ЭЮРЦРСЯН«Шеиримдян чохялим данышыр» – дейирсян.Инсафын, мцрвятин олсун, балам!Эюзцн эюря-эюря эюз йумурсан,доьру сюзцмя.***Ялими эюрцрсяндоьру сюзцмц, дцз данышандилими эюрмцрсян?***Ялими эюрцрсян,амма, иш ахтара-ахтараялляри йанына дцшянелими эюрмцрсян?***Ялими эюрцрсян,дивардан асылмышхалчаны эюрцрсян, еля бил,айаглар алтына атылмыш,тапданан килими эюрмцрсян?***Ялими эюрцрсян,ялим дярддян данышыр,дярддян данышан ялляринчякдийи зцлцмц эюрмцрсян?***Ялими эюрцрсян,кешкя дилимиздян чохялимиз данышайды.Онда вятян бцтюв оларды,йохса бу гядяр тюкцлян ганы,юлцмц эюрмцрсян?!23


Фикрят Садыг***Ялими эюрцрсян,гямин кям, билирямонсуз да юз истядийиниэюрцр инди щяр кяс.Ким щарда дурубсао тяряфи эюрцр анъаг,бцтюв щягигятищяр адам эюря билмяз.Март, 2000ЭЯЛМЯ КЯЛМЯЛЯРАди бир сюздц пахыллыг,ади бир кялмяди.Сюз бизим сюздц,кялмя бизим кялмяди,амма, юзц эялмяди.Тяк-тяк йашайыббирляшя билмямяк дя,Нащагга баш яйибщагга йахын эялмямяк дяэялмяди, валлащ эялмяди.Рцшвят, йалан, няфситилик эялмяди.Горхаглыг, алчаглыг,мцтилик эялмяди,Щачагса бу Ана йурдунеля эцнц-эцзараны,еля чаьы олуб.Кишилик эцндялик иши,Мярдлик ади йериши,Дцзлцк онун байраьы олуб.Галанлары эялмяди,эялмяди, гардаш,валлащ, эялмяди,биллащ, эялмяди.Ким эятирди бунлары бяс?Бир кимся эюрмяди,бир кимся билмяди?www.kitabxana.net 24Бакы, 1991


ЩалбукиБАШ ЦСТЯАна дурур ювладынын башы цстя,Аллащ дурур ананын башы цстя.Аллащдан йухары кимся йох!Баш яйир щамы онун гцдрятиня.Улдузлар дейир: – Баш цстя,Каинат дейир: – Баш цстя,Тябият дейир: – Баш цстя,Эюй-Йер дейир: – Баш цстя!Инсанлар да аъиз, мцти…Мин иллярди,Эцндцзцн эцнорта чаьы,Ялдя чыраг ахтарырлар щягигяти.Заман-заман, нясил-нясил,дизин-дизин, йер-йердянмещрабларын юнцндяеля «баш цстя» дейя-дейя,щечликдян эялиб, эедирляр щечлийя,эюрясян, нийя?Нядир бу сирри – худа?Биля-биля ки бир щечсян ахырда,Йашамаьа дяйярми?Ана дурур ювладынын башы цстя,Аллащ дурур ананын башы цстя.Сабащ о ушаг да бюйцйяъяк,О да дейяъяк: – Баш цстя!Август, 200625


Фикрят СадыгБИР ДАЩА СЮЗ ЩАГГЫНДА СЮЗИнди щамы юз щайында,Шишдя кабаб кюз щайында.Сюз гиймятдян дцшцб тамамБир кимся йох сюз щайында.Инди сюзц эцдянляр вар,Инди сюзя эедянляр вар,Инди сюзц йемяйян йох,Сюзц йейян – эюдянляр вар.О сюз ки, лазымдыр бизя,Щеч дейилмир, чыхмыр цзя,Та доьру – сюз эюзя дяймир,Йалан – сюз чыхыбды дизя.Та мярд сюзц демяк чятин,Намярд сюзцн вар щюрмяти.Горхаг сюзляр, йумшаг сюзлярЙастыьыдыр ъящалятин.Яйри отур, сюзц дцз де!Дейирсянся бцтюв сюз де!Баша дцшмяк олмур, дадаш,Йарымчыг сюзц ща йцз де!Сюз-дярд удар, севинъ сяпяр,Сюз щям охдур, щям дя сипяр.Тяпярли сюз дейян кясинЮзцндя олмалы тяпяр.Еля сюз де, яйилмясин,Сюзцня сюз дейилмясин,Биръя кялмя сюз де, биляк,Някарясян, кимсян, нясян.08.05.2007www.kitabxana.net 26


ЩалбукиЩАЛБУКИНя олсун чайлар долуб, чайлар долуб ня олсун,Щалбуки, мешя солуб, мешя солуб щалбуки.Ня олсун ел дярдлидир, ел дярдлидир ня олсун,Щалбуки, азад олуб, азад олуб щалбуки.Ня олсун габда аш вар, габда аш вар ня олсун,Щалбуки, эюздя йаш вар, эюздя йаш вар, щалбуки,Ня олсун йол щамардыр, йол щамардыр ня олсун,Щалбуки, йолда даш вар, йолда даш вар щалбуки.Ня олсун эцн сачыр нур, эцн сачыр нур ня олсун,Щалбуки, ганым донур, ганым донур щалбуки.Ня олсун эюз доймайыб, эюз доймайыб ня олсун,Щалбуки, юмцр сюнцр, юмцр сюнцр щалбуки.ВЯ ЛАКИНБу дцнйада севинъ дя вар,Вя лакин – кядярля бирэя.Сяадят – баьры бадашды,Гязавц-гядярля бирэя.Бу дцнйада гызылэцл вар,Вя лакин – тиканла бирэя.Бцлбцл ашыг тимсалыды,Кюксцндяки ганла бирэя.Айдын сяма, эюй цзц вар,Вя лакин – думанла бирэя.Цмид долу цряк дя вар,Ниэаран – эуманла бирэя.Бир дя ювлад фярящи вар,Вя лакин – дярдийля бирэя.Щяля бичилмямиш – зями,Долу йаьан эюйля бирэя.27Йанвар, 2007


Фикрят СадыгЩяйат да вар дадлы, ширин,Вя лакин – юлцмля бирэя.Чох аъы сюзлярим дя вар,Чох ширин дилимля бирэя.Бу дцнйа бцтювдцр – эуйа,Вя лакин – кясирля бирэя.Кор-кораня юмцр сцрцр,Инсан мин бир сирля бирэя.Тарих гялямля йазылыб,Вя лакин – гылынъла бирэя.Дуа, алгыш яршя диряк,Гарьышла, гахынъла бирэя.Гуру, торпаг адалар вар,Вя лакин – дянизля бирэя.Тярпянмир, амма фырланыр,Дцнйа – бяндянизля бирэя.Азадлыьа да чыхмышыг,Вя лакин – изинля бирэя.Сян азадсан – азад олсанЮзцнля, сюзцнля бирэя.Феврал, 2007СЯСЛИЛЯР ВЯ СЯССИЗЛЯРАьлайанда, эцляндя,Доьма кяндя эяляндя,Горханда, йыхыланда,Цряк бярк сыхыланда,Дярд щцъум еляйяндя,Ещтийаъ мяляйяндя,Кимися чаьыранда,Гышгырыб-баьыранда,Инсан «а» дейир, «я» дейир,«У» дейир, «ц» дейир,«О» дейир, «ю» дейир,www.kitabxana.net 28


Ялаъы кясиляндяЛап «и» дейир, «ы» дейир.Яллярини галдырыбЭюйдян имдад истяйир.Буну да билмяк эяряк,Щяля ки, индийядякДара дцшяндя щеч кяс«М» демир, «н» демир,«Т» демир, «д» демир.Деся дя, сярф елямир.Сяссиздян чыхармы сяс?Билир бу аъизлярдя,Тяпяр йохдур язялдян.Сысга булаг кимидир,Сяссизлярин имканы.Сяслилярин сясляриТутуб бцтцн дцнйаны.Сяслиляр биряр-биряр,Зянэин, варлы, мютябяр.Сяссизляр алабабат,Касыб, гара ъамаат.ЩалбукиЧох аьырдыр, сясиняЩай верян тапылмасын.Бу гядяр ялляш-вуруш,Гядир билян олмасын?!Дцнйанын язабынаМярд олан кяс баш яймяз!Йахшы дейибляр, «дцнйасаман чюпцня дяймяз».Доьрудан сясли-сяссизЯлифба имиш щяйат.Бу сяс-кцйцн ичиндяДи, эял ращат йаша, йат!Феврал-март, 200729


Фикрят СадыгО ЭЯЛИНИ НЯНЯМ ЭЮРДЦwww.kitabxana.net 30ЫБашында «Сцрцшдцм-дцшдцм»дцшбяря юрпяк.Сачында «Гошабцлбцл» дараг.Бармаьында «Эцл» цзцк,Гулаьында «Ай-улдуз» сырьа,Бойнунда даня-даня«Арпа» бойунбаьы.Синясиндя даш-гашла сцслянмишаьыр щямайыл.Эюрян бир дя дюнцб бахыр,Бахан олур щайыл-майыл.Яйниндя «Кцчя мяня дар эялир»дарайы дон.Цстцндя «Алышдым-йандым»мяхмяр эюдякчя.Айаьында «Дцшмян баьры чатладан»гызылдцймяли дцбянди.Кечдийи йола эцл-чичяксяпилир еля бил.Айаьа галдырыб бцтцн кянди,Саллана-саллана,доггаза сары дюнцрСары эялин.ЫЫДоггазда дайаныб гары няня,О, эялинин гайнанасы –Оьул анасы.Яйниндя «Онтахта»зярхара туман.Цстцндя щяшйяли нимтяня.Онун да цстцндя нахышлы кцрдц.Башында буталы кяляьайы,Айаьында сумаьы башмаг.Эюзцндя мещр-мящяббят,бойланды йола сары.


Сары эялини эюрдц.Дойа-дойа бахдыонун йеришиня.Бир вахт варды о, дабу йашда иди.Йерийяндя айаьынын алтдайер титряйирди.Инди дя цряйи учунур фярящдян:«Аллащ, Аллащ, бу мяним эялинимди,Гой, аъыдил гайнаналар ешитсин,Ону беля шух сахлайанМяним ширин дилимди!»ЩалбукиЫЫЫЙалныз биръя анлыьакечмишя гайытдым мян.Эюрдцм о сары эялини.Эюрдцм о гары няняни.Инди щяр шей бам-башгадыр,О миллят дейилик, йяни?!Йанвар, 2006БАБА-НЯВЯ НАЬЫЛЫГоъалмышам, гяддим бцкцлцб,айаьым йорулуб,Эязирям йыхыла-йыхыла.Щейфсилянмирям йашыма,Тяки, тяки нявяляримйыьыла башыма.Нявя-нявядир,истяр гыз ола,истяр оьул ола,Тяки башыма йыьыла.Щалай вуруб гайнашалар дюврямдя,Кянардан дуруббахым мян дя!31


Фикрят СадыгГуш олуб учум фярящимдянгяддим дцзяля,айаьым йерийя,ейним ачыла.Ял аьаъыма йох,Нявямя дирсякляниб,дикялим доьрула-доьрула.Бах, еля мюъцзяйя бянзяйир бу!Бах, еля буймуш еля«Баба-нявя наьылы!»Дцнйа йаранандан индийядякБундан доьмабундан ширин,Бир щекайят уйдурмайыб инсан аьлы.2006www.kitabxana.net 32


ФЯХРИЙЙЯ(«Гоъа шаирлярин сюзц тцкяниб» дейян бир пара эянъляря)«Сюзцм тцкяниб» – дейирсян,Сюзц эюряня сюзцм вар.Сян шеримдя эеъя эюрдцн,О цзцндя эцндцзцм вар.Дярялярдя ня эязирсян,Чых, эюр, даьларда изим вар.Сянин эюзцндя булананАйдан айдын кящризим вар.Доьру сюзцн тяшнясийям,Йалан сюзя пящризим вар.О сапанд, о даш, эютцр ат!Сюз атмаьа ня лцзум вар?!Севинмя ки, сюнмцшям та,Гор алтында чох кюзцм вар.Ня олсун ки, гоъалмышам,Няля дцнйада эюзцм вар.Щяля мяндя Яййуб sябри,Щяля мяндя зор дюзцм вар.Щагг сюз цчцн чох нащаггы,Гатдамаьа сярт дизим вар.Цзцмц йумшаг эюрмцсян,Дюняндя эюр, боз цзцм вар.Щяр сящярдя бир аз зцлмят,Щяр севинъдя бир щцзн вар.Сян дейирсян гоъаларыЪырнатмаьа гярязим вар.33Щалбуки


Фикрят СадыгЗярэяр тянгидчи дя дейир:«Мяним инсаф тярязим вар».Щяр кяс цчцн эюйцн алтдаЙер вар, сыра вар, дцзцм вар.Сян «сизи» билирсян, гоъаг!Билмирсян ки, бяс «бизим» вар?!Гярязли сюзя изн йох,Гярязсиз сюзя изн вар!2006ТЕЛЕ–ШАИРБир шаир эюрдцм ефирдя,Креслойа сяряляниб,Башы эюйляря диряниб,Айаьым цзцлдц йердян.Бу яда иля яйляшмяз,Ня шащяншащ, ня шащ, ня чар.Бу гядяр тякяббцр щардан?Щеч беля дя шаир олар?Бир шаир эюрдцм ефирдя,Голлары голтуг цстцндя,Бу адятди дащилярдя.Бахышлары бумбуз, сойуг,Эюзляриндя нур изи йох.Сян Аллащ, дярдя бах, дярдя!О, ишыьы пулнан алыр.Дярябяйлик олан йердя,Эюзял эюрцнцр кифир дя.Бир шаир эюрдцм ефирдя,Дейир устайам шеирдя,Сюзлярим дцррдц, инъиди.Демир ки, Фцзули бабамБялкя ешидиб инъиди.www.kitabxana.net 34


Бир шаир эюрдцм ефирдя,Дили билмяйя-билмяйяСюзц-сюзя дцйя-дцйяШеир йазыр, мятн йазыр.ЩалбукиЮзц дейир чятин йазыр –Ордан кялмя, бурдан кялмя.Бястякары, бястяси дяЛап башынын дястяси дя,Юзц кими, сюзц кими –Ордан эялмя, бурдан эялмя.Юзцнцн дярди-сяри йох,Цряйиня тапмайыб йол,Миллятин дярди-сяри дя,Бир шаир эюрдцм ефирдя.Инди шаир олуб щамы,Итиб сюзцн дады-тамы.Бир шаир эюрдцм ефирдя,Билмирям ефирдя ня вар?Билмирям ефиря ня вар?Лайиг олмайан адамы,Дюня-дюня, тякрар-тякрарНийя, бу гядяр шиширдя?Нийя, бу бойда цфцрдя?Бир шаир эюрдцм ефирдя.07-14 сентйабр, 200235


Фикрят СадыгСЦРРЕАЛИСТ ШЕИРМат галмышам,мян бу ишя.Бялкя дя йуху эюрмцшям.Эюрцрям бцтцн дцнйадаДцнйанын щяр йериндя,Цч-цч бюлцнцбдц бяшяр,Бу цчлцкдя ъям олубдуХейирля шяр,Бирэя юмцр сцрцрляр.Тяяъъцблц олса да,Онлар инсан ола-олаБирдян, истищаля иляДюндцляр ади тямсиля.Бири дюнцб мангал олду,бири кюмцр,бири маша.Алышыб йанмаг цчцн,(Йяни йашамаг цчцн).Мангал эяряк гарыша,Кюмцр эяряк алыша.Бурда кара эялир маша.Айаглары долаша-долашаэедир о баша,эялир бу баша,Щися-паса булаша-булаша,далаша-далаша,мангалы гарышдырыр,кюмцрц алышдырыр.Тцстц-думан ичиндяЭюрдцм кюзяр ща кюзярди,чартачартды.Гулаьыма сяс эялди ки,Бу – щяйатды!Ди, эял инди йаша!Щяля дя бу дцнйада –Щяр цч няфярдян –биримиз мангалды,www.kitabxana.net 36


биримиз кюмцрдц,биримиз маша.Алын йазымызды бу!Алышыб йанмалыйыг,Цстцмцзя су тюкян йох.Бир кясян йох бу ойуну.Еля-беляъябашымыз гарыша-гарыша,юмрц вуруруг баша.ЩалбукиЙердя цч-цч йанырыг,бир йердя – Биз.Биримиз мангал,биримиз кюмцр,биримиз маша!Эюйдя сакит-сакит дуруб,бу йаньынаФяляк дя едир тамаша,Мяляк дя едир тамаша.Апрел, 2003ЕЙНЯНСевинъ ашды-дашды ейнян сел кими,Ейнян ганад ачды гуш кими фярящ.Арзу чичяклянди ейнян эцл кими,Ейнянляр галанды цст-цстя, сяф-сяф.Щяр йердя карына эялмяз бу ейнян,Мяэяр, фялакятин ейняни вармы?Бяс сян мцсибяти юлчцрсян няйнян,Дярддян дя о йана щеч дярд олармы?!Эялди-эедяр дейил, дярдим севинъ тяк,Дярд – сынмаз, яйилмяз, дярд – сяртдир, мярддир.Дярди дярддян башга няйя бянзядяк?!Дярдин тяшбещи йох, дярд еля дярддир.37Декабр, 2005


Фикрят СадыгАДЫМЫ ЧЯКМЯ(Шеиримизин бешиллик мянзярясини чякиб, мяним адымы чякмяйяня)Гумбарайа бяркитмишям – мян адымы,Чякмя йаваш! Партлайаъаг, чяксян яэяр.Айаьымын алтында да зялзяля вар,Дябяртмя ща! Йер тярпяняр, шящяр чюкяр!Йа ясяби, фыртыналы, дашгын дяниз,Йа йаньындыр, од-оъагдыр, мяним адым!Йа кечилмяз бир ормандыр, йашыл дящлиз,Йа чыхылмаз уъа даьдыр, мяним адым!Эюря-эюря эюрмямисян, ешит бала!Бир дя дюнцб эери бахма! Йохса бирдянЭюй йарылар, Эцняш сюняр, Ай гаралар,Улдузлар да сяпяляняр Йеря дян-дян.Шеир нядир, шаир нядир сян билмязсян!Фящм няся, сяндя йохдур, хамсан щянуз!Тяшбещ-сещр, ъинас даш-гаш, тялмищ-ейщам,Сян эирдийин кол дейилдир щеъа, яруз.Бейт евдир, мисра гапы, аьзы баьлы.Бир вахт агил ача билян о килидиИнди паслы бир мисмарла надан ачыр,Чцнки, инди бцтцн ишляр икилиди.Дюня-дюня данышырсан сян, аьаъын –Овум-овум овулаъаг йарпаьындан.Щеч олмаса бир кялмя дя данышайдын,Эювдясиндян, будаьындан, торпаьындан!Сян рянэляри биля-биля гарышдырдын,Гясдян дедин, аьа гара, гарайа аь.Эюря-эюря эюрмяйян дя бахса эюряр,Йаланларын цстц иля йерийир щагг.Ити хянъяр олса беля йалан – кясмяз,Доьруйа бах! Кцт олса да кясяр йеня.Яйри-цйрц йалан сюзц – сюз саймырам,Баш яйирям доьру сюзцн дцзлцйцня!www.kitabxana.net 38


Доьру сюзц ешидян йох – бу тцнлцкдя,Билмирям ки, миллятдя бу ня адятдир.Щягигяти эизлятсяк дя, эизлинляри –Бизим цчцн ачан йеня щягигятдир.ЩалбукиТа гядимдян беля олуб, олаъаг да,Башымызын бяласыды бу дярди-сяр.Гой ядалят чаря гылсын дярдимизя,Бири йазар, бири сусар, бири кцсяр.Гялби йуха гоъалара аъыг верянСцтцл няслин сцд гаршыг аъы сюзц,Айаг тутуб йерися дя Йер цзцндя,Юз йолундан дюндяряммяз шеримизи.Бакы, 29.02.200470 ЙАШ ВЯ ПИЛЛЯЛЯР70-дян сонрабаш йухарычыхдыьын пиллялярисайанда70-дян башла!Пилляляри йашынын цстцня эял,71, 72, 73, 74, 75 сай!1, 2, 3, 4, 5, сайма!Айаьындакы аьрыны уда-уда,Мящяъъярдян тута-тута.Ган-тяр ичиндя,тянэняфясбир тящярилляри сюйя-сюйячых йухары мяртябяйя.Дур, бир щовур,няфясини дяр!Юзцня эял!«Илляр вя пилляляр» шеиринин мцяллифихалг шаири Рясул Рзанын хатирясиня39


Фикрят СадыгАмма, бу сирри алямя йайма!Пилляляри 1-дян сайма!Бу бойда йцкц,бу йашдабаш йухарыгалдыран щяр кяс,бу кюкя дцшяр.Дцнйа йарананданеля беляъяюмцр бойу,Эащ цзц йухары,Эащ цзц ашаьыАддымлайыр бяшяр.2003БУ ДЦНЙА БЕЛЯ ДЦНЙАДЫСаь ял сола лаь еляйир,Сол ял саьдан умур, кцсцр.Булаг чайдан, чай дяниздян,Дяря даьдан умур, кцсцр.Бцлбцл бцлбцля гысганыр,Тикан эцлдян наразыды.Зил бямя уъадан бахыр,Бям дя зилдян наразыды.Булуду-булуда чахыр,Фыртына гопарыр щясяд.Даш гума гыйьаъы бахыр,Гум даша апарыр щясяд.Гар йаьыша эюз аьардыр,Йаьыш гара щясрят чякир.Аьаълар, гушлар, инсанларУлдузлара щясрят чякир.Эцняш айы саймыр, кечир,Ай эцняшя едир гибтя.Бу минвал йцз-йцз, минляръяЭюрк вар ана тябиятдя.www.kitabxana.net 40


Вараг-вараг тарихя бах!Кюкдян эялир щяр бир адят.Гибтядян пахыллыьадяк,Говду бизи щясяд, щясрят.ЩалбукиГара аьы, гыш бащары,Эюл дя чямяни бяйянмир.Мян кимися бяйянмирям,Кимся дя мяни бяйянмир.Бири-бириня эюз гойур,Бир-бирини эцдцр инсан.Пахыллыг юйрядир бизя,Та дцнйа биннят оландан.Пахыллыг ъан эцвясидир,Ня газаныр эюрян пахыл?Пахылларын цряйиндянГан йериня пахыр ахыр.Бу миллятин шаири чох,Пахылы да чохмуш, атам!Пахылы чох олан халгын,Сабащындан наращатам.23-30 декабр, 2003ГОШМАЙА ГОШМАЭюр, илщам пяриси кцсцб, эялмирся,Гоша билярсянми шеир, гошма – эял!Гафийя гящятя чыхыбса, ял чяк,Бу ишя, бу башдан сян баш гошма, эял!Бу чятин айагда, бу дар айагда,Мещрини кцтялтмя, дурма узагда.Кюнлцмцн дцнйадан кцсдцйц вахтда,Гайыт кюнлцмц ал, гачма, гошма, эял!Эялирсян, йеня эял, кющня наз иля,Гыйма, йуха гялбим сына, назиля.Эял, башымы гатма ширин сюз иля,Гошмама нязиря гошма, гошма эял!412004


Фикрят СадыгДЦНЙАНЫНБашыма даш салыб, дурдуьум йердя,Башына даш дцшсцн беля дунйанын!Башы гарышыгды, иши долашыг,Ниййяти гарадыр щяля дцнйанын!Мещри-мящяббяти, гылыьы йохдур,Истиди, сойугду – илыьы йохдур.Йанмыш цмидлярин галыьы йохдур,Торпаьы охшайыр кцля дцнйанын.Хейри имкансызды, шяри имканлы,Чюряйи гылчыглы, эцлц тиканлы.Сяни алыб-сатар базар, дцканлы,Ювлады сярвятя кюля – дцнйанын.Аъы зяггум дадыр ян ширин суйу,Дадыны дяйишмир бир юмцр бойу.Щяр аддым башында газылыб гуйу,Йолу башдан-баша тяля – дцнйанын.Дцнйа сарайынын кярпиъи гямдир,Чюлц йарашыгды, та ичи гямдир.Эюз йашы гарышыг севинъи гямдир,Гями бцлянд олуб зиля дцнйанын,Щяр эцнц бярабяр иля дцнйанын.Май, 2004ГОША РЯДИФЛИ ГОШМАБу шеря фикир вер, «алты-дюрддцр»,Бирини билирсян, бирини йох.Юрт гапыны, шаир йаман пяртдир,Бирини билирсян, бирини йох.www.kitabxana.net 42Бу неъя нискилдир, неъя дярддир?Бирини билирсян, бирини йох.Нийя бу ъомярддир, о намярддир –Бирини билирсян, бирини йох.


Шящяр дашцрякли, шящяр сяртдир –Бирини билирсян, бирини йох.Йеня ейбимизи юртян кянддир –Бирини билирсян, бирини йох.ЩалбукиБу даьда су гытды, гар да гящятди, –Бирини билирсян, бирини йох.Нядир бцкян бели, яйян гядди –Бирини билирсян, бирини йох.Эюзля юз нювбяни, ашма щядди!Бирини билирсян, бирини йох.Йашамаг язабса, щяйат няди?!Бирини билирсян, бирини йох.2005БЮЛЭЦЭюзцмцн нуруну,гялбимин одуну,Сойадымы бюлмцшям сизинля, ювладларым!Чюряк пулундан кясиб алдыьымБеш-цч надир китабы,Бяхтимя дцшян айяндя севинъи,Аъылы-ширинли эцнлярими,Мянимля якиз доьулмуш ещтийаъымы,Хислятимдя йахшы-пис ня варса,Щямишя бюлмцшям сизинля.Няйим вар,няйим олаъагсабюляъяйям индян беля дя,Мяни щаглайан гоъалыгдан башга.Гоъалыг юзцмцндц!Гоъалыьымы бюля билмярям,Гоъалыьым йалныз мянимди!Юлсям дя рущум сиздян43


Фикрят СадыгНиэаран галаъаг.Ъцмя ахшамларыБаш чякяъяйям Сизя –Гапы-гапы, оъаг-оъаг.Рущумун йаддашындаДюрд цнван йашайаъаг.Йанвар, 1991ЭЮРЦШ ЯЗАБЫГяриб рущу гцрбят елдя азыб бялкя,Бурдадырса бяс, йухума эялмир нийя?!Бурда онун йохлуьуну мян билирям,Бяс о мяним варлыьымы билмир нийя?!Щятта ъцмя ахшамлары эюзя дяймир,Рущун ъаны-ганы йохдур, рущ сойугдур.Бойланырам баъамызын щянириня,Атам эялиб, анам эялиб, тяк о йохдур…Йохса, цмид галыб тякъя о дцнйайа,Бялкя орда эюрцшярик, мяним балам?!Бялкя дедим, мян щямин о бядбяхтям ки, –Горхурам щеч растлашмайаг, мяйус олам.Биз орда да эюрцшмясяк, онда йягин«О дцнйа» да йа йохуймуш, йа наьылмыш.Нийя бяшяр алданыр бу йаланлара,Нийя ахы, даьылмайыр бу даьылмыш?..Гийамятя галар бизим эюрцшцмцз,Яэяр варса, бялкя о да гуру вяддир.Онсуз да бу дцнйададыр ясл Мящшяр,Бу эюрдцйцм дцнйа юзц Гийамятдир.Феврал, 2006www.kitabxana.net 44


ЩалбукиШЕИР ОХУМАЬА АДАМ ТАПЫЛМЫРЩайыф сяндян, Баласадыг!Щайыф сяня, Баласадыг!Сян эедяли, сянин кимиШеря, сюзя ъаны йанан дярд ящли йох!Бири мяшьул, бири «дащи»,Бири пахыл, бири сойуг,Ейщам ганан бир кимся йох!Шерин тяшбещ сиглятиня,Мцбалиья самбалына,Таб эятирян адам аздыр.Эюрцрсян ки, йа охумур,Йа охуйур, баша дцшмцр.Чцнки, кюкцндян дайаздыр.О кясляр ки, ящли-гялямдирляр эуйа,Мян бу шерри охуйандаЭетмишдиляр даш йухуйа.Сян эедяли,Еля щямян-щямянди о,О сянин эюрдцйцн щяйат.Ешит, ешит бу шерими,Йеня дя гал мат-мяяттял,Амма, эял!Долан бир дя бу дцнйаны,Эюрдцйцнц бир даща эюр,Таныйырдын – бир дя таны!Йеня щагг сюз – аъиз, нюкяр,Йеня йалан – залым, аьа.Бунлар бурда эцн алтында, айдынлыгда,Сянся орда кор зцлмятдя, щагг йериндя.Онлар цздя,сян дяриндя.Сян Аллащ, эял,Бу мисрайа диггят йетир!Эял ки, бизи айырмасын юлцм-итим.45


Фикрят СадыгЭял, фикир вер,Каман сюздян атылан буТяк-тяк тяня охларына.Эял синя эяр,Бу лаллыьа, лагейдлийя,Эял, аси ол, Йеря-Эюйя,Эял, эюрк олсунбу эялишин чохларына!Йох-йох. Дайан, сябр еля,Бир мисра шеир хятриня,Дяйярми, эюр гайытмаьа –Бу язаб йурдуна йеня.Бурда дцйцнля алныны,Бурда гашларыны чат,Гайыт йеня, юз йериня!Бахма шаир достларынын эюз йашына,Торпаьыны чяк башына,ол ращат!Сентйабр, 2003ОЛАЪАГwww.kitabxana.net 46Индян беля бцтцн йаздыгларымынЯввяли-ахыры Илкин олаъаг.Севинъя бялянян шух мисраларым,Щцзня бцрцняъяк, гямэин олаъаг.Учунар бу эцня дцшярся щяр ким,Бу дярдимя ялаъ тапмаз бир щяким.Индян беля мяним гялбимя щаким –Йа гязяб олаъаг, йа кин олаъаг.Заман да, тале дя, щятта Аллащ да,Сучлудур бу бойда щагсыз эцнащда!Мяним индян беля чякдийим «ащ»да,Ащдан чох тясялли, тялгин олаъаг.2004


ЩалбукиКЕЧЯЪЯЙИН ЙОЛЙолу кечяндя эял, йел тяки ясмя,Йолда даш да олур, кясяк дя олур.Тялясян тяляйя дцшцр, тялясмя!Яввял, эюзцнля кеч, кечдийин йолу.Гара сап кимидир, амма йерийир –Гарышга сечилмир гара асфалтдан.Гарышга ъанлыдыр, даш-кясяк дейил,Эюзля ща, галмасын айаьын алтда.Пцстя бойда дашын цстцня чыхсан,Адамы фырладыб йыха билярмиш,Айаьы алтына адам бахмаса,Аз гала щеч нядян дцшцб юлярмиш.Бунда сучлу дейил кимся, йа няся,Буна щеч тале дя дейилмяз, дадаш!Ким ки, эедяъяйи йолу эюрмяся –Мцтляг айаьына дяйяъякдир даш!ГОЙУНЯввял бу сюз «гойун» иди,«Г» дцшдц, «ойун» галды,«О» дцшдц, «йун» галды,«Й» дцшдц, «ун» галды,«У» дцшдц, «Н» галды,«Н» дя мялумдур ки,намялумдур,Бяс, онда бизя ня мялумдур?!Доьуланда гойун доьулду,Башына мин ойун ачдылар,Юмрц-эцнц ойун олду.Чярхи-фяляйин чархындаО гядяр фырланды ки,Йумаьа дюндц йун олду.47Май, 07.2007


Фикрят СадыгЙуну о гядяр чырпдылар ки,Овум-овум овулду,ун олду.Уну да эюйя совурдулар,йериндя «Н» галды.«Н»дян о йана йол йохдур.Эюрян, бизя ня мялум олду?!Ня мялум олдуса данамялум олду.2006БУ ЗЯМИ ЩЯР ИКИМИЗИНБу гуйу – су гуйусуду,Суйу – сянин, гуйу – мяним.Бу дяниз дя бизимкидир,Нефти сянин, суйу мяним.Бир оъаьын басындайыг,Оду – сянин, щиси – мяним.Бир йазылыр уму-кцсц,Уму – сянин, кцсц – мяним.Бу зями щяр икимизин,Буьда – сянин, саман – мяним.Ня чыхарса растмызаЙахшы – сянин, йаман – мяним.Бир сцфрядя кясдийимизЧюряк – сянин, лохма – мяним.Бир кцчядя йан-йанашыСарай – сянин, дахма – мяним.Бюлцнцлдц гисмятимиз,Бцтюв – сянин, пара – мяним.Эцнляримиз дя бир дейил,Аь эцн – сянин, гара – мяним.Севинъ – сянин йол йолдашын,Амма бу эюз йашы – мяним.Бир юлкядя вятяндашыг,Вятян – сянин, дашы – мяним.www.kitabxana.net 481999


ЩалбукиКИМИНДИРЙол бойунъа дцзцлян буУъа имарятляр киминдир?Сизиндир гардаш, сизин!Бяс бу эилей-эцзарлар,Бу дярдляр киминдир?Бизимдир гардаш, бизим!Бу мющтяшям виллаларынДюрд бир йаны даш галадыр.Йахшы бянна – бу галанын дашларынданДюрд гачгына ев гаралдар!О галалар киминдир, бала?Сизиндир гардаш, сизин!Башымыза эялян бялаларЙан-йана дцзцлся яэяр,Еля беля гала олар!О бялалар киминдир?Бизимдир гардаш, бизим!Йашамаг чох чятинляшиб,Чюряк баща, йол щаггы да,Цмид галыбдыр Аллаща.Биз еля билирдик ки,Эюйдяки Аллащ бизимдир!Аллащ да сизинмиш, гардаш, сизин!Йердя-йердян эюйя галхан,Йаныглы бир «ащ» чякился,О «ащ» бизимдир, гардаш, бизим!Сиз – азсыныз, биз – чохуг,Сиз – варсыныз, биз – йохуг…Вятян – сизин, гцрбят – бизим,Торпаг сизин, щяйат сизин,Даь-дяря, чюл-чямян бизим,Йалхы, гуруъа ад бизим.49


Фикрят СадыгАна йурдун сярвятиндянБизя дя пай дцшмцшдцся,Ону биз бир щечя сатдыг.Сиз бурда ев уъалтдыныз,Биз дахмада итиб-батдыг.Щяря бир ъцря горуду Вятяни,Биз аъ-сусуз,Доьрудан да Вятяни горудуг,Сиз – юзцнцзц!Бцдцр сюзцн дцзц,Кясмяйин сюзцмцзц!1997-2005ЧЯПЯРwww.kitabxana.net 50Эюз ачыбчайлары балыг долу,мешяляри мейвя долу,тябияти чяпярсиз эюрдц инсанлар.Ялбяйаха олубвурдуглары ову даилдырымдан алыб,эюз бябяйи кимигорудугларыкюзц дя, алову да,гями дя, севинъи дящамыйа тян бюлдцляр.Нясил-нясил эялдилярСон мянзилядяк.Мещрибан аиля тякЙашадылар, юлдцляр.Илляр говду илляри,Ясрляр ясрляри.Горхдулар ки, гуртарарЙер цзцнцн сярвяти,Башладылар бюлмяйя тябияти –Мейвяли мешяляри,Бярякятли чюлляри.Щяйятляр щасарланды о заманданКимисинин щяйятиндя аьаълары,Цряйиндя арзулары эцл ачды.


Кимиси дя аъынданона-буна ял ачды.Юмрц бойу батды йаса,«Инсан пахыл олмасабаь чяпяри нейлярди?»Инсан пахыл олмасааьыр олмазды йашамаг дярди.…Эюрясян бир дяеля бир эцн эяляъякми?Дашлашмыш пахыллыгларгялпя-гялпя гопубйеря тюкцляъякми?Щалбуки1965ТВ-ЛЯРЭеъя-эцндцз ефирдядир,Щавайы хябяр цфцрцр.АзТВ-ляр, ОРТ-ляр, НТВ-ляр,Хариъи саггыз чейняйян,Бу азман теле-дявяляр.Реклам, реклам далынъа,Ди, эял ки, молтаныъа.ТВ-ляри гарышдырма,Дили пялтяк гязетля.Бурда щяр шей эюрцнцр,Ачыг, айдын, ашикар.Яэяр ки, щявясин варБах, «гап-гара ляззят»ля.Щязз аларсан, мяст оларсан,Эюр-эютцр дцнйасыды,Эюрярсян, эютцрярсян.Палтарйуйан тозун да«аьыллы»сы олурмуш!Рекламын да, демя вармышЮз дили, юз лящчяси.Бурда да ишя кечмир,Азярбайъан тцркъяси.51


Фикрят СадыгСящяр-ахшам, ахшам-сящяр,Динэилдяйир диринэяляр.Диринэяляр, диринэяляр,Наданлара ширин эяляр.Беля эется мейар итяр,Гоншулары тяглид, йетяр!Щаны халгын мащнылары?Щаны муьам?Нядир ахы,бу мцьянни ханымларынмащнылары?!Щардан биляк?..Баьырырлар: «Чякил, чякил»,«Чых эет, чых эет!»Даща щара чякиляк?Онсуз да доьма йурдданбаш эютцрцб гачанлар вар.Ирана, Ирага, Русйятя, Дубайа,Ким бахаъаг сизя, айя!Щардан тапыб эятирмисиниз,Бу писдян пис филмляри?!Ня гядяр олар, ъаным,«Оьру-полис» филмляри?!Казино, гумар, йалан,Дящшят, вящшят, юлцм, ган!Сахта севэи, мящяббят,Ачыг-сачыг ханымлар,Шящвят, шящвят вя шящвят.Яввялляр кинолардазяиф ойнасалар да,ясл инсан вар иди.Инсан ъилдиня эирмишЪанаварлар вар инди.Йалан-дюьру, яйри-дцз,Аь-гара, эеъя-эцндцзГарышыб бир-бириня.Фырланыр дюня-дюняЙеня, йеня вя йеня.Фырландыгъа филмляр,Башымыз эиъяллянир,www.kitabxana.net 52


Бу уъуз филмлярин,Бу узун филмлярин,Дяхли йохдур миллятя,Дяхли йохдур Вятяня,Ъанын йанырса яэяр,Дцш бир щава ашаьы,Ай Вятяндаш,ай гардаш!Эюзцмя кцл цфцрмя,пянъярямя атма даш!Миллятя бах!Зиллятя бах!Иш йери тап,завод ишлят!Йохса ки, эеъя-эцндцзСяня ким дейиб, балам,Щаггы дан,щаггы эизлят!ЩалбукиБакы,октйабр, 2000ЙЕНЯ ДЦЗ СЮЗБирдян, бир дя бахыб эюрцрсян ки,аьзындан бир сюз чыхды.Вай онда ки, тярсликдян о сюз дядюнцб дцз чыхды.Онда эюряъяксян, гардаш,Арайа ган-гада дцшдц.Баш йарылды, гаш партлады, эюз чыхды.Еля бурда 37-и йада дцшцр,Дейирсян, 37-йя шцкцр!Дцз сюзцмдцр, гардаш!Дцз сюзцмдцр, дцз сюзцм!Дцз сюзя юйряшмямишик,Дцзлцйц щачан эюрмцшцк?Бакы, 199153


Фикрят СадыгСЯБРСябрин ъаны-ганы йохдур,Амма, црякдя тяпяри,диздя тагяти вар.Щяр миллят сябирли олмаз,Сябрин дя юз милляти вар.Сябрин голу-будаьы йохдур, амма,Кюкц вар, ришяси вар.Сябрин зцлмц парчалайанКцлцнэц вар, тишяси вар.Сябр – эюзя эюрцнмцр,юзц эюрцнмцр,амма, дюзцмц вар.Дюзцм юйрядир бизя,Дцнйа мат галыб, валлащ,бизим сябримизя.Тцкянмяз дейил ща!Сябр щеч няйя бянзямир,Дайаныб, дуруб бир гырагдамяьрур, тянща.Щятта сон айагдаСябрин эюз йашы да вар.Щардаса цмид адлыбир гардашы да вар.Йашатса бу миллятийеня сябир йашадар.бир дя Сабир йашадар,Йаша миллят!Йаша миллят!Цмид галыб цмидя,Эяля сябри яридя.Август, 2003www.kitabxana.net 54


ЩалбукиДЮВРЛЯРСилащына,Аллащына,Эцнащына эюряМяшщурдуртарихин цч дюврц.Даш дюврц,Тунъ дюврц,Мис дюврц,Цчц бир йердяпарчаланма вя эцъ дюврц.Сонра даЮмря,Кюмцря,Дямирявя Щюмеря эюрябир дя бюлцнцбтарих цч йеря.Гызыл дюврц,Эцмцш дюврц,Мис дюврц.Бундан сонра эялибдирДюврлярин ян пис дюврц –Дава-далаш,хейир-шяр,ядавят дюврц,деди-году дюврц,гейбят дюврц,Бу дярдлярин ичиндяИтиб-батыбЩагг-ядалят дюврц.Аллащ, Аллащ,Ня узун чякди тарихинБу пахылвя хябис дюврц?!Бир дя гайыдармы олаГызыл дюврц,Эцмцш дюврц,Мис дюврц?!Октйабр, 200455


Фикрят СадыгГУМ СААТЫГум сааты эюрмцсянми?Ичи нарын гумла долу,Ики тяряфи дя йасты,Аьзыбаьлы, долча кими,Шцшя габды – гум сааты.Цстц хят-хят,Щяр хятдя – вахт.Эащ бу йана ахыр гуму,Эащ о йана ахыр гуму.Бир-бирини итяляйя-итяляйя –Амма, вахтла, аста-аста.Гум ахдыгъа эял сян дя бах,Эюр неъя гарышыр вахта вахт.Мян дя бахдым,гум саатын ишиня.Дцнйаны йашадан вахтдыр – эюрдцм,Вахт йохдурса, йохдур щеч ня!Эцнцмцзц-эцзяранымызыэятирдим эюз габаьына.Эюрдцм, еля бу долчадакы гум кимиБизи дя йыьыблар гоз габыьына –Йер кцрясиня.Бурда да инсанлар бянзяйирбиряр-биряр гум дянясиня.Бир дя эюрцрсян кимсядолчаны гойур айаьы цстя,ахырыг цзц ашаьы.Сонра бириси,йа еля щямин о кимся –долчаны чевирир башы цстя,йеня ахырыг цзц ашаьы.Чох аз мцйяссяр олурбизя эцн ишыьы.www.kitabxana.net 56


Бу уъсуз-буъагсыз, эен-эениш,Айлы-улдузлу,эцняшли каинатда,Дюрд бир йаны кип гапалы шцшя,Бу дар-дараъыг йердя йашайырыг биз!Цз-цзя, эюз-эюзя, дюш-дюшя,Дейиня-дейиня, дюйцшя-дюйцшя,Бир-биримизи йыха-йыха,Цзц ашаьы сцрцшя-сцрцшякечир юмрцмцз…Щалбуки2000-2005БАШАГДава вахты –чюряк гыт оландабашаг йыьдыьымйадыма дцшдц.Дава вахты –чюряк гыт оландабашаг йыьмаггорхулу ишди.Зямини –эюз бябяйи тякгоруйурдуялитцфянэли ясэяр.Эцлля атыбюлдцрярди,доьма гардашыны даэюрсяйди яэяр.Башаг нядир?Сцнбцлдянгопуб дцшмцшдян-дян олмуш дян.Итэин дянийашамаг цчцнахтарырдым мян.57


Фикрят СадыгЯлим-айаьымганайа-ганайа,горха-горхаэязирдим.Онда бир овуъ дян –бир овуъ горьа,бир лохма чюряк,бир азъа цмид иди.Зящмятиминбящрясийди,о язаблатапдыьым рузи.Мян Танрымдан разы идим,Танрым да мяндян разы.Сонрадава битди.йашамаг битмяди анъаг.Давадан бетярзцлм чякдирдимяня йашамаг.Ютян эцнлярютцб бир-бирйаддашлара кючся дя,аъылы-ширинлиюмрцмтяляся-тялясяэялиб кечся дя.Йеня дябашаг дюшцря-дюшцряйашадым.Йашадыммы, йяни?!Щямишяялитцфянэликимсялярэцддц мяни.Инди –Бу йашымда дарузимэюйдяндцшмя дейил.www.kitabxana.net 58


Инди дягялямимлябашаг йыьырамеля бил.ЩалбукиЩяля дяеля билирям ки,изляйир мяни,о ялитцфянэли адам.Индийядякгорхмамышам,индян беля дя,щеч горхмурам.12. 2005-01.2006БАШГА-БАШГАЛАРШирин башга, аъы башга,Гардаш башга, баъы башга.Бармагларын ейни дейил,Щяр биринин уъу башга.Сайларын да сырасы вар,Бири башга, цчц башга.Цзцня бах, эюряъяксян,Мулат башга, зянъи башга.Икиси дя эцлля атыр,Ясэяр башга, гочу башга.Пешяляр дя мцхтялифдир,Зярэяр башга, сучу башга.Бу галайа диггятля бах,Таьы башга, бцръц башга.Иш ахтаран ъамаатынТоху башга, аъы башга.59


Фикрят СадыгШякилчиляр дя фярглидир,«Лы, ли» башга, «ъы, ъи» башга.Вахт ахыр щей… Щяр анын да,Тези башга, эеъи башга.Тязадлыдыр бцтцн алям,Амма, бир шейя мяяттялям.Неъя олур бир адамынЧюлц башга, ичи башга?!2003АДАМЛАРwww.kitabxana.net 60Бир вар – гялби гара, щисли адамлар,Бир вар – адамларын ясли адамлар.Цряйи ачыглар корлуг ичиндя,Фираван доланыр эизли адамлар.Тямиз адамларын башы цстяди,Думанлы адамлар, сисли адамлар.Ялиндян йапышыб эяздирмялиди,Эюзсцз адамлары эюзлц адамлар.Севинян адамла сян дя севин ки,Севинмяз додаьы сюзлц адамлар.Мин иллярдир йахшы мянимсяйиб,Мярифяти, фящми, фязли адамлар.Сусдун да сцкуту мцкафат алдын,Цздядир щямишя цзлц адамлар.Фаьыр адамлара йаныг верирляр,Гызылла, эцмцшля сцслц адамлар.Мянямлик говьасы щяля битмяйиб,Щяля дя ат сцрцр щирсли адамлар.


Йери дя, Эюйц дя хараба гойуб,Дцнйанын щечдя бир мисли адамлар.ЩалбукиДцшмяня яйилмяз, зцлмя диз чюкмяз,Ясаряти гатлар дизли адамлар.Вятян бир, миллят бир, бир олсун эяряк,Бюлцнмясин сизли-бизли адамлар.2001-2005ГЫШДАН ШИКАЙЯТАллащ, дюн бяри, дюн бяри,Бу чадыра диггятля бах!Бир эюр йаза чыхармы буГоъа-гары, оьул-ушаг?Аллащ, яйил бах гачгына,Сян дя баш алыб гачэинян.Йа да бир гапы ачэинян,Биз дя баш эютцрцб гачаг.Аллащ, сябримиз тцкяниб,Баьла бу базар-дцканы.Йа эял чыхарт бу тиканы,Йа кюксцмя сапла бычаг.Аллащ, бу неъя бялады?Бизи тяк эюрцб, талады.Цст-цстя йыьыб галады,Цряклярдя чатды оъаг.Аллащ, бизи пярт елямя,Бу ил гышы сярт елямя,Бир дярди мин дярд елямя,Йохса бу да дярд олаъаг.61Нойабр, 1994-1998-2005


Фикрят Садыг«ИЧЯРИШЯЩЯР» – ТЯГВИМДЯТягвимдя Ичяришящяри эюрдцм,чякилиб яъайиб-гярайибчякилиб икили фянд иля.Йа бу адам щеч Бакыда олмайыб,Йа да гясдян чякиб еля-беля.Цст-цстя йыьыб,евляри галаг-галагбу йамаг, орда чалаг,Тязя чарпаз диварлар щюрцб,Бири-бириня йапышыг, щача.Уъа минарялярдянйалныз бирини сахлайыб,галанларыны атыб…О минарялярин далында, юзцндянбир нечя дам-даш гаралдыб.Цфцгдя ня Эцняшин батмасы,ня чыхмасы,Ашаьыда бир-ики,Ширяли, шилвярли кянд дахмасы,Гядим шящярдя бу ъцрдахма олмаз ки!Эюй – эюй дейил,Сярасяр ачыг ъящрайы,Булудсуз, сайа.Бу эюйцн ня Эцняши вар,Ня улдузлары вар, ня Айы.Ай-улдуз чякмяйя бунуняли эялмир.Биналарын рянэиня бах бир!Мум рянэиндя, сапсары.Адда-будда дашларданахышлар эюзя чарпыр.Араларындахача охшайаны да вар.Мазгаллары кичилдиб,Бцръляри учурдуб.www.kitabxana.net 62


Ашаьы щяйятдякиМягбяряни галдырыбщцндцр бир дамынцстцня кючцрдцб.Бу неъя Ичяришящярдир ки,йохдур Гызгаласы?Бцтюв сыьышмаса даэюрцняйди щеч олмасабир парчасы!ЩалбукиАлагапы гоймайыб,Истяйиб ки, гой шящярбаьлы галсын.Гала диварларын йастыладыб.Даш дишляри бир-бирчякиб, атыб.Буну ачыгъа еляйиб,Биля-биля еляйиб.Щяля цстцндян дя«Дишли диварларИнсанлары горхудар» дейиб.Инсан щагларыны горуйана бах,Сян Аллащ!Ширваншащлар сарайыныОлдуьу кими уъалдыб,Амма бунун даБир яммасы вар,Мяьрур эюрцнся дяЕля бил цстдян йеря сыхылыб дам.Мяня еля эялди ки,Бизи ГарабаьданСойутмаг истяйир бу адам.Учуртдуьу бцръцн, ич диварында,Хялвят йердя,Ики кичик хач эизлядиб,Бу хятт мяня танышдыр,Бялкя дя бу рясамАТЯТ хяттиляЭялиб-эязибмишИчяришящяри.63


Фикрят СадыгБелядян-беля,аддым-аддым,битдя-битдя.Буну да билирям ки,Сянятдяшяртилик вар.Ъаным-эюзцм, вар,Амма бу яндазядя йох!Эюрдцйцнц эюрдцйц тяк чякмяйиб,Йа юзц беля чякиб,Йа она дейибляр беля чяк!О да гуйруг булайыб.Ишлятдийи кятана щайыф,гарышдырдыьы рянэя щайыф!2008ШЯКИЛШяклини асмагчын, сянядиварда йер тапмадылар –Баба Пцнщан!Сян дил ачыб ня дединсябяйянмяди сяни дювран.Сянин илк сюзцн щагг олду,щагга тапындын, щагг дедин.Билмядинми, бяэямляри,чаьдашларын горхур щагдан.Сян Алями биля-билягатанда бири-бириня.Асылды киминся шякли –сянин шяклинин йериня.Бу диварлар сцслянибди,биряр-биряр шякиллярля,Щям цст гатда, щям алт гатда.Онлар башга адамларды.Шан-шющрятдя, фяхри адда –тамам башга!Сян онлара бянзямирсян –Сян алайы, сян там-башга!www.kitabxana.net 64


Диварларда адда-буддаБош йеря бянзяр няся вар.О йерлярля ишин йохдур,Онларын да йийяси вар.Щалбуки2006ДОСТ ДЯРДИ«Эялся яъял, вермяз маъал» – дейибляр,Эялди, гапы дабаныны кясдирди.Црякляря даь цстцндян чякди даь,Йери Эюйнян, Эюйц Йернян кцсдцрдц.Эцняш батды, улдузлар да кор олду,Зцлмят эеъя, юмцр пычы бурулду.«Нясими»ни йазан шаир йорулду,О, ки, Йазын эялмясини истярди.Саат сусду, заман дурду, ан дурду,Хябяр мяни эурул-эурул йандырды.Тале бир дя дцз гяддими сындырды,Чох олмазмы оьул дярди, дост дярди?!Щагламышды ону юмрцн айазы,Амма, йеня эюзляйирди о, Йазы.Щагг йериня йетишинъя муразы,Чярхи-фяляк башга йазы эюстярди.Щара эется тякъя ады бяс иди,Шеири, сюзц мяктяб иди, дярс иди.Шеиря, сюзя пял вурана тярс иди,Пис йазыны йериндяъя пислярди.Достларына мещрибандыр ана тяк,Хислятиндян дюнмяди сон ана тяк.Дост йолунда ясярди о, нанятяк,Ясл досту язизлярди, сцслярди.65


Фикрят СадыгЩатям кими сяхавятли, рящмдил,Таныйырды ону ъцмля-Вятян, ел.Шаир икян бир ясэярди еля бил,Бизи гяти дюйцшляря сяслярди.Бяйим баъы 1 , сяни щеч ня овутмаз,Дярдин чохдур, сюйлясян йер-эюй тутмаз.Халг юз шаир ювладыны унутмаз,Халгын юзц – шаир олан кяслярди.04-05.04. 200575-ИМКюнлцм еви ешим-ешим,Бир кимсяйля йохдур Ишим.Кимя ня вар кцнъдя галыбМяним йетим йетмиш бешим.Данышырам пишим-пишим,Додаьымы кясир дишим.Бу дцнйа – нярдханасындаЭюз чыхардыр гоша шешим.Щаны мяним ити шишим?Пахылын эюзцнц дешим.Валлащ, бяхтявяр олмайыбНя бу эцнцм, ня кечмишим.Лап йерля-эюйля ялляшим,Шярля, йаманла эцляшим.Гара булудла юртцлцб,Эюрцнмяз олуб Эцняшим.Бу ил кечирилмяйян йубилейиминшяряфиня йазылыб бу шеир20051 Бяйим баъы – шаирин щяйат йолдашыwww.kitabxana.net 66


ЩалбукиАВТОПОРТРЕТБир заманлар ишыгчы олмаьымла фяхр едирям«Ишыьын йашы» поемасындан бир парча«Доьра, парчала, кяс, сындыр,Бюл, гуйуйа ат, ас ишыьы,йеня ишыг олаъаг!Бцтювц дя ишыгдыр, зярряси дя,Рянэи дя ишыгдыр, сяси дя!Щяъми дя, тутуму да, бичими дяИшыгдыр, ишыгдыр, анъаг!»…Зцлмятляри йара-йара,Горхудулса да, эизлядился дя,Ишыг олуб инсанлара!Будур – Автопортретим!Будур нури-фикрятим!Чцнки 13 йашымданИшыгдан иш кюйняйиЭейинмишям яйнимя.Гардаш, инди юзцн бил,Йа беляъя бяйян мяни,йа бяйянмя,о гядяр дя ваъиб дейил!Ня веъимя эяляр – бу,Ня дя эяляр ейнимя!КИТАБ2009Вар олду ки, табэятирярсян щяр язабаИнсаны инсан еляйяр мярифят, елм, билэи, китаб,Китаб ряфиня дцзцлян бяр-бязяк дейил ки, китаб?Низами, Фцзули, Сабир китаба дюнцб йашайыр,Инсанын ян бюйцк кяшфи сайылсын илкин, илк китаб.67


Фикрят СадыгКитаб эяряк китаб олсун, ъюмярд олсун, аслан олсун,Дцзц-дцнйаны тутуб, намярд китаб, тцлкц китаб.Инди щяр йериндян дуран гялям алыб китаб йазыр,Чохалыбды надан китаб, ъащил китаб, йцнэцл китаб.«Ана дили» дя китабдыр, «Анайаса» да китабдыр,Вар асари-ятигя, гядим, вар билдир ки, бу илки китаб.«Китаби-Дядя Горгуд»а бах, эюр юзцнц, кюкя гайыт!Китабын да сойады вар, дцррдцр ясил-кюклц китаб.Китаблар китабы-китаб, «Гурани-Кярим» дя вардыр,Айяляри эцн ишыьы улу Танры кюрклц китаб.КИТАБ АТЫЛМАЗЙанвар, 2006Бязи китабханалардан кирил ялифбасы иляняшр олунан китаблар атылырКитабы йердя эюрсян,Юп, гой эюзцнцн цстя.Миз тапылмаса яэяр,Оху дизинин цстя.Китаб – чюряк кимидир,Растлашмаьын – тябяррцк!Эюз ачыб ана-ата,Сонра китаб эюрцрцк.Гой ешитсин ъцмля-ел,Гой билсин китабхана,Китаб атмаьа щеч няОла билмяз бящаня!Бу сящяр эюрдцйцмц,Гардаш, эюрмяйяйдим каш!Йердя китаб галаьыЕйнян, даш цстцндя даш!www.kitabxana.net 68


Орда щейкяли оланБир шаир эюря-эюря,Китабыны фырладыбАтдылар кцчяляря.ЩалбукиЙыьышыб китабларыСаф-чцрцк еляйибляр.«Кирилля йазыланларТа охунмаз» – дейибляр.Тялясиб, щюкм вермякСайылмаз йахшы адят.Китаб галыб кечмишдянЭяляъяйя яманят.Яряб, кирил, йа латын,Ола билмяз манейя!Бяс, онда бу китабларБура атылыб нийя?!Ясл китабханадаЩяр ъцря китаб олар.Тяки, китаб вар олсун,Охуйаны тапылар.Охумаг истяйян кясДюзяр беш эцн язаба.Сонра бир сирдаш кими,Йахынлашар китаба.Ня рянэдя олур-олсун,Китаб язиз тутулар.Бир шей ки, баш уъалдыр,Айаьамы атылар?!Бакы,октйабр, 200969


Фикрят СадыгЙЕТИМ ЯЛИНДЯ ГОЬАЛ ЯЪАЙИБЯлидя вар, Вялидя вар – чох яъяб!Еля ки, мяндя олду,гийамят гопду,алям даьылды,Сяс дцшдц – сяда дцшдц,Ган дцшдц – гада дцшдц,Айя, гоймайын!Йетим ялиндя гоьал яъайиб!Валлащ, биллащ, айыбды, айыб.Бу щяъмдя пахыллыг,бу мяртябя кин олар?Мещрибанлыг юйрядир бизя, ахы,Шеирляр, романлар, кинолар.Йохса йаланмыш бунлар?!Чятини доьуланаъанды,Еля ки, доьулдун,Эуйа ки, инсан олдун,Амма, инсан олмамаг,инсан олмагдан асан олду.Яли чюряйя чатды,Гоншусуна даш атды.Дейинирям, дейирлярБаш гошма, бу – щяйатды!1970БИР ДЯСТЯ ЙАЬЫШБир йаьыш – инсанын эюз йашыдыр,Йаьмаьа щазырдыр щяр ан.Йаьанда йери-эюйц йандыранЭюз йашынын щяр эиляси,Йанагда донуб галмышПар-пар йанан буз зярряси!Тясяллидян исиниб ярийян,Дама-дама цряйя даманСевинъдир, дярддир.www.kitabxana.net 70


Бир йаьыш – аьаъын эюз йашыдыр,Пайызда алям соландаЙарпаглар хязял оландаБудаглардан гопуб дцшяр.Щяр солмуш йарпаг – торпаьаГцввят верян гянимятдир.Бир йаьыш – дашын эюз йашыдыр,Дашын эюз йашы –Касасы долмуш сябрдир.Сыхылмыш дюзцмдцр,Илащи гцдрятдир.Бир йаьыш – чичяклярин, отларын эюз йашыдыр,Шещдир,Зещдир,Гювси-гцзещдир,Йуйулмуш чямяндир,Эюзялляшян тябитядир.Бир йаьыш – ясл йаьышдыр,Бу да эюйлярин эюз йашыдыр.Эурулту салыбШимшяйя бцрцняндир.Рузи олуб йеря еняндир,Эюйдян эялян бярякятдир.Бцтцн эюз йашлары торпаьы йашадыр,Эюз йашы ичмякдян доймады торпаг.Инсан, аьаъ, даш, чичяк, от, йаьыш аьлар.Дцнйа дурдугъа – бунлар аьлайаъаг!Бу эюз йашлары олмаса –инсан доьулмаз,аьаъ битмяз,даш дюзмяз,от эюйярмяз,булуд долмаз –щяйат олмаз!Щалбуки08. 2007 – 08. 200971


Фикрят СадыгГАРА ШАМАХЫСЫНЫН УЪУ ИЛЯ«Гара шамахысынын уъу иля…эюзцнцн йашыны силди»(Мащиря Абдулла «Яввял-ахыр»)www.kitabxana.net 72Бу гядяр дярдин ичиндяэюр, бир ня йада дцшдц.Нянянин баш йайлыьыШамахыдан эялмишди.Гызларын, эялинляринэюз ачандан эюрдцйц,баш юртцйц –Шамахы имиш демя!Доьмадан доьма бу сюзГой йайылсын алямя,Нийя йайылмасын, ахы?!Щаны инди о Шамахы?Щаны о аналар,щаны о аталар?Щаны о нахышлар,щаны о буталар?Щаны цстцнц тоз басмышо ъящряляр, дязэащлар?Щяля дя тцстцляниро заман чякилмиш «ащ»лар.Эцлляриня гарышыб галыр,Онда зцмзцмя едилмишбайатылар, вясф-щаллар.Эюлляриндя эюллянибйаныглы эюз йашлары.Ъям олуб бу йайлыгдабилдийин бцтцн наьыллар.Цзцня зилляниб дурур,гызларын, эялинлярино заманкы бахышлары.Щаны о отлар, чичякляр ки,Эюй гуршаьыйды Йердя?Эюрян, о отлар, чичяклярбитяъяклярми бир дя?..


Ащ! Ня инъя, ня зярифолурмуш кялаьайы!Йердя инсанларыщейрятя эятирмишди,Эюйдя улдузлары,Эцняши, Айы.Марко Поло да эюрмцшдцбу йайлыьы Шамахыда.Ахырдаэялиб «Яввял-Ахыр»да эюрцндц.Бир мяртябя дя уъалды,Мяни дя щейрятя салды.ЩалбукиЯввял-ахыр бу ишякимся янъам чякяъяк.Йеня Шамахыдашамахылар тохунаъаг, чичяк-чичякйеня дя йахын Эяляъяк,Шамахыйа –шамахы далынъа эяляъяк.Бакы, 2009РАЩАТ ЙАШАМАЬЫ СЕВЯНЛЯР ЦЧЦН«Шящярин мяркязиндя ращат йашамаьы севянлярцчцн 14 мяртябяли бина тикилир» (телереклам)Ращат йашамаьы ким севмяйир ки,Беля адам варса, инанмаз аьыл.Ращатлыг щяр кяся гисмят олмайыр,Бяс нийя од тутуб йанырсан, пахыл?!Адамы адам еляйян пулдур а!Эяряк щяйятиндя нефт фантан вура.Йолдаш ол оьруйа, гошул гулдура,Дунйа сянин цчцн олаъаг наьыл.Сян варсан – ялиндя варса вар-дювлят,Йохсан – гисмятиндя йохса сяадят.Инсан олмаьына онда ня щаъят?Гума дюн, сяпялян, торпаг ол, даьыл!73


Фикрят СадыгЩаны о мцрцввят, о инсан щаны?Таны, икицзлц дцнйаны таны!Йеня дя аьалар тутуб дцнйаны,Яввялляр касыб да инсанды, маьыл!Дцнйанын ишиня эюз йумуб Аллащ,Сян йухары бахма, дюн ъибиня бах!Сяня йазылмайыб ращат йашамаг,Гайыт, эет хараба дахмана гахыл!Пулун бунъа, щаким олдуьу эцндя,Сянин ня ишин вар эюйцн фювгцндя?!Сябрини бас, йаша щяйят евиндя,Йыхылыб елясян, торпаьа йыхыл!www.kitabxana.net 74


Щалбуки3+1 (ЦЧ ЦСТЯ ЭЯЛ БИР)Бу дашы биз галдырмышыг,Щяр кцнъцндян биримиз йапышыб.Инди цчцмцзцн ады чякилир,Унудублар биримизи.О дашын бир кцнъцндясызым-сызым сызылдайырбиримизин ял изи.Бу кюрпцнц биз салмышыг,дюрд дайаг цстдя.Ялляримиздян эцъ алыб,тагят алыб,кюрпц олуб дурдудайаг цстдя.Инди цчцмцзцн ады чякилир,унудублар биримизи.Дайаьын бириндя буза дюнцб,биримизин ял изи.Бу булаьын эюзцнц биз ачдыг,Шырыл-шырыл ахыб, эедир дяряйя.Йол кечян щяр тяшня адамЯйилиб су ичяндя щяряйябир «саь ол» дейир.О «саь ол» цчцмцзя чатыр,биримизя йох.Биримизин «саь ол»учайа гарышыб ахыр…Дайанбы дцшцнцрям,Щамы бирдян севинмяз ки…Гой бу дяфя онлар севинсин,Бу – ойун-ойунъаг дейил,Щяйатдыр, ахы!Бакы, 08.199875


Фикрят СадыгМЯРСИЙЯ ЯВЯЗИНЯЯлибала Щаъызадянин хатирясиня(Ешитдим, бир аз яввял гябристанлыг-гябристанлыгэязиб, юзцня мцнасиб йер ахтармысан)Юмцр эялиб дирянди ахыр ки, кор далана,Йердя йер гящят олду йердя йери олана.Нядян щаггы оланын цзцня эцлмцр щяйат?Нийя эеъиксин, ахы сяня вериляси ад!Сяндян сонра «тяяссцф» дедиляр ещтийатла,Ъабирин мяшщур шеири йеня дя чыхды йаддан.Уйу, дцшдцйцн йердя щяр йер сяня Вятяндир,Сянин щекайялярин ня юлян, ня итяндир!Щамы еля билирди хошбяхтди Ялибала,«Батыб бир яли йаьа, батыб бир яли бала».Бурда рущун гырылды, орда рущун шад олсун,Инсан эяряк язялдян бяхти цстдя доьулсун.Сянин бяхтин – гялямин! Йаздыгларын галаъаг!Щагга щагг верилмирся, халга дярд олур, анъаг!Бир-бир эедир достларым, дцнйада галырам тяк,Мян эедяндя эюрясян ким мярсийя дейяъяк?!Бакы, 10.2009www.kitabxana.net 76


ЩалбукиСЯН ВАРСАН ДЕЙНЯНЧай ахыр…Мян дя бахырам,О, да бахыр.Икимиз дя эюрцрцк ки,Чай ахыр.77(Дцнйада ян айдын шеир)Ахан чайа бахыбмян «чай ахыр» дейирям.О, да ахан чайа бахыб«чай ахмыр» дейир.Няля мяня дя дейир ки,«сян дя чай ахыр» демя!Демяли, сян варсан дейнян,чай аха-аха,эюзцм баха-баха,Эяряк, ахан чайа «чай ахмыр» дейям?Дцнйа дярябяйликдир, бяйям?!ЭЮЗ, ЭЮЗ ЙАШЫЙЛА БИРЭЯЭюз эюрцрся…Эюзцн иши эюрмякдир,Бу – сирр дейил, бир кяся,Эюрмякля иш битмир щяля.Эюз эяряк аха, сцзцля, хумарлана,Эюз эяряк парлайа, ишара, алышыб-йана,Эащ тябяссцмля дола, эащ гямля дола.Эащ эюз вура, фикря гярг ола, хяйала дала,Эащ шоьуну итиря, саралыб-сола, сцст гала.Эащ сакит чай кими аха,Эащ шимшяк олуб чаха.Щярдян биманя эюрцня, щярдян дя пцрмяна.Эюздя гязяб, нифрят, кин-кцдурят вар,Эюздя рящм, гылыг, мещр-мящяббят вар.Кюрпяни, ушаьы горуйар, эюзляйяр,Ян язиз сиррини дяриндя эизляйяр.Декабр, 2007


Фикрят СадыгАтайа-анайа эюз олар – эюз,Ишыглы дцнйайа вурулар – эюз.Доста, йара бир ъцря бахар,Юзэяйя, йада бир ъцря бахар.Эюз вурьундур тябиятя –Эюрдцйцня едяр гибтя.Щясрятля бахар Айа, Улдуза, Эцняшя, Эюйя,Даьы, дянизи, чямяни, дцзц сейр еляйяр.Эащ узаьа, йахына зилляня,Цфцгя бойланар, йола дикиляр.Эащ да дяниздя дальа кимиАхшам-сящяр габарар – чякиляр.Саймагла гуртармаз»Амма, бунлардан даща яфзял,Даща ваъиб бир иши вар эюзцн,Эюз эяряк аьлайа биля,Эюз онда даща эюзял олур.А мяним ъаным, эюзцм!Цряк эизлиндя црякдир, эюз – цздя цряк!Эюз йашарырса – йашайыр демяк!Ушаг кими кювряляндя,Булуд кими доланда,Бир анда, бирдян,Биряр-биряр, дян-дянЙанаьа сцзцляндя,Инъи тяк дцзцляндяЭял, эюр эюзц!Онда алямдир эюз!Цстцня шещ даманБир ъцт одлу кюз,Сюняр сызылдайа-сызылдайа…Аьла, эцлцм аьла,Ичин-ичин аьла, нарын-нарын аьла!Аьла зар-зар, корун-корун аьла,Щюнкцрцб аьла, щычгырыб аьла!Сус-пус аьла, гышгырыб аьла,Аьла, зцлцм-зцлцм аьла!Горхма, эюз йашы апармазЭюзцнцн гарасыны.www.kitabxana.net 78


Эюз йашында тапарсанСян дярдинин чарясини.Эюз йашы –Кясяр гялбин аьрысыны.Йуйар интизары, нисэили,Тясяллийя дюндяряр пис эцнц.ЩалбукиЭюз йашы дузлудур, аъыдыр,Дярд ширин олмаз ки?Бу дцнйада йалнызгялби даш оланынэюзляри долмаз ки!2007ТАРЧЫ, ТАРЫ КЮКЛЯИмарят 1 баьындаГызлар байрамында,Эцняш иди,биз идик,бир дя Гядирди.«Нечин эялмяз»даьы-дашы йандырырды,сяманы титрядирди.Эцняшин кефи кюк иди,сары сим кюкдян дцшмцшдц.Тарчы бир кцнъя гысылыбДейир: – Аллащ, бу ня ишди?Гядир тярс-тярс бахырды тарчыйа –«Тарчы, тары кюкля!»«Нечин эялмяз» баьламышды йери-эюйля,Эцняш овсунланыб, дайанмышды бир йердя.Сары сим кюкдян дцшмцшдц,Сяс дя енирди пярдя-пярдя.Имарят гулаг кясилмишди,Кцллц-Гарабаь гулаг кясилмишди.Эцняшин сары телляридолашмышды сары симя.1 Имарят – Аьдамда гядим имарят вя баь79


Фикрят СадыгСары сим кюкдян дцшмцшдц.«Тарчы, тары кюкля!» –Гядир тарчыйа бахырды,Тарчы – Эцняшя.«Щеч беля ишя дцшмямишдим,Щеч беля исти эюрмямишдим».«Нечин эялмяз» щяля дя эялмирди,Сары сим даща да кюкдян дцшцрдц.Тарчы да тары кюкляйирди щей…Эцняш дя бахыб гымышырды.Гядирин сябри тцкянди,ялини эюйя узатды,бир топа булудугавалын габаьына гатды.Чякиб эятирди, юртдцЭцняшин цзцня.Гайытды йеня«Нечин эялмяз»иня.1984СОНРА НЕЙНИРЯМИнди, чыхарт мяни, бу сыхынтыдан,Иш ишдян кечяндян сонра нейнирям?!Сян мяни вахтында кючцрт йайлаьа,Ел-оба кючяндян сонра нейнирям?!Сяня ким деди ки, тясялли эюндяр,Тясялли йашамаг цчцндцр, мяэяр?Сян мяня рузини бу гыт вахтда вер,Йохса ки, бичиндян сонра нейнирям?!Он илдян сонра тапылмыш гошмаИнди тут ялимдян, йохса эеъ олар,Архасыз, кюмяксиз адам неъя олар?Бу щеч олмуш юмрцм щечдян щеч олар,Тале – дон бичяндян сонра нейнирям?!Ийул,1999www.kitabxana.net 80


ЩалбукиБИР УМУ-КЦСЦСян халг шаири ол, ъанын саь олсун,Гара ъамаатын шаирийям – мян.Сян севинъ ичиндя боьул, гямин кям,Бу дярдли елатын шаирийям – мян.Фяхр ет ки, щяр йердя адын башдадыр,Щарам шан-шющрятин дады башгадыр.Шющрят баш алдадыр, шющрят баш гатыр,Башга бир щяйатын шаирийям – мян.Даща сянэийибдир о сяс-сямирин,Дярин бир сцкута гярг олуб, юмрцн.Сян ширин шярбят ич кефиндян щяр эцн,Бу аъы щяйатын шаирийям – мян.Даща индян беля дащисян, оьул!Ад сяни йашадыр, о – аьа, сян – гул!Сяфакеш цстя гатын досту олдун, ол!Ъяфакеш алт гатын шаирийям мян.Инди айыран йох гызылы мисдян,Эеъяни эцндцздян, кюмцрц щисдян.Буну еляйянляр еляйир гясдян,Беля тяснифатын шаирийям – мян.Бир уму-кцсцдян бу бойда эилей?Ня тале сучлудур бурда, ня дя эюй.Нийя доьма шерим эюрцнцр юэей?Эуйа ки, бир латын шaирийям – мян.Нащаг чыхыб дуруб, щагдан йухары,Гара дырмашыбды, аьдан йухары.Мящяк дашы йохдур халгдан йухары,Щаггын-ядалятин шaирийям – мян.14.07.200581


Фикрят СадыгМЮЩЦР – СИЙАЩЫЩяр мяшщур идарядяБир мющцр-сийащы вар.Лазым оланда дярщалКаьыза, гязетя, дивараТаппатапла вурулар.Орда щякк олунубдуЙахын гощумлар, достлар.Цздя оланлар цздя,Йердя галанлар астар.Йеня щямин адамлар,Йеня дя щямин адлар.Онлардан сонра сюнцб,Тцкяниб истедадлар.Орда ня йазылыбсаЙазылыбды бир дяфя.Йалныз онлар лайигдирЩяр ъцр ада, шяряфя.«Гачгын», «кючкцн» вардыса,Гой о да «сечкин» олсун.Бу олмасын, о да йох,Бяс, онда де ким олсун?Дилим, аьзым гурусун,«Де» – дедим, демя анъаг.Десян дя, демясян дяСян дейян олмайаъаг.Суссун да, данышмасын,Ады ора дцшмяйянЪынгырны чыхартсаЧевриляъяк дцшмяня.01.2004www.kitabxana.net 82


ЩалбукиШАИР ОЛУБЭизироьлу Мустафа бяй шаир олуб,Буну эюръяк мян ял чякдим шаирликдян.Кющня оъаг йерлярини ешяляйиб,Беш-цч сюнмцш кюз тапыбмыш о, кцллцкдян.Ешидинъя Короьлу да пярт олубду,Дювран дюнцб, намярд чюнцб «мярд» олубду.Бу миллятя шаирлик дя дярд олубду, –Баш эютцрцб гачмаг эяряк бу тцнлцкдян.Шаир олуб Эизироьлу Мустафа бяй,Щамы йазыр, бу да шеир йазсын эяряк.Бу шеирля эял, бешъя эцн йаша, эюряк –Хошбяхтлийин тапыбды о бирэцнлцкдя.Шеир эяряк ясрляря яйилмяйя,Сяндян яввял, сяндян сонра дейилмяйя,Аьыр ола, барышмайа йерля, эюйля –Йохса ки, бу бомбош говуг йцнэцллцкдя?!Дейирям ки, щайыф, беш-цч кюзя, щайыф?Бир-бириня пяръим олан сюзя, щайыф!Ел-обайа – сизя щайыф, бизя щайыф!Ъашбаш олуб, галмышыг бу дцйцнлцкдя.200583


Фикрят Садыг«ХАТИРЯЙЯ ДЮНМЦШ» ШЕИРЛЯРДЯН1. МЯЗУНЛАР ЭЕЪЯСИМяни дявят едиблярДоьма мяктябя йеня.Дцшцнцрям эедиммиМязунлар эеъясиня?Бу уъа, мяьрур, доьмаБинанын щяр йериндя,Бизи щяр эцн уъалданМярмяр пилляляриндя.www.kitabxana.net 84Нечя нишаням галыб,Нечя хатирям донуб,Гялбимдя нечя кюврякСевинъ донуб, гям донуб.Эетсям, эюрсям йенидянОнлар ъанланаъаглар.Бурда илк мцяллимим вар,Бурда илк ешгим аьлар.Бурда аддымларымдан,Кюрпяъя изим галыр.Щюъъяляйиб йаздыьымИлк «Ана» сюзцм галыр.Эетсям, эюзцмдя йеняЩямин ишыг йанаъаг.Эетсям, онда гырылмышЦмидим ойанаъаг.О бурда олмаса да,Эюрцшя эялмяся дя,Гаршымда дайанаъаг,Титряйяъяк сясим дя,Ясяъяк дизлярим дя.Йеня утанаъаьам,Эизлядяряк ешгими.Гямэин дайанаъаьам,


Дилим сюз тутмайаъаг,Тянэийяъяк няфясим.Гой олсун, ня ейби вар,Онсуз да фикрим, щиссим,Ютцб кечян юмрцмляЭюрцш арзулайыбды.Онсуз да эянълийимдянЦряйим доймайыбды.Щалбуки19572. «ДАШЛЫ» БАЬЙадындамы, о илляр,Йадындамы, «Дашлы» баь?Йаша долуб, айрылдыгГалды эюзц йашлы баь.Кювряк дцнйасы варды,Бизи сайа саларды.Бизя сайя саларды,Салхым сюйцд сачлы баь.Бизи баша дцшцрдц,Чох йахын сирдаш иди.Ня олсун ки, даш иди,О башды, бу башды баьЭянълийимя дюнцрям,Йанындан кечяндя мян.Севдалы эцнляримдянХатиря йаддашлы баь.Октйабр, 199685


Фикрят СадыгЯКС-СЯДАЮмцр-эцн йолдашымаМян чох арзума чатмышам,Бир арзум галыб дцнйада.Юляндян сонра щардасаДюнцб олум якс-сяда.Якс-сяда, якс сяда,Якс-сяда олайдым каш!Бу дцнйада галайдым каш!Йа мешядя, йа гайада,Йа даьда, дярядя, чайда,Эюйдя, сямада, щяр йердя.Дцнйада – бцтцн сяслярдя,Юзцмя мяскян тапайдым.Аьаъа, эцля, чичяйя,Дивара, даша щопайдым.Якс-сядайа дюняйдим,Цмид олуб эюрцняйдим,Црякляря даманларыЯввялдян биля биляйдим.Дара дцшян адамлараКюмяйя эяля биляйдим.Щарай дейяня «щай» верян,Гуруъа бир сяс олса да,Йолларда йол азмышлара,Тясяллиди якс-сяда.Евя тялясян оьула,Эюзц йол чякян анайа,Гялби нисэилли эялиня,Бир эюзц йашлы сонайа,Бир доггазда дайаныб да,Йола бахыб чыьырана –Гямли-гямли чаьырана –«Эялирсянми, ещей-ещей?..»www.kitabxana.net 86


Мян дя ешидиб, бу йанданГышгырайдым: «Щя, щя, щя, щя!»О, да мяня инанайды,Доггаздаъа дайанайды.Мян чох арзума чатмышам,Бир арзум галыб дцнйада.Юляндян сонра щардасаДюнцб олум якс-сяда.ЩалбукиДекабр, 1987-йанвар, 1988БИР ЪЦТ ИШЫГ ТЕЛИЭеъялярин бириндя эюйя бахдым,Улдузлара учмаг истядим.«Сяманын о цзцндяэюрясян ня вар?» дедим.Бир-бир алышдыгъайахын-узаг сяййаряляр,алышыб йанды щейрятим,Эязиб долашмаг истядим каинаты.Эюзляримдян бир ъцт ишыг телиузанды эюйя.Мян «ишыг тели» дедим, сян «хяйал» де!Бир ъцт зяиф парылты,илк булуд топасыныкечинъя гырылды.Бир сап цмид,бир сап инам, бир сап арзу щюрцб,дцйцн вурдумо бир ъцт ишыг телиня,эюндярдим йенидян эюйя.Юзцм дя ейванда дуруббахдым архасынъа щясрятля…Кечди йерин ъазибясини,Доланды айын башына.Дан улдузуна эюз вурду,Марсын йанындан кечяндяИшыгдан эюйярчин шякли ъызды,гаранлыг сямада.(Щярб аллащынын аъыьына)87


Фикрят СадыгАхды ишыг эяляня,Улдуздан-улдуза,Думанлыгдан думанлыьа.Ики бюлдц каинаты,Йарыб кечди кящкяшаны.Бир мцддят эюрцнмяди,галдым ниэаран.Щардаса олду ъазибяйя ясир,Щардаса сынды, яйилди,эцзэцйя тохунду еля бил.Ахды… ахды… ахды.Бир ъцт ишыг телиэери дюнмяди,ахды йалныз иряли!Ахырда йеня доьма йеря гайытды,каинатын о цзцндян,Mаэелланын эямиляри кими.Эюрцндц доьма Вятян,доьма шящяр,доьма кцчяляр, мящялляляр.Доьма ев, гапы…Щятта дурдуьум ейван,Чеврилиб эюрдцм,Бир ъцт эюз бахыр мяня архадан.1973www.kitabxana.net 88


ЩалбукиЙЕРДЯЙИШМЯИлин, эцнцн бу чаьында,Бир мямурун баьында,Алты адам яйляшмишди,Дюрдкцнъ мизин –Дюрд йанында.Икиси саь тяряфдя,Икиси сол тяряфдя.Бири айагда,бири башда.Эуйа иш эюряъяклярбу сяс-кцйдя,бу дава-далашда.Амма, гой дейим бяри башдан,Бу ону бяйянмяди,О буну бяйянмяди.Бу ону яйяммяди,О буну яйяммяди.Эюз-эюзя дейишдиляр,Сюз-сюзя яйишдиляр.Сюйцшдцляр,Дюйцшдцляр.Эюрдцляр щеч ня чыхмыр,Йорулуб, сцст дцшдцляр.Бу она гязябля бахды,О буна нифрятля бахды.Алтысы да бир йердяБирдян-биря дурдулар.Яввял, яйляшдикляриЙерляри дяйишдиляр.Саьдакылар сола кечди,Солдакылар саьа кечди,Айагдакы баша кечди,Башдакы айаьа кечди.Бир мцддят динмядиляр,Сцкута гярг олдулар,Беля галдылар.89Лап «Сазяндяляр» кими


Фикрят СадыгДиниб данышмадылар,Еля бил ки, лалдылар.Амма ки, алтдан-алтданБу онун айаьындан чякя-чякя,О бунун айаьындан чякя-чякя.Йеня ял-айаьа дцшдцляр,Бир дя йер дяйишдиляр,Амма щеч ня дяйишмяди.Яэяр щеч ня дяйишмирсяБу дяйиш-дцйцш няди?Иш йердя дейилмиш, ща,Адамларын юзцндяймиш!Йерляр юз йериндядир,Сянин буна сюзцн нядир?Адамлар йериндя дейил,Бцтцн алям билир буну,Буну Йер дейир, Эюй дейир.2004www.kitabxana.net 90


УШАГЛАР ЦЧЦН ЙАЗЫЛМЫШ ШЕИРЛЯРДЯНЩалбуки1. ЭИЛЯГяшянэ гызам, адым Эиля,Гонаг эетдим дайымэиля.Йаьыш йаьды эиля-эиля,Айаггабым батды эиля.19702. ИКИ ГОРХАГЯщмяд довшана бахыр,Довшан Ящмядя бахыр.Ящмяд довшандан горхур,Довшан Ящмяддян горхур.3. ЧАНАГЛЫ БАЬА ИЛЯ ГУРБАЬАБир чанаглыЧаьа баьа,Эирди баьа,Ойнамаьа.Бир гурбаьаЭюрдц онуГойду лаьа.– Буна бах, а,Буна бах, а!ЯйниндякиГына бах, а!Йаман горхдуЧаьа баьа.Еля галдыБаха-баха.197191


Фикрят СадыгСонра деди:– Сян дя баьа,Мян дя баьа,Тякъя «гурун»Артыгдыр ща!Чох дюшцняДюймя, гаьа!ГурулдамаЛовьа-ловьа.БЯС БУ НЯДИР– Бяс, бу нядир?– Бу гушдур.– Нийя бура гонмушду?– Дян йейирди.– Дян нядир?– Мян дя эюря билмядим,Гуш щамысыны дянляди.– Бяс, бу нядир?– Бу дашдыр.– Неъя эялиб бура бяс?Кимся дашыйыб дашы?Даш юзц эяля билмяз.– Ким дашыйыб, эюрясян?– Даш эяляндя йухуданДурмамышдым щяля мян.– Бяс, бу нядир?– Аьаъдыр.– Беля дя аьаъ олар,Щаны бунун алмасы?– Алмасыны йыьыблар,Аьаълар гырылмасын.– Бяс, бу нядир?– Билмирям,– Ахы, мян дя ушаьам,Эедиб инди атамданБуну сорушаъаьам.19711969www.kitabxana.net 92


ЩалбукиГАРДАШЛАРИки гардаш,Ики ушаг,Бири горхаг,Бири гочаг.Гачыр пишик…Бири горхур,Бири бахыр: –«Пишик онаДяймяз ахы!»Йаныр ишыг…Бири горхур,Бири бахыр: –«Ишыг йеряДцшмяз ахы».Чалыныр зянэ…Бири горхур,Бири бахыр: –«Зянэ адамыВурмаз, ахы!»Тахта тцфянэ,Бири горхур,Бири бахыр: –«Тахта тцфянэАтмаз, ахы!»196893


Фикрят Садыг« Э Я Р А Й Л Ы Л А Р » Д А НСОН ШЕИРДюйцшдя юлмядим, дейям,Байраьы юртцн цстцмя.Цстцндя сон мисрам донмуш,Вараьы юртцн цстцмя.Дюн бах илляря, айлара,Няйим варса пара-пара.Гара эцнцм чохдур, гара,Торпаьы юртцн цстцмя.Цмидим – йаралы бир гуш,Голум-ганадым гырылмыш…Цшцйцрям, хязял олмушЙарпаьы юртцн цстцмя.Эцняшя бахдым бу сящяр,Бир тели мяня бяс еляр.Булуддан сцзцлян о зярСачаьы юртцн цстцмя.Эюйляр нийя залым олсун,Тале мяня замiн олсун.Бир дяря мязарым олсун,Бир даьы юртцн цстцмя.Аьсу-Шамахы-Бакы, 1992www.kitabxana.net 94


ЩалбукиЭУЗАРАНДАН КЦСЯНДЯО узагдан ишылдайанЭцмцш дейил, дямир имиш.Юмрцм бойу ишыг эяздим,Демя, бу да юмцр имиш.Дцнйа ойун, дцнйа ильым,Тяпя имиш уъа даьым.Бяйаз билиб таныдыьым,Гапгараъа кюмцр имиш.Тязя чякмя, тязя гялиб,Иш баъаран бекар галыб.Ямир дюнцб нюкяр олуб,Инди нюкяр ямир имиш.Чаш-баш галдыг бу дцнйада,О дцнйа дцшмяди йада.Гялбимиздян гопан нида,Сяс дейилмиш, сямир имиш.Биз эцл икян гангал битдик,Торпаьа гарышыб итдик.Пис заманда эялиб-эетдик,Дцнйа еви тямир имиш.Май, 1995ВАРТанры адындан иш эюрян,Эюйцн чярхи-фяляйи вар.Эцндя йеря эялиб-эедянНечя-нечя мяляйи вар.Танрым, гору бизи шярдян,Чох сюз чатыр сяня йердян.Билирсян, гювмц-бяшярдянЩансынын ня кяляйи вар.95


Фикрят СадыгВаллащ, алям имиш алям!Екиз баъыдыр севинъ, гям.Кефи кюк оланын да щям,Ган аьлайан цряйи вар.Бири варлы, бири касыб,Вар щяр кяся дейил нясиб.Буьдайа, уна мцнасибХялбири вар, яляйи вар.Адями алдадан шейтан,Ял чякмяйиб бу дцнйадан.Йери йериндян ойнаданТуфаны вар, кцляйи вар.Гарышыбдыр йалан-эерчяк,Бу дцнйа олуб эюряъяк.Бу йуху узун сцряъяк,Гурьушундан бяляйи вар!Бакы, 1996ИНСАНАзад эялир дцнйайа,Азад ъянабды инсан.Юмрцн щяр суалына,Щазыр ъавабды инсан.www.kitabxana.net 96Билинмир ясл йашы,Бялалар сякиб башы.Юзц-юзцня гаршы,Чох бядщесабды инсан.Бир кялмя сюздян кцсяр,Эцляр, аьлайар, сусар…Башдан-баша, сярасяр,Бцтюв язабды инсан.Алдатмаса няфс ону,Данмаз щаггын йолуну.Бир инсан олдуьунуБился – савабды инсан.


Юзц эялди-эедярди,Сябри цмман гядярди,Чякяр даь бойда дярди,Демя, битабды инсан.Щярдян булуд тяк долар,Танрыйа да аь олар.Бурдан мящшяря йол вар –Йолда йатабды инсан.ЩалбукиИйун, 1996ТАЛЕ, СЯН МЯНИМЛЯ БЕШДАШ ОЙНАМАТале, йериндя динъ отур,Мянимля бешдаш ойнама!Бу гоъа вахтымда мяниЕйлямя чаш-баш, ойнама!Сян йазылы айнамысан?Сяня бахса чашар инсан.Сян чашмайыб ойнамысан,Бир дяфя дя чаш, ойнама!Сян Йерин-Эюйцн щакими,Мяни яркюйцн ушаг кимиКяс ойуну, сахла щюкмц,Ойнама, гардаш, ойнама!Сян ойнасан, ахмаз сулар,Мешя сачларыны йолар.Зялзялян евляр учурар,Титряйяр даь-даш, ойнама!Зяиф эюрмцсян гоъаны,Гырмысан гапы-баъаны.Мян тапмышам тапмаъаны,Сян ол, гара даш, ойнама!Отур бир аз, динъини ал!Йан-йюрямдя тутма гярар,Лап щирсиндян боьул, гарал,Лап чалхалан, даш, ойнама!97Сентйабр, 1996


Фикрят СадыгЭИРИР АРАЙАБир аз чох севиняндя,Зцлцм эирир арайа.Йол щамара дцшяндяЮлцм эирир арайа.Ишим нящс эялир, нящсям,Чашыб бцтюв сюз десям.Бцтювляшмяк истясям,Бюлцм эирир арайа.Дцшмяня хошдур щалым,Истяр ки, беля галым.Бир иш эюрся аьыллым,Дялим эирир арайа.Хяйалым эюйдян енся,Йердя бир йар бяйянся,Цряйим бир сюз деся,Дилим эирир арайа.Сентйабр, 1994ДЕЙИЛЯМwww.kitabxana.net 98Ноолсун тез йерийирям,Амма идманчы дейилям.Цстцмц унлу эюрмцсян,Мян дяйирманчы дейилям.Танымадым досту-йады,Таныйан мяни гынады.Бу дцнйа йалан дцнйады,Юзцм йаланчы дейилям.Башдан-айаьа дярдмишям,Щясрят чякмяк мяним пешям.Бир гялби талан етмишям,Ясла таланчы дейилям.Фялякдян синя даьлыйам,


Бянди-дяряси баьлыйам.Халгымын шаир оьлуйам,Гуру дилманчы дейилям.ЩалбукиСентйабр, 1996УЪБАТЫНДАНДоьру идик, йалан олдуг,Йалан вядя уъбатындан.Заь-заь ясди цряйимиз,Горху, щядя уъбатындан.Нюкяр олду бяй адымыз,Аъы дадды щяйатымыз.Итиб-батды сой адымыз,«ов»нан, «задя» уъбатындан.Фяляк – тале йаза-йаза,Зящяр гатды ашымыза.Сюз батмады башымыза,Йцнэцл зядя уъбатындан.Йашадыгъа биз йорулдуг,Йаныб-йаныб лап кцл олдуг.Йохсул идик, йохсул олдуг,Йохсул дядя уъбатындан.Та бизя олан олубду,Эцллц бахчалар солубду.Миллят пис эцня галыбды,Беш-он эяда уъбатындан.1991-199299


Фикрят СадыгДЕЙИЛЯМОьлум Орхан ФикрятоьлунаЭюйдян Йеря бахылса, мянКювряк саманъа дейилям.Эцманын аь щалясийям,Щятта эцманъа дейилям.Язаб торпаьы – Йердяйям,Цряйи пярдя-пярдяйям.Мян каманчанын дярдийям,Дярдли каманча дейилям.Сюздц мяним сон мюъцзям,Юзцм дя бир кялмя сюзям.Парча булудъа аъизям,Хяфиф думанъа дейилям.Талейим бир аъы тющфя,Йараландым нечя дяфя.Эцлля-эцнляря щядяфям,Долу тапанча дейилям.Бир кимсям йох чата дада,Йердя щамы – Йерли адам.Мян гярибям бу дцнйада,Мян бу заманъа дейилям.Октйабр, 1996www.kitabxana.net 100


ЩалбукиЮЗЦМ – ЮЗЦМЯСюз дилинин уъундасаГорхма диллян, дин сахлама!Дявя кинли олар, баба,Сян инсансан, кин сахлама!Кин црякдя эцвя олар,Сахлайарсан дявя олар,Дявя олса – дава олар,Дамарында ъин сахлама!Тясяллини эюйдя ахтар,Сянин дадына Щагг чатар.Рящм еляйян юз динин вар,Ещтийатда дин сахлама!Унут гями, сейря чых сян,Даьлара бах, тямкин юйрян!Мцнтязирди йящяр, йцйян.Кящяр аты мин, сахлама!Цряйиндя кин сахлама!Октйабр, 1996БИЗ – СЯРНИШИН, ДЦНЙА – ГАТАРКимся йахшы демиш, гардаш –«Биз – сярнишин, дцнйа – гатар».Щяр кясин юз исэяляси,Щяр кясин дцшмяк вахты вар.Дцнйа кеф олсайды яэяр,Билинмязди хейирля шяр.Кядярля уъалар бяшяр,Кядярля дя кама чатар.Палчыьымыз тей гям олуб,Илк адам да Адям олуб,О, да ъяннятдян говулуб,Даща ня той, ня саз, ня тар?!101


Фикрят СадыгЕля, лап о вахтдан бяри,Дцнйа олуб сцрэцн йери,Бяндя салыб бяндяляри,Ким онлардан хябяр тутар.О дярдляр ки, дцнйада вар,Инсана щяйанды онлар.Дцнйа – дярдсиз, бом-бош олар,Дцнйалыг дашыны атар,Бошбошуна эедяр гатар.Октйабр, 1996ЦРЯКБир йандан йорулмаданДамарлара эцъ вурур.Бир йандан ъан евиниКярпиъ-кярпиъ учурур.Дюйцнмяк онун иши,Йорулуб ялдян дцшцр.Цряк – ъанын эцняши,Ешийи нур, ичи нур.Аъы сюздян йаралы…Горхан кими саралыр,Гямляняндя гаралыр,Севиняндя учунур.Икитинлидир цряк –Йа сярт олур, йа кювряк.Йа юмря олур диряк,Йа щеч олур, пуч олур.1999www.kitabxana.net 102


ЩалбукиОЛМАЗКюрпя икян аьламасан,Сяни атыб-тутан олмаз.Йазылмайыбса алнындаАрзу-кама чатан олмаз.Дцнйайа йахшы бах, инсан,Йашамаьы санма асан!Юзцн хаталы олмасан,Юмрцндя бир хатан олмаз.Мян бялядям миллятимя,Эял-эял дейярляр йетимя.Иши дцшяндя чятиня,Йетимя ял тутан олмаз.Щяр юмрцн юз эцнляри вар,Щяр баьын юз эцлляри вар,Щяр парчанын юз йери вар,Ъцна дюнцб кятан олмаз.Евдя, ишдя, тойда, йасдаЮмцр кечяр аста-аста.Ъан веряндя башын цстяАнан олмаз, атан олмаз.2003ЭЯРЯК ЮЗЦН ГОЪАЛАСАНЮзцн гоъаласан эяряк,Гоъалыг нядир билясян.Бир заман эур оъаг идин,Инди дюнмцсян кцля сян.Эцнляр гачагачла ютяр,О яввялки шухлуг итяр.Дюрд бир йанында эцл битяр,Дюнцб бахмазсан эцля сян.Эюз йорулар, ясяр додаг,103


Фикрят СадыгЯл тутулар, эетмяз айаг.Гов соврулар, чахмаз чахмаг,Щеч нясян индян беля сян.Эюрмцрсянми, юмцр дашыб?!Та, эцн батыб, шяр гарышыб.Йашамагдан бярк йапышыб,Дюзцб галмысан щяля сян.Гоъа сцмцклярин сызлар,Сяня бахыб эцляр гызлар.Бу дярдин бир чаряси вар,Эяряк вахтында юлясян.Феврал, 1997www.kitabxana.net 104


ЩалбукиДАЩА БИР ЭЯРАЙЛЫЮмрцм Ахсу – долайыдыр,Дярялярим губар долу.Шерим дя дцйцн-дцйцндц,Щяр дцйцнц габар долу.Тялябялик илляриндян баъы билдийимМярйям ханымаБашыны саллайыб эедян,Доймадын чцрцк мейвядян?!Дадына бахмырсан нядян,Мисраларым нцбар долу.Сяня ширин ширин эялир,Ширин сяня дярин эялир.Амма мяним шерим эялир –Щяр ейщамы бибяр долу.Шириня алданма, гочаг,Щягигят аъы олаъаг!Барсыз сюйцд сырма-сачаг,Турш алча бящря-бар долу.Шаир дярди эюрцб, дейирДярд дя эюрцнцр, йерийир.Ширин сюзляр тез ярийир,Аъы сюзляр тяпяр долу.Май, 2007105


Фикрят СадыгСИЛСИЛЯ ШЕИРЛЯРwww.kitabxana.net 106


107Щалбуки


Фикрят СадыгДУАОьлум ОрханаМябяди – Йер кцряси,Мещрабы – сонсуз сяма.Бир гоъа диз чюкцбдц,Дилиндя щязин дуа.Зилляйибди эюзцнцДцз Аллащын эюзцня.Пяришан аь сачларыДаьылыбды цзцня:– Аллащ, ешит фярйадымы,Гырма мяним сойадымы.Рящм ет, дцймя эюй ясэийяМяним дярдли щяйатымы.Бир ширин нявя бяхш еля –Ноьулларын аъыьына!Йа кцляйя бяля эюндяр,Йа булуда бяля эюндяр,Йа да еля-беля эюндяр.Бясдир бяла эюндярдийин,Бу дяфя дя бала эюндяр.Ъанлы наьыл эюндяр мяня,Наьылларын аъыьына.Йа Айын ай гуъаьында,Йа Эцняшин сачаьында,Нур парчасы эюндяр мяня,Гой севиним бу чаьымда.Нявя мещрийля исиним,Пахылларын аъыьына!..Феврал-март, 1998www.kitabxana.net 108


ЩалбукиН Я В Я М С Е В И Л ЯО дуадан йедди ил кечяндян сонраЙЕДДИ ВУР ОН ИКИСян салланыб енмисян,Эцняшин бир телиндян.Эцняшин зяри галыб,Айаьында, ялиндя.ЫНийя эеъикдин, бала? –Эюзцм йолда галмышды.Эялдин, нур топу кими –Эюрдцм эюзцм гамашды.Сянсиз бу дцнйада мян,Сяндян ниэаран идим.Эялдин аьлайа-эцля:«Баба, эялмишям!» дедин.ЫЫТынгыр-мынгыр йеллянир,Чящрайы няннин сянин.Няннинин баш уъундаСюйлянир ниннин сянин.Сяня ана дилиндяНиннини няня сюйляр,Дайаныб сяня бахар,Гайыдыб, йеня сюйляр.Нинни эюйляря чатар,Ай йатар, улдуз йатар.Ай-улдузун алтындаКюрпяъя бир гыз йатар.109


Фикрят СадыгЫЫЫАллащ, ешитдин дуамы,Даьытдын гаты думаны.Бир нявя эюндярдин мяня,Щягигят олду эцманым.www.kitabxana.net 110Цзц Айын бир парчасы,Бармаглары саман чюпу.Бир йердя юпсям, аз олар,Бир-бир ач-йум, бир-бир юпцм.Аллащ, биз аъиз бяндяйик,Сян вердин, сян – гору ону!Сярт кцлякдян, мор эцняшдян,Бяд нязярдян гору ону!ЫВЭеъ дя олса мяним дуам,Щаггын дярэащына чатыб.Бир гызылэцл гюнчя ачыб,Бир пющря гол-будаг атыб.Гуру будаьы эюйярдиб,Бир сящрайа булаг вериб.Илляръя интизар галанБир анайа ушаг вериб.Эцняш – ишыг яллярийля,Бяляйибдир бу ушаьы.Дцмаь булудлар бяляйи,Бялякбаьы – эюй гуршаьы!ВБир цмиддян эюр ня кюврякТясялли доьулуб бу эцн.Няня – Севил фярящиндян,Нявя – Севил олуб бу эцн.Ата мясуд, ана мясуд,Чичяк ачыбды диварлар.Бир кюрпя эялиб бу евя,Бундан бюйцк севинъми вар?!


Эялди эцл гядямлярийляЭцлцстан ейляди еви,Ай бу евин шащзадяси,Аталы-аналы бюйц!ЩалбукиВЫЕля, индидян бил, гызым,Ширин олур ана сцдц.Гыза ня лазымды, даща,Бир дя ки, ата юйцдц.Гыз ки, ана сцдц ямди –Эцндя бир арпа бюйцдц,Щяр дярддян-бяладан онуГоруду ата юйцдц.Ата-ана мещри иля,Бу дцнйа онун евиди.Бу Йер дя онун йериди,Бу Эюй дя онун эюйцдц.ВЫЫБу эцн фяляк юз чархыны,Ишыглы йола дюндяриб.Йеря бяла эюндярмяйиб,Бу дяфя бала эюндяриб.О вахтдан йедди ил кечир,Мяндя Яййуб сябри вармыш.Шцкцрляр олсун ки, ахыр,Сясим Аллаща чатармыш.Аллащ юз адына лайиг,Аьырлайыб йер оьлуну.Эюйдян Йеря назил едиб,Баба-нявя наьылыны.10.07.2005111


Фикрят СадыгЙЕНЯ СЯНИ ЭЮРДЦМЫ1Цч гитя – щяряси сяккиз сятирдян,Ъямиси 24 мисра мящяббят.Аз билиб кцсмя ща, орда эюрярсян,Бир юмцрлцк цмид, бир дцнйа щясрят.Орда шяфяг вар ки, цфцгя дейил,Йайылыр щяр сящяр йанагларына.Орда тябяссцм вар – нурдур еля бил,Эцняшдян дцшцбдцр додагларына.2Орда сары эеймиш айрылыг да вар,Йашыл ешгимизи горуйаг ондан.Эцнляря бянзяйир орда мисралар,Бир цзц вцсалдыр, бир цзц щиъран.Орда арзу вар ки, эюйляря сыьмаз,Сыьыб эюзляринин бир эилясиня.Орда дуйьу вар ки, бош йеря ахмаз,Щопуб ишыг кими сянин сясиня.3Ян эюзял тяшбещляр тапарсан орда,Ади сюз демяз ки, севян-севяня!Юзцм ай нуруна мющтаъ олсам да,Эцняши щядиййя верярям сяня.Ъямиси 24 мисра мящяббят…Онун да йарысы щиъран горхусу.Бцтцн бу шеирляр сяниндир, фягят,Бцтцн севянляря эюстяр охусун.www.kitabxana.net 112


ЩалбукиЫЫ1Йеня сяни эюрдцм, дондум йеримдя,Кечдин саймазйана гыз ядасыйла.Бу тале, бу йолла гайытса бир дяУйумуш ешгими ойадасыйам.Лаляси эеъикян даь чямянисян,Эязирсян илк бащар иддиасыйла.Фикрини дяйишиб эерийя дюнсян,Сюнмцш бир арзума гайыдасыйам.2Сянин эюзляриндя сойуг бир сцкут,Мяним эюзляримдя сяссиз бир фярйад.Сянин цряйиндя «эеъикдин, унут!»Мяним цряйимдя «дирилтдин, йашат!»Фягят, йашатмадын мящяббятими,Солду юмрцмцзцн йашыл илляри.Сян йеня эюзялсян ондакы кими,Узалы галыбдыр сяня яллярим.3Кюнлцмцн хатиря кцчяляриндяБир зялзяля гопду сяни эюряндя.Сюнмцш ешгимизин оъаг йериндя,Цмидими тапдым сяни эюряндя.Дедим «айаг сахла» щеч бахмадын да,Дюндцн хязял олмуш бир хатирямя.Щиссимин туфаны сюндц бир анда,Тапылмыш цмидим гырылды йеня.113


Фикрят СадыгЫЫЫ1Онда ирадям дя мящяббятим тякГырылмазды, эцлцм, яйилмямишдим.Инди гялбим сыныг, цмидим кювряк,Йеня сяни эюрдцм, севдайа дцшдцм.Онда мяьрур идим, бир аъы кялмянСойутмушду мяни бир гяриб ахшам.Инди ондакындан даща язизсян,Сяни итирмишям, сонра тапмышам.2«Ябяди севэи»дян горхмушдум онда,Бу щаглы суала инди ня дейим.Бир йорьун црякдя севэи ойаданЯбядиййятимдир, сяни эюрмяйим.Дцняним хатиря, сабащым цмид,Эял бунлары йетир бири-бириня.Йа гайтар хатиря дцняними, эет,Йа эетмя, сабащкы цмид ол мяня.3Сакит дянизимя нийя даш атдын,Сяни гярг етмязми туфаным, инди?!Бу йатмыш бяхтими нийя ойатдын,Тякъя сяня галыб эцманым инди.Йелкянсиз тяряддцд гайыьынла сян,Сащилимя йанаш, ялиндян тутум.Йа да бирдяфялик чых цряйимдян,Бир зярря дя галма, сяни унудум.Бакы, 1967www.kitabxana.net 114


ЩалбукиДАШ, АЬАЪ – ИНСАНЫЯввял дцнйайа даш эялиб,Тябият сяхавятля сяпяляйиб,Даьлара, чюлляря, чайлара дашлары.Щачагса овулуб тюкцлцб Йеря,Каинатын эюй гуршаьы –Аь, мави, йашыл, сары.Ъцрбяъцр бойда,Ъцрбяъцр бичимдя,Ъцрбяъцр йашда.Дцнйаны тутуб дашлар,Кювряйи дя вар ичиндя,сярти дя.Мярди дя, намярди дя.Даш вар – даша гяним,Даш вар – даша гящмяр.Ишыглысы чахмаг дашы,Сойуьу мярмяр.Даш вар – улдуздан дцшцб галыб,Даш да вар буздан дцшцб галыб –Дцнйаны эязян пийада даш, атлы даш.Даьдан гопан ганадлы даш,Йумрудаш, сиври даш, чай дашы, чынгыл;Ловьа даш, садя даш, гыйымлы, пахыл;Топа даш да вар, йалгыз даш да вар,Дцнйаны башына эютцрцб дашлар.Даш вар – асылыб башы цстя,Даш вар – чыхыб даш цстя,Гайа даш вар,Даь да вар дашлашыб башдан-баша.ЫЫСонра аьаъ эялди дцнйайа,Даш аьаъы эюрцб донду, дашлашды.Щяр йердя битди аьаъ,Лап дашын цстцндя дя…Кюрпц олду дашла инсан арасында.Ким билир илк аьаъ ъцъярибдцнйанын щарасында?Аьаъын вятяни олур, йурду олур,Аьаъ сярэярдан дейил.115


Фикрят СадыгПющрялянир, кюрпялянир, эювдя тутур,Гол-будаг атыр, йарпаг ачыр, бар йетирир.Сонра да гоъалыр, юлцр аьаъ…Мейвясини будагларына эюря бюлцр аьаъ,Ня цчцн йашадыьыны билир аьаъ.Щясряти, кядяри сары йарпагларында,Севинъи, фярящи йашыл йарпагларында,Синя эярир туфанлара,Мешя олур, ял-яля вериб доланыр,Бири-бириня арха…ЫЫЫАхырда инсан эялди…Сяртлийи, кювряклийи дашдан алды,Чичяклянмяйи, солмаьы аьаъдан.Дюзцмц, вцгары дашдан юйрянди,Эюйярмяйи, гоъалмаьы аьаъдан.Йалгызлыьы, сусмаьы дашдандыр,Бирляшмяйи, данышмаьы аьаъдан,Хасиййяти дашдандыр.Йашамаьы аьаъдан,Дашы унутмады, сыьынды гайалара,Дашдан ев дя уъалтды сонралар,Аьаъы унутмады мейвясиля доланды,Одунъаьындан оъаг да чатды сонралар.Инсан дашы йашатды,Аьаъы йашатды,Даш да, аьаъ да инсаны…ВЫИнди бир юмрцндяЦч юмцр йашайыр инсан.Даш юмрц,Аьаъ юмрц,Бир дя юз юмрцнц.Цч йеря бюлцнцб щяр эцнц,Каинат тягвиминдяБу юмцрлярин цчц бир йердя.Цч иля бярабярдир…Бялкя иланбоьанчаьыдыр инсанын?!Бу дашлашмыш, аьаълашмыш,инсанлашмыш дцнйанын.Переделкино, 1977www.kitabxana.net 116


ЩалбукиМАЬАРА – БАЛЫГ – ИНСАНТцркан.Чимярлик.Ириэюзлц бир ушаг.Цч шякил чякиб,Гумда йана-йана –Маьара, балыг, инсан.Гярибя эялирйахындан бахана.ЫМаьара ейнянбалыьа охшайыр.Балыг да инсана.«Ямиляр, халалар!Йыьышын башыма,Бахмайын мянимушаг йашыма.Йыьышын башыма,Сизя наьыл данышым.Яввялляр, лап яввялляр,Бу дцнйадаДаьда, гайадаХейли маьара олуб.Иллярля, йцзиллярляБу даш евляр, кащаларбош галыб.Эцнлярин бир эцнцАйаг ачыб йерийибляр.«Йердя дурдуьумуз бясдир», дейибляр.Ики бир, цч бир, беш бир, тяк-тяк,Дайана-дайана, йцйцряряк,Бюйрц цстя, дизин-дизин,Йыхыла-йыхыла ахышыбларЧайлара, дянизляря.Балыьа дюнцбляр.Баъаларына су долуб,Бир ъцт эюз олуб.Маьаранын аьзыБалыьа аьыз олуб.Даш евлярин,117


Фикрят СадыгКяля-кютцр диварларыПул-пул дяри олуб.Дашдандюнмя балыгларынЙухусу чох дярин олуб.Йола салыблар,йцз илляри, мин иллярилал-динмяз йашайыблар.Еля щей чайларакцрц дашыйыблар.Сонра балыгларъана дойуб, дурублар цзя,цзя-цзяэялдикляри сащилляря сцрцнцбляр,Эащ орда, эащ бурда эюрцнцбляр.Дяриляринин пулуну чырпыб,Црякляриндя тяпяр тапыбДюнцб олублар инсан.Няфяс алмаг да олуб асан.Щава да ки, щавайы.Дил ачыб данышыблар,Билибляр ятин дадыны,Айырыблар отдан буьданы.Даш маьаралар дада чатыб,Дашлар йада дцшцб,Ев тикибляр,Шящяр салыблар.Йол чякибляр,тякяр кяшф еляйибляр,эязиб доланыблар дцнйаны.Инди дя Эюйяэюз дикибляр.Инди дягуш олмаг истяйирляр,улдуза дюнмяк истяйирляр бу дяфя».Ушаг сусур…Наьыл бурда сона чатыр.Дяниз гулаг асыбwww.kitabxana.net 118


Бирдянгязябли бир пянъя атыб,гарышдырыр шякилляри.Ушаг йеня, шякил чякир,газыг-газыг едир йери.Бири-бириня сыхылырминиллик гум зярряляри.«Бу – маьара!»«Бу – балыг!»«Бу – инсан!»Бу маьаранын аьзы!Бу балыьын аьзы!Бу да инсанын аьзы!Щалбуки«Ямиляр, халалар!Йыьышын башыма,Бахмайын мянимушаг йашыма.Йыьышын башыма,Сизя наьыл данышым».Бакы, 1982119


Фикрят СадыгГАРЛЫ ШЕИРЛЯРwww.kitabxana.net 120ЫГар йаьыр чичяк-чичяк,Гар йаьыр гу тцкц тяк.Гар сапа да бянзяйир,Аь саплар торпагдакыКяля-кютцр йерляриЗяриф-зяриф кюзяйир.ЫЫЕля кюврякдир ки, гар,Тутсан ярийяр, солар.Бу нядяндир, эюрясян?Бир овуъ алыб яэярСыхсан буза чевриляр.Бу нядяндир эюрясян?ЫЫЫБиринъи гар ярийяр…Икинъи гар ярийяр…Торпаьы сойудунъаЯрийяр онунъу да.Гурбан эедяр булудлар,Юляр биринъи дястя.Инад-инад йаьан гар,Сонрадан ращат-ращатЕняр торпаьын цстя.ЫВКцчя гарла дюшянди,Неъя эязясян инди,Гарын шахы сынмайа?Айаг алтында чичяк,Йерисян язиляъяк.Тябиятин щаггы йохИнсанлары гынайа.


Ахы, торпаьын алтдаЯзизляримиз йатыр,Инъимяз гар да биздян.Гар йаьыр йеря дян-дян,Гар йаьыр йеря бир-бир,Гар да инсан цчцндцр.ЩалбукиВЪилалады кцляк гары,Сцрцшдц бир зяриф гары,Даш кимийди гарын цстц.Щямин йердя бир ушаг да,Дяйди йеря, гуш тяк галхды,Гу тцкцйдц гарын цстц.ВЫЭцняш йарыб булудуБир анлыьа эюрцндц.Гар аь нура бойанды,Гар эцняшя бцрцндц…Оьрун тябяссцммцдцрБунларын бу эюрцшц.Ня йахшы ки, дцнйадаГар эцняшля эюрцшцр.ВЫЫГара бахыбГара демякАь йаландыр.Даща аьыГара эюрмякГараланды.ВЫЫЫШеир лабиринт дейил,Щяр дюнэядя чашасан.Мяэяр щюкмдцр, гараМцбалиэя гошасан?121


Фикрят СадыгГар шеири айдын эяряк,Гар шеири тямиз эяряк,Шеири шиширтмяк цчцнГары нийя шиширдяк?ЫХДаланы сцпцрдцляр,Сякидяки гары даГазыйыб кцрцдцляр,«Сцрцшкяндир» – дедиляр.Горхурам ки, шеириминБязи мисралары даСилиня нащаг йеряЩямин бящаня иля.Москва,декабр, 1965www.kitabxana.net 122


АНТИ-РЕКЛАМ ВЯ ЙАХУД ЭЦЗАРАНЫМЫЗЫБакынын щяр йериндя –Эениш кцчяляриндя,Мейданларында, дамларындаДамаьында сигарет,башында шлйапабир «кавбой» бахыр бизя –дцз эюзцмцзя.Юзц дя бир азмцяммалы бахыр,зяндля бахыр.Бура Бакыдыр, ахы,Техас дейил!Америка юзц папирос чякмир,«Зийандыр» – дейир.Адамын адам алдатдыьыныЭюрмцшям, билирям.Юлкяляр дя демябир-бириняфянд ишлядирмиш, фянд.Дцнйаны доланыб эялир бизя –«Малбро», «Конгрес», «Кент».Бяс нийя индийядякйер тапылмырКороьлуйа, Нябийящейкял гойула?!Амма кавбойлар йарашыг олуб,щяр йол айрыъына,щяр дюрд йола!Шящяри бцрцйцб тцстц,Бясдир, атам бясдир!ЫЫКимя эярякдирБу гядяр ал-ялванНеон лампаларыйнанэюз вуран яъняби адлар?!Бир-бир йаныб сюнцрляр,щярясиндя бир иллят вар.Бакылы ня билсин ки,123Щалбуки


Фикрят Садыг«Шоп» нядир, «маркет» нядир?Дилимизин башы цстяОнда рус гапазы варды.Дцканын ады яввялрусъа йазыларды,сонра юз дилимизъя.Инди дя йад сюзляр,Цстяляйиб дилимизи.Йеня бир овуъ ишбазбаьлайыб ялимизи.Кими бизи Гярбя чякир,Кими дя Шяргя.Кими дя Гярб иляШярг арасындакы фяргя.Бурда бир супер-маркет,Орда бир супер-маркет.Бурда сил, сцпцр, вар эет!Орда сил, сцпцр, вар эет!Алдат гара ъамааты,Вар, эет юз ишиня!Эцлдян аьыр бир сюз дейянТапылмаз сяня.ЫЫЫwww.kitabxana.net 124«Эюр бени», «Сар бени», «Албени»!Ахы няйнян алым сяни?Сян баща – маашым аз.Эюзбаьлыъа заманыды,Йашамаг ойун олуб,Йашайан да ойунбаз.Бу бойда ойун олмаз!Эцнц-эцндян бащалашырЧюряк, дярман, няглиййат.Ъяннятдя йашасам да,Ъящянням олуб щяйат.Дюрднала чапыр атыныЦстцмцзя бащалыг.Щара чатыр, гиймят артыр.«Гач, ат басды, миллят!»Валлащ, чаш-башды миллят.Бахырам базар олубКцчяляр башдан-баша.Пуллуйа базар олуб,


Пулу олмайана –Сярэи, музей, тамаша.ЩалбукиЫВЩяр щяйят тяндирхана,Щяр дюнэя гяссабхана,Чюряйин дады йохдур,Ят дя нуш олмур ъана.Бу йандан да хябяр чыхыб –Гудуруб инэилис яти.Беля эется гудурмушларГырыб-чатаъаг милляти.Дямир, каьыз Русийадан,Дуз, саггыз Ирандан,Ун, йаь ТцркийядянЭялсин нядян?..Мяэяр бунлар сяндя йохдур,А башыбялалы Вятян?!Дцшмян гоншуларынын,Нанкор балаларынын,Сатгын ювладларынынЯлийля парчаланан,Таланан, щяр ъцря сярвяти бол,Немяти бол, гарны аъ,Юзц йохсул Вятян!Истяйирсян дейим сяняСюзлярин ян дцзцнц,Ня гядяр ки, щяр кясЭцдяъяк юзцнц,Алыб-сатаъаг гоншуЮлкянин дузунуЮз дузун олмайаъаг.Бир сюз дя гялбими дешир,Ону да эяряк дейим.Халгы доландырмасаВятянин юз чюряйи,Бу тяк-тякляр, дястяляр,Миллят олмаса яэяр,Еля-беля олаъаг!Миллят унсуз галаъаг!Апрел, 1996125


Фикрят СадыгЯ Д Я Б И Й Й А Т Н Я З Я Р И Й Й Я С ИГЯСИДЯНИН ТЯРИФИХябяр верин чапара, хябяр верин гасидя,Йайсынлар бу хябяри, щяля саьдыр гясидя.Бир заманлар сораьы тутмушду бу дцнйаны,Шащ вцгары, дурушу, сигляти дя, сяси дя.Онда тахт-таъ цстдя, ъащ-ъялал цчря иди,Тямтяраг иди онун ади тянтяняси дя.Дювранлар дювр еляйиб дяйишся дя, охшайыбГясидя бабасына гясидя нявяси дя.Бир азъа садяляшиб, зяр либасы чит олуб,Амма, эюркями галыб, юйрятмяк щявяси дя.Галыбды шаирляря шеир йазмаг юйрядя,Мещри-мящяббятийля кюнцлляри исидя.Ярябъядян, фарсъадан гялиз сюзляр азалыб,Гясидя йазмаг цчцн тцркъямиз дя бяс едяр.Бюйцк Няваи чохдан сцбут еляди ярзя –Вар дцнйанын мютябяр тцркдилли «Хямся»си дя.Бир фювгялмцбалиья улдузлары мат гойар,Бир тутарлы тяшбещдян сынар эюй гцббяси дя.Ейщам, тялмищ, мяъазлар бири-бириндян ариф,Ъинас, рядиф, гафийя дуруб йан-йюрясиндя.Чятин мятлябляр ачар, гуру сюзлярдян гачар,Дашда щикмят эюйярдяр даьында, дярясиндя.Щяр яли гялям тутан гясидя йаза билмяз,Бюйцк бир щягигят вар, кичик уму-кцсцдя.www.kitabxana.net 126


Гясидя йазан шаир елмли олсун эяряк,Мин бир мяна эизлятсин эяряк щяр кялмясиндя.ЩалбукиСюз бохчасында сюзц долу оланлар эялсин,Бош сюздян сяс чыхмаз ки, ща ъинэиллят, ща сяслят!Габында ня вардыса цзя чыхаъаг орда,Ща юзцнц ъыр-даьыт, ща истямя, ща истя.Гясидя йазмаг цчцн шаир оласан эяряк,Ярузун ляпирийля сюзцн дцшя цст-цстя.Сентйабр, 2006РУБАИНИН ТЯРИФИЭедиб эязиб Дубайы,Эялиб йазыб рцбаи.Лап Мяккяни эязся дя,Щавайыдыр щавайы.Эюрмякля иш там олмаз,Щяр кясдя илщам олмаз,Ел – щамы шеир йазыр,Щяр йазан Хяййам олмаз.Ешит, ай еви бярбад,Рубаи нядир? Щяйат!Дюрд мисрадан бойланыр,Абу – Атяш, Хаку – Бад.Щяр мисра биряр – тале,Дили – эюйлярин дили.Сюзляря дярд бяляйиб,Чярхи-фяляйин яли.Шялаля даьдан эялир,Ал лаля баьдан эялир.Рубаи – эюйдян енир,Рцбаи – Щагдан эялир.Рцбаи – дюрдбуъагды,127


Фикрят СадыгЩям кечмиш, щям бу чаьды.Лякиндя щикмят битян,Дюрдлякли бахча-баьды.Рягибдир Эцнля, Айла,Сцслянибди дуайла.Бурдакы щяр кялмяйяЗяминди Аллащ-Тяала.Эеъя-Эцндцз, Хейир-ШярЭялиб бурда эюрцшяр.Бурда мяскундур – Дцнйа,Бурда гайнашыр – Бяшяр.Рцбаидя бирлик вар,Бирлик кишидя олар.Бурда – Йаз, йай, пайыз, гышБир йердя тутуб гярар.Бурда йцксцз сюз – гящят!Йцклц сюзя дя вар щядд.Шимал, Ъянуб, Шярг, Гярб йох,Бурда мянадыр – ъящят.Рцбаидя сюз гытды,Аз сюз, чох дярд даьытды.Сюз чох олса эюл олар,Эюл олса шеир батды.Рцбаи билмяз – надан,Йаландан сюз ойнадан,Йазыг ня эютцрцб ки,Бу эюр-эютцр дцнйадан.Рцбаи билмяз – нашы,Яруздан чыхмаз башы.Онун цчцн ейнидирСевинъ иля эюз йашы.О йандан сцбщдян бяри,www.kitabxana.net 128


Ат чапыр бир сцвари.Чапыб баша чыхмайыб,Йедди гулаълуг йери.ЩалбукиБу йанда бир мяст-хумарФикриня чякиб тумар.Сярхош, фырфыра башданСярраст, айыг сюз умар.Тутуб ялиндя ъамы,Дейир, эятир бохчамы.Бялкя орда эизляниб,Сюзлярин ян йыьъамы.Ди, эял алямя билдир,Шяраб – «шераб» дейилдир.Эюрдцн, сярмяст сюзляринНеъя сынды, яйилди.Щяр бахчада дцрр олмаз!Щяр ишаран нур олмаз!Шаир азад дейился,Йаздыьы да щцрр олмаз!Эедиб эязиб Дубайы,Щавайыдыр щавайы.Шаир – шаир олмаса,Йаза билмяз рцбаи.Август-сентйабр, 2006ГЯЗЯЛИН ТЯРИФИГязял – Шяргин инъиси!Гярб инъийир, инъисин!Гярбин дя сонети вар,Дярди вар, онда десин.Гязялин танрысы – ешг,Язабы-аьрысы – ешг,Йарысы мящяббятдир,О бири йарысы – ешг.Гялби щиъранла долу,129


Фикрят СадыгЭюйя шцкранла долу.Кювряк цряк кимидир,Щисс-щяйаъанла долу.Гязял – шеирин даш-гашы,Йандырыр даьы-дашы.Бир бейтиндя тябяссцм,Бир бейтиндя эюз йашы.Орда йар-йардан айры,Бцлбцл Бащардан айры.Ашиг – Ашыг Гярибдир,Доьма дийардан айры.Орда инсан – тябият,Бир-бириня олуб бянд.Щяр сюзц Айдан айдын,Ня щийля билир, ня фянд.Мяънунларын дцнйасы,Мящяббятин айнасы.Ордакы сакинляринЙохдур мякри, рийасы.Зяриф хяйал вар орда,Эюр ня ъялал вар орда.Ъавабы – бир олан сюз,Мин бир суал вар орда.Орда сирли-сораглы,Мющтяшям, уъа таьлыБир гала бцръц щюрцб,Мцдрик инсанын аьлы.Гязял йаралы севда,Аьлы-гаралы севда.Севдадан аралы йар,Йардан аралы севда.Мягам-мягам аьрыйар,Муьам-муьам аьлайар.Гялбиндяки аьрыныЭюзцн йашыйла йуйар.Щясрят силсилясидир,Гяриб ащ-налясидир,www.kitabxana.net 130


Баба даьындан эялянДярд-гям шялалясидир.ЩалбукиЭюйц Эцняшли-Айлы,Йери вцсал щарайлы.Бейт-бейт пиллякан,Щяр пилля ащу-вайлы.Гязялин рущу инъя,Эедяр цзц севинъя.Тцкцн дараьа эяляр,Севинъя, севилинъя.Мцбалиьяси – щиъран,Тяшбещи – ъан алан ъан.Гяринялярдян кечибЭялиб бу заманаъан.Гязял – ярябдян эялир,Ян йцксяк тябдян эялир,Ян ади мярифятдян,Фювгялядябдян эялир.Бутасы эюйдян эялир,Йаныглы нейдян эялир,Щясяноьлу дилийляЙара эилейдян эялир.Гязял – уму-кцсцмц,Йа мещрин мещ ясими?!Илк эюрцшцн гылыьы,Айрылыьын сясими?..Ей гязяля кяъ бахан,Эюр кимлярди гязялхан.Щагг сюз дейиб дя, эюйцнЩагг дярэащына галхан.Биряр-биряр ашигляр,Щяр бири яр-ашигляр,Юзляри эцн парчасы,Сюзляри зяр ашигляр.Низами – мяшщур – ъащан,Хягани – сюзя хаган.Няваи, Наби, Щафиз,131


Фикрят СадыгЩяряси бир мякандан.Нясими – дярйайи-нур,Ады чякиляндя – дур!Дцнйада ня чох ашиг,Щагг ашиги тяк – одур!Тяшбещ ахтарма щядяр,Гязял – Фцзули-кядяр!Эюйцн – эюй ъадырынданЭялян гязавц-гядяр.Гязял – кюнцллц дюзцм,Зянъири дцзцм-дцзцм.Мяънунларын бири дяШирванлы Сейид Язим.Щябиби, Сабир, Щади,Щяр бири бир дцнйады.Гязял – эюзцн нисэили,Гязял – гялбин фярйады.Сюз битмяди, щяля вар,Бащар, Азяр, Шящрийар,Сцлейман Рцстям, Ващид,Аз да йазса Бяхтийар.Гязял йазмаг чятиндир,Юзял йазмаг чятиндир,Бабат йазмаьа ня вар,Эюзял йазмаг чятиндир.Август-октйабр, 2006www.kitabxana.net 132


ЩалбукиГЫЗЫЛ ДАЬЛАР ЮЛКЯСИМин илдян сонраДаьлыг Алтай улу кючярилярин, ъясур овчуларын, щунларынйурд йеридир. Гядим алтайлы алачыгда йашайыб. Алтай – башданбашаев олуб она. Эязяри олуб, кючяри олуб. Чох эюрцб, чохэютцрцб. Йазыларыны Бичикту (Битиэтау) гайасына, Орхан дашларынайазыб. Даьларыны, чайларыны, оъагларыны вя ян ади гаратиканыны белянаьыла бяляйиб, яфсаняляшдириб. Онларъа дастан щяля дилдяаьыздаэязир, гялямя алынмайыб. Кяндляриндя ъанлы Щомерлярйашайыр. Бурда ашыьа «Гайчы» дейирляр («гайчы» бялкя «щайчы»демякдир). Гайчы елин, Ана йурдун дар эцнцндя, шад эцнцндящай-щарайчысыдыр. Онун йаддашы – инсан йаддашынын сонсузлуьунасцбутдур. Инсан йаддашына бцтюв бир кящкяшан сыьышармышдемя. Йохса гайчы бу бойда «Мадай-Гара»ны бир няфясяохумазды («Манас»ы демирям щяля).Бу дастанларда гаранлыг вя шяр танрысы Йерлик бяй вар ки,чохдан зцлмятя гарышыб. Ишыг вя хейирхащлыг тимсалы Мадай-Гаравар ки, щяля дя йашайыр.Алтайлынын эирдя цзцндя, гонур эюзцндя, тунъ биляйиндя,мещр долу цряйиндя эюрдцм – ону. Бу дастанларда кцпяэирянгары – Дибяляк вар ки, бцтцн кцпяэирян гарылар онун йанындаары вызылтысыдыр. Дибяляк нечя-нечя йолчуну йолдан еляйиб.Бурда щяр даь-дяря, щяр чай мяня танышдыр. Еля бил ки, щачагсабу йерлярдя олмушам. Бурда Дярдцмар адлы ачылыб-йумулангайалар вар ки, мяня «Одисеййа»дакы Ссилла вя Харибда гайаларыныхатырлатды. Ейнян гара, уъа, щийляэяр вя залым.Бурда щяр даьын, щяр аьаъын, щяр колун, щятта щяр дашынйийяси вар. Бурда йахшы адамлар гоъаланда юлмцр, эюйя чякилибулдуз олур. Йедди гардаш бцръц, Дан улдузу беля йараныбдейирляр. Бурда яр-иgиdляр даьдан-даьа, гайадан-гайайа, чайынбу тайындан о тайына атыла билярмиш, дейирляр. Йахшы-йахшы бахсан,инди дя гайаларын шахя-шахя дамарларында, дашларын ал-ялваннахышларында эюрярсян о эцнляри. Вадилярдя ешидярсян аткишняртисини.1982133


Фикрят СадыгЫ. ДОСТ ПАЙЫБир аьыр даь иляаьырладылар хятрими.Бир аьыр даь баьышладыларАлтайда мяня,Еля-беляъя дост пайы.Эцъцм чатмазды бцтюв даьа –ики гялпя даш гопарыб,эятирдим юзцмля.Ики гялпя чахмаг дашы!Дара дцшсям,бир-бириня чахаъаьам.Илдырым чахаъаг,Даьлар, гайалар йерийяъяккюмяйимя Алтайдан.Беля бир сещр вардост пайында.ЫЫ. ЦЧ СЮЗ«Тохмаг», «томагавг», «томраг».Азярбайъанъа, щиндуъа, алтайъа.Дястякли балта-бычаг.Бир-бириня бу гядяр йахын,бир-бириндян бу гядяр узаг,цч гардаш сюзя бах!Щцнярин варДи, тап эюрцм.Кцрян Ерикдян габаг,Нясряддин Тусидян габаг,Христофор Колумбдан габаг,ким ачыб Американывя щачаг?!www.kitabxana.net 134


ЩалбукиЫЫЫ. АЛТАЙАлтай, гызыл даьлар, гызылы даьлар!Сяни эюрдцм, улу Гафгаз йада дцшдц.«Бичикту» Питикли даь, йазылы даьлар.Сяни эюрдцм, Гобустан йада дцшдц,Эцмцшсу – Аръан булаьы.Сяни эюрдцм, Истису йада дцшдц,Бир парча айсан, Айэюл!Сяни эюрдцм, Эюй эюл йада дцшдц,Хатунсу – Бяйсу говушдуьу йердя,Аразла Кцрц эюрдцм,Суговушан йада дцшдц.Гошаьаъдан о йана,Цфцгцн о тайында,Орхан чайы ахыр дедиляр,Оьлум Орхан йада дцшдц.ЫВ. «ПЕРПЕТУМ МОБИЛЕ»Бир кючяри – Алтай кишиЩяля тарихин имякляйян чаьындаГуруб-гурашдырыб бу мцщяррики.Дирсякли охун гцтбц – ики:Йайлаг, гышлаг.Дюрд бюлцмлц иш:Йаз, йай, пайыз, гыш.Даьдан чюля,чюлдян даьа:Отлагдан отлаьа!Танрынын оту бурда од йериндядир.Мцщяррик о чаьданишляйир саат кими.Дюзцр эцнлярин, айларынаъысына, ширининя.Иллярин сиглятиня яйилмир,Йорьунлуг нядир билмир.Бурда иш эюрян сцрц,чобан – сцрцъц!135


Фикрят СадыгАтсыз кечинмяся дя чобан,ат эцъц кара эялмир бурда.Боллугла юлчцлцрбу мцщяррикин эцъц.Индийядяк бир дяфя дятянэимяйиб няфяси.щяля мин иллярляишляйяъяк индян беля.Кючяри бир чобанын мюъцзяси –ъанлы «Перпетум мобиле».В. ГОША ЧАЙЛАР – ГОВУШАН ЧАЙЛАРДяъля-Фярат,Ганг-Ъамна,Ъейщун-Сейщун,Кцр-Араз,Бяй-Хатун,Бир-бириндян хябярсизбеш Лейли-Мяънун.Щяля чох садаламаг олар,Дцнйанын чох йерляриндя гоша чай вар.Гоша чайлар –бир ъцт гарангуш,бир ъцт севэили,Бу чайлар бир-биринин дилини билир.Бяй-Хатун,Кцр-Араз,Ъейщун-Сейщун,Ганг-Ъамна,Дяъля-Фярат.Бу чайларын йахасындаилкин эцл ачыб щяйат.Бу чайларын голлары арасындамяскян салыб илк мящяббят.Язялдян инсана эяряк олуб,Су – йер!Шум – йери.www.kitabxana.net 136


Бу чайлардан юйряниб севмяйи,Дцнйанын бцтцн севэилиляри.Чайлар юйрядиб инсанаБир-бириня говушмаьы,гошалашмаьы,инад олуб даьлар ашмаьы.Чайлар юйрядиб инсана бирляшмяйи,сел олмаьы,улус олмаьы,ел олмаьы.Мящяббятля суварылыб та язялдян,бу вадиляр,бу гобулар.Бир-бириня говушан чайларэяляъяйя ачылан гапылар.ЩалбукиВЫ. ЭЯЛИН ХАТУНАь эейинибЦчтаьлы Аьъадаьдансаллана-саллана эялирЭялин Хатун 1 .Бахышлары гайалары яридир,йериши ханым-хатын.Сящярляр чюлцн сарысына,эцндцзляр тайганын йашылына,ахшамлар йамаъларын мависиня,эеъяляр даьларын гарасына бцрцнцр.Эащ еля ахыр ки,дейирсян ай ишыьыдыр.Эащ еля атылыр ки,дейирсян гарталды, шыьыды…эащ севинъдян атылыб-дцшцр,эащ щясрятли эюрцнцр.Йол бойунъа дяфя-дяфядяйишир либасыны,Йцз дону вар азы.1 Хатынсу – Алтайда чай адыдыр.137


Фикрят СадыгИшыг – кюлэя дону вар,Ай – эцн дону вар,Улдуз дону вар.Йазын-йайын юз дону,Гышын-пайызын юз дону вар.Чай да олса гадындыр, ахы!Гямзя дону вар, наз дону вар,Сидр, гарашам, говагйарпагларынданнечя-нечя бойунбаьыбязяйир бойнуну.Аь, сары, мави, йашыл,Ал да йарашыр она, шал да!Йеня бязяниб-дцзянибэюрцшя тялясир Эялин Хатун.Бяй 1 эюзляйир ону –су говушанда.ВЫЫ. БИР УЛДУЗ АХДЫЭюй Анатязя гоьал – улдуз йапаъагды.Интящасыз эюй тяндиряялляри ясди,цстц хашхашлыгоьал – улдуз дцшдц Йеря.Бир гялпя сал гайадан,Бир топа эцняш сачаьындан,йоьрулмушду бу гоьал – Улдуз,Сидр йарпаьы иля сыьалланмышды.Эюй Ана ялинин тини иля гоьалын цстцндягобулар йаратмышды,даьлар уъалтмышды.Ай ишыьы ахытмышдыялини чякдийи дяряляря.Ялляри ясдицстц сыра даьлыгоьал – улдуз дцшдц Йеря.Олду Алтай!1 Бяйсу – Алтайда чай адыдыр.www.kitabxana.net 138


ЩалбукиВЫЫЫ. ЙИЙЯБу гайа эюйдямир ат,Бу гайа кечи башлы,Бу гайа гарашамлы,Бу гайа йалынгат.Бурда щяр гайанын йийяси вар,Бу аьаъын, бу йалын,Бу колун,Бу йолун.Бурда Улдузун, Эцняшин,Щятта, Айын йийяси вар.Алтай, сяня ярким вар,Сяндян йахын кимим вар?Сяня бир сюз дейясийям,Тякъя сянсян бу йурдун йийяси,Гору бу чайлары, бу аьаълары,Гору бу даьлары, бу йамаълары,Гызыл адыны гору!ЫХ. ДЮРД БАЙАТЫБу аь гайа кящярдими, ола?Йасты бели йящярдими, ола?Йалында пар-пар йанан о,Инъидирми ола, эювщярдими ола?Бу аьаъ чай Урсумуду, ола?Аь цзц урзумуду, ола?Уьур йола чыхандаАхан уьурлу сумуду, ола?Бу Аьъадаь эцмцшдцмц, ола?Аь зирвяси цчдцмц, ола?Цч марал 1 бахды эюйдян,Даьа ишыг дцшдцмц, ола?1 Цч марал – Алтайъа Орион бцръц139


Фикрят СадыгБу гоъа Рерихдими 1 , ола?Аь йалда дарыхдымы, ола?Эюйдямир ата миниб,Эюйц сейря чыхдымы, ола?Х. ЙОЛЧУ ЙОЛДА ЭЯРЯКБу даьын далында гобу,бу гобунун далы да даь.о даьын да далында гобу,о гобунун да далында даь,Беляъя эетдик хейлаг…Гайалар эюрдцк,аьаппаг.Гайалар эюрдцкГапгара,Эялиб чатдыг «Дярдцмар»а.«Дярдцмар» –ачылыб-йумулан ики гайа.Бу гайалардцшмян кясилиб дцнйайа.Бу гайаларынити дишляри,цйцдцб заман-заманнечя-нечя алп яри.Бизи эюрдц.Ща эцъ вурду,Тярпянмяди йериндян,Вящши гайалар горхдуДостларын бирлийиндян,Рус Олег 2 ,Литвалы Алфонсас 3 ,Хакас Михаил Кцлчичяк,Азярбайъанлы Фикрят,Алтайлы Аръан 4 ,Кечдик «Дярдцмар»дан.1 Николай Рерих – ясримизин яввялляриндя йашамыш, Тибети, Алтайы, Монголустаны эязмишряссам.2 Олег Шестински – рус шаири.3 Алфонсас Малдонис – Литва шаири.4 Аръан Адаров – Алтай шаири.www.kitabxana.net 140


Чийин-чийиня,ял-яля,гол-гола.Мяьрур, цзцаь.Чыхдыг йенящамар йола,дцз йола.ЩалбукиХЫ. ЧАГЫБу даьда бир чагы вар,Чагы – пайа.Йурд йериндяЙеря чахылар.Бу даьда бир чагы вар,Чагынын кядяр чаьы вар –Онда ки, чагы тяк галар, дарыхар.Чагынын севинъ чаьы вар –Онда ки, гонаг эяляр,Ат баьланар чагыйа.Фярящиндян уъалар айа.Чагы эяряк нахыш-нахыш ола,Дцймя-дцймя йцйянляря йараша,Гызыл йящярли атлара йараша.Чагы – эяряк дамар-дамар йазыла,Эяряк кясиля шан-шан,Таб эятиря бир илхы ат баьласан.Чагы – бирлик аьаъы,Елини, обасыны бир йеря йыьан,аьаъ – щейкял,аьаъ – сюз,узаг иллярдян эялян аьаъ – инсан!141


Фикрят СадыгХЫЫ. МАДАЙ – ГАРАНЫН ЮЛМЯЗЛИЙИАчыб сюзцн дцймясиниэюр ня дейир гядим дастан.Дан улдузундан ениб Йеря,алтайлы –йерин цстцнц-алтыныэязиб-доланыб,севиб-севилиб,юлцб-дирилиб,гайыдыб улдуз олуб йеня.Юмцр сцрцб йящяр цстя,шящяри,кцчяси,даш еви олмайыб.Алачыгда йашайыб,йайлагда-гышлагда,Йурд йерляри галыб анъаг.Бир дя галыб индийядяк эюрцмцня, бичиминя, бойуна эюря –чайлара, гобулара, даьларавердийи адлар.«Уьурсу», «Аръан-гобу», «Аьдаь»,Мащныларыны, наьылларыныаьаълара, ахар сулара,айын цзцня йазыб.Йахшы-йахшы бахсанинди дягайаларын шахя-шахя дамарларында,дашларын ал-ялван нахышларындаэюрярсян о эцнляри.Вадилярдящяля дя ешидярсян,атларын кишняртисини.Ачыб сюзцн дцймясиниэюр ня дейир гядим дастан.Дюйцшдя, йцрцшдя, гоъалыб юляндя алтайлы –дюнцб улдуз олуб йеня.www.kitabxana.net 142


ЩалбукиХЫЫЫ. ДАСТАН ЧЫЬЫРЛАРЫ ИЛЯАз эетдик, цз эетдик,дяря-тяпя дцз эетдик.Эеъя йатдыг,эцндцз эетдик.«Ъеэедаман» эядийиндяДибяляйя раст эялдик.Кцпяэирян гары – Дибяляк,Бизи эюрцб олду мяляк.Башлады дил тюкмяйя,Мяндян Паслейя 1 деди,Паслейдян мяняЩей деди.Йорулмады гоъа чяня,Таныдыг Дибяляйи,баш тутмады кяляйи.Айыра билмяди бизи.Щирсиндян гаралды, гаралдытцстцйя дюндц юзц.ХЫВ. МИН ИЛДЯН СОНРАМян МетенинМин ил яввял эцнбатана атдыьыДямир уълу гайым охам,Гайытмышам бахым эюрцм,Щаны мяним садаьым?!Мян мцгяддяс АьговаьынМин ил яввял хязял олмуш йарпаьыйам.Гайытмышам бахым эюрцм,Щаны мяним будаьым?!1 Паслей Самых – Алтай шаири.143


Фикрят СадыгАлтынэюлдянМин ил яввял су ичмишБир йаьышын дамласыйам.Гайытмышам, бахым эюрцм,Щаны мяним булудум?!Мян дилимин дил ачдыьыО чаьлары унутсам,Онда эяряк бяри дашданСойадымы унудум.1982www.kitabxana.net 144


ЩалбукиА Т А М Ы Н Х А Т И Р Я С И Н ЯЫ. О ЧОВЬУН БЯЛКЯ ДЯ ЧОВЬУН ДЕЙИЛДИТябиятин цзц эюр неъя кцлдц,О гопан гийамят сянин цчцнмцш.О човьун бялкя дя човьун дейилди,Сяни йола салан вида кючцнмцш…Бир ох ки, атылыб – йеря дцшяъяк,О йер цряйинъя, камынъа эяряк.Тянща бир отагда, йалныз бир црякЩясрят ащы иля сяссиз кечинмиш.Горуйа билмядим сяни юлцмдян,Юзцм дя аъиз бир юлярийям мян.Сяни эюрмяйимя аман вермяйянЮлцм залым имиш, яъял кяъ имиш.Декабр, 1978ЫЫ. ГЯЛБИНДЯ О ГЯДЯР ИШЫГ ВАР ИДИБашынын цстцндя йасты бир тяпя,Дюнцб гу тцкцня балышын олду.Гялбиндя о гядяр ишыг вар иди,Бир ишыг диряйи башдашын олду.Сойуг дашлар дуруб чийин-чийиня,Ня йаман чякилдин сцкут евиня.Бу гядяр сойуглуг йарашмыр сяня,Отларын ришяси сирдашын олду.Дцнйаны доланыб, эязиб эялмисян,Йеня дя Вятяни доьма билмисян.Нийя ясирэядин сон кялмяни сян,Сон сюзцн бир эиля эюз йашын олду…145Декабр, 1978


Фикрят СадыгЫЫЫ. ЦМИДЯ ГАРЬЫШЦмид йаман йердя алдатды мяни,Цмидин цмиди гырылсын эюрцм!Ала эюзлярини алыб апарды,Яъялин эюзляри кор олсун эюрцм!Бу сон айрылыгмы, неъя билмядим?Гуш олуб йанына уча билмядим,Йетимлик ялиндян гача билмядим,Талейин гапысы вурулсун эюрцм!Синямя чякилян ата даьыдыр,Тясялли бир азъа кядяр даьыдыр,Щардан биляйдим ки, вида чаьыдыр,Юлцмцн юз йери кор олсун эюрцм?!Декабр, 1978ЫВ. ТЯСЯЛЛИГуру тясяллийя тяслимдир гялбим,Гуру тясяллийя мющтаъам инди.Кюклц будагларым йашыл галса да,Кюкцнц сел йумуш аьаъам инди.Йохсан, щеч еля бил атам олмайыб,Дцнйада бу адда адам олмайыб,Вахтында дадына чатан олмайыб,Ща чырпынам инди, ща гачам инди.Бцкцлцб мющкямлик, йорулуб дюзцм,Юзцмя тясялли верирям юзцм.Ата гайьысыйла тох иди эюзцм,Ата щясрятиля мян аъам инди.Декабр, 1978www.kitabxana.net 146


ЩалбукиВ. ЭЯЗМЯЙЯ ГЯРИБ ЮЛКЯ,ЮЛМЯЙЯ ВЯТЯН ЙАХШЫАта даьыны да эюрдц эюзлярим,Даьларымын башы думан, чян олду,Аталылар деди: «Бу эцнцмцз вар»,Атасызлар деди: «Бизя тян олду».Бу йазыны поза билсяйдим яэяр,Пешиман гялбими дидир бялкяляр.Эязмяйя йахышыдыр гяриб юлкяляр,Юлмяйя мцгяддяс йер – Вятян олду.Бцтцн йаранмышын сону гябирдир,Бу зцлмят пярдядир, ачылмаз сирдир.Индян беля даща мянимчцн бирдир –Бу нядян олмады, бу нядян олду?!Декабр, 1978ВЫ. ПАХЫЛЛЫЬЫМ ТУТУР ГОЪА ЭЮРЯНДЯПахыл олмамышам ушаг чаьымдан,Пахыллыьым тутур гоъа эюряндя.Ян бюйцк пахылмыш тябият юзц,Эюдялдир юзцндян уъа эюряндя.Бир йандан Баланы атадан едир,Бир йандан мярщямят, инсаф юйрядир.Даьытма йуваны, ащ-налядир,Сындырма будаьы щача эюряндя.Дцнйанын эцнляри аьлы-гаралы,Тутмаз щяр эялянин бурда гярары.Гялбимин башыны думан-гар алыр,Бешэцнлцк дцнйаны биъа эюряндя.Декабр, 1978147


Фикрят СадыгВЫЫ. КЮЩНЯ ДЯЙИРМАНДЫ, ДАШЛАРЫ ТЯЗЯЮзц гапгарадыр, цзц аь олсун,Цряк аьрысыны сойутду торпаг.Дюнцб аьычыйа аьы сюйляди,Ону да, мяни дя овутду торпаг.Бир наьыл уйдурду – ата цмидли,Бир китаб баьлады – гайа ъилидли.Бир сыьынъаг верди – аьзы килидли,Щюнкцрян гялбими киритди торпаг.Эяряк инсан оьлу даш ола, дюзя,Бу ня тясадцфду, ня дя мюъцзя.Кющня дяйирманды, дашлары тязя,Даь бойда даьымы цйцтдц торпаг.Декабр, 1978www.kitabxana.net 148


Я РЯ Б ЪЯ ДЯ Н ДЮ Р Д МЯ Ш Щ У Р СЮЗЩалбукиЫ. СЯМАЭюй – ярябъя сяма,Яслиндя «Бясмум-ма»,Йяни, су мядяни,Щяйат мянбяйи.Бир олан Аллащын сялтяняти –О уъа эюйляр.Эцняшин тцлуу вя гцрубетдийи йер.Бир дя юзляри фырлана-фырланаДурдуьу йердя фырланан –Эцняшин башына доланансяййаряляр.Даим щярякятдя олан чох узаг алямляр –ъазибя дцнйасы,Бир дя ки, мяляклярин йурд-йувасы,Ай вя улдузлар.Бир дя дцнйанын аб-щавасы:Йаьыш, долу, гар.Щярдян гулаг ъинэилдядян сакитлик –айдун, тямиз, цфцг,Щярдян дя туфан гопаран дяли кцляк.Йорулмадан ишляйян фяляйин чархы –Чярхи-фяляк.Алын йазымыз,Гышымыз, йазымыз,Аъылы-ширинли эцнляримиз,Арзумуз-рузимиз.Узанан яллярин,Охунан дуаларын –Мябяди,Мцгяддяс, ябяди –Сяма.149


Фикрят СадыгЫЫ. ДЦНЙАДцнйа – дяни, йяни – зялил,Дцнйа – дяни сюзцндяндир.Дцнйанын аъиз, вяфасызОлмасына сюзцн нядир?Дцнйа нядирся – ярябляр,Дцнйаны о ъцр эюрцбляр.Одур ки, она йарашан –Дяни адыны верибляр.ЫЫЫ. АДЯМТорпаьын цст гаты – Адям,Торпаг олуб илкин адам.Торпаг олуб атам, анам,Мян юзцм дя торпагданам.Щямин о цст гатда, демяОн алты маддя ъям олуб.Илк инсанын бядяни дяО маддялярдян йоьрулуб.Гадир Аллащын ялийляО чаьдан щяйат доьулуб.Илк дцнйа – бизим дцнйамыз,Илк инсан да Адям олуб.Гулаьында сырьа еля –Торпаьы боръ вериб торпаг!Лап йцз ил кечся дя, бир эцнМцтляг боръу гайтараъаг.www.kitabxana.net 150


ЩалбукиЫВ. ИНСАН«Инсан» – яряб дилиндяСюзя гулаг асмайан,Она едилян зцлмцТез унудан,Унутган демяк имиш.Гадаьана баш яймяйян,Тапшырыглары елямяйян –«Инсан» демяк имиш.Буну биляндя эюрдцм ки,Бу ъцр инсанларын ъями,Еля бизим миллят имиш.Бу сюзцн бир мянасы даСян демя, цнсиййят имиш.Мещриля-мящяббят имиш.О бизя эялиб чатмайыб,Бизя чатаны йалныз – бу,Бу ширин хяйал имиш.Бир узаг арзу имиш,Бир ялчатмаз ниййят имиш.Март, 2007151


Фикрят СадыгКИЧИК ПОЕМАЛАРwww.kitabxana.net 152


153Щалбуки


Фикрят СадыгАЙАМАСЫ ДЦЗНЯГУЛУ ОЛАН БИР ГОЪАНЫН«МИН БИР ЭЕЪЯСИ»www.kitabxana.net 154ЫБу ящвалат чохдан олуб,Айамасы Дцзнягулу олан бир гоъаэцнлярин бир эцнцъана дойуб, йорулуб,дейиб: «Бир шящярин ки,щякими нашы,щакими залым,мцяллими надан ола,мян о шящярдя галмарам!»ЫЫЯлиня яса алыбАйаьына чарыг эейиб,Дцшцб йолун аьына.Ня гядяр дейибляр она, –«Гоъа, щяр йер белядир».Гулаг асмайыб, дейиб –Инанмарам, ясла!Бу яса яйилинъяБу чарыг даьылынъаЭязяъяйям шящяр-шящяр.Яэяр башга йерлярин дящякими нашы,щакими залым,мцяллими надан олса,Мяни эюзлямяйин,Дейирям сизя бяри башдан.Гурд-гуша йем оларам, даьда-дашда,Бир дя гайытмарам бура.ЫЫЫАз эетди, чох эетди,аъ эетди, тох эетди…Дярялярдян кечди,тяпялярдян ашды,чайлар аддады.


Эюрдц щяр йердянашы щякимляр,залым щакимляр,надан мцяллимлярхалгы алдадыр.Эедиб доландыИраны, ТураныБитдя, битдя…Эюрдц бурдакылар,Ордакылардан бетяр.ЩалбукиАхыр, йол эятириб чыхарды онуБаьдада – мцгяддяс шящяря,Хялифянин йашадыьы йеря.ЫВЯввял эялди хястяханайа,Эюрдц бурда бир щякимБир ушаьын бармаьын кясир,Деди: «Аллащ аманы, ял сахла!Бу ки, ади доламадыр, долама.Бир кясдян эизли дейил бу сирр,Баьа йарпаьыдыр бунун дярманы.Бир йарпаьы дяр, баьла,Щям сянин ъанын ращат олсун,Щям ушаьын ъаны.Буна бахандабизим щякимя мин шцкцр.Щеч олмасайарадан башы чыхмайандайаранын цстцня цч дяфя тцпцрцр».ВГоъа орданйолланды диванханайа.Эюрдц бурда да бир щакимбир йетимин гулаьыны кясир,Диван тутур бир касыба.Демя бу касыббир харабалыгданбир кцп гызыл тапыбмыш.155


Фикрят СадыгБу эцн сон эцнцдцр мящкямянин,«Ъырыг чарыг эейян кяндчи,Арпа ъады йейян кяндчи,Гызыл сянин щарана йарашыр?Сяня чатыр бу кцп, ал, йахшы сахла!Кцп дилякдир,Бир дя эюрдцн сяня эярякдир…»Бизим щакимя мин шцкцр!Щеч олмасабу гызылы бюлярди цч йеря.бир пай юзц цчцн,бир пай хязиня цчцн,бир аз да «итапаран олсун» –дейиб, верярди касыба.ВЫГоъа бурдан эялди мяктябя,Эюрдц ана дили дярсидир.Эюрдц бурда да бир мцяллим,Сюзлярин башыны кясир,Данышыр кякяляйя-кякяляйя.Демя, мцяллим яряб дейил, эялмяди,Бу мцяллимдян дярс алан оьул-ушагЯряб дилини юйряниб,Молтаныъа данышаъаг?!Бизим мцяллимя мин шцкцр,Щеч олмаса юзц тцркдир.***Гоъа бахды ясасына,эюрдц щяля йейилмяйиб.Гоъа бахды чарыьына,Эюрдц щяля даьылмайыб,Еля бил щеч эейилмяйиб,Деди: – ня ола, ола!Цз тутду йеня сящрайа.www.kitabxana.net 156


ЩалбукиВЫЫАйамаст Дцзнягулу оланБир гоъаныСевиндирмязми бу гоъа дцнйа?Бир шящяр вармы ола –Щякими нашы олмайа?Щакими залым олмайа?Мцяллими надан олмайа?1986ДЦЗНЯГУЛУНУН СЯЩРАДА АЗМАСЫЫ«Гоъа бахды ясасына,Эюрдц щяля йейилмяйиб.Гоъа бахды чарыьына,Еля бил щеч эейилмяйиб».Сонра дурду та зянд иляБир юзцня бахды,Бир дя бахды йола.Деди: – ня ола, ола!Цз тутду сящрайа сары,Аьыр-аьыр галхды-енди,Даш асылмыш айаглары.***Аз эетди, чох эетди,Кичилди, эюздян итди.Сящра учсуз-буъагсыз,Йаныр одсуз-оъагсыз.Щяля Нущ яййамындаЙухары дяйирмандаЦйцдцлмцш, ялянмишКящряба йаьыб эюйдян,Дюрд бир тяряф дян-дян,Эюз-эюз олмуш,Нарын кюзлярди щей…Эюз ишлядикъя,Тутуб дцзц-дцнйаны.157


Фикрят СадыгТанрынын да ялляри гарсыб дейирляр,Щамарлайанда бу бюйцк сящраны.***«Йорьун гоъа, тяшня гоъа!Вар эет, юз ишиня гоъа!Бяри башдан, сян буну бил,Дцзнягулу вахты дейил.Ня ишин вар бу сящрада азасан?Заман о замандыр ки,Иш эюрмяк чятинди,Сюз демяк асан!»***Цздяймиш гоъанын бяхти,бирдян-биря,ахшам вахты,узагда, щардасаильым эюрцндц эюзцня,фырланырды фырфыра тякбулудларын арасында.Эащ саьда эюрцнцрдц,Эащ солда эюрцнцрдц.Эизлянпаъ ойнайырды санки,Йорулмуш гоъа иля.Эащ эюйя бцлянд олурду,Эащ йердя сцрцнцрдц.***Щеч няйя бахмырды гоъа,гума бата-бата,йыхыла-йыхыла эедирди.Айаьынын алтындаэерийя гачырды сящра.Инад гоъа, йорьун гоъа,Аз эетди, чох эетди,Ильымы гова-говаЭялиб чыхды бир ващяйя.«Бура ъяннятмиш, айя!Бу зям-зям, бу да хурмалыг!»www.kitabxana.net 158


ЩалбукиЫЫЫДурду, няфясини дярсин бир анлыг,Динъялсин бир щовур.Овуълайыб су чиляди,Цряйинин башына.Зярряъя ясяр елямяди,гялбинин атяшиня.Сюндцря билмяди йаньысыны.***Унутду, щардан эялдийини унутду,Унутду, щара эетдийини унутду,Унутду бу гоъа дцнйаны.Бу дцнйа бир йаныглы «аща» дяймяз,Бялкя дя йазыьы эяляр Аллащын,Бу гяриб сяййаща дяймяз.***Яйилиб айагларына бахдыхябярляшди,щал-ящвал тутду,эилей-эцзар еляди.Деди: Ай юкцзляр,Щара эятирибсиз мяни,Бура щарады?Бу сящра ня сящрады?Айаглар дурдулар, шинидиляр,Гоъанын цзцня шах бахдылар.Икиси дя бирдян:«Бизи бура сян эятирмисян!» –Дедиляр.Сонра чякилдиляр бир гыраьа.Баш ендирдиляр,Бардаш гуруб яйляшдилярГумун цстя.Сызылдадылар сызым-сызым.Гоъа, эуйа ешитмяди,Айагларынын сюзцнц.159


Фикрят Садыгwww.kitabxana.net 160***Ялляриня тутду цзцнц,Деди: Бош-бошуна ня йеллянирсиз,Ня узанырсыныз ора-бура?Бура щарадыр?Бу сящра ня сящрадыр?Ялляр галхды-енди, яся-яся,гоъанын сюзцнц кяся-кяся:«Бура еля сян дедийин,о цзцня кечмяк истядийинщямин сящрадыр» – дедиляр.Сонра дагоъанын цзцня бахыб,сусду ялляр.***Гоъа дурду щирсли-щирсли,Эязишди саьа-сола.Бир гулаьыны бир ялийля тутуб чякди.«Сянин бу бойда олмаьын мцсибятди,эюряъякди.ешитмядинми,кцляйин выйылтысыны?!»«Ешитдик» – деди гулаглар.«Амма, бизя ня?Айаьын вар, ялин вар,Онлар олан йердя биз няйик?Голубаьлы гара гулuг,ики гара фящляйик».***Гоъа инди дязянд иля бахды,эюзляринин ичиня.«Сизи кор оласыз!» – деди.«Эюрмядинизми бу бойда сящраны?»Эюзляр диллянди:«Биз эюрмядик, эюрмядик,Бяс сянин фящмин щаны?!»Гоъанын хятриня дяйдиэюзлярин ъавабы,амма ачыб-аьартмады.


***Баш башдады,Башыны галдырыб,башыны тапды.Эюрдц баш да, бу сящрада чашбаш галыб.Деди: «Мин бир эеъя» наьылыныеля яввялдян мян башладым, мян.Гоъа севинди:Бойнуна алдын ки, ахырЧохдан билирдим, ахы!Башыма ня эялибся еля башдан эялиб, башым!Аьыр-аьыр, йаваш-йавашТярпянди баш.«Йох-йох» – деди, –«Сян гоймадындинъ йашайым.Ешит гоъа!Еля яввялляр дящяр йердя нашы щякимляр олуб,залым щакимляр олуб,надан мцяллимляр олуб,йеня дя олаъаглар.Ъамааты алдада-алдадаъамаата гарышыб,доланаъаглар.Гайыт евиня, киши!Тюк ятяйиндян дашы,Сянями галыб,дцнйанын иши?!»***«Эяздин Ираны, Тураны битдя-битдя,Баьдадда олдун щятта.Эюрдцн бурдакыларыордакылардан бетяр».Йол бойунъа щяр мащалда,щяр вилайятдя,щяр шящярдя,щяр кянддяистядийини эюрмядин,Даща да артды дярдин.Щалбуки161


Фикрят СадыгГайыт бурдан, йохса сянящавайы эязмяк галаъаг.Бу сящра –йанмыш дцнйаларын кцлцдцр.Сяня бу сящрада азмаг галаъаг.Дцнйа биннят оланданДоьру данышанларынйа юзляри азырлар ахырда,йа онлары аздырырлар.Будур, бизя эялиб чатан,Еля ильым кимидирахтардыьын – щягигят.Эащ эюйдядир, эащ йердя,Эащ ордадыр, эащ бурда.Амма, щеч щарда йохдур.Юзцндян чыхма, дайан,Динъ дур, сакит отур!О нядирся битмяз бу торпагда.Гапы-гапы дцшцбЭцндцзцн эцнорта чаьыЧырагла даАхтарсан тапмазсан.Гайыт, юз елиня, обана, инсан!»Баш сюзцнц дейиб, йана яйилди,дцшдц юзц дурдуьу бойунун цстя.Гоъа кор-пешманэерийя гайытды аста-аста.ЫВБир дя бахды ясасына,Эюрдц щяля йейилмяйиб,Бир дя бахды чарыьына,Еля бил щеч эейилмяйиб!Деди: «Ня ола, ола!»Йеня дцзяди йола.ВЩяля дя йол эедир гоъа,Эедяъяк, дцнйа дурдугъа.2000-2004www.kitabxana.net 162


ЩалбукиДЦНЙАДАН ГАЧАН АДАМБу адамын –илляръя цстцня гям даман,сябр касасы ашды-дашды.Бир сящяр айаьыйалын, башыачыг,баш эютцрцб евдян гачды.Бир лору сюз вар еларасы –йаша юмрц баша чых!Бунунку боша чыхды,Айаьыйалын, башыачыгэялмишди бу дцнйайайеня дя еляайаьыйалын, башыачыгды.***Гачды узагдан эюрцнян,аь думана бцрцняндаьлара сары.Архасынъа дабанбасмаата-ана,баъы-гардаш.гощум-гоншу,бцтцн мящля адамлары.***Йериндян щювланак галхмышды,Гарайуху эюрмцшдц, няди?!Дурду, бир кимсяйя бахмады,Бир кясля бир кялмя кясмяди.***Йухулу-йухулу,йыхыла-йыхылаобашдан гачды.Башы дашдан-даша дяйя-дяйя,башына эялян бялалардан,горуна-горуна,башыны яйя-яйя,дцнйаны сюйя-сюйя гачды.163


Фикрят СадыгДюврандан гачды,Эцзарандан гачды.Йерин язабларынданЪана дойуб эюйя гачды.Щякими нашы,Щакими залым,Мцяллими надан оланЗамандан гачды.Йахшыны эюрмяди,Йамандан гачды.«Гач ъаныны гуртар» дейиб аталар.Бу ъаныны гуртармагчцн ъандан гачды.Гачды, еля гачды ки,лап ганад ачды.Ъана доймуш Толстой дабу ъцр гачмышды евдян.Даща ким гачды, щара гачды,щардан гачды,неъя гачды,ня билим мян?!Амма, аз-чох билирям,Щайа-кцйя дцшдц чоху.Кими хариъя гачды,Кими кяндя гачды.Кими кефиндян гачды,Кими дара дцшяндя гачды.***Кими ясэярликдян,Кими тякликдян,Кими щябсханадан.Бу адам дцнйадан ачды,Упузун дящшятли бир рюйадан гачды.Дцнйаны башына эютцрян йаландан,Ола-ола олмайандан,Олмайа-олмайа оландан.Сцрцня-сцрцня йарпаглайандан,Айаг цстя соландан ачды.Щамар йолда саьа дюнян, сола дюнян,диварлара тохуна-тохуна,бурум-бурум бурулан,яйим-яйим яйилян,нечя-нечя кор даландан гачды.www.kitabxana.net 164


Эюзцнцн уъуйла да бахмадыбир варлы она,бахмады бир зянэин она,бахмады бир тох она.О, да тохдан гачды,Аъа ял тута билмяди,баха-баха галды,ялаъы кясилди,дюнцб аъдан гачды.«Вар» вар олсайды,О, да вар оларды.«Йох» вар олду ки,О, да йохдан гачды.Ещтийаъдан гачды.Инди гачмышды, бяйям,Яслиндя о, чохдан гачды,Евиндян-ешийиндян,Итиндян-пишийиндян.Оьул-ушагдан гачды,Йахына йахын дцшя билмяди,узагда дайанды, узагдан гачды.Гачды атадан-анадан,Баъыдан-гардашдан,Нянядян-бабадан,Бцтцн гощум-яграбадан.Сойуг кцрякяндян, эялиндян,Юэей обасындан, елиндян,ТВ-лярин пялтяк дилиндян,Дцзц-дцнйаны тутмуш шеир селиндян,бу гядяр йаланчы шаир ялиндян,пахылларын гейбятиндян,хябислярин сюз-сющбятиндян гачды.***Азадлыьын азадлыьындан,Фиргялярин чохлуьундан гачды.Бу парча-парча олмушлардаБирлийин йохлуьундан гачды.Юмрц-эцнц гачщагачда кечся дя,Юмцр бойу астаэялди о,хейли астаэял,бунлары да цстя эял!Щалбуки165


Фикрят СадыгАл лалядян, тяр бянювшядян,Сары зямидян, йашыл мешядян.Гарлы гышдан, барлы пайыздан,Исти йайдан, эцллц йаздан,Айлы-улдузлу эеъядян,Ишыглы, нурлу эцндцздян,Дашлы-кясякли кцдрцдян,Тиканлы, бийанлы дцздян гачды.Башычянли, сисли даьдан,Цфцгсцз арандан гачды.Щеч няйя бахмады,бир анда гачды.Ишыглы дцнйаданкор зцлмятя гачды.Тябиятдян эялмишди, тябиятя гачды.Кими дярддян гачды,Кими дярсдян гачды,Кими ящд-пеймандан, сюзцндян,Кими бяднязяр эюзцндян,Кими юзцндян гачды.Бу дцнйа беля дцнйады,Кими аьлайа-аьлайа,Кими эцля-эцля гачды.Кими билмяйя-билмяйя,Кими биля-биля гачды.***Гачды гаршы гайалыьа,Софи Щямид мязарлыьы, – бойунъа,Гябирлярин арасыйлаЯсди кцляк кими.Нахышлы дашларынЛал-динмяз сырасыйла,Кечди эцлля кими.***Айаьыйалынды,Йалын айаьы бирдянЙалын гылынъ гябзясиня илишди.Цзцгойлу йеря дцшдц,Голлары йана дцшдц.www.kitabxana.net 166


Бу гылынъы ким билир, кимЩачаг санъыбмыш йеря,Йаралайыбмыш торпаьы.Сызым-сызым сызылдайыр,щяля дя йарасы.Ана йурдун ойум-ойум, гялбидаьлыБир парчасыдыр – бурасы.Щалбуки***Галхды щирсля о,Бир узун «щу» чякди.Юзц ня чякдися бир Аллащ билир,Яйилди, дартды, чыхартдыГылынъы торпаьын баьрындан.Торпаьы гуртардыО бойда аьрыдан.Бу гылынъ йцзилляръя,еля-беляъя,неъя варгалмышды йерин алтында.Зярряъя пас атмамышды тийяси,Бурда гядим бир щикмят вар:Мярдин цзц пас атмаз,Намярдин цзц пас атар,Лап Талейин юзц имиш,Бу гылынъын йийяси,Чярхи-фяляйин эюй дямирчиханасында,Эюй дямириндян дюйцлцб,Суварылыб, овхарланыб,нахышланыб,Эюй даш-гашларыйла.***Бу адам ялиндяки гылынъыгалдырды башындан уъа.Йыхыла-дура,гача-гача,Эялиб чатды Гобустана,бундан ойанасы бянзяди дастана,Гябзясиндян ики ялийлябярк-бярк йапышыб,167


Фикрят Садыгэюйдян эялянэюйдямир гылынъызярбля ендирдичопур бир гайайа.Сясиндян даь-даш титряди,Гайа ики бюлцндц.дюндц ики парча Айа,олду ики Айпара.Гайа бюлцндц тян ортаданики йеря,олду ики йарымкцря,охшады бизим Йеря.Сонрасы олду эюзбаьлыъа –бир эюз гырпымындаъа,гапы кимикцряляри аралайыб,гейб олду гайанын ичиндя.Гайанын щяр ики парчасы,бярабярди, тянди.Ня о гапы, ня бу гапы гцрбят дейил,Щяр парасы – Вятянди.Ачылды тайбатай,Юртцлдц тайбатай.Йеня бцтюв олду Ай.Бирляшди ики йарымкцря,Дюндц йеня бцтюв Йеря.***Ики парча гайаачылды ики гол кими,оьлуну басды баьрына,Ана торпаг – торпаг Ана.Бящрам-Эцр шащы даеля-беляъя чаьыра-чаьыра,чякмишди камынаторпаг – маьара.***Архасынъа эялянлярЭялиб чатдылар она.Ата-ана,баъы-гардаш,www.kitabxana.net 168


гощум-гоншу,бцтцн мящля адамлары.Щарай-щяшир салдылар,даш эютцрцб,Гавал дашы чалдылар.«Чых» – дедиляр!«Чых» – дедиляр!Орда-бурда дайанмышГара, чопур гайалар даГошулдулар инсанлараДиля эялди якс-сядаГайалар да биряр-биряр«Чых» – дедиляр!«Чых» – дедиляр!Щалбуки***Дашдан чыхмады сяс-сямир,Бялкя бизи ешитмир,бялкя чыхмаг истямир?!Эялянлярин маты-гуту гуруду,Инсанлар да,гайалар дамат-мяяттял галдылар,даш эютцрцб Гавал дашы чалдылар.Гурьушундан аьыр анларсилкяляди црякляри.Пешман-пешмангайытдылар цзц бяри…бирдян кимся: «Дурун!» – деди.Ачыг-ашкар, апайдын.«Сюзцм вардыр, гайыдын!»Сяс узагдан эялирди,Сяс дейилди,Боьуг бир гящяр иди.Деди: – Мяним шяртлярим вар,Ямял един, гайыдарам.Бяхтявяр аьлайанда,Бядбяхт эцляндя,Инсан инсаны инсан биляндя,Инсан юля-юля йашамайанда,Йашайыб-йашайыб юляндя, гайыдарам.169


Фикрят СадыгГулаг асын, атам-анам,баъым-гардашым,гощум-гоншум,сиз ей мящля адамлары!Гой ешитсин билсин щамы,Гыш-гыш кими эяляндя,Йаз-йаз кими эяляндя,Гялблярдян чян чякиляндя,Эюзлярдя дан сюкцляндя гайыдарам.Дяли-долу чайларымыз йох,Севинъимиз ашыб-дашанда гайыдарам.Гарабаьлылар гайыдыбдоьмаъа йурдларындайеня мяскунлашанда гайыдарам.Дедиляр: – Йох, йох!Сян сайдыгларын,СадаладыгларынЩялям-щялямдцзялян дейил.Деди: – Онда, бу адам дабу дцнйайа эялян дейил!Эялмясям дя, гям етмяйин,О дярдлярим ютян дейил!О дярдлярим юлян дейил!О дярдлярим дири галыр,мян эедирям.Дедиляр: – Дайан, рящмя эял,Бу дашы тюк ятяйиндян.Деди: – Йахшы-йахшы бахын,Ятяйимдя даш йохдур ки,Юзцм дашын ятяйиндя –башдан-баша дашам мян.Сиз дя билин, индян беляКимяся гардаш дейилям,Кимяся сирдаш дейилям,Кимяся йолдаш дейилям,Щятта вятяндаш дейилям.Инди рущлар арасындаАди бир рущдашам мян!Август, 2004www.kitabxana.net 170


ЩалбукиГЫТЫБойат кяндиндя бир Гыты варды,Аьылдан кям иди бир аз.Дяли демяйякимсянин дили эялмязди она,еля-беляъя Гыты дейярдиляр адына.***Чямяндя солмуш бянювшя,лячяйи гырылмыш лаля эюряндяаьлайарды щюнкцр-щюнкцр.Диндирмяк цчцннечя пийаданы йолдан еляйярди,нечя атлыны яйляйярди щяр эцн.Ялиндян тутуб галдырарды,сцрцшцб йыхыланы.Айаггабысыны айаьыйалына верярди,юзц галарды айаьыйалын.Узагдан таныйырды адамын тохуну, аъыны,Ушаьы, гоъаныкюрпцдян аддадарды.Бойат кяндиндя бир заманларбу гырымда, бу нишандабир Гыты варды.***Эцнлярин бир эцнцевляндирмяк истядиляр ону,дедиляр «бялкя бир аз щяслийя».Елчи эетдиляр, кяндин дилбяр гызы Яслийя.«Ел мяни Гытыйа ад еляйир,мяним цчцн той-байрамды».…Амма, Гыты тойу алдадыб гачды.Сарыгайада бир даш тапыб,эедиб дурду йанында.Сорушдулар: «Гыты, бу ня дашды?Ай еви даьылмыш, нейлядийинди?»«Мяним истядийим бу дашды» – деди.171


Фикрят СадыгБярк-бярк гуъаглады дашы:«Буну алын мяня, бундан йахшыэялин олмаз Дцнйада.Дюнлцэцн щаны демир,дон истямир,су ичмир, чюряк йемир».***Гыты беля Гыты иди,Онун гялби сирр долугуту иди.Та юмрцнцн сонунадякачылмады баьлы галды.Бу дцнйайа чохлары эялиб-эедиб,Бир эцн Гыты да кючдц,амма Гыты наьылы галды.1986www.kitabxana.net 172


ЩалбукиАЬ- Г А Р А Ш Е И Р Л Я Р(Аьы-поема)О ьл ум Илкини н хати рясиняЫ БюлцмЫ. КЮРПЯМИ ИЛКИН ЭЮРЯНДЯКюрпями илкин эюряндя –Истядим баьрыма басым.Булудлара, улдузлара,Эцняшя эюстярим.Фягят,О, кювряк яллярийляГалдырды мяни йердян.Еля билдим кюрпцйямЙерля эюй арасында.Еля билдим кюрпяйям,Юмрцмцн йарысында.Бакы,23 ийун, 1963ЫЫ. НЯСИЩЯТСабащ цстцндя эязяъяйин торпаьы,Лалясини цзяъяйин чямяни.Щясрятля бахаъаьын эюйляриВерирям сяня, оьлум.Тяяъъцблянмя, гурбанын олум,Бунлары мяня дя вермишдиляр.Еля-беля щавайы,Талейимдян савайы.Галаныны юзцм газандым.Бир сюнмцш арзумунПайызында цшцдцмся,Бир кюзярян цмидиминБащарында гызындым.173


Фикрят СадыгЙахшыны писдян айырынъачох кечди,Цряк – цряк олунъачох кечди.Юмрцмцн эцнляриЮлчцлдц ямялимля.Аъ-сусузгалсам да эцнлярляБир эцн дя йашамадым арзусуз.Мящяббяти баща алдым,Нифряти уъуз.***Сабащ цстцндя эязяъяйин торпаг,Лалясини цзяъяйин чямян,Щясрятля бахаъаьын эюйляр,Ябядидир, оьлум,Инсан кючяридир!Еля индидян вярягляриниЯлинля йазаъаьынЮмрцнцн гядрини бил, оьлум!Севинъли эцнлярин гой чох олсун,Кядярсиз олсун, оьлум!Кядяри олса да,Гой язиз олсун, оьлум!Бакы, 1965ЫЫЫ. ЭЮЙ-ЭЮЛДЯГонур эюзляримя,Гонур эюзлярининЩясряти, оьлум!Эюй-эюлц думанлы эюрдцм сянсиз,Лаляляри сольун!Эюй-эюл, 1965www.kitabxana.net 174


ЩалбукиЫВ. ТЕЛЕФОН СЮЩБЯТИСян щеч ня демядин, оьлум,Кюрпясян щяля,Сясини ешитдим,Еля сясин дя бяс иди мяня.Исти, одлу кялмяляряДюндц сясин, исинди щава.О эцнц Эцняшя гярг олдуШахталы Москва,Гарлы Москва.Москва,декабр, 1965В. НЕЙЛЯЙИМЩиъранлара дюзцмлцдцр цряйим,Ата щиъранына,Ана щиъранына,Йар щиъранына.Ювлад щиъранынаДюзя билмирям, нейляйим?!Москва,декабр 1965175


Фикрят СадыгЫЫ Бюлцм(39 илдян сонра)Анасы Севиля тясялли цчцнЫ. ПОЧТ ГУТУСУwww.kitabxana.net 176Бетон евимизинбетон пилляляриниениб-галхандабахырам почт гутусуна.Нола, бир дя зялзяля ола,бу дивар йарыла,бу почт гутусу сына!Орда щярдянбирсянин мяктубун оларды.Анасындан кцсмцш ушаг кими,цзц сойуг дямиря сюйкянибэюзляйя-эюзляйя галардыта биз о мяктубу эюрцнъя.О мяктубда сян вардын!ЫЫ. ЛАЙЛАКюрпя оландабир лайла гошмушдум она,Эуйа шякяр гатырдымширин йухусуна.«Бу баланы бала гатын,Бу баланы гяндя гатын.Яэяр йатмаг истямясяПянъярядян чюля атын».Яввял, лайламдан горхарды,Сонра, мяня баха-бахайатарды мышыл-мышыл.Йухусунда эцллц-чичяклидярин дяряляр эюрярди.


Уъа, гарлы даьлар эюрярди,мешяляр эюрярди йашыл-йашыл.Эюйдя Аллащ да эцлярдибу лайла – зарафата.Щансы ата –йатмадыьына эюрякюрпясини чюля атар?!***Сонра, оьлум бюйцдц,бойа-баша чатды.Юзц юз яллярийляюзцнц биля-биляДяшти-Гыпчагдан да узагбир чюля атды.Бизи салды даьа-даша.18 ил щясрят галдыАна оьула,баъы гардаша.***Адам йатырмаьаЩяр ъцря лайламыз вар.Эюрясян,бу дцнйадаЕля бир лайла вармы ола,Йухуйа эедяни айылда,Йатмышы ойада?..ЩалбукиЫЫЫ. ГАТЫГ САТАН ГОЪА ЯМИОнда щяр эцнгатыг сатан гоъа яминин«гатыг вар, гаймаг вар»сясиняйухудан ойанардыбюйцк шящяр.Сян дя ойаныб,«гатыг вар, гаймаг вар»гышгырыр гоъа ямидейярдин щяр сящяр.177


Фикрят СадыгИнди ня о, гатыг сатан гоъа вар,ня дя о гатыг, о гаймаг.Инди башга бир гатыгчыныйамсылайыр башга бир ушаг.Инди сян дя йохсан…ЫВ. ЙУХАРЫДАН ЭЮРЦНЯН МАШЫНЛАРЭюр ня дцшдц йадыма,гярибя бир адяти варды –Пянъяря габаьындасаатларла дайаныб дурарды.***Йухары мяртябядянмашынларын дамына бахыб,бир ад гойарды щярясиня.Йухарыдан бахандащяр шей эюрцнцр тярсиня.Бириня «бораны» машын дейярди,бириня «сандыг».Щярдян она эцлярдик,щярдян инанардыг.Бу машын «гышгыран» машын иди,бу машын «буйнузлу»,бу машын «эирдя»,бу машын «узун».Бунлара бянзярОнларъа тязя сюзУйдурарды юзцндян.***Йалныз дамларыны эюрярди,машынларын ичярисиндян,ичярисиндякилярдянхябяри йох иди.Одур ки, бюйцйяндяадамлары танымады.Билмяди ки,ады бир ъцр олур,защири бир ъцр олур адамларын,амма башга ъцр олур ямялляри.Щяля габагдайды онунЩяйат мяктяби илляри.www.kitabxana.net 178


ЩалбукиВ. АЭИНСКИ ПОЛОНЕЗИБир дяфя кющня евимиздякющня пианонунчярхи-фяляк кими фырлананйумру сандалйасыначырпды юзцнц –(Имтащандан кясилмишди).Бизя щеч ня демяди,пианонун аь-гара дилляринядеди сюзцнц.Юмрцндя –до, ре, ми, фа, сол, лйа, си,нядир билмяйян,ялляринин алтындаинилдяди бирдян-бирядцнйанын ян йаныглы полонези.***(Бястякарын адында даэизлянмишди аьы сюзц.Башдан-баша аьы идиАьинкси полонези).Дилляндикъя пианонунАь-гара эцнляримизя бянзяйяндилляри аьлады.Яввял, аьлар аьлады,сонра гаралар аьлады.Аьладыгъа даш цряклярдяйаралар ачды,щямин йаралар аьлады.Сонра гошулду аьлар, гаралара,гоша аьладылар.Сонра таван аьлады,дюшямя аьлады,сонра да аьлады дивар.Узагда Бабадаьын ятяйиндябаба йурдундадяряляр аьлады,даьлар аьлады,бахчалар аьлады,баьлар аьлады.179


Фикрят СадыгБайатылар аьлады,аьылар аьлады.Эцлляр, чичякляр аьлады,йарпаг-йарпаг,бута-бута,дян-дян.Башдан-баша йас тутду,аьлады чямян.Ата-ана, баъы-гардаш, гощум-гоншу,Щамы ялляри гойнунда,мат-мяяттял,мялул-мцкяддяр.Дайандылар айаг цстя,Эюз инанмырды эюрдцйцня,аьыл кясярини итирмишди.Дцшцнъя ясир олмушду,бу мюъцзяйя.Щамы щамыданэюзлярийля сорушурду:«Ня олуб эюрясян?»Бир гялбин щюнкцрян фярйады,сыьмырды йеря-эюйя.***Оьул, сяндя бу гядяраьры щардан?Бялкя дя бу эцнцэюрцрдцн онда?!ВЫ. КИМИМ ЭЕТДИЕля билмяйин ки,Фикрятин тякъябир Илкин баласы эетди.Ащым уъалды эюйя,Яслиндя –бцтцн Илкинлярин бабасы эетди.Бу ады мян эятирмишдимбу юлкяйя.Илкинляр Илкини Илкиним эетди…www.kitabxana.net 180


Залым чярхи-фяляйин чархыеля фырланды ки,дцнйаны еля гарышдырды ки,Щеч билмирям бу дцнйадакимим галды, кимим эетди…ЩалбукиВЫЫ. ИЛИН ЩАНСЫ ФЯСЛИДИРКим дейя биляр ки,илин щансы фяслидир?Пайызды, гышды, йайды,йохса, инди бащардыр?Эцнляр еля кечир ки,эцнляр бир-бириняеля бянзяйир ки,тягвимя бахмасандейя билмязсянилин щансы фяслидир.Пайызды, гышды, йайды?Йохса, инди бащарды?!Амма, илинщансы фясли олур-олсунгцрбятдя юлмяк – интищарды.Буну тягвимя бахмасан дадейя билярсян.ВЫЫЫ. ГАРДАШ ДЯРДИГардашын ОрханыРцсиййятдян эялян щяр хябярдиксиндирярди.Йалныз гардаш дярди чякян биляр.Ня аьыр дярдмишгардаш дярди.181


Фикрят СадыгЫХ. НИЙЯ АХЫАьлын кяся-кяся,Эюзцн эюря-эюря,Неъя дюздцн ахы,Неъя юйряшдин ахы,18 ил гцрбятя?Ня йахшы ки, щяляЭюзцйумулу олса даГайытдын доьма Вятяня,Гарышдын ана торпаьа,Говушдун ябядиййятя.Х. БИР ДАМЛА ЭЮЗ ЙАШЫСон зянэляшмядяДедим: «Аьлыны башына йыь,гайыт вятяня, дюн евя!»Динмядин… Аьладынбялкя дя сон дяфя.Биз дцнйанын бу башындайыг,сян о башындасан.Гцрбятдя кювряк олур инсан,Эюзцндян бир дамла дцшдц.Аьыр олур гцрбятин эюз йашы,Дцшдц, йандырды даьы-дашы.Дцшдц, кечди йерин тякиня,Ики йеря бюлдц Йери,бу цздя аьлатды бизляри.ХЫ. ВИДА ЭЕЪЯСИwww.kitabxana.net 182Башы бялалы ананбаш уъунда бардаш гурмушду.Эюзц йашлы биръя баъынайагларыны гуъагламышды.Мян – ортада тяк галмышдым…Кянардан бахырдымбу гямли сящняйя.


Ня аьлайа билирдим,ня бир сюз тапырдым дейям.Кимся деди: –«Ня йаман узанмысан, бала?..»«Ясэяр атасы» дцшдц йадыма.Щалбуки***Бцтцн эеъя,Та сящяряъян –еля беляъявидалашдыана – баласыйла, баъы – гардашыйла…Дяйирман дашы щярлянярди,Бурда ахыдылан эюз йашыйла…ХЫЫ. ЦМИД ДЯ ГЫРЫЛДЫБу эцн она –эюндярдийимизпул да гайытды.Бу сон зярбя мяни айылтды,Билдим ки, балам орда йохдур,Бурда да йохдур даща балам…Сон цмид дя гырылды,Ордан гайыданбир кялмя сюздян асылы иди,цмидимин кювряк сапы.Ай кор олмуш бахтым!Эеъя бирдян-биря дцшдц,Сонра Ай батды,улдузлар сюндц.Сонра да евим учулду,чырпылды гапым.Ордан гайыдан пулабаъын Айсел,бюйцк оьлун ЗаураСянин адындан бир гол сааты алды…183


Фикрят СадыгСян эетдин –сяндян сонра,сяндян бизябу дцнйада вахт галды.Дярдляри битирян, бичян,Цмидляри эюйярдян, гыран,Дцнйаны гуран, учуранСябир касамызы дашдыран,Дцйцнляри баьлайыб-ачан,Долашдыран,Инсаны йашаданвячашдыран Вахт!ХЫЫЫ. УЧУРУМДцнйайа эялян эцндянТалейиня учурум йазылды, оьлум!Дярдли эцнлярин чох олду,Фярящли эцнлярин аз олду, оьлум!Юмрц бойу бу дцнйадаучурум цстцндя йашадын.Дцнйадан кючяндя дя мязарынУчурум цстцндя газылды, оьлум!ХЫВ. АЛЫН ЙАЗЫСЫЭюрцнцр йазы йазан беля йазыб,беля йозуб,Амма ня олсун ки,гой аси десинляр мяня.Кимся сыраны позуб,Бу сянин ишиндир, фяляк!Бу сянин ойунундур, ей гязавц-гядяр!Бир гоъайа чох дейилмибу аьырлыгда кядяр?www.kitabxana.net 184


Бялкя дя чашыб мялякляр,Мян йашда атаны бурда гойуб,Эюрцбляр – сян йашда оьулу.Оьул, оьул, ай оьул!..Инди ща дюй башына,ща йан-йахыл!ЩалбукиСян ня эюрмцшдцн ки?..Щяйат дедикляри ширин бир наьыл!Сян бу наьылы эюрмяк цчцнбаш эютцрцб дцнйаны эяздин.Сян бу наьылын ширин дилиня уйдун,тилсиминя дцшдцн,мешясиндя аздын.Бу алданыш –эюр бир сяня нейляди,эюр бир мяня нейляди…Бялкя эюйлярдя дяйердякиляря бянзярмямурлар вар.Йохса, бу бойда –мцсибят олар,зцлцм олар,дярд олар?..Бакы,октйабр-нойабр-декабр, 2003185


Фикрят СадыгЫЫЫ БюлцмЫ. БАЛАМЭцълц пящлявандын, йохсаДямирчийдин, няйдин, балам?!Мяни икигат гаттадын.Дцз гяддими яйдин, балам!Эцляшмяк няди, ай надан?Таледир бизи ойнадан.Кцсцб бу нащагг дцнйадан,Щагг гапысын дюйдцн, балам!Биля билмяздин ки, нийя,Аси олдун йеря-эюйя,Еля вятян дейя-дейя,Гцрбят донун эейдин, балам!Дцнйа залым адам кими,Олур фаьырын гяними.Кимдир сучлу? Мянми, сянми?Сян – дцнйаны сюйдцн, балам!(Бу эцн сянин ад эцнцн иди)23.06.2004www.kitabxana.net 186


ЩалбукиЫЫ. АНАЛАР – БЯНЮВШЯЛЯРМян беля ана эюрмямишям, анам!Она – бу дцнйа бир йана,бу эюйляр бир йана,Аллащ бир йана,Ювлады бир йана.Дцнйадан кцсцб,Эюйляря аси –галыб ялляри гойнунда,сяссиз-сяссиз,Аьлайа-аьлайаЙана-йана.***Эцняш дя обашдан бойланар,Нур сачар ъащана.Гушлар да обашдан ойанар,Ъивилдяшяр.Гой ешитсин ъцмля-бяшяр,Гой ешитсин билсин эюйляр!Эцняшляр, Айлар, улдузлар,Орманлар, дяряляр, даьлар,Оьлу юлмцш аналарДуруб обашдан аьлар!Ня гядяр ки, сящяр, обашданОйаныр тябият,Ня гядяр ки, Эцняш вар,Позулмаз бу адят!…Башдан аьлар,Аьлайан башдан аьлар.Оьлу юлмцш аналар,Дуруб обашдан аьлар.(Байаты)187


Фикрят Садыг***Бурда, кювряк бянювшялярЙада дцшяр…Илк бащарда, гарлышахталыэеъялярдяЦзц бярк, сярт торпаьы дялиб,Ох кими кечяр дашдан.Цзя чыхар обашданЧямяндя, даьда, йамаъдаТопа-топа,Биряр-биряр,Эюзц йашлы – Бянювшяляр.Дцнйанын дярдиниДцнйайа эялмямиш биляр,Башына гара юртцб эяляр,Дцнйайа эялян эцндян йаслы – Бянювшяляр.Обашдан аьлайанларынян илкини,ян гядими!Щяр сящяр бойнларыны бцкцб дурурлар,Обашдан аьлайан аналар кими.***Гынамайын обашдан аьлайанлары!Анацрякли бянювшяляри,Бянювшяцрякли аналары!Гой дойунъа аьласынлар бары!21.02.2004ЫЫЫ. КРЕМЛ ДИВАРЫ ЙАНЫНДАЙадындамы, ондасян ясэяр либасында,мян щясрят щавасында.Атамы 38-дя,Магадана эюндярянКремл дивары йанында,йан-йана, ял-яляшякил чякдирмишдик.www.kitabxana.net 188


Дцшмян – гцрбятдя.Кор олмушду йаддашымыз,Кечмиши унутмушдуг биля-биля.Щалбуки***Мяним лай диварымы учуртду,юз дивары учулсун!Арзусу эюзцндя галсын,ниййяти пуч олсун!О (гызыл йох) ганлы –Гырмызы мейданнынгязябиня эялдин сян дя!Щяля,ясэяр эедяндядемишдин, «бялкя гайытмадым».Бязян сон эцнцнцяввялъядян эюрцр адам.Декабр, 2004ЫВ. ТЯЛГИНБялкя Илкин щяля орда – гцрбятдядир,Бялкя бизя эюндярилян Илкин дейил?!Бяс бу бойда аьры нядир? Щясрят нядир?Щяр юзцнцтялгин щяля, тялгин дейил.Бу дярд гана щопуб ахыр дамар бойу,Тяк гялби йох, йандыраъаг даьы-дашы.Эюйцм-эюйцм эюйнядяъяк йери-эюйц,Мязарадяк кясмяйяъяк эюзцм йашы.Бу дярдими дяйишмярям тялгиня – мян,Тялгин-хяйал! Олса-олса тясяллидир.Даь ъцссяли ювладымы итирмишям,Мяня – илин дюрд фясли дя дярд фяслидир!09.01.2004189


Фикрят СадыгВ. ШЦБЩЯ ВЯ ЩЯГИГЯТБялкя еля Русийятин бяласына эялиб балам?!Билян билир, щардан эялир индийядяк мяним бялам.Бу бяланын тямял дашы Эцлцстанда гойулубду,Бир Эцлцстан – о замандан ойум-ойум ойулубду.Бу бяладан эялиб бизим башымыза мин бир бяла,Бялаларын цстц иля эялиб чатдыг истигбала.Дюн, бир сян, о Йанвара бах, о дящшятли гырьыны эюр!Ана йурдун талейиня отур аьла, щюнкцр-щюнкцр!Дярдляринин ян аъысы – Гарабаьы йадына сал!Гарабаьын юз хошуна гайытмасы щяля суал.Вятян, сянин бир дярдин дя дярдляр дярди – гцрбят дярди,Кор ещтийаъ уъбатындан ювладларын дярбядярди.Гцрбят елдя эцняш сойуг, гцрбят елдя йоллар дашлы,Гяриблярин гялби кювряк, гяриблярин эюзц йашлы.Орда – дцшмян гапысында севинъдян йох ясяр-ятяр,Аь эцнлярин думанында щяфтядя бир гара хябяр.Юзэя, «гара» миллят билиб истямирляр ъцмлямизи,Тякляйирляр, дянляйирляр биля-биля, бир-бир бизи.Ермянийя арха дуран бахмыр щагга, ядалятя,Бялкя, Илкин ювладым да гурбан эедиб ядавятя.Вятянми йа, гурбятми йа, йохса мяням бунда сучлу?Бу сирр щяля ачылмайыб, бу сирр щяля биздян эцълц!Бир шцбщяни яввял-ахыр бир щягигят йеняъякдир,Бялкя онда,баламын даПерик дцшмцш гяриб рущу доьма йурда дюняъякдир!www.kitabxana.net 19010.02.2004


ЩалбукиВЫ. БИР РУЩУ КЦСКЦНЯ(Оьлум Илкиня)Бу сирри-мцбщями бир Аллащ ачар,Мян аъиз бяндяйям, ача билмярям.Дцнйаларарасы йалныз рущ учар,Мян щяля инсанам, уча билмярям.Ей кимсясиз гяриб, ей рущу кцскцн!Ей гялби нискилли, талейи мискин!Ей щяр эцн цстцня эюйдян дярд йаьан,Ей эеъяси щцзцн, эцндцзц чискин!Ай-улдуз сюндцмц, эцн тутулдуму?Язаблы эцнлярин унудулдуму?Гцрбятдян Вятяня неъя эялдийинСярэярдан рущуна яйан олдуму?!Эаващын тохунду даша, яйилди,Бу инсан, бу гядяр йашайа билди.Мян алын йазысы демирям буна,Бу башга дярд иди, тале дейилди.Шималда, дарысгал гцрбят кцнъцндя,Йашадын тяк-тянща йадлар ичиндя,Нечин, бир аз яввял юзцн эялмядин,Мин аьры ъямляниб, бу бир «нечин»дя.Сясим сяня чатмаз гышгырсам беля,Рущлар данышырлар сцкут дилийля.Сянин доьма йурда гайытдыьыны,Сян биля билдинми, билмирям щяля.Яршя бцлянд олду фикрим, хяйалым,Эюйляря дирянди аьыр суалым.Биля билмядим ки, билдин-билмядин,Йохса юмцр бойу ниэаран галым?!191


Фикрят СадыгБунда ня щикмят вар, эюрясян нядян –Еля Вятян дейир гцрбятя эедян?!Щяр гцрбятя эедян гцрбятдя галса,Азалар торпаьы, кичиляр Вятян.Дейирляр, дцнйада ики дцнйа вар,Эуйа битишикди щямин дцнйалар.Неъя битишикди, ордан хябяр йох,Ким бурдан о йана исмарыъ йоллар?Бу дцнйа нурлу бир эцман ичиндя,О дцнйа бяйаз бир думан ичиндя,Амма, цмидини кясмя, сябр еля,Буьда дяняси вар саман ичиндя.Яэяр ики дцнйа варса дцнйада –Бу дцнйа яфзялдир, демя нябадя.О дцнйа цчцн дя бурда йаша ки,Орда дцшмяйяъяк бу дцнйа йада.«Бу дцнйа – щагг дцнйа!» – дейянляр дя вар,«О дцнйа – щагг дцнйа!» – дейянляр дя вар.Яэяр икиси дя щагг дцнйадырса.Бяс нийя арада эизли пярдя вар?!Бу дцнйа сяс-кцйлц, ъисмани, фани!О дцнйа эюйлярдя, сяссиз, рущани!Бу сясли дцнйанын биръя эцнцняБцтюв дяйишярдим о лал дцнйаны!Бакы,2003-2004www.kitabxana.net 192


ЩалбукиВЫЫ. ЭЕЪЯ ТАКСИСИЩярдянбир… Эеъя…Евимизин габаьында,Такси дайананда,ойанырам яйляъя.Яйляъин паслы гыъыртысына,чырпылан гапы сясиня,диксинирям, оьлум!Аз галыр мянимля бащям,ев дя диксиня.***Сян дя щямишя…Эеъя гатарындан дцшцб,еля-беляъя эялярдин…юлкяляри баса-баса,сярщядляри кечя-кечя.Инди щясрятям сяня…Октйабр, 2004193


Фикрят СадыгКИРИЛДЯН ЛАТЫНАЯввялляр няшр олунмуш китаблардансечилмиш шеирлярwww.kitabxana.net 194


195Щалбуки


Фикрят СадыгЪЫЬЫРДяря кечиб, даь ашырам,Йамаълара дырмашырам.Бир тяряфим чай, учурум,Бир тяряфим галын мешя.Илляр бойу тякми дурум?Фикирлийям мян щямишя.Мян от басмыш бир ъыьырам,Инсан цчцн дарыхырам.Йорьун эюзцм йолда галыб,Дюрд йанымы тикан алыб.Истямирям итим-батым,Унудулмуш ъыьыр кими.Няйя лазым бу щяйатым,Гыраъагса цмидими?!Мян от битмиш бир ъыьырам,Инсан цчцн дарыхырам.Ей инсанлар, дястя-дястяЭялин чыхын синям цстя!Мян дя эцлцм бу дцнйада,Истяйимъя эюрцм сизи,Аддым цряк аьрытса да,Щяйатымдыр айаг изи.Мян от басмыш бир ъыьырам,Инсан цчцн дарыхырам.Шамахы,1959ДАШЛАРЙерин алтында галан,Гайа олан,Даьлара, дяряляря, дцзляряЙуварлананДашларын дярдиСыьмыр йеря-эюйя.www.kitabxana.net 196


«Нийя бизи эюрмцрляр, нийя?»«Нийя о бири дашлар кимиБизи дя,Дивара,Галайа,КюрпцйяЩюрмурляр нийя?Разыйыг, дюшясинлярЛап айаг алтына.Разыйыг, бцнювря олаг,Дцшяк йерин ян алт гатына –Тяки йашайаг».Йашайыб, щеч бир шейяЭяряк олмамаг дярдиЮлцмдян дя бетярди!ЩалбукиЧухурйурд,1961ЩЯЙАТ ЕШГИЙашыл йарпагдаНохуд бойда сары лякя вар,Цч эцндцр бахырам…Бу цч эцндя солубГоншу будаглардакы бцтцн йарпаглар.Сраьаэцн лякя нохуд бойда иди,Дцнян дя.Бу эцн бир аз бюйцйцб,Лап аз,Ийня уъу гядяр.Дцшцнцрям беля эетсяБу йарпаг солмаз,Пайыз онаТохунмамыш кечиб-эедiр.Йарпагсыз аьаъдаЙашамаг истяйир сонунъу йарпаг.Тяк ялийля бярк-бяркЙапышыб будагдан,Тяк ялдя эцъя бах!197Чухурйурд,1962


Фикрят СадыгВЯЛЯСМешядя дурмагдан йорулду вяляс,Бир айаг цстцндя чох дурмаг олмаз.«Одунчу, амандыр, эял мяни дя кяс!Узаным торпаьа, динъялим бир аз».Мешяни йухудан ойатды балта,Вяляси кясдиляр, доьрадылар да.«Ня гядяр аьаътяк йашамаг олар?Одун олмаьын да юз алями вар».Одунчу одундан бир-бир щяр ахшам,Собада йандырды, оъаьа атды.Вяляси йеня дя йашатды инам –«Йанмаьын юзц дя башга щяйатды».Инди йазыг вяляс одун да дейил,Бир топа тцстцдцр, бир овуъ да кцл.Мешянин цстцйля сцрцндц тцстц,Йашыл вялясляри эюряндя кцсдц.Кцсдц талейиндян, кцсдц бяхтиндян:«Бир заман ня идим, инди няйям мян».1956ШАЩДАЬБу даьлар шащынын юз алями вар,Онун севинъи вар, онун гями вар.Гышда фикря далыр, чатылыр гашы,Аьарыр даща да аьармыш башы.Йаз эяляндя йалы, йамаъы эцлцр,Цстцня эцллярдян шабаш тюкцлцр.Юпцр айаьыны бянювшя, лаля,Синясиндян ахыр нечя шялаля,Чаьлайыр гялбиндя сярин булаглар.Ону ата сайыр юзцня даьлар,Ятяйи Бащардыр, зирвяси Гышдыр,Йахын эял, даш алны гырыш-гырышдыр.www.kitabxana.net 198


Ким билир о даьын нечя йашы вар,Ким билир, ким билир цстцндяки гарЩансы гяринянин йадиэарыдыр?!Бялкя дя дцнйанын ян илк гарыдыр.Баханда адама еля эялир ки,Дцнйанын юзцндян гоъадыр Шащдаь.Эюзцмдя о гядяр о йцксялир ки,Дейирям, щяр даьдан уъадыр Шащдаь.Щалбуки1956МЯН ЕЛЯ БИЛИРДИМ МЦЯЛЛИМ ЮЛМЯЗЙеня кяндимизя гайытдым бу ил,Доландым башына пярваня кими.Йахшы ки, бу йерляр вяфасыз дейил,Сахлайыб щяля дя айаг изими.«Муьан» булаьындан йеня су ичдим,Булаг о булагды, дяря о дяря.Чайдан айагйалын аддайыб кечдим,Юзцмц йетирдим чямянликляря.Неъя дя йарашыр даьлара лаля,Гцзейляр йамйашыл, эцнейляр ялван.Йеня щямин йердян ахыр шялаля,Фярящ ешидирям щяр аддымымдан.Долашыб, баш чякдим гябристана да,Ора да кянд гядяр мяня доьмадыр.О сойуг торпагда, о йаш торпагдаНечя достум йатыр, гощумум йатыр.Сахлады юнцндя бир мязар мяни,Ушаглыг чаьларым йадыма дцшдц.Алды ганадына хяйаллар мяни,Ютян эцнляримля бир-бир эюрцшдцм.Мян еля билирдим мцяллим юлмяз,Илк мцяллимимин мязарыдыр бу.Цсйана чеврилди гялбимдя бир сяс,Одлу бир «ащ» ися тясяллим олду.199


Фикрят СадыгМяним эялмяйими эюрян билдими?Сясими, сюзцмц ешидяйди каш!Эениш цряйиня дар дейилдими,Бир овуъ эюрцнян бу торпаг, бу даш?Зяриф чичяклярдян дястя баьладым,(Бунларын адыны о, йаздырарды).Эцлляря, мязара бахыб аьладым.Биринъи синфя чякиб апардыТясэинлик эятирян хяйаллар мяни,Сахлады юнцндя бир мязар мяни.Шамахы,1957АДСЫЗ ШЕИР - ЫСел дейир: – Эялин эедяк!Торпаг динмир.Даш дцшцнцр.Чичяк башыны булайыр.Думан дейир: – Эялин эедяк!Дяря динмир.Даь дцшцнцр,Чямян башыны булайыр.Туфан дейир: – Эялин эедяк!Мешя динмир.Аьаъ дцшцнцр,Будаг башыны булайыр.Щиъран дейир: – Эялин эедяк!Цряк динмир.Инсан дцшцнцр,Мящяббят башыны булайыр.1958www.kitabxana.net 200


ЩалбукиЯБЯДИЙЙАТЫН ЙАЗДЫЬЫ КИТАБЭюйлярин дя тяшбещи дяйишир заман-заман,Ким эюйляри тале, кими мцгяддяс мякан,кими дя бязяк сайыр.(щярянин юз фикри вар).Эюйляр мави вараглы, эюйляр улдуз йазылы,эюйляр Эцняш истили,китаба да охшайыр.Бурдакы сонсуз, дярин,ишыглы фикирляринясиридир инсанлар.Китабда сятир-сятир оддан щикмят йазылыб,Эюзя эцъля эюрцнян бир сольун сяййарядяодлу, сулу, инсанлы,Бир алям щякк олунуб, бир тябият йазылыб.Эцняши сюз йериндя, улдузу сюз йериндяишлядиб ябядиййят.Щяр сятри юз йериндя, щяр сюзц юз йериндяэизлядиб ябядиййят.Ялифбасы гядимдир, каинат кими гядим,Дцнйадан чох-чох яввял, инсандан чох-чох яввял,йазылмыш сятирляриким охуйа биляр, ким?Улдуз сыраларыдыр китабын щяр ъцмляси,Дили сяма дилидир, чятиндир тяръцмяси.Сюзляри бир-бириндян узаг дцшцбдцр, узаг,Йахын йазылсайдылар, эюрян бош галмаздымы,уъсуз-буъагсыз вараг?Щяр кялмянин цстцня чюкцб гаты думанлыг,Щяр ъцмлянин цстцндя донуб галыб гаранлыг.Инди-инди эцвяниб инадъыл зякасынабир заманлар горхдуьу,щясрят-щясрят бахдыьыУлдузлар дцнйасына учмаг истяйир инсан.Зцлмят вя од мяскяни каинаты охумаг,Ябяди ялифбанынПас атмыш гыфылыны ачмаг истяйир инсан.201Бакы,1959


Фикрят СадыгГЮВСИ-ГЦЗЕЩ(Эюй гуршаьы)Щяр булудда даь сели вар,Щяр булудда шялаля вар,Бир топасы бирдян-бирядцшся йеряаьыр олар,Чичяклярин чатмаз эцъц.Она эюрябиля-биляэиля-эиляЙаьды йаьыш,Нярэиз цчцн, лаля цчцн.Йарпагларын цстцндя шещ,Лячяклярин цстцндя шещ,Инъи-инъи кцряляри,Инъя-инъя кцряляриАтыб-тутуб ойнатды мещ.Бирдян доьду гювси-гцзещ.Билмядим ки,Эюйдян доьду гювси-гцзещ,Йердян доьду гювси-гцзещ?Булудларын гулаьынданБир айпара сырьа кимиасылды о.Чямянликдян даьа кимийол салды о,Нахыш-нахыш зяррялярдян,Донуб галдым йеримдя мян,Йаратдыьы мюъцзяниБялкя эюрмцр гювси-гцзещ,Бялкя эюрцр гювси-гцзещ?Бир лалядянБир лаляйяНурлу кюрпц гювси-гцзещ.Сяма рянэли,Торпаг рянэли гювси-гцзещ,Чюряк рянэли,Йарпаг рянэли гювси-гцзещ,www.kitabxana.net 202


Йедди рянэли гювси-гцзещ,Нур чялянэли гювси-гцзещ.Еля бил ки, доьма, язиз,Йер кцрямиз,бир финъандырбцллцр гулпу,гювси-гцзещ.Арзу долу,Гайьы долу,севинъ долубу финъаныЭцняш тутуб ялляриндя.Бир удум да мян ичдим, мянО арзудан,О гайьыдан,О севинъдян.ЩалбукиНя йахшы ки, йаьды йаьыш,Нечя-нечя щикмят эюрдцм,Шяффаф суйун бюлцндцйцйедди рянэдя,хяфиф мещдя,инъи шещдя.Аьыр-аьыр булудларынГорудуьу эюзялликдя.Бакы, 1961ДАЬЛАРДаьлар, гайалы даьлар!Даьлар, мешяли даьлар!Ня дойдум, ня йорулдум,Бахдыгъа щейран олдум.Бу сяфалы йерляряЙолум дцшяли даьлар!Анамын айаьынадцшцб юпдцйцм кими,юпдцм ятяйиниздян,шещли чямян, йаш торпагисиндирди гялбими,сизя ня дейим сиздян.Дярдли сярщяд даьлары,203


Фикрят СадыгСиняси даьлы даьлар!Ъыьырлары тиканлы,Йоллары баьлы даьлар!Инъимяйин бир азъаВарса эилейим сиздян.Бу эюзял йерляр эярякКядярли олмайайды.Эцнейдяки бянювшяГцзейдяки лалянинЩясрятини чякярякСаралыб-солмайайды.О йанда цряйиминЙаралы парчасы вар.«Неъядир о йан, даьлар!»Эцъля айры салынанГардашымын щалынаалыш даьлар, йан даьлар!Эюрцрям вцгарлыдыр,Сянин щяр гайан, даьлар!Сянин щяр галан, даьлар!Язаб олармы бунъа?Вятяни айырынъаОдлара галан, даьлар!Силкялян, учул, даьыл,Залымларын башына!Сянми щясрят гоймусанГардашы гардашына?Дярдли сярщяд даьлары,Синяси даьлы даьлар!Ъыьырлары тиканлы,Йоллары баьлы даьлар!Астара, 1961www.kitabxana.net 204


ЩалбукиБОЙАТ КЯНДИЩачагса чадыр-чадыр,алачыг-алачыгбой атдын.Щачагса дирилик булаьыйдын,Аб-щяйатдын.Инди кор чешмясян, Бойатым!Шамахыда щачагса бир Бойат кянди вардыЩачагса чяпяр-чяпяр,щяйят-щяйят,бюйцдцн.Ким билир аьыр банлынеъя ев идин,Инди йурддан эен дцшмцсян, Бюйатым!Цстцндян гырманъ-гырманъ,шырымлар чякилди.Шырымлар шитил-шитил, кол-кол якилди,Золаг-золагсан, ешмя-ешмясян, Бойатым!Бир вахт Бойат идин.инди бойат олмусан.Бир вахт лайла идин,инди фярйад олмусан,Байаты олуб дилимдя битдин,дилимдян дцшмязсян, Бойатым!ГИБТЯЩяля дан сюкцлмямишГушлар верир сяс-сяся.Щяр ким сящяря бу гядяр цмид долуБир няьмя бястяляся,Дцнйа дурдугъа йашар,Гибтя едирям сизя, гушлар!205Шамахы,1962


Фикрят СадыгЕЩТИЙАТЛЫ ОЛУН ЩАСящяр ачылыр, гушлар,Ойанын!Юзцнцзя дя, балаларыныза даЙем ахтарын!Чяня дцшцн,Думандан кечин,Булудлары йарын!Йердя дян дя, су да вар,Амма, ещтийатлы олун ща.Тора дцшмяк,Гайытмамаг,Бир намярдин ялийляЙараланмаг горхусу да вар.1962БАКЫЕвляри пилля-пилля галхыр…Кцчяляри дянизя ахыр…Эеъяси кящкяшанын бир парчасы,Истяр Эцняш нур сачсын,истяр сачмасын,юз одуна сыьыныр.Торпаьын йандыьы олуб,бунун суйу да йаныр.Гызлары црякляри рам едиб,оьланлары Хязяри.Гяриб дейил гцрубу,Дянизля Эцняшин вцсалыдыр сящяри.А мяним цмидляримин, арзуларымын шящяри,А мяним Хязярим!Отурмушам, хатирялярими вараглайырам,Шящярляр ичиндя сяня тай эязирям!Бакы,1965www.kitabxana.net 206


ЩалбукиТЯЙЙАРЯЙЯ ТОХУНМАЗМЫ ЭЮРЯНГцллялярин цстцндягадаьан рянэи йаныр ал гырмызы:Бу – хябярдарлыгдыралчагдан учан тяййаряйя.Гадаьан рянэинябойайа билмядийим фикирляримищяр эцн учурдурам эюйя.Тяййаряйя тохунмазмы эюрян?1965ЫЫЫ СИМФОНИЙАНЫ ДИНЛЯРКЯНБир аьыз Освенсим фярйады,Бир тутам йаслы булуд,Сонра Эцняшин аддым сясляри,Сонра туфангабаьы сцкцт.Дальаларын парчаланмасы,Гайаларын овулмасы,Бир дя Дядя Горгуд,Сонра Кярям йаньысы,Сонра чилик-чилик сынан су.Таныш чичяк гохусу,доьма йурд.Сонра да бир суал:Сачлары гарышмыш дцнйамызыРакет уълары дарайаъагмы,Йохса котан дишляри?Сонра Роденин фикирли инсаны,ниэаранчылыг.Сонра да сонунъу аккорд –цмид!207Эюркямли бястякарГара Гарайевя щяср едирямБакы,1967


Фикрят СадыгЭЮЗЛЯРИН СЮЗЛЦЙЦЫСяня мин эюз бахыб, алыша-йана…Бир ъцтц йадында галыбмы эюрян?Щамыйа бир эюзля бахма, сонала,Ахы, онлар кими бахмамышам мян.Бу эюз тцнлцйцндя гарышыг дцшцб,Эюзцня дяймяйиб эюзлярим, йягин.Эюзцндян кюнлцмя бир ишыг дцшцб,Сюнцнъя йолуну эюзлярям сянин.ЫЫСаралыб щиърандан эюзцмцн кюкц,Йохса эюзя эялдин, эюзя эюрцн бир!Цстцмя бир щясрят думаны чюкцб,Эюзцмя бу бойда дцнйа эюрцнмцр.Эюзцм йолда галыб, йол интизарда…Эял мяни севиндир, йол кама чатсын.Бир эюзцн бир эюзя щюкмц чатар да,Бир сойуг црякдя севэи ойатсын.ЫЫЫБир ан олмамысан эюзцмдян ираг,Сяня сяндян йахшы эюз олуб ешгим.Эюз эюрцб бяйянся, цряк сусаъаг,Эюзя йазыланы дяйишмяз щеч ким.Эюзцндян кюнлцмя нур сапы дцшцб,Ону йыьыб-йыьыб тапарам сяни.Биръя арзум галыб бир дя эюрцшцб,Севда дцнйамыза апарым сяни.Бакы, 1967www.kitabxana.net 208


ЩалбукиАДИЛИКОйанмаг цмидиляйатырам щяр эеъя.Ойанмамаг да олареля-беляъя…Амма, ойанырам…ящдим вар.Сыхырам дан улдузунун ялини,Сящяр кцляйиКцчядян-кцчяйя,автобусдан-автобусаатыр мяни,иш йериня гядяр.Салам, Сящяр!Салам, Эцняш!Бир дя эюрцшдцк…Ялим ишдя, фикрим ишдя,Бяс хяйалым?!Хяйалымы сачаг-сачагЙолда итирдим,топламаьа йохдур маъалым.«Эюрясян сцд алдымы анамнявяляри цчцн?»«Вйетнамдан ня хябяр, эюрясян?»«Кеннединин гатилини тапдылармы?»«Автобусда адам чох иди».«Гыш еля бирдян-биря дцшдц,йаман сойугду…»«Кондуктор неъя аъыдилди».«Ня йахшы раст эялдим кющня достума,чохданэюрцшмямишдик».«…Биз дя бешэцнлцйя кечдик».«Илкиня ойунъаг машын алмалыйам,Орхана кюйняк…»«Мааш эеъикяъякми эюрян?»«Евя зянэ еля бешдя»,Ялим ишдя, фикрим ишдя…Ойанмаг цмидиляЙатырам щяр эеъя,209


Фикрят СадыгОйанмамаг да олареля-беляъя.Амма, ойанырам, ящдим вар.Ойадыр щяр сящярМяни гайьылар.Бакы, 1967БУ ЧАЙЫН ЧЫНГЫЛЫБу чайын чынгылы щамар…Топаланар дамар-дамар.Гайтар сцрцнц, гузучу!Цряйимя горху дамар.Ахшам дцшцр, су чохалыб,йолу кясяр.Гузуларын айаьынычынгыл язяр.***Бу чайын чынгылы аьдыр…О тайы чичякли даьдыр.Гайыт, цмидим, тез гайыт!Айрылыг чох узун ахды.Ахшам дцшцр, су чохалыб,йолу кясяр.Гузуларын айаьынычынгыл язяр.***Бу чайын чынгылы халлы…Чай бойу эедярляр «Йаллы».Хяйалымы су апардыЭюзлярим о тайда галыб.Ахшам дцшцр, су чохалыб,йолу кясяр.Гузуларын айаьынычынгыл язяр.www.kitabxana.net 210


***Бу чайын чынгылы хырда…Чынгыллар данышыр бурда.Бу гядяр ки, щясрятлийямЧынгыл оллам мян ахырда.Ахшам дцшцр, су чохалыб,йолу кясяр.Гузуларын айаьынычынгыл язяр.Щалбуки1970АДСЫЗ ШЕИР – ЫЫБир эеъя истядим ки,ана олум.Ойаг галым сящярядяк,Кюрпямиз аьладыгъа овудум.Сящяря йахынкиприкляримдян даш асылды,ойана билмядим.Бир юмцр бойу ана олур аналар,Мян бир эеъя ола билмядим.Бакы, 1968ЯЛЛЯР – ГАНАДЛАРДяниздян гуруйа сцрцняндянДянизя бянзяйянэюйя учдулар гушлар.Йаман эятирди онларын бяхти…Эюйя ъан атды инсанлар да.Фягят, зящмятя алышдыгъаГабарлы яллярдян йох олду ганадлар,Пющря атмамыш йолунду ганадлар.211


Фикрят СадыгИнсан уча билмяди…Гушлар чох да севинмясин,Гайаларда чякилян шякиллярдя,Мисир ещрамларында,Фидинин щейкялляриндя,Фцзулинин гязялляриндяГайытды инсанларын ганадлары.1968НАТЦРМОРТПянъяря тайбатай ачыг.Сящяр кцляйи гырыбпярдянин бирини,О бири йернян сцрцнцр.Узагда эюрцнцрмави, мащуд юртцклц стол.Цстцндя суйу йарыйаъаничилмиш графин,ики аьыр финъан.Папирос кютцклярийлядолу кцлгабы,Чичякляри солмуш эцлдан.Китаблар, каьызлар гармагарышыг…Бир аз думана охшайан кюлэя,Бир аз цмидя бянзяйян ишыг.Чяняляря сюйкянмиш дирсякляринМащуда щопмуш йорьунлуьу.Варагланмыш сящифялярдябармагларын щяраряти.Бир дя инады гырылмыш йуху.Еля-бурдаъа галмышимтащангабаьы горху.1968www.kitabxana.net 212


ЩалбукиДЯНИЗДЯ СЯЩЯРЙаьыша бах! Йаьыша бах!Шыдырьы йаьды бу сабащ.Йаьды эюйц исладынъа,Мави рянэ йеря дамынъа.Сцзцлдц мавилик йеря,Ахды гара цфцгляря.Ахды шырым ача-ача,Булуддан та торпаьаъан.Бир йандан да ясди кцляк,О йердя ки, гырылды рянэ.Гапыб дяниз дальасыны,Щямин йеря чырпды ону.Эюй дальалар ахды эюйя,Гарышды мави мавийя.Аьарды горхудан гара,Щава олду алаторан.Говуб йердян гаранлыьы,Няфяс дяриб бир анлыьа,Донду сямада рянэ сели,Кимся йорулду еля бил.Сящяри ачан рянэсазын,Дцшдц ялиндян фырчасы –Гызыл сачаглы фырчасы,Йанды эюйцн бир парчасы.1969213


Фикрят СадыгАДСЫЗ ШЕИР – ЫЫЫСяни севмямишям, бир дяфя анъагЭюзцмя эюрцндцн илащя кими.Бир арзу ойанды гялбимдя бу вахт,Гялбими данладым сабаща кими.Йарымчыг шеирими тамамламышдым,Кюнлцм учунурду фярящдян о эцн.Сяни севмямишям фягят, баьышла,Сяни еля эюзял эюрдцйцм цчцн.Бакы, 1969БАТЫЛИМАНГаршы даьдан кцляк ясди,Тяпяляри сарды думан.Гоъа, йорьун бир гайыьам,Эизлят мяни, Батылиман!Гарадяниз ъошуб йеня,Истяйирям сяндян аман.Дашларына сыьынмышам,Гору мяни, Батылиман!Сяни дейиб эялмишям мян,Галмайыб бир кяся эцман.Кяпянякъя чяким олмаз,Сахла мяни, Батылиман!Няфяс гяриб дурарам та,Йатар дяниз, сусар туфан.Яэяр эери гайытмасам,Говма мяни, Батылиман!www.kitabxana.net 214Баьла мяни бир гайана,Гайьыма гал заман-заман.Бешийиндя йырьаланым,Овут мяни, Батылиман!


Сян бир тябиб, сян бир лоьман,Мяням сяндян шяфа уман.Гарышым аь суларынаЙашат мяни, Батылиман!ЩалбукиКрым, Йалта,1979АЬ БЯНЮВШЯБащар, сяндя ня адятдир,Эюй чямяндя мор бянювшя битирирсян.Эюй зямидя аь бянювшя,рянэя долмаз,зянэин олмаз,О чичяк ки, цзяриня кюлэя дцшя.***Амма, бунун тякъя юзц аь дейилмиш,гохусу аь,йухусу аьсцнбцллярин айаьына сыьынанынчохусу аь.***Бялкя юзц биля-биля ял чякибдир,нур пайындан,су пайындан.Тяки, тяки чюряк олсун,Чичяк чохдур, тапар инсан.Аман Аллащ!Чичяйя бах!Цряйя бах!***1963215


Фикрят СадыгЧЮРЯКА гызыл сцнбцлцм, аьырлаш, сарал!Кящряба рянэинля бойа зямини.Сян олмаайн йердя арзулар солар,Дян-дян ол, тел-тел ол, бахым, севиним.Торпаьын ъювщяри, эцняшин нуру.Булудун эюз йашы гарышыб сяня.Сяни эюрмясяйдим дайаныб, дурубНя чюля бахардым, ня эюй чямяня.Сян гоъа Зярдцштдян галыбсан бялкя?..Ширванын, Муьанын бярякятисян.Бир овуъ мирвари версяляр яэяр –Бир овуъ буьдайа дяйишмярям мян.А чюлцм-чямяним, сцнбцлля бязян,Вятянин чюряйи бол олсун эяряк.Достдан айыб дейил, адамы бязян –Дцшмян гапысына апарыр чюряк.Кювряк саман чюпц олса да эювдян,Сюйкяниб чийниня бу Йер кцряси.Язиз сахлайырлар сяни щяр евдя,Язиз сахлайырсан сян дя щяр кяси.Оду баьлайыблар Прометейля,Чюряйи илк дяфя кяшф едиб инсан.Од йеря Олимпдян эялиб дейирляр,Чюряйи тапыблар Ана торпагдан.Вятян чюряйиня йад кими бахма,Тякъя йашамагчын чюряк йейилмир!Йедди даь ашырыр тяк биръя лохма,Бу, доьма торпаьын эцъц дейилми?!1963-64www.kitabxana.net 216


ЩалбукиНЮВБЯ ДАШЛАРЫЩяля дя дуруркцчямиздяки чюряк дцканы.Йанында чохдан«дашгалаг» олмушдаш галаьы вар.Йахшы-йахшы бах, таны!Бунлар ади даш дейил,Нювбя дашларыды!Щярянин бир дашы варды онда.Эетмяк истяйяндя бир йанадаш гойарды юз йериня.Ана ювладыны,баъы гардашынытаныйан кими –таныйырды щяр кишти юз дашыны;кимиси даша адыны йазмышды,кимиси щясрятини щяккелямишди.Кимиси ахытмышды эюз йашыны,Кимиси цстяэял чякмишди,Кимиси чевря.Щяря бир ъцр вурмушду мющря.Бюйцклярин дашы бюйцк олурду,сярт олурду,аьыр олурду.Ушагларын дашыял бойдаъа,йцнэцл,кювряк.Еля бир ялъя оларды онларыналдыьы чюряк.Дашлар нювбя чякярдийашлы гарыларын,дярдли гоъаларын явязиня,йорьун аналарын,нисэилли баъыларын явязиня.217


Фикрят СадыгДашлар нювбя чякярдиАъ ушагларын явязиня.Бир-биринин щявясинячовьунда, гарда,зцлмят эеъялярдя«йатмаздылар» сящярядяк,Тяки йатсын ушаглар.Гара эцндя гара чюрякДцзэцн бюлцнсцн эяряк.Эеъя эизлиъядашыны иряли чякян дя олурду,дашлар «баша дцшмязди» буну.Чюряк эяляндядашындан ял чякян дя олурду.Чюряк эяляндятапдаланарды дашлар,овуларды овум-овум,язилярди хынъым-хынъым –та чюряк сатылыб гуртарынъа.«Чюряк йемир» дашлар,«Баша дцшмяздиляр» бу дярди,дюзярдиляр.Ахшамлар адамлар эяляр,йаралы дашлары йеняЯзизляйя-язизляйянювбяйя дцзярдиляр.«Нювбя эюрмяйян» дашларДашгалаг едиб инди«нювбяйя дуран» дашлары.О дашлары бир йеря йыьын, бары.Бир щасар чякин,йаддаш щасары!Узагдан, йахындангой эюрсцн щамыбу даш хатиряни,бу даш щасары!..Ленинград – Бакы,Феврал, 1978www.kitabxana.net 218


ЩалбукиАЙЫБЯриниб чаьрылан йеря эялмяйян,Озаны саймайан озана айыб!Беш чяряк тяпяни аша билмяйян,Беш кялмя гуру сюз йазана айыб!Достун вар эцнцня бахыб дарылан,Достун дар эцнцндя эендя вар олан,Йолун йарысында безиб йоруланИлгары, цлфяти позана айыб!Мин кяря демишям, тязя ня дейим,Цздян утанмайан цзя ня дейим,Сюзцн ъаны йохдур, сюзя ня дейим?!Дцз сюзц яйрийя йозана айыб!1978НЯФСИНИ ЮЛДЦРПахыллыг дярйасы дяриндир, эирмя,Сащиля чыхармаз бу няфяс сяни.Чалыш та индидян няфсини юлдцр,Йохса юлдцряъяк бу няфс сяни.Юмцрдцр щяр эцня, айа дарылма,Тойуна чал-ойна, вайа дарылма!Гисмятиня дцшян пайа дарылма,Ел-оба севмяйиб пайдан кцсяни!Гой щяр эцн гялбиня бир сирдаш артсын,Гойма бир гапыйа кимся даш атсын.Тямиз црякли ол, тяки йашатсын,Тямиз чюряк сяни, тямиз су сяни.1979219


Фикрят СадыгЮМРЯ БЕЛ БАЬЛАМАЮмря бел баьлама, юмцр язялдянАмана бянд олуб, аман, ай аман!Юлцм гашнан-эюзцн арасындадыр,Йахшыйа йахшы ол, йамана йаман.Данма ел-обаны, данма няслини,Тутсун Кярям кими эюзцн Яслини.Айыр астарындан сюзцн яслини,Эятирмя щеч вядя эцмана эцман.Йаша бу дцнйада сян ъомярдйана,Гялбинин одунда эяряк дярд йана.Садя ол, мяьрур ол, ахма дюрд йана,Даьа даь дейибляр, думана думан.1979ЙЕЙ ИДИАдям ата бещиштдяки алманы,Дярдийиндян дярмясяйди йей иди.Фяляк мяня бу дцнйаны, бу ъаны,Вердийиндян вермясяйди йей иди.Пис адамдан бяри башдан щязяр ет!Ня султан ол, ня Пейьямбяр, ня Щязрят.Аьыз дишя, эюз аьыза нязярят,Эюз ня эюрдц, эюрмясяйди йей иди.Юз башыма бяла олуб юз дилим,Юз кюрпцмц йумагдадыр юз селим.Юз галамы йыхмаг истяр юз ялим,Та язялдян щюрмясяйди йей иди.1979www.kitabxana.net 220


ЩалбукиЯЛЛИ ЙАШЫМХош эялмисян, ялли йашым,Киминя чох эюрцнян,Киминя аз эюрцнян,Юзцмя тясялли йашым.Эюзцмц йумуб ачдым,Ютцб кечди дяли йашым.Йорулду туфанлы йашым,Дурулду селли йашым.Йердя айаг тутан кими,Бу даь мяним, о даь сянин.Йериди айаглы йашым,Дцнйанын эцн йумаьынданБир сапы аь, бири гара,Юмцр щюрдц ялли йашым.Эцндя дцйцн вура-вура,Саь ял солу тялясдириб,Сол ял саьы тялясдириб.Юмрцмя дя тяляс дейиб,Инди йашы бялли йашым.Эялди юмрцн хязан фясли,Щарда галды йашыл йашым,О чичякли-эцллц йашым?!Бундан о йана башлайырМяним ушаг дилли йашым.Ана йурда сяпялянибАранлы-даьлы эцнлярим.Йоллара тюкцлц йашым,Кяндчи йашым, чюллц йашым.Бир заман ишыгчы олуб,Йашаныб шящярли йашым.Лап зцлмятин юзцня дяИшыг чякиб телли йашым.221


Фикрят СадыгБир заман мцяллим олуб,Балалара дил юйрядиб.Наьыллы, байатылы,Исимли, фелли йашым.Сюз эязирям юзцм инди,Сюз сечирям сюз ичиндян.Даьа-даша салыб мяни,Инди дя шеирли йашым.Бакы, 1980ТЕАТР ЭЕЙИМЛЯРИНИН КИРАЙЯМЯНТЯГЯСИНДЯwww.kitabxana.net 222– Бир дяст палтар тап мяня!– Узун олсун, йохса эюдяк?– Ня узун, ня эюдяк – яйнимя!– Йун олсун, йохса ипяк?– Ипяйи нейнирям, я?!– Сяняти нячи олсун,хасиййяти ня олсун?– Палтар адамдыр мяэяр?– Адам дейил, бя нядир?Бу шащдыр, бу да нюкяр,бу гящряман, бу ясэяр.бу горхаг, бу йаланчы.Йаланчы дябдядир ща!– Олмушам!– Бу йерлибаз, бу йалтаг.Йалтаг да дябдядир ща!– Кющнялиб та, кеч ондан.– Бу йарымчыг, бу надан,бу хясисди, бу пахыл,бу намярдди, бу мярдди.Бу ряф апайдын наьыл,бу ряф гапгара дярдди.Бу ряф цмид…– Я, гуртар,Надан, хясис, пахыл, намярд.Бунлар кечилмиш «етап»дыр,бунлар охунмуш китабдыр.


Йердя галды,наьыл-филан,бир дя цмид…Цмиддян бир гяпик фярздир.Ширин наьыл йетяр, бясдир…Дярддян дя кеч, кятдим!Дярддян мяня ня?Бир кефими дяйишмярям,мин инсанын дярдиня.– Бир де,палтарын ъиби олсунму?– Гоша-гоша, гуйу-гуйу…Бу дцнйадаинди бцтцн эцнащлары пул йуйур.– Йахасы неъя?– Олмасын!– Ялбяйаха олсам яэяр,йахам кечмясин яля!– Ятяйи олсунму?– Йох!– Нийя?– Еля-беля!«Ял мяним, ятяк сянин» дейянлярингой кясилсин цмиди.– Буну да билдим.Амма, о палтара тохунма,Чиркляндирмя о йазыьынастарыны, цзцнц.Бу тяряфя бах,бу ряфя бах,бурда ахтар юзцнц.– Олармы ки, бу ряфиеля бцтцн-бцтцняэейиним эедим?– Олмаз, гардаш!– Пулуну верярям.– Олмаз, дедим.Сянин палтарынтикилмяйиб щяля.Сянин кимиси сящнямизя дя эялмяйиб щяля.Щалбуки223


Фикрят Садыг(Сифаришчи аъыг еляйиб эедир. Кирайячимянтягяни баьлайыб онун ардынъа гачыр). –Дайан!– Ня олуб, я!– Бир дястя юз палтарынданмянтягяйя эюндярсяня!– БИръя о галыб, я!1981«ЯЛИН ГУБАРЫ» ШЕИРИНДЯН…Дцнйайа инсан яллярининГабары бясдир.Эюйярся бу габарданэюйяряъяк –Эяляъяк.1981«ХАНЫМ БЮЪЯЙИ» ШЕИРИНДЯН…Уч, няням уч!Эюзлярин бир гятряди,баха билмирям.Яллярин еля зяфидир ки,сыха билмирям.Юзцн еля кювряксян ки,баьрыма баса билмирям.Амма, сяни эюряндясевинъимдян суса билмирям.Уч гочаг! Уч гочаг!Анама хябяр апар,Бу ил йарпаг бол олаъаг!1981www.kitabxana.net 224


ЩалбукиЯЭЯРДян-дян тахыл гачыранСярчяляри гырдылар.Сцнбцлгыран тахылаДиван тутду о ки вар.Гурдлары говдулар ки,Марал эяляр завала.Архайынлыг дярд олду,Гырьын дцшдц марала.Кючцртдцляр мешядян,Гарышга йувасыны.Байатылар ъар чякдиАьаъларын йасыны.Беля эется ябяди,Мцвазинят позулар.Дяйишяр хислятиниТябият юэей олар.Палтарйуйан тоз эюрдцм,«Планет» иди ады.Бу аъы кинайядянГялбим од тутуб йанды.Планети кор гойанДемя «Планет» имиш.Юз дурдуьу будаьыКясмяк еля АдямдянГалма бир адят имиш.Эюрян аъы суларыКим йюнялтди дянизя?О тозун бир дамласыАхыб эетди дянизя.Зящярляди эцнащсызКюрпяъя бир балыьы.Киминся кюйняйининБярг вурур йахалыьы.225


Фикрят СадыгДемирям ки, гайыдагЭцлабыйа, сабуна.Кюйняйи аьартмайагДянизин щесабына.Алманын йарпагларыЭцняшдян алланмаса,Эцняш биздян инъийяр.Гарпыз юз таьы цстяЙатыб хумарланмасаТорпаг бизя ня дейяр?Завод баъаларынданИлан кими гыврылыбБурум-бурум бурулуб,Учуб-учуб йорулуб,Аьаъы сарар тцстц.Бир щовур динъялинъяБир юмрц йорар тцстц.Инсанларын чохлуьу,Аьырлыг салмаз Йеря.Амма дцнйа яйилярЯл бойда тцстцляря.Кясилир гялям-гялям,Мешяляр каьыз олур.Бу гядяр аь каьызаЭюрясян ня йазылыр?Даь олар каьызларыЙыьасан галаг-галаг.Амма каьыз даьынданБащадыр биръя йарпаг.Азалыб дцздя ъейран,Чайда хяшям азалыб.Гайада кякликоту,Даьда йемшан азалыб.Тамащ ки, вар – гайаныИки бюлян эюрмцшям,Гараьаъ мешясиниБирдян юлян эюрмцшям.www.kitabxana.net 226


Инди гоъа дцнйанын«Гырмызы китабы» 1 вар.Индян беля дцнйаныГоруйаъаг инсанлар.ЩалбукиТякъя инсанын дейил.Щамынындыр бу дцнйа.Ади бир ъцъцнцн дяЩаггы вар йашамаьа.Адиъя чичяйин дяБурнуну ганатмайаг!Торпаг йашадыр бизи,Нанкор ювладыг мяэярТорпаьы йашатмайаг?!Переделкино, 1976ТАЛЕЙИН АЪЫЬЫНАТале ки, вар о сянсян,Чатдыр ишини сона.Яэяр эцъцн чатмырсаЙалныз юзцнц гына.Тале гулаг йастыьы –Баш гойуб уйма она.Пар-пар йанан хянъяр ол,Чякилмя щеч вахт гына.Тцкъя бцдрясян яэяр,Чякяр сяни камына.Бир намярд достдур тале,Дара дцшяндя сына.Тале сяня йар олса,Салса юз ъызыьына.Дюняъяксян дцнйанынТалели йазыьына.1 Инэилис тябият алими Питер Скотт тяряфиндян тяклиф едилиб. Надир битки вя щейван адларыбу китаба йазылыр.227


Фикрят СадыгБясдир, щейифин эялсин,Юмрцнцн бу чаьына.Сян талейи йарыб кеч,Талейин аъыьына.1977АТИЛЛАНЫ ГЫНАМАЙЫН(Рявайят)Атлылар йорьун иди,Атлылар сусуз иди.Кимся деди:«Бу чюлляр эцллц-чичякли,Бу торпаглар эяляъякли…Эялин бурда дайанаг!»Бу сюзляри дейян гоъа –Гоъаман яр.Онун тяшня ниййятиниСыра бойу ютцрдцляр,Атиллайа чатды хябяр.Атилланын щарайынданЭюй титряди,Йер титряди,Цфцглярин гулаглары ъинэилдяди.Деди: – Гоъа, сюзцн доьру!Вармы эюрян бяйяндийин бу йерлярдяБир эюз булаг,Бир дамъы су?Билирям ки, йорулмусуз,Сяфяр узун, атлар сусуз…Анд ичирям,Гаршымыза чыхан илкин чайыБир ъам су тяк сизя ичирям.Яэяр бир эюз гырпымындаЙеня долса о чайын мяърасы,гой сащили –сон дцшярэя олсун,сон дайанаъаг,сон чай!www.kitabxana.net 228


О илкин чай Дунай олду,Дунай гярибя чай олду.Дунайын сярин суларыДунайын ширин суларыАтлылары сещирляди.Атилланын гязябини сойутду,Йорьунлуьуну чай ашаьы ахытды.Сусузлуьу йуду,О илкин чай Дунай олду,Дунай щясрят йуйан олду.Чай оланда ня олар ки,Цряклярин нисэилини дуйан олду.Дунай эязяри бир еляВятян олду,Дцнйа олду.Дунай йорьун атлыларыЯйлянмяйя вадар етди.Якинчи олду атлылар,малдар олду,дюйцшчцляр евдар олду.Ким билир олубму бу?Эюрян эюрцб, эюзцнц йумуб,Ешидян ешидиб, дцнйадан кючцб!Наьыллашмыш щягигятди,Бу бир ширин рявайятди,«Эюрдцм» – дейя билмяз бир адам.Бялкя, бялкяНя о гоъа дюйцшчц олубмуш,Ня атлылар йорулубмуш.Ня Атилла гязяблиймиш,Ня дя атлар сусайыбмыш?!Амма, биръя бу доьрудур,Гоъа яр дя,атлылар да,Атилла даЭюзяллийя сусайыбмыш.Щалбуки1980229


Фикрят СадыгЦМИД МЯНДЯН ЦЗ ДЮНДЯРСЯЦмид мяндян цз дюндярся,Пянъярями дюйся горху,Бир ялимдян гопуз тутар,Бир ялимдян Дядя Горгуд!Гяриб олсам йад еллярдя,Гярибсясям Гяриб кими.Аь атында учуб эялярКюмяйимя Хыдыр Няби.Дар маъалда дара дцшсям,Билинмязся йалан-доьру.Тез эюндяряр Хан Ейвазы,Щарайыма Гоч Короьлу.Юмцр аъы олса беля,Хяйал едяр ону ширин.Ширин-ширин наьыллардаАрхасы вар щяр шаирин.1983www.kitabxana.net 230


ЩалбукиМЯРМЯРДЯ ДОНМУШ ТЯБИЯТ231Бу шеир тямирдян яввял йазылыб«Бакы совети»метро дайанаъаьындагярибя бир сярэи вар.Мярмяря чякилмишйцзляръя сойуг мянзярядиварлары бязяйиб.Рянэли шякиллярябянзяйирбу лювщяляр.Тялясмяйин,йералты гатарлараайаг сахлайын бир ан,няфяс дярин бир аз,Бахын,дцнйанын кюрпялик чаьына.Бахын,о узаг дюврцнбулудуна, дярясиня, даьына.Бир ора бах!Мярмярдя булудлар,дамар-дамар,тямиз, аьаппаг.Бурда йаьыш чякилиб,орда гар.Щяля отлар бир гарышды,Аьаълар кол бойда.Щялялик су азды бу чайда.Щяйат дяниздя цзцрдц щяля,Йерин йетим чаьы,кимсясиз чаьы,чичяксиз,аьаъсыз,инсансыз чаьы,мярмярдя дашлашыб,матдым-матдым сяня бахыр,Бу эцня бахыр.


Фикрят СадыгСу, Кцляк, бир дя ЭцняшЧякиб бу шякилляри.Су овуб,Кцляк ъызыб,Эцняш йандырыбБурдакы ишыг-кюлэя телляри.Цчц бир йердяМярмяря щякк едибБир парча эюйц,Бир парча йери.Бурда бир даь вар,Баба даьыдыр санки.Орда бир эюл вар,Эюйэюлдцр дейясян.Бир маьара гаралыр – Азых,Бир гайалыг уъалыр – Гобустан,Бир гоша чай ахыр Кцр-Араз.Бир дяниз дя вар, бялкя Хязярди,Мярмярдя дюнмцш тябият,сойуг да олса эюзялдир.Эюзялдир,анамыз торпаьынинсанагядярки чаьы.Тялясмяйинйералты гатарлараайаг сахлайын бир ан,няфяс дярин бир аз,бахын,дцнйанын кюрпялик чаьына,бахынбулудуна, дярясиня, даьына.1984www.kitabxana.net 232


ЩалбукиЯСЭЯР АТАСЫДейирляр,эцръц филминдякиЯсэяр атасынабянзйирям бир аз.Ясэяр атасы оландабилдим буну.***Атанын писи олмаз,амма, sярти вар.Ян сойуг ата беляЯсэяр атасы оланда йумшалар.Ушаг хасиййятиэюрцняр онда.Йери эялди-эялмядиаьыз долу данышар.Бу бой-бухундаБу йашда,Бу аддаБир оьлум вар – дейяр,инди ясэярдир.***Айрылыгдашда да мящяббят эюйярдир.Эцръц филминдякиясэяр атасынабянзяйирям бир аз,Ясэяр атасы оландабилдим буну.1984233


Фикрят СадыгМЯЩЯММЯД ЩАДИЙЯ«Ей ол вахты эюрян мясуд, унутма бизляри йад ет,…Мязарым цзря эял, дур гямли-гямли аьла, фярйад ет».М.ЩадиСораг вермяк истядим бу эцндян сяня, шаир,Мязарыны арадым.Тапмадым, эюзляримдя галды арзум, мурадым.Юмрцнцн сон эцнляри Эянъядяйдин, дейирляр,Эедиб Эянъяни эяздим.Дилимдя, цряйимдя – бир аьлар гялбдян гопубМилйон гялби аьладан о йаныглы шеирляр.Щяр йердя сяни эяздим.Гарыш-гарыш доландым гоъа Ширваны, шаир!Мязарын щаны, шаир?..Шялалядян сорушдум, шялаля ахды кечди,Илдырымдан сорушдум, илдырым чахды кечди.Лалядян, бянювшядян, йасямяндян сорушдум,Даьдан, дашдан, гайадан, эюй чямяндян сорушдум,Дедиляр ки, бир заман о бизя бахды кечди.Эяздим щяр йаны, шаир,Мязарын щаны, шаир?..Бир гоъадан сорушдум, деди: – Ахтарма бала,Юзцнц йорма, бала.О ки, еля йанырды,Йа эяряк ярийяйди, йа эяряк кцл олайды.Ана йурдун дярдиня, ел-обанын дярдиняЕля йанмады ки, о, мязары да галайды!Бакы, 1961www.kitabxana.net 234


ЩалбукиМИРЗЯ ЪЯЛИЛЯКиминин сябри бир касалыгды,Кимининки бир чимдик,Онунку бир дянизди –О да дашды.Бир няслин дцшцнъясибу дашгында йуйунду,айдынлашды.Киминин щцняри бир атымлыгды,Киминки дюрддя бир атымлыг.О юмрц бойу барышмадыясарятля,Аз деди,амма деди ъясарятля.Кими миллят адындангопарды щарай,Кими йаландан ейляди ащ-вай.О сусду тямкинля –Туфангабаьы сцкутдуонун сцкуту.Диняндясяси дцнйаны тутду.Кими горхаьа цряк-диряк верди,Кими чолаьа голтуг аьаъы.О дилляндирди «Лал»ы,Дцшцндцрдц «Юлцляр»и,Эцлдцрцб-аьлатды аъы-аъы.Кими ешг китабыны йазды,Кими щагг-щесаб.О йазды «Анамын китабы»ны,Эюстярди дярд неъя олур,Ня рянэдя олу язаб.Кими улдуз тапды,Кими ада.О тапды Сабири.Улдуз аха биляр,ада бата биляр,Амма Сабири ким унуда биляр?!Мирзя Ъялили ким унуда биляр?!1973235


Фикрят СадыгСАБИР ОЛМАСАСабири бяйянмяйян варса,Гийамят эцнцдцр шеримизин.Сабир олмаса,Йалан айаг тутуб йерийяр.Щюрмяти олмаз доьру сюзцн.Сабир олмаса,Шеиримиздя дурум олар.Сыра даьлардан бир зирвя яскиляр.Йери учурум олар.Сабир олмаса,Шеир чямянимиздя тикан битяр,Эярякли шеир эюйярмяз.Йцз мин эопэопнамяБир «Щопщопнамя»йя дяймяз.Бюйцк Сабири дярсликлярдянчыхармаг истяйянляряГОРХУРАМwww.kitabxana.net 236Бюйцк Сабирин «Горхурам»шеирини бир дя охудумЩямишя гочаг олмаг чятиндир бу дцнйада,Щярдян бир дя горхаг олур адам.Бу эцн мяня горхаг дейибляр,Горхаглыьы бойнума алырам.Дцзцнц десям,еля бу дцнйайа эяляндя горхмушам.Аь-гара, исти-сойуг, аъы-ширинсюзляринин дадыны биляндя горхмушам.Бяри башдан аьлайаъаьымы билиб,бир аз чох эцляндя горхмушам.Бир нанкорун сюз йарасындан юляндягорхмушам.


Инди дя горхурам,цзц йухары енишя эедян йолдан,юзц саь икян солахай солдан.Йахшыны писдян,гызылы мисдянайыра билмяйян,эюзц эюря-эюря кор оландан горхурам.Юзцня эярякли сюзляри ешидян,галан вахтда кар оландан горхурам.Гара бющтандан,гырмызы тярифдян,аь йаландан горхурам.ЩалбукиБир заман йенилик олан,чыраг иля ахтарылан,Инди дярдя чеврилян,щяр кющня дярддян горхурам.Сцлщля мцщарибя,Йахшылыгла йаманлыгарасындакы тцкъя сярщяддян горхурам.Доьруйа чякилян чяпярдян,йалана гойулмайан щяддян горхурам.Мярди гова-гова намярд еляйяннамярддян горхурам.Щямишя гочаг олмаг чятиндир, бу дцнйада,Щярдян бир дя горхаг олур адам.Бу эцн мяня горхаг дейибляр,Горхаглыьы бойнума алырам.1986237


Фикрят СадыгДЦНЙА ЮЗ ИШИНДЯДИР(Цмидимин йолайрыъында)Дцнйайа ики дяфя эялиб Орханым –Бир мартын 21-индя,бир дя он йедди илдян сонра –мартын 15-индя.Бязян бир инсанБир айда ики дяфя доьулур.Дцнйада ня десян олур,Дцнйанын ня веъиня, дцнйа юз ишиндя!Илин ян язиз ахшамыБяхтимин эцнейиндя новрузэцлц ачмышдыбиринъи эялишиндя.Кядярлярин ян аъысыны дадмышдымикинъи эялишиндя.Дцнйада ня десян олур,Дцнйанын ня веъиня, дцнйа юз ишиндя!Эюрян дейир: «Овсанайа дцшцб бир лохман».Цмидимин йолайрыъындаУьурума чыхды Мирзяхан-Лоьман.Дайанды йолумун цстцндя талетяк;Бащар ганад эярди, эцняш чятир тутду,Дирилик сачан бармагларына онун.Тярсиня фырланды чярхи-фяляк,Йарыда кясилди гара ойун.Бурда яли вар Бащарын да,Разылыьы вар Эцняшин дя!Дцнйада ня десян олур,Дцнйанын ня веъиня, дцнйа юз ишиндя!Сынанды бир даща гощум-гардаш,Дост-дцшмян.Бу гядяр голлу-будаглы икян,Бирдян-биря гцрбятя дцшдцм мян.Галдым дярдимля баш-баша,Инандым саламларын гурулуьуна.Вяфасыны эюрдцм, дилуъу хош-бешин дя.www.kitabxana.net 238


Дцнйада ня десян олур:Дцнйанын ня веъиня, дцнйа юз ишиндя!Дцнйайа ики дяфя эялиб Орханым –Бир мартын 21-индя,бир дя он йедди илдян сонра –мартын 15-индя.Бязян бир инсанБир айда ики дяфя доьулур.Дцнйада ня десян олур,Дцнйанын ня веъиня, дцнйа юз ишиндя!Щалбуки1983МОНОЛОГЭцняшин бир зяррясийям,Ишыгдан эялмишям, эялирям, эяляъяйям.Дцняням, Бцэцням, Эяляъяйям,Милйард иллярдир йолдайам,Йолда улдуз, даш, аьаъ,инсан олмушам.Йолда, гятря, чай, дяниз,цмман олмушам.Каинаты ики бюлцб эялмишям,Нечя дяфя юлцб – эялмишям.***Эцняшдян гопубторпаьа гарышдыьымыинсан оланда билмишям.Инсан оланда билмишямишыьын гядрини.Торпаьын гаранлыьыгорхутмур мяни.Ох кими санъылыбЙерин о цзцндян чыхаъаьам.Ишыьа дюнмяк цчцнйеня эюйя галхаъаьам.1987239


Фикрят СадыгГОЙ БАШЫНЫ ЧИЙНИМЯ, ЭЦЛЦМГой башыны чийнимя, эцлцм,Гой узансын бу гатарын йолу.Чийнимдя даш дашыдыьым олуб,дярд дашыдыьым олуб,Бу да гисмятимдя вармыш,Чийнимдя эюзяллик дя дашымалыйаммыш!Гой башыны чийнимя, эцлцм.Гой узансын бу гатарын йолу.1986ЙАХШЫЛЫГЙахшылыг елямякчцн эялиб дцнйайа инсан,Бу мягамда билинир, бизим фяргимиз дашдан.Эюрдцйцн бу эюзяллик, бу наз-немят, бу щяйат,Эюйлярин юзц беля эюйяриб йахшылыгдан.Йахшылыьын гапысы щямишя ачыг ола,Йахшылар чох оларса, йахшылыг да чох олар.Юлцм иля айрылыг щагг олса да дцнйада,Аъыгъа йаманлыьын айаьына чыхылар.Йахшылыгла гуртара тяки бцтцн эцманлар,Йахшылыгдан су ичя гялбимизя даманлар.Мизан-тярязийя бах, бу да йахшылыгдыр ки,Йахшыларын цзцня чюряк тапыр йаманлар.Йахшы эцндцз хяйаллы, йаман эеъя фикирли,Йахшы неъя гылыглы, йаман неъя мякирли.Йахшылыгла йаманлыг бир-бирини говду ки,Тябиятдя ня варса, дюнцб олду икили.Эцняш дя йахшылыгдыр, о бойда, о бичимдя,Юзц бойда мещр вар Эцняшин дя ичиндя.Эцняшдяндир дцнйайа дцнйаларын эялиши,Эцняшдяндир дцнйадан дцнйаларын кючц дя.www.kitabxana.net 240Бакы, 1987


ЩалбукиГАПЫ ЭЮЗЛЦЙЦДар эцнцмдя эетдим дост гапысына,Щирсля йаныб-сюндц гапы эюзлцйц.Гырды цмидими, кясди йолуму,Йолкясяня дюндц гапы эюзлцйц.Зянэ щарай гопарды, дост диксинмяди,Тясялли истядим, гялб исинмяди.Ев долу адамды, кимся динмяди,Ейщам иля динди гапы эюзлцйц.Цряк достлуьуну чятиндя сына,Бир щимя бяндди ки, шцшятяк сына.Бир эюз гырпымында дост арасынаПярдя олуб енди гапы эюзлцйц.Йохмуш королмушда инсаф ясяри,Эюзцмя тор эялди, эюрмядим йери.Дцнйа зцлмят олду, гайытдым эери,Йохса, думан-чянди гапы эюзлцйц.Йаланчы достлуьун йохду ахыры,Чыхар яввял-ахыр цзя пахыры,Мян еля билирдим йада бахылыр,Демя, дост цчцндц гапы эюзлцйц.Бакы, 1987ДОЬМАЛАРЫМЫН ЧИЙНИНДЯМяни юлц эюстярмяйин,Йаланчы достларымын щеч бириня.Ачыг севинмяйя цряк елямясяляр дя,Кимся цряйиндя севиняр.Дюрд ювладым йапышсынТабутумун дюрд кцнъцндян.Йада инанмырам даща,Доьмаларымын чийниндя эедим мян.1989241


Фикрят СадыгЙЕНИДЯНГУРМАЩяр кяс юзцндян башласын, юзцндян,Башласын ишиндян, сюзцндян.Йалан данышмасын, рцшвят алмасын,Няфсини сахласын, пахыл олмасын.Йерсиз йеря йерличилик елямясин,Бцтювц чилик-чилик елямясин.1986АЙДЫН ГАРАДАЬЛЫЙА АЬЫ(Епитафийа)Юмрцмцн шцшясиня даш атды залым фяляк,Чиликлянмиш сясимдян йер дя, эюй дя титряди.Сясим галды дцнйада сойуг бир тясялли тяк,Сясим галды бясимдир, инсан эялди-эедярди.1989БУТАФОРДиварда асылмыш халча – бутафор,Мизин цстцндяки долча – бутафор.Халчайа чякилмиш бута – бутафор,Долчайа тюкцлмцш су да – бутафор.(Бунлар сящнядядир, щяйатда да сян,Щяр аддым башында йалан эюрярсян).Эюзя кцл цфцрян яда – бутафор,Бош даггадан чыхан сяда – бутафор.Ишыгдан бярг вуран одун – бутафор,Бошлуьа атылан аддым – бутафор.Йашамаг чятиндир олсан – бутафор,Йашайа билмяйян инсан – бутафор.1987www.kitabxana.net 242


ЩалбукиКИТАБ САТЫЛМАЗЩяр бир тязя китаб тязя бир чичяк,Йахшы китабын да ъарчысы эяряк.Йохса ки, эяряксиз йетим малы тяк,Кцнъя атыланда – китаб сатылмаз.Тапылмыр иш йери, гящятдир рузи,Китаб алмайанын гарадыр цзц.Гой бу сюзцм олсун аталар сюзц,Чюряк гыт оланда – китаб сатылмаз.Чюрякля сынаьа чякибляр халгы,Гарышыг салыблар щагнан нащаггы.Бу йазыг ъамаат нейлясин ахы,Вятян сатыланда – китаб сатылмаз.Декабр, 1997ПУЛУН БАШЫНА ДАШ ДЦШСЦНЩяр ай эялир ев пулу,Ишыг пулу, газ пулу.Неъя бюлцм, ай Аллащ,Бу дярдляря аз пулу.Валлащ, галмышам чашбаш,Чатмыр бир айа, гардаш!Ня тягацд, ня мааш,Ня нязир-нийаз пулу.Ещтийаъ – кор кащадыр,Цмидим – Аллащадыр.Мящяббятдян бащадырГямзя пулу, наз пулу.Йох едяъяк йохсулу,Чюряк пулу, су пулу.Нейляйирям бу пулу,Бу ъибдя дурмаз пулу?!243


Фикрят СадыгЧох башлары яйиб бу,Чох карванлар йейиб бу,Ким иъад еляйиб буСучу йуйулмаз пулу?!ЭЯТИРАй Ирандан мал эятирян,Ня билим ня ширкяти!Довшан бу тайда да вар,Эятирирсян шир эятир!Дцнйанын о башындан,Ири-хырда машыннан,Эеъя-эцндцз дашынан,Лап щарай-щяшир эятир.Амма, тирйяк эятирмя!Иблис-мяляк эятирмя!Сахта цряк эятирмя!Онданса сябир эятир!Юзцн сеч, юзцн бяйян,Пластмасс сучиляйян,Долча, афтафа, ляйян,Мал гытлыьыдыр бяйям?Бир аз да хялбир эятир!Кющня саггыз, ширин дуз,Тез пасланан чувалдуз,Эуйа сатылыр уъуз,Шыдырьы эедир-эятир.Бош йапышганлы башмаг,Йаланчы эцл, тямтяраг,Зяри тюкцлян дараг,Ня хейирлидир эятир!Баш вур даща дяриня,Баш ишлят юз хейриня,Баш дярманы йериняАди тябашир эятир.Бакы, 1997www.kitabxana.net 244


Гапы-гапы дцшцб тап,Эюзсцз ийня, чцрцк сап,Чцрцт бизимля щесаб,Эятирщаэятир – эятир.ЩалбукиСян тцркц сюйя-сюйя,Йол вердин ермянийя,Биръя бу галыб, айя,Мясъидя кафир эятир.Ялиндя безарды йол,Таъирсянся таъир ол!Сяня ким дейиб, оьул,Сирр апарыб, сирр эятир.«Щагг-щесаб»да щагга бах!Башда йазылыбды щагг:Щагсыз сюз демя, гочаг,Сюзцнц бишир эятир.Довшан бу тайда да вар,Эятирирсян шир эятир.Бакы,апрел, 1997ЯНВЯР ПАШАНЫН, НУРУ ПАШАНЫН ВЯ ШЯЩИД ТЦРКЯСЭЯРЛЯРИНИН РУЩУНАБиздян ютрц шящид олдунуз,Эюйлярдя сярэярданды рущунуз.70 ил сусмушуг,даныша билмямишик.10 ил дя мцстягилликщяля юзцмцзя эялмямишик.Ящд елямишик ян эюзял паркларда, баьларда,мейданлардаясэярлярин шящид олдуьу йерлярдя,уъалдаг биряр-биряр абидянизи.Щялялик башымыз гарышыгдыр,Ящф еляйин бизи, баьышлайын бизи!245Август, 2000


Фикрят СадыгМИРЪЯ ЯЛИ МЮЪЦЗ ШЯБЦСТЯРИЙЯ(Сярбяст нязиря)«А Шябцстярли дадашлар,Сизя мян нейлямишям?!»Эюрмясям дя бир мещрини, мян Ширванын ювладыйам,Ширван – Ширинимдир мяним, мян дя онун Фярщадыйам.Юзцмя эюря шаирям, ня Сабирям, ня Щадийям.Билян билир, индийядяк беш-цч доьру сюз демишям,А Шамахылы дадашлар, сизя мян нейлямишям?!Шаирлярин дурдуьу йер фиргялярин фювгцндядир,Айя, бяс онда бу яда, бу айрысечкилик нядир?Сайым елядиклярими истяйирсян сяня бир-бир,Дост гялбини севиндириб, дцшмян баьрын тейлямишям,А Шамахылы дадашлар, сизя мян нейлямишям?!Имарятляр уъалтмысыз юзцнцз цчцн эюйляря,Фяхримиз Сабиря фягят, уъалтмамысыз мягбяря,Ширванлыйа сойугганлы демирляр ки, нащаг йеря,Мян дя бу доьру сюзц бир дя тякрар ейлямишям,А Шамахылы дадашлар, сизя мян нейлямишям?!Ширван – торпаг, ана йурдду, торпаьын ня эцнащы вар?!Мцгяддясди, мякр билмяз орманлар, дяряляр, даьлар.Адамларды бу Алями бири-бириня гатанлар.Мян дя бабам Сабир кими эюрдцйцмц сюйлямишям,Дцнян, сраьаэцн, бу эцн вя щямишя вя щямишя,Надана надан демишям, намярдя намярд демишям,А Шамахылы дадашлар, сизя мян нейлямишям?!Бакы,Декабр, 2000www.kitabxana.net 246


ЩалбукиШЕИР ЙАЗЫРМян сайым, сян садала,Эюр кимляр шеир йазыр.Мцщяндисляр, полисляр,Щякимляр шеир йазыр.Буну билдим, таныдым,Та кимляр шеир йазыр?!Депутатлар, вякилляр,Щакимляр шеир йазыр.Ушаг баьчасындан таАли мяктябя гядяр,Шеир йазыр ушаглар,Шаэирдляр, тялябяляр.Елмдян йоруландаАлим дя шеир йазыр.Ганы гара оланда,Мцяллим дя шеир йазыр.Шеир йазыр щаъылар,Мяшядиляр, моллалар.Евин тикилсин, миллят,Бу гядяр шаир олар?!Адлайыб бямдян зиля,Шеир йазыр наз иля.Йаланчы бястячиляр,Йаланчы мцьянниляр.Назир дя шеир йазыр,Щятта лап гапычы да.Нашир дя шеир йазыр,Мцряттиб дя, чапчы да.Таъирляр, сатыъылар,Шорсатанлар, сцдчцляр,Ъаван гызлар, эялинляр,Гоъа тягацдчцляр.247


Фикрят СадыгСавадсыз журналистляр,Сябатсыз гязетчиляр,Сонра да даща кимляр,Сонра даща нячиляр.Кимисиня яйлянъя,Кимисиня шан-шющрят,Бунларын щамысыны,Чаш-баш салыбды «сянят».Дярди башындан ашан,Кючкцн дя шеир йазыр.Фатманися гары даЦч эцндцр шеир йазыр.Юзял китаблар чыхыр,«Эюзял» китаблар чыхыр,Сары, сары, сапсары,Хязял китаблар чыхыр.Китабын цзцня йох,Варагла, ичиня бах!Ичи щядйанла долу,Ядасына, фикир вер.Йалана бах, сян Аллащ,Юзц-юзцйчцн дейир:«Эюркямли, дащи, улу».Бялкя дя дярд йарыйды,О йаланчы шеирляр,Шеиря охшасайдылар,Щеч олмаса тцк гядяр.Ким неъя эялди йазыр,Яруз, щеъа билмядян.Рцсвай едир юзцнц,Лап биринъи кялмядян.Зол-зол олуб вараг да,Зара эялиб гялям дя,Бу наданлар ялиндя,Бу нашылар ялиндя.www.kitabxana.net 248


Китаб охуйан йохдур,Китаб йазанды щамы.Пулнан сатын алырлар,Инди шеири, илщамы.ЩалбукиЯсл шаирляр сусур,Шеиря гиймят азалыб.Елин дили – шаиряЛайиг щюрмят азалыб.Завод йох, иш йери йох,Фящля дя шеир йазыр.Кянддя торпагсыз галыбКяндли дя шеир йазыр.Яли дя шеир йазыр,Вяли дя шеир йазыр.Няшриййат чох оландаДяли дя шеир йазыр.Бир заман дейярдиляр:«Яли дя гялйан чякир,Вяли дя гялйан чякир.Тянбяки бол оландаЮлц дя гялйан чякир».Бу щай-кцйя, щоп-эопа,Эюрясян сябяб нядир?Бу аьылла, бу башла,Бу миллят щара эедир?Хябяр олсун йадлара,Хябяр олсун достлара.Шеир йазыр Лянкяран,Салйан, Лерик, Астара.Шеир йазыр Ордубад,Ъулфа, Шащбуз, Нахчыван.Шяки, Эянъя, Мил, Муьан,Бакы, Шамахы, Ширван.Шеир йазыр Гарабаь,Товуз, Йевлах, Газах, Гах.249


Фикрят СадыгДявячи, Хачмаз, ГубаШеир йазыр шыдырьы.Бцтцн кяндляр, шящярлярБашдан-баша ел-оба.Бир кялмя, сюз мцхтясяр,Ъан, ай ъан, бир дя ай ъан!Шеир йазыр сярасярБу бойда Азярбайъан!Апрел, 2000СОЙУГ МЕЩРШамахынын гышы – узун, сярт, сойуг,Сойуг – бурдан битишибди адына.Шамахынын ганына гар гарышыб,Ярийяммяз, ща тут, инсаф одуна.Торпаьына эюйдян гарьыш тюкцлцб,Тарласына чцрцк буьда якилиб.Мцрцввяти йердян яршя чякилиб,Дюрд йан мешя, щясрят галыб одуна.Бурда щяр кяс йа ханды, йа йцзбашы,«Биз, арифик» – сюйляйирляр сюз башы,Варлыларын юз ялидир, юз башы,Аллащ чатсын фаьырларын дадына.Кими Вятян цчцн ъандан кечибди,Кими кцсцб доьма йурддан кючцбдц.Кими йалан якиб, гызыл бичибди,Кими мющтаъ гарьыдалы ъадына.Бяхтин эцлся – сяня мяяттял галарлар,Од тутарсан – бахыб да щязз аларлар,Уъаларсан – башына даш саларлар,Йыхыларсан – тикан батар будуна.www.kitabxana.net 250


Шеиря, сюзя башларыны гатдылар,Щягигятдя тамам башга затдылар,Бир-бириня дцшмяндиляр, йаддылар,Гоншу нядир, гощум дцшмяз йадына.Ял чякмирляр гясидядян, гязялдян,Зювг алырлар тябиятдян, эюзялдян.Тябящ-тябящ бюлцнцбдцр язялдян,Билмирляр ки, бирляшмяйин дады ня?!Ел дярдини цряйиня салсан да,Язаб чякиб, йаш тюкцб, сач йолсан да,Башга кянддя лап пейьямбяр олсан да,Эедяъяксян юзцнцнкцнцн бадына.Мцдрик олсан – сяндян узаг эязярляр,Дцз данышсан – сяня додаг бцзярляр,Бющтан атыб, ейщам-ейщам бязярляр,Лянят олсун бющтанчынын затына!Чярхи-фяляк чархыны тярс щярлядян,Сабирляри, Щадиляри чярлядян,Сучу йохса, дябярибди Йер нядян,Нечя дяфя батыбды йер алтына?Бу зцлмятдя йеня чыраг йандырыр,Халга щаггы-ядаляти гандырыр.Амма, тяби-зярифляри дондурур,Сойуг мещри-мющцр вуруб адына.ЩалбукиОктйабр, 2006251


Фикрят СадыгРУЩКюрпя доьулдуму, щазыр дайаныб,Ъана Илащидян ъалаг олур рущ.Бядян дедийимиз зиндана дцшцр,Бир юмцр бойунъа дустаг олур рущ.Эюйдян эялдийиндян йерля барышмаз,Йийяси нейляся эюряр, гарышмаз.Йумулар-ачылар, амма данышмаз,Гейбятдян, тянядян узаг олур рущ.Инсан тябиятян азадды – мярдди,Амма азадлыьы сахламаг дярдди.Йийяси ъомярдся – рущ да ъомярдди,Йийяси горхагса – горхаг олур рущ.Рущсуз гара дашды дцнйада хилгят,Рущ – ганад, рущ – щяйат, ешг-мящяббят.Рущу олмайана кар елямяз дярд,Йахшыйа, йамана ортаг олур рущ.Инсан нядир – рущла ъан гарышыьы,Рущдур эюзцн нуру, гялбин ишыьы.Рущдур сюзцмцзцн йар-йарашыьы,Арзуйа, цмидя чыраг олур рущ.Эюрян бяс ня цчцн енибдир эюйдян?Инсаны кцфцрдян горумур нядян?Вядяси эяляндя сучлу бядяндян,Баш эютцрцб гачыр, гачаг олур рущ.Рущ эюйя гайыдыр, эюйдя горунур,Биллур булудлардан кечиб йуйунур.Нур иди, тязядян дюнцб олур нур,Эцняшдян салланан сачаг олур рущ.Нойабр, 1996www.kitabxana.net 252


ЩалбукиИКИ МЯЛЯКИки чийнимиздя ики мяляк вар,Бир мяляк суч йазыр, бир мяляк саваб.Цст-цстя галаныр суч да, саваб да,Гийамят эцнцндя чякилир щесаб.Даш да йуварланса, олар даш тякяр,Инсан юмрц бойу язиййят чякяр.Бу йанда бир мяляк дайаныб бекар,О йанда бир мяляк баьлайыб китаб.Сучу савабындан чохдур инсанын,Язялдян гарадыр цзц дцнйанын,Кцлли-каинаты эязин, доланын,Эюрцн щарда вардыр бу бойда язаб?!Дашыма бош йеря араны даьа,Щаглысы кюлядир, щагсызы аьа.Йердя щюкм сцрян бу щагсызлыьа,Йеня инсан оьлу таб эятиряр, таб.Сучлу адам вар ки, гынамырам мян,Ещтийаъды ону суча сювг едян.Саваб эюзляйирся сучу тюрядян,Йемлик сечилмирся аъы тярядян,Ди, эял бу дцнйада щягигяти тап!О суч йазан мяляк олсайды инсан,Онун да эюзцнц тутарды мейдан.О да йашамагчцн дцшярди щейдян,Чятин суаллара тапмазды ъаваб.Декабр, 1997253


Фикрят СадыгЯЛИФБАНЫ БИЛМЯЙЯН НЯНЯМИН ЯЛЙАЗМАСЫМИН БИР БУТАХАЛЧА нахыш-нахышды,Бу булуд, бу йаьышды.Йери ъанлы бащарды,Кюбяси гарлы гышды.ЫХАЛЧАНЫН эцлцня бах,Илмянин дилиня бах.О йанда оъаьына,Бу йанда кцлцня бах!ХАЛЧАЙА бах, халчайа,Бянзяйир ахар чайа,Сащилляри бялянибЧичяк ачмыш алчайа.ХАЛЧАНЫ бута бязяр,Бута булуда бянзяр.Бу йандан гырговула,О йандан ода бянзяр.ХАЛЧАДА таь эцрмцшям,Таьда чыраг эюрмцшям.Айдымы, йа гашдымы,Йохса ораг эюрмцшям?!ХАЛЧАДАН дцняни сор,Торпаьа дюняни сор!Эцн тяки алышаны,Ай тяки сюняни сор!Ичяришящярдя халча музейимиз варwww.kitabxana.net 254


ЩалбукиЫЫХалча – гядим хяритя, щикмятля долу шеир,Бурда зярряъя нюгтя бир китаблыг сюз дейир.Халча – узаг дцнянин бу эцня эцл хончасы,Мин бир яфсаня сюйляр щяр эцлц, щяр гюнчяси.Ялифбаны билмяйян нянямин ялйазмасы,Бир эцлцня щякк олуб щям юзц, щям дцнйасы.Бу хятт онун цмиди, бу сядд онун имканы,Севинъи – даь лаляси, кядяри – чюл тиканы.Щяр илмяси – бир щярф, щяр дцйцнц – кялмяди,Эюзцмц бир анлыьа йана чякя билмядим.Бу эцл охдур, бу каман, бу шящяр, бу да гала,Бу эцл чяндир, бу думан, бу да эяряк даь ола.Бу йумру эцл чарх имиш, «чярхи-фяляк»миш демя,Бу «су» гоша арх имиш, «эюля» эярякмиш демя.Бу эцл Бабадаьдыр, бу эцл Ширван дцзцдцр,Бу эцл эюздцр, бу эцл гаш, бу эцл йарын цзцдцр.Бу гылъыг сцнбцлдцр ща, бу топ да топrаг имиш,Бу шахяляр хан чинар, бу лячяк йарпаг имиш.Саваланын гашына тязя йаьмыш гара бах,Зянъир бойунбаьыда дянялянмиш нара бах!Бурда цстяэял – эцняш, бурда цчбуъаг чадыр,Бу ганад Гырат имиш, бу узун золаг – ъыдыр.Бу хятт «пишикайаьы», бу рянэ «нарчичяйидир»,Бу эцняшин сачаьы бу улдуз лячяйидир.«Сичандиши» нахышлар мирвари дцзцмцдцр,Салхым-салхым лячякляр Абшерон цзцмцдцр.255


Фикрят СадыгБу лаля – одлу щаля, бу нярэиз – улдуз йолу,Бу гызылэцл – севэили, бу сармашыг – йар голу.Бу бута – «йалгыз бута», бу да – «бaлалы бута»,Бу да кцсцлц бута, башы бялалы бута.Бу айнябяндли евдян, бу алачыгдан эялиб.Бу Лащыъда тохунуб, бу Галаъыгдан эялиб.Бу халча пул-пул йаныр, цзцндя «балыг» цзяр,Йеляни хан Араздыр, синяси мави Хязяр.Йаьдыр «булуд» халчаны, йаьсын хейир-бярякят,Йандыр «лампа» хялчаны, алышыб-йансын щейрят.Эцллц даь ятяйидир бу халчанын чешниси,Хончасында гайнайыр аб-щяйат чешмяси.Бу «эюл» – Эюйэюля бянзяр, бу хонча шялаляди,«Хяйал эюрцнмяз» дейян, эял эюр ки, хяйал нядир!Бу Бабякдян нишаня, бу Хятаидян галыб,Бу рянэдя, бу нягшядя о вахткы Вятян галыб.Кцрля щашийялянмиш Эцняш парчасыдыр бу,Дядя Горгуд гопузлу Газах халчасыдыр бу!Нахчыван нахышлары Яъямидян йадиэар,Бу хязялли хятт – пайыз, бу йарпаглы хятт – бащар.Нцшабядян сюз ачыр, Бярдядян эялян халча,Товузгушудур санки, аз галыр ганад ача.Бу халчаны бир заман эюрцб Султан Мящяммяд,Эюр ня данышыр нахыш, эюр ня дейир сыныг хятт.Бу гцрбятдян гайыдыб, говушуб доьма йурда,Бунун ады йазылыб, юзц эюрцнмцр бурда.«Гоъа» дидярэин дцшцб, «Шейх Сяфи» пяришан,Дюнян йохдур Вятяня Топгапыдан, Луврдан.www.kitabxana.net 256


ЩалбукиЫЫЫБу халча «Муьан»дымы?Улдуз олуб йандымы?Чямян чямяня бахыбЮзцндян утандымы?Бу халча «Гымыл»дымы?,Гюнчяди, йумулдуму?Гышын оьлан чаьында,Ондан эцл умулдуму?Бу халча «Тябриз»дими?Ясрляри эяздими?Учуг, нахыш кюрпцляр,Айрылыгдан издими?Бу халча «Губа»дымы?Эцлц ел-обадымы?Бир бутасы дцнйайаТанытдымы адымы?Бу халча «Ширван» олар!Нахышы ряван олар!Бу халчайа баханынЭцнц фираван олар!Бу халча «Эянъя» олар,Нахышы инъя олар!Йери эцл, хончасы эцл,Кюбяси гюнчя олар.«Гарагашлы»дымы бу?Буругсачаглыдымы бу?!Щяр илмяси айрылыг,Эюзц йашлыдымы бу?!«Голу-Чичи»дими бу?Йайлаг кючцдцмц бу?Цряйин ганадымы,Ялин эцъцдцмц бу?257


Фикрят Садыг«Гарабаь» – бу халчадыр,Бойу тавана чатыр.Щяр дцйцнцн уъундаЦмман байаты йатыр.Бу халча «Гобустан»ды,Щяр эцлц бир дастанды.Аь сапы тойдан галыб,Гара сапы йасданды.Бу халча «Пирябядил»,Наьылды, халча дейил,Шоьу цзцмц гарсыр –Чыраг дейил, бу нядир?Бу халча «Хиля-бута»,Гарышыб эцля бута.Йцз мянасы ачылыб,Сиррдир щяля бута.Бакы, 1980www.kitabxana.net 258


ЩалбукиПАЙЫЗ ДЦШЦНЪЯЛЯРИ(Лирик миниатцрляр поемасы)Дцнйа, бир дя йохла мяни,Дцнйа, бир дя сына мяни!Йазыьам, мющтаъ елямяАлын йазысына мяни.Эюзбаьлыъа вахты кечиб,Алдатма овсуна мяни.Бу пайыз – юмрцн пайызы,Вермя див йухусуна мяни.Дцнйа, бир дя сына мяни!***Мешяйя ачылыр пянъярям…Дцнянки хязан йаьышыйуйуб аьаълары бир нечя кяря.Йарпагларын йашылыэюз гамашдырыр.Будаглар бойланырпянъярямдян ичяри.Гачмаг истяйирляргапынын аьзыны кясян пайыздан.Бир дяли шейтан дейирйыь бу мешяниотаьында эизля!***Булуд, сяндян бир умаъаьым,Булуд, сяня бир андым вар.Йаьышындан салла мяни,Эюй цзцня галдыр мяни.Эяздир мешянин цстцйля,Гуру аьаъ эюрян кимиГорхма, йеря тулла мяни,Йаьыш билиб йаьдыр мяни,О аьаъа эяряк оллам!259


Фикрят Садыг***О дцнянки йаьыш,ойатды бу хатиряни.Яли Кярим дайанмышдыбир аьаъын далында –башыачыг, плашсыз.Институт илляриндян«бойланырмыш» демя.Еля беляъя галыбмышйаьышын хяйалында.***Пайыз, мян сяни эюрцрям,аьаъ эюрмцр.Пайыз, мян сянин гясдини билирям,аьаъ билмир.Сян дцнйанын, Аллащ билирнечянъи пайызысан,Мяним пайызым, йеэаня пайызымдыр,Дяймя мяним пайызыма!Мешядя соласы аьаъ чохдур,Онларын талейини мяня йазма!***Эюр,ня эурйаьыр башымахязял йаьышы.Юртцр аь сачларымыйарпагларын гызылы.Сюнмцш сачларым,солмуш йарпагларынсойуьунда гызыныр.***Гайынлардан ян чохаьъагайындан хошум эялир.Гамяти аь ширмайыданйонулуб еля бил.Бир аз мещр иля бахсан,йола дцшцб йерийяъяк.www.kitabxana.net 260


ЩалбукиСанки эюзял бир гыздыр аьъагайын – аьаъ дейил.Иллащ да ки, йаьышлы эцндяМещ сыьаллайа исланмыш сачларыны.Аьъагайын дяли едиб, валлащ,мешянин бцтцн аьаъларыны.***Бирбаша гялбимя йаьдыдцнянки йаьыш.Йуйуб апарды гями, нисэили, гайьыны.Йуйа билмяди амма,цряйя даман пайызы,йахынлашан гоъалыьы.***Йамйашыл чямяндир мешянин ичи,От дизяъян.Цч эцн, цч эеъядир ки,йаьыр пайыз йаьышы.Биринъи эцн шярбят ичир,Икинъи эцн дойуб, йыьышыр.Цчцнъц эцн гярг олур суда –боьулур, юлцр отлар.***Мешя йолундабомбош бир скамйа!Йаьыш алтында галмышСещирли бир дцнйа.Севэилилярин эюрцш йери, эянълийи,Гоъаларын, гарыларын динълийи.Севэилилярин эюрцш севинъини,Гоъаларын йалгызлыг щясрятини,Цст-цстя эялиб икийя бюлсян,Пайыз алаъагсан.***Йаьышдан сонраорда-бурдабаш галдырды хейли эюбяляк –бойлары бир гарыш.261


Фикрят СадыгБаш алыб эюйя уъаланШама бах,эюбяляйя бах!Йаьма йаьыш!Сян аллащ, бу гядяр йаьма!Шам щара,Эюбяляк щара.***Йаьышлы эцндяМешя няфясини гысыр.Гушлар сусур,Дяляляр гачмыр.Аьаъдялянляр аьаъ дялмир,Амма бу тяййарялярля щеч кяс баъара билмир.Йалныз тяййаря позурЙаьышлы мешянин сцкутуну.***Пайыз булудларытяк-тяк эязмир.Сцрцнцрляр ону бир йердя,йцзц бир йердя.Щяр булуд –бомбасыны щара эялди бошалдантяййаря тяки,йаьышыны йаьдырыб гачыр,Ня дейясян бу «намярдя»?!***Бир ъам долдурубудум-удум ичдим йаьышдан.Бязян йаьыш суйуна да гярибсяйирмиш инсан.Бир аз Кцр дадды бу йаьыш,Бир аз Араз, бир аз Хязяр.Юз йаьышым, юз башыма,йаьыбмыш демя.Бу дцнйада мюъцзявармыш, щяля дя.www.kitabxana.net 262


***Сорушдум: –Эцняш, сяниндями пайыз чаьындыр,нядир эюндярдийин сойуг шцалар?Деди: –Сянин пайызындан сонра гыш эялир,Мяним пайызымдан йаза кюрпц вар.Щалбуки***Чохданышан адам кимидир,бу нцзул йаьыш.Билмир цйцтдцйцнцбуьдадыр, дарыдыр, йа дцйцдцр.еля щей цйцдцр.Узандыгъа узаныр,бу узун йаьыш.Башыны тут, гач!Щара гачаъагсан, ай йазыг?Щяр йердя пайыз вар.***Бащар – гыздыр,Йай – оьлан,Пайыз – ата-анадыр.Шылтаг БащарнанДялиганлы Йай бир йанадыр,Мещрибан Пайыз бир йанадыр.Пайыз – гайьы чякян,бар йетирян,аьлайыб-эцлян фяслидир дцнйанын.Пайыз сон зирвясидир,севэинин, дюзцмцн, инамын.Гыш – гоъа – гарыдыр,яли ясалы бир бабадыр.Беляъя бцтюв бир юмцр,дюрд фясилли, дюрд тинли,биткин бир рцбаидир.263


Фикрят Садыг***Дцнйа, бунлар сянин ишиндир,Дюрд ялин вар сянин,Дюрдц дя узун, дцнйа!Дюрддцр сянин цзцн, дцнйа!Йаз ялинля эятирирсян,Йай ялинля нур яляйирсян,Гыш ялинля гар.Нядир буна сюзцн, дцнйа?!Пайызында аьлайыр йазын, дцнйа!***Ики ъцрдцр мешядя йарпаглар,Соланы вар,солмайаны вар.Соланлара баха-баха галыб,солмайанлар.Башларыны ашаьы салыб,аьлайырлар ичин-ичин,Хязял олмуш йолдашларынын далынъа.Бу да сянин ишиндир, Дцнйа!***Мешя бцтюв иди,Мешяни бюлдцляр.Бу аьаъ мяним,О аьаъ сянин.Бурда чяпяр,Орда чяпяр.***Чяпяри аша билмяди,Бирляшмяк дярди.Йеня бцтюв олмаг цмиди,Дилсиз-аьызсыз аьаъ щясряти.Аьаълары бир-бириндянайырдыИнсанын мешяйя оланмящяббяти.www.kitabxana.net 264


***Ян узун эеъянин дясону олур.Йаьыш да йорулду.Щамыдан тез севинянбцлбцл олду.Ъящ-ъящ вурду бир аьыз.Пайыз эцняшибулуд – ялякдян кечибмешяйя тюкцлдц.Чох чякмяди амма,эюзц эютцрмяди йаьышын.Йаьды йеня бцлбцлцн сясиня,Йаьды йеня йарпагларын цстцндякиэцняш зярряляриня.Щалбуки***Йаьыш эеъя кясди.Эеъя щеч кяс эюрмядибулудун юлцмцнц.Эеъя буну гясдянелямишди, гясдян.Горхусу йох иди бир кясдян.Амма йеня истямирди ки,Эюрсцнляр юлян булуду,Эеъядян ишыг эюзлямя,Эеъянин иши будур.***Ачылды эюй цзц,Чякилди айрылыг булудлары.Аьаълар улдузлара бойланды,Улдузлар аьаълара.Щяр аьаъын цстцндябир улдуз!Башланды эеъяйарыпайыздан эилей-эцзар.«Йедди гардаш» эюзцнц зилляди,Йедди баъы – аьъагайына.Бир-бирляриня щеч бахмадылар даЭяляъяйин баъанаглары.Щяр кясянин юз алями,юз дцнйасы,юз йары.265


Фикрят Садыг***Ящяд МухтараБиздян яввялкиляр йазыб пайыздан,Йазаъаглар биздян сонракылар да.Чцнки щяр шаирин башга пайызы,Щяр тязя пайызын юз щцснц вардыр.Бир даща «пайыздан ня галды» – демя,Биръя йарпаьындан йазмышам щяля.Бу ил пайыз мяня даща язиздир,Кясишиб юмрцмцн пайызы иля.***Сящяр мещи,сяни анд верирямДан улдузуна!Асфалта тюкцлян хязяллярисцпцр тюк торпаьа.мешянин ичиня асфалт чякилиб,торпаьы да чох эюрцбляр,солмуш йарпаьа.***Аман Аллащ,Аьаъ неъя эюзял юлярмиш…Бир йарпаьы йашыл,Бир йарпаьы сары.Бир йарпаьын бир сачаьы йашыл,Бир сачаьы сары.Йашыл – сары,Йашыл – сары.Йашылла сарынын бцтцн чаларлары.Дцнйанын мащир ряссамларыЙыьышыб эялся, белячякя билмяз буйашыл – сары фярйады.www.kitabxana.net 266


***Илин пайызыонсуз да эяляъяк.Аьаъын пайызыонсуз да олаъаг.Юмрцн дя пайызындан гачмаг олмаз.Дцнйанын пайызы олмасын анъаг!Гой дцнйа щямишябащар олсун,«Биз эялди-эедярик,дцнйа вар олсун!»***Дцнйа, бир дя дцчар еля,Хязан йаьышына мяни.Йарпаг билиб, гопарыб ат,Лап гарлы гышына мяни.Эюстяр мяня сярт цзцнц,Туш ет гарьышына мяни.Тяки йары йолда гойма,Чатдыр мянзил башына мяни.ЩалбукиПеределкино,1-13 сентйабр, 1980267


Фикрят СадыгЩЕКАЙЯЛЯРwww.kitabxana.net 268


269Щалбуки


Фикрят СадыгХЫРДАЪА ЭЯЛИНЙол йолдашым мяндян яввял купейя эялмишди. Шоьу азалмыш,кюмцрц гараэюзлц, аь цзц солухмуш хырдаъа бир эялинди. Эюзцнцнуъу иля дя олсун пянъяряйя бахмырды.Сонра билдим ки, ящд еляйибмиш, гатарда илк эюрдцйц адамыбаьрына басыб, гуъагласын. Амма ики щяфтянин интизары, он дюрд эцнцнизтирабы голларынын тагятини алыбмыш. Цстялик гатар эеъикдийиндянбир аз да цряйи санъыб, эюзлямя залындан тибб мянтягясиня, орданда шяфгят баъысынын голунда купейя эялибмиш.Бу зяриф чичякля ики адамлыг купедя, ики эцн, ики эеъя йол эедяъяйимихяйалыма беля эятиря билмядим.Мяни ютцрмяйя эялян тялябялик достум перронда дайанмышды.Гатар йола дцшяндя башы иля гоншума ишаря еляйиб, мяня эюз вурду,уьур арзулады.Эялин яввялъя бир аз дарыхды. Бялядчини чаьырды. Няся демякистяди. Демяди. Бялядчи чийнини чякиб эетди.Мян тутулдум. Сачымы йыьмаг бящанясиля эюзцмцн алтынданэялиня бахдым. Эюрдцм сынайыъы-гайчы бахышларла башдан-айаьа мянисцзцр. Ялляримя чатанда эюзлярини дикди бармагларыма. Бахышларыйумшалды, мяхмяр олду. Дуйдум бу парылтыны. Црякдян су ичян бахышларынэизлянпач ойунуну излядим. Бу сынаьын ян ишыглы чаьында фцрсяттапыб она «сян» дедим. О да мяня «сян» деди. Бу ня гярибядоьмалыг иди? Ярк еляйиб она «сян» демишдим. Мяндян 7-8 йаш кичиколарды. Бялкя буна эюря? Амма, йох! Бу тясадцфцн щюкмц имиш.Сян демя, бу эцн она «сяндя хярчянэ йохдур» – демишдиляр.Бу эцн онун хяйалында, эюзцндя йад, узаг щеч ня йох иди.Дцнйа да, каинат да, ян узаг улдузлар беля онун цчцн «сян» иди бусаат. Щяр шей она доьма иди, йахын иди. Бу гатар да, бу купе дя, мяндя. Бцтцн бунлары габагъа дуймушду еля бил, цряйиня даммышды.Щеч кимя, щеч ня демяйиб. Бу эцн хястяханадан чыхыб, буэцн дя евя гайыдыр. Хябярсиз-задсыз. Оьлу вар доггуз йашында.Она глобус алмышды. «Ким билир, бялкя дцнйадан кючяси идим. Кючмядим.Оьлума инди дцнйа апарырам. Тапанча истямишди, тапмадым.Цряйимъя дейилди эюрдцклярим. Бу он дюрд эцндя юлцмя елянифрят елямишям ки, ушагларын йаланчы даваларындан да горхурам».Бакыда щякимляр шцбщяляниблярмиш. Инди айдан, судан арыдыр,тяртямизди онун ъийяри. Цмидсиз эедиб, цмидля гайыдырды. Амма цряйищяля сяксякядя иди, щярдян диксинирди.Чай эятирмяйя эетдим. Эялиб эюрдцм ки, купедяки кичик йемякстолунда ясл чай дястэащы гурулуб. Луму еля кясилиб ки, еля билчыэара каьыздыр. Цзцаь нямякдан сцфрянин тян ортасында цзцмя бахыбэцлцр. Кясилмиш чюрякдян сцнбцл ятри йайылыб купейя.www.kitabxana.net 270


271ЩалбукиЧайданы мяндян алды. Яли яся-яся яввял мяня, сонра юзцнячай сцздц. Ялляри дцмаь иди. Шяффаф бармагларынын ганы гачмышды.Горхдум чайданы йеря сала.Гатар Курскдан кечирди. Танкларын шащя галхдыьы Курск гювсц!Гялябямизин цмид ишыьы бу гювсдян алышды. Дцшмянин инады гырылдыбу йердя.Сорушдум:– Бу саат цряйиндян ня кечир?Деди:– Дянизин уьултусуну ешитмяк. Гызыл лаляляри эюрмяк. Бир дяоьлуму баьрыма басмаг!Инди бу цч арзунун щеч бириня говушдура билмяздим ону.Аъизлийимдян утандым. Эялин буну дуйду. Бахышларымыз гаршылашды.Йанагларына гызарты чюкдц. Аман аллащ. Неъя йарашармыш аь йанаьаал гызарты. Аь чичяк гана долду, ъана эялди.Йаваш-йаваш купедя ишыг азалды. Бир аздан эур ишыьы сюндцряъякдиляр.Сорушдум:– Ишыьы сюндцрцммц?Деди:– Гой биръяъийи йансын, гаранлыгдан горхурам. Цряйимдя изигалыб щяля о шцбщянин. Шцбщя ишыгдан горхур билирям.Дуруб купедян чыхдым ки, эялин йериня узансын. Щеч цч дягигякечмямишди ки, мяни чаьырды: «Тяк гала билмирям», – деди.Узанмышды йан чарпайыда, лапар-лапар эцл нахышлы ядйал синясицстя сялигя иля чирмялянмишди. Бойну-боьазы ачыг иди. Бу щалында лапар-лапарэцл нахышлы селафана бцкцлмцш гызылэцл дястясиня бянзяйирди.Купедяки кичик йемяк столунун цстцндя ъиб бычаьым байагданбяри унудулуб ачыг галыбмыш. Бир дя бахыб эюрдцм ъиб бычаьымсийирмя гылынъа дюнцб, дцшцб арамыза. Ортада чай кими ишылдайыр.Бир наьыл дцшдц йадыма. Лайла олсун дедим, бу наьылым, уйусунхырдаъа эялиним хумарлана-хумарлана.«Бири варды, бири йохду… Дирилик суйу далынъа эюндярилмиш бириэид варды… Наьыл дили йцйряк олур. Бу иэид аз эедир, цз эедир, дярятяпядцз эедир, йорулур. Бир ъязирядя эеъялямяли олур. Узагда биргалаъа эюрцр. Юзцнц йетирир о галаъайа. Эюрцр бунун дарвазасы, гапысыйохдур. Асма кюрпцляри дя чохдан галдырылыб. Кямянд атыр галаъанынбир бцръцня. Баъадан дцшцр бязякли бир отаьа. Ня эюрся йахшыдыр?Бурда бир пяри узаныб йатагда. Йемя-иçмя, бунун хятти-халына,эцл ъамалына тамаша еля.Гыз сяся ойаныр:– Оьлан, кимсян, някарясян? Щардан эялиб, щара эедирсян?Шащ бабам бился сяни юлдцряр, кешикчиляр эялся сяни доьрайар.Иэид дейир:


Фикрят Садыг– Гярибям, йухум гурьушун олуб, асылыб эюзляримдян. Бирэеъялийя мяня сыьынаъаг вер. Сцбщэюзц, обашдан эялдийим йолла даэери гайыдарам.Гыз дейир:– Киши олмайан евдя гонаг юзц галмасын эяряк. Амма индики, цряк еляйиб эялмисян, будур, мяним чарпайымдаъа узан, йат!Эюзляринин чимирини ал, аллащ сяня йар олсун!Иэид вязиййяти беля эюряндя гылынъыны сыйырыб, чарпайынын тянортасына гойуб: – Яэяр сяня бахсам, гылынъыма санъылым, – деди».Гатар дайанмышды. Хырдаъа эялин су истяди. «Цряйим йенягювр еляйир, бир аз су чиляйим цстцня. Бялкя бу сонунъу аьрыдыр, сонэюйнямдир, сон гордур гопур кюзцн цстцндян?!»Саь голу цстя дирсякляниб суйу удум-удум ичирди. Юзцм дябилмядян эюрдцм ки, сусамыш адам кими щясрятля бахырам эялининсу ичмяйиня. Арамыза дцшян сийирмя гылынъ бахышларымы кясди. Хырдаъаэялинин тяшня додаглары сойудугъа, мян од тутуб йандым, дащада сусадым.Гатар йола дцшдц. Вагон нянни кими йырэаланды, хырдаъа эялинялайла чалды. Он дюрд эцндян сонра илк дяфя иди ки, о, беля мясум,мышыл-мышыл йатырды. Йягин ки, йухуда дянизин уьултусуну ешидирди, гызыллаляляри эюрцрдц, оьлуну баьрына басырды.Бу интизар долу, севинъ вя кядяр гарышыг, ишыг вя кюлэя йцклцилкин эеъяни беля баша вурдуг.Мян ойаг галдым. Сийирмя гылынъ айыг-сайыг кешик чякди, бяргвурду, арамызда ай ишыьы кими.Бу гярибя сяфярин икинъи эцнц башлады. Эцняш дя сыйрылдыбулуддан. Хырдаъа эялин дя ойанды:– Бир бах, – деди, – Нябзим дцз вурур бу эцн.Ялини узатды мяня. Мян дя сийирмя гылынъын цстцндян тутдумнябзини. Щеч ня сайа билмядим. Щеч ня баша дцшмядим. Онунганындан мяним ганыма севинъ щопду.– Яллярин еля кобуддур ки!..Амма «кобуд» сюзцнц еля деди ки, йер цзцндя щеч кяс, щечбир заман, индийядяк бу сюзц беля инъя демямишди.Дедим:– Ялляримин явязиндян цзр истяйирям, бялкя инъидиб биляйини.Бялядчи гадын чай эятирди. Бизи тамам ойатды. Бу тясадцфцникинъи эцнц иди. Онун икинъи юмрцнцн икинъи айдын сящяри! Эюзляриндякиниэаранчылыьы инамы силмишди. Цряйиндяки шцбщя эеъяйя гарышыбяримишди. Цзцндя гызарты артмышды. Сольун йанагларында инди дан сюкцлцрдц.Авазымыш додаглары нар ичмишди.Галхыб эцзэцдя бир аз юзцня тамаша еляди, сачларына сыьалчякди. Сонра бир аз миннятдар, бир аз да мяьрур гыз бахышлары илямяня бахды. Билмядим, нийя беля бахырды? Ня дейирди?www.kitabxana.net 272


273ЩалбукиЙол йолдашыйыг биз. Сящрайа дцшсяйдик беля, гызмар гумларцстцндя эеъялямяли олсайдыг, йеня сийирмя гылынъ арамызда кешикчиолаъагды. Йол йолдашлыьынын йазылмамыш сярт ганунлары вар.Щарда идим онун кядяри тцьйан едяндя, хястялийинин гарабулудлары ону бцрцйяндя?! Мян онда йад идим. Еля инди дя йадам.Севинъи йадла бюлмяк олур, кядяри йох!..Дярди, гцссяни йахын адама уст оларлар. Кешкя, бу хырдаъаэялинин кядярини дя бюлцшмяйя ярким чатайды…Яъял доьрудурму эюрясян? Яэяр доьрудурса яъяли неъя алдатмаголар? Бир няфяр юлясиди дейнян, бир тяййаря гязайа уьрасынмы?Бялкя гязайа уьрайаъаг адамлары, яъял яввялъядян йыьыб бирйеря? Бяс юлцмя мящкум олмушларын арасындан неъя гайытды хырдаъаэялин? Яъяля инанмырам!Щяр шей щесабланыб тябиятдя. Бязян тябият щисся гапылыр,адамларын сайы дцз олсун дейнян тюрядиб, артырыр, сонра саф-чцрцкеляйир. Йахшыны-писи сечир. Амма бу, яъял дейил – щяйатдыр.Сорушду:– Тез-тезми эедирсян езамиййятя?Дедим:– Бунлар ябяди айрылыьын сынаг мяшгляридир. Олсун ки, сяфярляринбириндян евя гайытмадым. Гой евдякиляр индидян юйряшсинляр.Хырдаъа эялинин эюзляри долду. Пешман олдум. Сющбятидяйишдим.Дедим: – Билирсянми тялгин нядир? Юмрцндя щеч юзцнцтялгинешитмисянми?Билдийиня инандырмаг цчцн деди:– Тялгин – «Внушенийе». Юзцнцтялгин – «Самовнушенийе»демякдир.Цряйимдя доланды онун тялгинли эцнляри: «Мян биляни щякимлярдяняввял сян юзцн-юзцня тялгин етмисян ки, сяндя хярчянэ йохдур.Он дюрд эцн, он дюрд эеъя Ораг-Ай бядр оланадяк юзцнцтялгинляйашамысан. Бюйцк шящярин ишыглы хястяханасында он дюрд гаранлыгэцнц тялгин цмидляри эюдялдиб, он дюрд башлы яждаща-хярчянэиюзцнцтялгин Мяликммядляри хынъым-хынъым доьрайыб, йерля-йексанеляйиб. Он дюрд эцн дянизин уьултусуну ешитмяк, гызыл лаляляри эюрмяк,оьлуну баьрына басмаг истямисян. Тяки йалан олсун о хябярдемисян. Даьылсын шцбщяляр, дяйишсин рентэен ишыьы, дяйишдирсин бцтцнйазылары, позсун бу гязавц-гядяри».Эялин цряйимдя доландырдыьым бу узун-узады сюзляри ешидирдиеля бил. Бирдян ширин бир сясля фикрими даьытды. О, цряйиндян кечянлярикялмя-кялмя данышды мяня:– Мян йенидян доьулдум. Йенидян дцнйайа эялдим. Бялкяйеня дя севя билярям. Йенийетмя бир гызам. Дцнянки эялин дейилям.Йеня севиб-севилмяк истяйирям. Ящдим варды, ахы!


Фикрят СадыгСян ъаван дейилсян. Эюрцрям дцмаьдыр сачларын. Гой олсун,ня ейби вар?! Йепйени кювряк мящяббятимин овсунлары иля гайтарарамэянълийини. Яввял дяйишмяк истядим йерими. Ня чохдур гадынлыкупе. Бахдым дюня-дюня, бахдым сяня. Эюзляриндя йалныз вя йалнызики шяффаф нур чешмяси гйанайыб-гарышыб, ашыб-дашырды. Мяня бу узунйолда щямдярд, щямсющбят эярякди. Дюзцмлц, щяссас, гайьыкешбир адама мющтаъ идим. О адам еля сян идин. Гадын дюзмязди буназыма. Гадын дуймазды бу севинъими. Дедим, гой киши олсун гоншум.Онда адам горхмур. Одур ки, галдым сянин йанында. Ялляринябахдым. Бармагларынын бцкцмляриндя, ъизэиляриндя, дцзцмцндя чохшей охудум сянин! Ялляр – цряйин фящляляридир. Инсанын тяръцмейи-щалыдырялляр. Сян дя фящля олмусан щачагса. Аманда олдуьуму билдим.Ямин олдум. Гылыг гатдын, йорьунлуьуму говдун. Доьмалашдынбир анда.Гынайан олмасайды ящдимя ямял едярдим – сарылардым сянинбойнуна.Нийя тяк гайыдырам? Щеч ня эялмясин цряйиня. Евя тялясирдим.Эюзлянилмядян гайытмаьы хошлайырам: лейсан йаьыш кими, илкинйаьан гар кими. Башга бир сябяб йохдур. Ики-цч эцн галыб евдянадам эюзлямяйя цмман сябр эяряк. Мяним сябрим бир дамлады.Сян сябрли адамсан. Мяним дя сябримя бир ъцт ганад тах. Мянимюлмяйяъяйимя мяндян чох сян севиндин. Чох адам эюрмцшямюмрцмдя, амма сянин кимисиня раст эялмямишям. Ким билир, бялкябу бяхтимди мяним?!Мян сусуб гулаг асырдым. Донуб галмышдым йеримдяъя.Йол бойунъа мешя золаглары узанырды, мцщарибядян сонрасалынмышды бу мешяляр. Уъабой, гамятли сидр аьаълары шящидлярин йеринябитмишдиляр еля бил. Аьаъ олублар вятян уьрунда гурбан эедянясэярляр. Инди дя йоллары аъы кцляклярдян горуйурлар.Хырдаъа эялинин яли-айаьы чох сифайи иди. Бармагларына ширмайычякилмишди, нурла миналанмышды. Ишыглы бармаглары чюряйи неъя дя зярифкясирди. Фикир верирдим, эялин дцнянкиндян даща мющкям тутмушдубычаьы. Бу эцн дцнянкиндян даща иштаща иля йедим хырдаъа эялининдцзялтдийи йахмаъалары.Кичик купемиз лалязара чеврилмишди. Кобуд фящля ялляримин гарышдырдыьыгязетляр, сялигясини поздуьу китаблар бир эюз гырпымындасащмана дцшцрдц. Купемиз бязяк отаьыны хатырладырды.Гатар эедирди. Бязян гатарда олдуьуму щисс елямирдим. Елябилирдим дцнйада щеч кяс йохдур. Еля икимизик. Щеч щара эетмирик.Щеч бу гатар да йохдур. Вахт да дайаныб. Еля ики няфярин эцъля сыьаъаьыбу кичик щцърядя, бу ики чарпайылыг вя сийирмягылынълыг дцнйадайапйалнызыг. Лал олмушуг фярящдян. Амма эюзляримиз данышыр.Мян баханда, о эюзлярини дикир йеря, о баханда мян. Севэи ахырwww.kitabxana.net 274


275Щалбукиэюзляримиздян. Амма севинъ эюз ачмаьа гоймур бу севэини. Эюзцмцздяэюзц йумулу йатыр севэимиз. Сону айрылыгла битян бир наьылдырбу. Кюрпяни йатыра билмяйян бир лайладыр бу. Гафийяси ъинас олмайанбир байатыдыр бу. Бизим бу тясадцфц эюрцшцмцз!Бирдян гатарда олдуьуму апайдын эюрцрям. Диварлара тохунуб,билирям ки, эюрдцйцм йуху дейил. Доьрудан да мян варам. Хырдаъаэялин дя гаршымда яйляшиб мяня бахыр.Гатар аьыр-аьыр эедирди. Бился иди цряйи гуш кими иряли учан хырдаъаэялин вар купелярин бириндя – ганад ачарды йягин, кясярди йолундамарыны.Узагдан Бештау эюрцндц. Бештау – Беш даь! Шимали Гафгазданкечирик. Гафгаз! Дащиляри юз эюзяллийиня дюня-дюня диз чюкдцрянябяди, мяьрур, сыра даьлар! Илщам мяскяни, шеир сялтяняти!– Шеири севирсянми? – сорушдум хырдаъа эялиндян.– Эюзлярими йумуб, ябяди шеир динляйярям, – деди.Ялимин алтында Белла Ахмадулинанын «Шам» китабы варды. Индидя бу шамын ишыьында йол эедирик, бир шеир охудум. Аман Аллащ, бизимдейя билмядикляримизи биряр-биряр деди бу шеир! О да эюзц йумулу,мцтяяссир гулаг асды, дедийи кими. Китабы юртдцм. «Шам»ы сюндцрдцм.Бялядчи дя ишыглары азалтды.Икинъи эеъя биринъидян узун чякди. Дцнйанын ян узун эеъясиолду бу эеъя.Йеня дя йухум яршя чякилмишди. Хырдаъа эялин йухуда эцлцмсяйирди.Билмирям нийя эцлцмсяйирди. Йол йолдашлыьымыз цряйинъяидими, йохса йох? Биръя буну билирям ки, онун гара эюзляриндя аь разылыгпарылтылары варды. Бу да мяним бясимдир. Ону йенидян щяйатагайтаран тале ики дашын арасында она йол йолдашы да тапмышды.Беляъя аьлы-гаралы хяйалларла ахыр ки, йухуйа эетдим…Сящяр йухудан дуран кими лалялярдян сюз ачды. Чох севирдичичякляри. Щачагча Шамахыйа эедибмиш, майын ахырында. Башданбашалаля дюшянмиш бир йамаъ эюрцб узагда, ушаг кими гышгырыб:«Бахын, бахын, лаляляр даьа чыхыр!».Сонра бир аз йаьышлардан данышдыг. Бу илин йазы-йайы йаьмурлукечир. Чох йердя йаз эеъикиб, чох йердя йай эеъикиб. Гатар да бунларабахыб эеъикиб, йохса?! Чох йердя лейсан йаьышлары кюрпцляриучуруб апарыб.Хырдаъа эялинин дя севинъ сели ашды-дашды, мяни боьаъагды азгала. Ня йахшы ки, чох туфана дцшмцшям. Юзцмц горудум, сел дясовушду.– Учан бошгаблардан ня билирсян, даныш мяня.– Яэяр учан бошгабдырса, инанмырам, – дедим, – онун учмаьына.Бош габ уча билмяз, ахы! Гоншулуьумузда инсанлы бир планетйохдур. Эцняшин ян яркюйцн, ян мави, ян йашыл ювлады еля бизим


Фикрят СадыгЙердир. Бу да бир хошбяхт тясадцфдцр ки, йалныз Йердя щяйат вар.Узаг галактикалардан эялсяляр, мцтляг бизимля дил тапарлар. Биз дилтапыб данышдыьымыз кими.Амма ня йериня дцшдц бу бянзятмя. Доьрудан да, сабащайрылаъаьыг. Щяря юз галактикасына, юз орбитиня чякиляъяк, юз дцнйасынагайыдаъаг. Бу кясдийимиз чюряк дя унудулаъаг, иснишдийимиз,юйряшдийимиз мещр-цлфят дя.Мащачгала! Пянъярядян дяниз бойланды. Хырдаъа эялин гушкими пянъяряйя сычрады. «Дяниз!» – дейиб, гиййя чякди. Бу гиййяфялакятя уьрамыш эямидян саь галмыш йеэаня дянизчинин сащили эюряндячякдийи «Торпаг!» фярйады бойда иди.«Сян дянизи беля севирсянмиш?! Дяниз дя явязиндя сянищяйата гайтарды. Он дюрд эцн нядир ки, амма дянизи ябяди эюрмямякдярди аьырдыр».– Ди, эял, гулаг ас дянизин уьултусуна! Инди билирям ки, хырдаъаэялин байаг нийя балыг йемяди.Чох олуб сяфярлярим, бу щеч бириня бянзямяз! Чох олуб сяфярлярим,чохдан унудулуб чоху. Бу унудулмаз!Гатар Бакыйа йахынлашырды. Купедян чыхдым ки, хырдаъа эялинэейинсин. Чох чякдими эейинмяйи, билмирям, йа мяня еля эялди. Дялибир дарыхма сарды гялбими. Гапыны чякдим ачылмады. Ниэаранчылыг иляпяртлик арасында утаныб галдым. Эюзлямяли олдум.Гапы ачылды. Байагкы хырдаъа эялин щаны бяс? Гаршымда уъабойлудаь лаляси битмишди. Эюзляримя инанмадым.– Йаша, – дедим, – щяйат ешги!Сахлайа билмядим юзцмц. Дцз эюзляринин ичиня бахдым. Чынгыгопду еля бил, шимшяк чахды бахышымдан, гара эюзлярин кюмцрц ъызылдады.Сахлайа билмядим юзцмц. Эюзяллийя баш яйдим. Яйилиб ялиндянюпдцм. Додаьым алышды-йанды.– Ня йахшы ки, цчцнъц эеъя олмады.Гатар перронда дайанды.Биз айрылдыг. Релслярин цзяриндя гурулу бир отаг галды. Бизимкупемиз. Диварларына индийядяк эюрцлмямиш бир севэинин ишыьы щопмуш,эязяри бир дцнйа. Бизим цчцн дцйцнлц галмыш хатиря бохчасы.Кимляринся цзцня эцляъяк севда оъаьы.Эюрян о эцнляря бизим одумуздан щеч олмаса бир гыьылъымгалаъагмы?..Бакы, 1978www.kitabxana.net 276


ЩалбукиДАШ БАЛКОНБу щекайяни Айсел гурашдырды, мян йаздым. Бу щекайяни Айселданышды юз ушаг дилийля, мян дилманъ олдум. Дейярляр ки, лалын дилини атаанасыбиляр.Бир дяфя узаьа эетмишдим. Айсел бярк дарыхыбмыш мяндян ютрц.Анасындан, гардашларындан, эелиб-эедяндян щей мяни сорушармыш…Балаъа гызлар йаманъа шейтан олур. Щям юзлярини аталарына чохистядирляр, щям дя юзляри аталарыны чох истяйирляр.Айселин беш йашы ола-олмайа.Бу, гямли щекайядир. Амма инсана эярякдир беля щекайя. Щяйатюзц йазыб бу щекайяни. Гой бцтцн ушаглар Айселин дярдиня ортаголсунлар. Бюйцкляр дя инансынлар ки, цряк щисс еляйир кядяри. Истяр ушаголсун, истяр бюйцк – цряйя дамыр аъы хябяр.Кядяр ушаг цряйиня даща тез йол тапыр. Йумруг бойда, лякясизбир алмадыр, тяртямиздир ушаг цряйи. Ийня уъу бойда да гурд дцшмясинэяряк бу алмайа.Айсел йандырды бу оъаьы, одуну мян эятирдим. Айсел ачды бубулаьын эюзцнц, суйуну мян йюнялтдим. Айсел тапды бу улдузу, мянэюрдцм. Эюрдцйцмц йазмайа билмяздим. Ешитдийими данышмаг истядимщамыйа.Мян узагда оланда гоъа, хястя атам цряк аьрысындан кечинибмиш.Бир эеъялик гонаг имиш атам бизим евдя. Ябяди айрылыьын бу сонэеъясиндя баъыларым аьы дейиб аьлайырмыш.Айсел дя тез-тез табуту тярпядиб, «дур айаьа, бясдир эизлянпачойнадын» – дейибмиш. Ня гядяр ону баша салыблар ки, орда щеч кимйохдур, инанмайыб, дейиб, «онда бяс атам щаны?»Мян узагдан гайытдым. Юзцмц сон айрылыг саатына йетирдим.Евдя адам чох иди. Айсел мяни эюрмяди. Адамлар йыьышды. Гощумлар,достлар табуту галдырыб машына гойдулар.Евя гайыданда Айсел мяни эюрдц. Мян дя ону эюрдцм. Аммадиндиря билмядим. Дайаныб узагдан матдым-матдым мяня бахырды.Эюзляриндян тясялли йаьырды. Гящяр боьурду мяни. Бирдян ох кими цстцмяатылды. Дизлярими гуъаглайыб сяссизъя аьлады. Сонра ичин-ичин: «Бир дяэизлянпач ойнама!» – деди.Дедим: – Йахшы, гызым, ойнамарам, сян эет ойна!Деди: – Щарда ойнайым, ахы? Эюрмцрсян адамлары?Ону щеч ъцр овундура билмядим.Бирдян бир аддым эери чякилди. Ялинин далыйнан йанаьындакы эюзйашыны силди. Дцз эюзляримин ичиня бахыб деди: – Ата, узаьа эетмя, сяндянкцсярям.Дедим: – Эетмярям, гызым!Сонралар щяр дяфя евдян бир йана эедяндя Айсел мяни йола саларды.Дайанарды пиллякянин башында ял еляйярди, ниэаран-ниэаран бахарды,сусарды щямишя.277


Фикрят СадыгЩярдян бир лап лифтин гапысынадяк ютцрярди мяни.Бир дяфя дя ялийля ишаря еляди ки, яйилим. Яйилдим. Пычылтыйла деди:– Даща лифтя минмя, йахшы?!Дедим: – Йахшы!Деди: – Лифтя миняндя бирдян йох олурсан. Эизлянпач ойнайырсанмянимля еля бил!Дедим: – Йахшы, эизлянпач ойнамарам, лифтя дя минмярям.Айселин щардан йадына дцшдц бу лифт? Демя, эизлянпачдан эюзцеля горхубмуш ки, лифтин гапылары баьлананда «атам эизлянди» дейярдищяр дяфя.Эцнляр кечди. Эет-эедя адамлар сейрялди. Йалныз гощумлар галлды.Онлар да азалды. Узаг гощумлар да эетдиляр. Галанларыны Айсел таныйырды.Бир-бир бахырды адамларын цзцня. Хиффят еляйирди. Кимися ахтарырды.Бир эцн мяндян сорушду:– Ата, бяс бабам щаны?Дедим: – Узаьа эедиб, эяляъяк.Деди: – Баба узаьа эетмясин!Дедим: – Дейярям она, гызым.Деди: – Бялкя о, лифтя миниб?Дедим: – Йох, гызым.Деди: – О да лифтя минмясин.Дедим: – Йахшы, гызым, дейярям лифтя минмясин.Чох-чох сонралар бир дяфя гябиристанлыьа – бабанын мязарынызийарятя эетмишдик. Евдя щеч кяс олмадыьындан Айсели дя юзцмцзляапармалы олдуг.Мязарын дюврясиня даш мящяъъяр чякилмишди. Даш мящяъъяринбу цзцндя дювря вуруб дурмушдуг. Кимся ичин-ичин аьлайырды. Айселбир-бир щамыйа бахды. Сонра аьламсына-аьламсына мяндян сорушду:– Бу даш балкон киминдир?Дедим: – Бир адамын.Деди: – Билирям бир адам кимдир.Дедим: – Кимдир?Деди: – Бабам!Дедим: – Буну сяня ким дейиб?Деди: – Еля, юзцм билирям. Баба онда эизлянпач ойнамышды ща,эялиб сонра бурда эизляниб.Бу йашда баба итирмякля Айсел ян йахын сирдашыны, ойун йолдашыны,етибарлы достуну, цстялик йцзлярля тязя наьыл итирди…Бир ъцт мещрибан, габарлы ял йохдур инди. о ялляр ки, дараг оларды,Айселин сачларыны гарышдырарды, сонра да дарайарды, сыьал чякярди…Баба о «даш балкон»дан бойлана билмяз бир дя. Буну балаъаАйсел баша дцшмцшдц.Бурда битир бу гямли щекайя – Айселин щекайяси.www.kitabxana.net 278Бакы, 1979-1980


ЩалбукиКИНОМЕХАНИКИН БАЪЫСЫ(Илк мящяббят щаггында даща бир щекайя)Бу щекайяни итирмишдим. Ялйазмасы беля тапылмады. Бу эцнлярдякющня каьызларымын арасындан чыхды. Мяня дцнйаны баьышладылар,еля бил. Истяйирям бир дя ишыг цзц эюрсцн бу щекайям.***Щафталана эетмишдим. Эюзляримя инанмадым. О вахткы йастыйапалагевляр щаны? Щаны мяним галдыьым фящля йатагханасы? Щаныиш йерим – Нефт кяшфиййаты Идаряси? Щаны о ишыг дирякляри, щаны чякдийиммяфтилляр? Щаны ишыьа дюнмцш эцнлярим, айларым. Иллярим? Щанымяним он йедди йашым?Йалныз бир нечя гоъа эюрдцм о эцнлярдян галма. О да курортунпаркында. Бир дя бирмяртябяли ев галмышды о эцнлярдян. Мянимляйашыд оларды. Сызым-сызым сызылдайырды. О евин ишыьыны мян чякмишдим.О ашыглары мян вурмушдум дивара ишыг хяттини диварын кцнъцндядюндярмяк цчцн. Еляъя дя галыблар о кцнъдя… Йорьун, йетим,бир аз да кядярли, бир гядяр дя сольун, солмуш-саралмыш… Чцнкиишсиз идиляр. Инди тязя суваьын алты иля тязя ишыг хятти чякилмишди. Эюзяэюрцнмцрдц хятт.Сонра эязиб-доландым о доьма йерляри аддым-аддым, кцчякцчя.Йашыллыьа гярг олмуш бешмяртябяли, доггузмяртябяли евлярэюрдцм. Дцзцлмцшдцляр йан-йана сыра даьлар кими. Щеч кяс дя мянитанымырды. 35 ил яввял бурда ишыгчы ишляйян гяриб, йетим – йенийетмябир эянъ кимин йадында галарды ки?! Бир евя дяймялийдим. Эялмяйимдямягсядим фящля достум Имраны эюрмяк иди. О, бурда гардашыэилдяйашайырды. Сораг-сораг тапдым о еви. Бешмяртябяли мцасир дашевди. Ашаьыда лап пилляканын айаьында бир гадын дайанмышды. Тез-тезйухары бахыб кимися чаьырырды. Базардан эялирди. Йанында ири, аьыр бирсябят варды. Ахтардыьым адамы сорушдум, деди – бурда олур, йадюрддя, йа бешдя.Сонра дедим: «Баъы, верин сябяти мян апарым». Деди: «Чохсаь олун, зящмят чякмяйин, гызы чаьырмышам…». «О эяляняъян,мян кюмяк еляйярям» – дейиб, яркля сябяти эютцрцб йухары галхдым.Мян габагда эедирдим. Гадын да бирайаг-бирайаг: «Щеч йахшыолмады» – дейя-дейя архадан эялирди. 3-ъц гата чатачатда бир гызлацз-цзя эялдим. Сябят ялимдян дцшяъякди аз гала. Юзцмц эцълясахладым. Суращыйа сюйкяндим ки, йыхылмайым. Аман Аллащ, бу гызРябиййядир!279


Фикрят Садыг– Ями, сябят бизимдир?Динмядим. Бир даща бахдым, бир дя дюнцб ашаьы бахдым. ЯслРябиййя ашаьыда иди. Эюрцн неъя дя дяйишиб. Ащ!.. Залым дцнйа!Мян дя гоъалмышдым, дяйишмишдим, о гядяр йох. Амма о!.. Мянону танымадым, о да мяни танымады. Эюрцнцр, бу да йазылыбмышалнымыза.Бу гыз онун гызыдыр. Бу эюзялликдя, бу йашда еля бу бой-бухундаиди онда… бир алма ики йеря бюлцнцб еля бил, бир парасы солубсаралыб,бир парасы неъя вардыса еляъя дя галыб. Сябяти икиъя пиллягалдыра билдим. Голларым сусталды. Гойдум йеря. Архайа бахмадантез-тялясик ики бир, цч бир пилляляри бир баш йухары йцйцрдцм.Йарамын кюзц гопду. Йаддашым ойанды. Эюр ня дцшдц йадыма.«Илк мящяббят кор олур» дейирляр. Амма мяним илк мящяббятимщям кор иди, щям дя лал. Рябиййяни севяндя мяним вур-тут онйедди йашым оларды. О, йеддинъи синифдя охуйурду, мян охумурдум.Гясябя монтйору идим. Ишыгчы идим. Фящля идим.Бир дяфя йухары мящяллянин ишыьы долашмышды. Ишыьы сюндцрцбгапы-гапы, щяйят-щяйят, кцчя-кцчя эязмяли олдум. Онда эюрмцшдцмРябиййяни. Еля баха-баха галмышдым она.– Оьлан, кими ахтарырсан? Оьлан, лалсан?Тярс кими ишыг онларын щяйятиндя долашмышды. Монтйор кямяримибаьладым белимя, гармаглары айаьыма кечирдим. Амма диряйягалха билмядим. Эюзцмц зиллядим гызын эюзляриня.Щяйят сцкута гярг олмушду. Булудлар эюйя йапышмышды елябил. Няфяс дярмядян цз-цзя дайаныб, бир-биримизя бахырдыг. Ахырдагыз чийнини чякиб наз иля деди: «Щеч бу бой-бухунда монтйор олар,ай ъамаат?!» Сонра да эюзлярини истещза иля сцздцрцб евя эирди. Айбулудун архасында эизлянди. Эюзлярими силдим. Бир дя ейвана бахдым.Бирдян-биря щяйяти сяс бцрцдц, щардаса узагда Муров даьынятякляриндя булудлар эурулдады. Кцляк ясди, йарпаглар хышылдады.Аман тапыб диряйя галхдым, долашмыш мяфтили ачдым. Мяфтил бошалмышды.Чякиб бярк-бярк баьладым ашыьа. Еля тарым чякдим ки, тар симинябянзяди. Мизраб вуран олсайды, сяслянярди. Илк мящяббят цстя кюклянмишдибу мяфтил.Йеря ендим. Кямярими ачдым, гармаглары тярсиня чевириб, бирбиринявурдум. Бу ишыгчы дилиндя «иш гуртарды, вяссалам!» ишаряси иди.Гыз йеня ейванда эюрцндц. Аъыглы-аъыглы она бахдым, дцшцндцм:«Сизин уъбатыныздан ики саатдыр ки, гясябя ишыгсыз галыб. Щяля гардашыда киномеханикдир. Эюрмцр ки, мяфтил салланыб, долашыб…» Данышмагистядим, диня билмядим. Амма йеня эюзлярим гамашды, дилим тутулду.Имтащан иди еля бил.www.kitabxana.net 280


281ЩалбукиГыз сорушду: «Оьлан, ишыг йанаъаг?» Гыз йягин ки, мяни ялясалырды. Ахы, неъя олур ки, мяним дилим бир кялмя сюз тутмур. Бу гыздил-дил ютцр. Цряйимдян кечян бцтцн сюзляр еля цряйимдяъя галыр.Гапалы бир чеврядя дювр еляйир, сяся чеврилмирди. Одур ки, динмязсюйлямязцст-башымы чырпыб щяйятдян чыхдым.Щеч он дягигя кечмямишди ки, гясябя ишыьа гярг олду. Нящайят,дилляндим, мян сюзцмц дедим. Эюрясян, Рябиййя билдими буейщамы, цч дяфя йандырыб-сюндцрдцйцм «ишыг саламы»мы баша дцшдцмц?Истясяйди дцнйанын бцтцн ишыгларыны онларын щяйятиндя йандырардым.Тяки, Рябиййя еля кянарда дуруб бахайды.О илк эюрцшдян сонра тез-тез бу щяйятя эяляр, мяфтилляри йохламагбящанясиля Рябиййяни эюрярдим. Эюрярдим… Амма кялмякясмяздим. Рябиййя няся сорушарды. Мян сусардым. Дуруб бахардым.Чыхыб эедярдин. Йахынлашмаьа ъясарятим чатмырды. Мян щяйятинашаьы башында дурардым, Рябиййя ейванда. Йухары башда. Илкмящяббятин адятидир. Йцксякдя дурур щямишя. Эюрцрсян эюзцнцнгабаьындадыр, ял узатсан ялин чатар дейирсян, амма ялин чатмыр.Мяьмунсан еля бил. Бу минвалла чох кечди.Бир ахшам Рябиййяни истяди цряйим. Цряйимя ня гядяр дедимки, бу вахт евляри долудур адамла. Сабащадяк дюз! Цряйим: «йох!»деди ки, «йох!». Эяряк еля бу ахшам ону эюрям, эюрмясям партлайарам.Билмядим ки, нейляйим. Бяхтим онда эятирмишди ки, мян ишыгчыйам.Гясябянин бцтцн оьланлары Рябиййяйя вурулмушду, аммащеч бири онун щяндявяриня эяля билмирди. Рябиййя ев гызы иди, башыашаьы мяктябя эедяр, евя гайыдарды. Чох заман бюйцк баъысы иляэедиб-эялярди. Рябиййянин гардашы Назим дялиганлы бир ъаван иди.Гясябядяки даваларын щамысында олмаса да, йарысында онун яливарды.Щя, мяним цряйим чырпыныб йериндян чыхырды. Рябиййянин цряйидаша дюнярди, бу вахт щеч эюзцнцн уъу иля дя мяня бахмазды. Някюкя дцшярдим онда?! Бу вахт, шяр гарышан чаьы евя, щяйятя эетмяколмаз, ахы! Йадыма дцшдц ки, бу эцн клубда «Щинд сярдабяси»киносуну эюстяряъякляр. Бу эцн юзц дя биринъи эцндцр. Кино йахшыоланда Назим юз гощумларыны да чаьырарды. Ата-анасы, бюйцк баъысынызалда яйляшдирярди. Рябиййядян башга. Рябиййяни юз йанында«кинобудка»да сахлайарды. Рябиййя ики саат кичик пянъярядян бахырдыкинойа, ъынгыры беля чыхмырды.Мян гясябя клубунун габаьына эялдим. Мейданда кющнякятилин цстцня гойулмуш уъаданданышан бар-бар баьырырды. Кинойа чаьырырдыадамлары. Рябиййяэилдян бир кимсяни эюрмядим. Ганым гаралды.Цряйимя ня дейим инди. Кинонун башланмасына беш дягигя галыр.Билет алыб зала эирдим. Беш дягигя скамйалара эюз эяздирдим. Кино


Фикрят Садыгбашланар-башланмаз залдан чыхдым. Щирсимдян кино билетини тикя-тикяелядим, сяпялядим йеря. Эетдим йатагханайа. Еля чарпайыйа узанмагистяйирдим ки, достум Тявяккцл эялди. «Фярид, Рябиййяни эюрдцм,кинодадыр» – деди (достларымдан щансы Рябиййяни щарда эюрсямцтляг мяня демяли иди).Диксиндим, йеримдян дик дурдум. Биръя бундан горхурдум.Рябиййя «кинобудка»дадыр. «Йахшы, мян инди неъя эедим ора?! Назимдемяз ки, ня вар, бала?!» Кино эюстяряндя Назим ора щеч кясибурахмазды. Папирос кютцйц атылса, йа кибрит чякился йаньын тюряйяр.О заманларын киноленти ода йаманъа щяссас иди. Ийня уъу бойдагыьылъымдан од тутуб алышарды. Цряк юзц эюрмяк истяйир Рябиййяни,неъя эюрмяйи дя юзц юйрятди мяня. «Бир чаря, бир ялаъ, бир йол варанъаг! Щеч олмаса онъа дягигялийя гясябянин ишыгларыны сюндцрцмэяряк! Горуйуъу йаныр бящаняси иля эялиб будканы йохлайым. Ешидянбилянмяни гынаса да, Назимин аъыьына эяряк еля беля дя еляйим.Кинонун ширин йериндя ишыглар сюняндя щамы Назимя «пинячи»(сапожник) дейя гышгыраъаглар, гой гышгырсынлар, тяки мян Рябиййяниэюрцм».Илк мящяббятин бу илк мякридир. Бу илк мцгяддяс йаландыр –мящяббят наминя. Бу илк шылтаг аддымдыр мящяббят наминя. Бу илкэцнащдыр – мящяббят наминя. Бцтцн гясябяни гаранлыгда гоймаьаялим эялмяди. Йалныз клуба эедян хятти ачдым. Йатагханалар дабу хяттин цстцндя иди. «Ейби йохдур. Ушаглар инъимязляр, билярляр ки,ярк еляйирям».Назим гача-гача эялди: «Я, Фярид, ишыьы йандыр, ъамаат клубудаьыдыр». Дедим: «Кинобудкайа бахмалыйам». Деди: «Ора щеч дядямидя гоймарам!» Дедим: «Онда гал гаранлыгда». Деди: «Йахшы,Фярид, йадында сахла!»Илк мящяббят илк аъысыны ичиртди мяня. Щяля бу щарасыдыр, оьлан!..Мяним анам йаман тярс арвад иди. Тярслийиндян бир аз дамяня вермишди. Дедим: «Назим горуйуъу дюзмцр, йаныр. Баша дцш,мян мцтляг кинобудкайа бахмалыйам». Деди: «Фярид, Фярид, сянйаман тярс адамсан. Йахшы, эедяк! Бир шей тапмасан, юзцндянкцс!»Эетдим кинобудкайа киноэюстярян апаратлары, эцъляндириъиляри,ачарлары йохладым. Будкада кющня отузлуг лампа йандырмышдылар. Булампа ишыьында Рябиййянин эюзляриня баха билмирдим, йана-йанагалмышдым. Яъяб ишдир, сяни эюрмяк цчцн ишыьы сюндцрмцшям. Ишыьысюндцрцб, сяни эюрмцрям. Аз гала ишыьы сюндцрмяйимя пешман олмушдум.www.kitabxana.net 282


ЩалбукиРябиййя онсуз да щяр шейи баша дцшмцшдц. Эюзляриндян разылыгйаьырды. Мян эюрцрдцм бу парылтыны, о да разы иди, мян дя. Эюзцмдолусуэюрдцм Рябиййяни. Рябиййя бир кцнъя гысылмышды, щцркмцшъейран кими оьрун-оьрун бахырды мяня. Яллярим йаландан няйиися ахтарырды, эюзлярим доьрудан да истядийини тапмышды. Цряйим арзусуначатмышды, еля архайын дюйцнцрдц ки, эуйа, бу эюрцш ябядиолаъаг.Рябиййя эюзуъу Назимя дя бахырды ки, эюрясян о, бу ойунубаша дцшцбмц? Бялкя Назимин дя цряйиня няся даммышды. Аммаюзцнц о йеря гоймурду. Мян юзцмц доьрудан да ишыгчы кими апарырдым.Щятта, Назим бир анлыьа кинобудкадан чыхды, тез дя гайытды.Бялкя ешидиб билмяк истяйирди ки, биз бир-биримизля данышырыгмы?! Онсузда мян Рябиййяни эюряндя дилим тутулурду. Рябиййя дя бурда сусурду.Назим бу лал мящяббяти билсяйди гийамят гопарарды. Цряйимдятутдуьум вахт эялиб чатды. Бир шей тапмадым. Кинобудкаданчыхдым.Назим цряклянди: «Фярид, эюрдцн ки, мяндя щеч ня йохдур!Эет башга йердя ахтар долашыьы!»***Ишыглар йанды. Зал севинъиндян уьулдады. Ял чалдылар, «ура»гышгырдылар. «Щинд сярдабяси» тамашычыларын башыны гатды. Щеч кяс билмядики, бу он дягигя гаранлыг щардан чюкмцшдц? Нийя чюкмцшдц?Буну бир мян билирдим, бир Рябиййя. Бир дя бизим илк, бу кор, букар, бу лал, бу йазыг мящяббятимиз. Бир дя достум Тявяккцл билирдибу иши. О эцн ишыглар сюняндя – сонралар зярби-мясял олмуш бу сюзляриТявяккцл демишди: «Ишиниз олмасын, бу Фяридин илк мящяббятидир,«эюз вурур!».Бакы, 1982283


Фикрят СадыгIМЯГАЛЯЛЯРМяним йаздыгларымwww.kitabxana.net 284


285Щалбуки


Фикрят Садыг«ГАРШЫ» СЮЗЦНЯ ГАРШЫ(Реплика)Онун гялбиндя Вятяня гаршы мящяббят варды. Бу ъцр дейилмяз.Бу ъцмля садяъя «гаршы»сыз дейилмялийди.Онун гялбиндя Вятяня (гаршысыз-задсыз) мящяббят варды. Истясян,щядсиз-щцдудсуз сюзлярини гаршынын явязиня ишлят, истямязсян,ишлятмя.Индинин, илин-эцнцн бу чаьында дилимизин бцтцн гадаьаларданазад олдуьу вахтда, савадлы-савадсыз – бцтцн журналистляр, радио вятелевизийа апарыъылары, бцтцн мцсащибячиляр, щятта, йазычылар, шаирлярбеля, бялкя дя – щамы гаршы сюзцнц йерли-йерсиз ишлядир. Бу ъцмлялярдяйерсиз дейилмишляр, йериндя дейилмишлярдян чохдур. Яллийя гаршыйцз чохдур демяк олмаз! Ъаным, эюзцм!Яллийя нисбятян вя йа эюря йцз чохдур. Лап яллидян йцз чохдур.Тцрк дилляринин чохунда «гаршы» сюзц вар.Гаршы даьдан кцляк ясди,Гаршыма чыхды,Гаршы-гаршыйа эялдиляр вя с.Минляръя мисал чякмяк олар.Йохса йцз сентнеря гаршы йцз он сентнер тахыл алмышдыр.Йанлышдыр!«Гаршы» сюзц кими дилимиздя йериндя ишлянмяйян хейли тязясюз пейда олуб. Дилчиляримиз сусурлар. Торпаьымызы горуйа билмядик,щеч олмаса дилимизи горуйаг ки, эяляъяйя цзц аь чыхаг. «Гаршы» сюзцгаршыма тез-тез чыхдыьындан юзцмц сахлайа билмядим, дилляндим.Чох заман гаршы сюзц рус дилиндяки «против» сюзцнцн тяръцмясикими ишлядилир. Демяли, бу сящв «против»дян эялир. Дилимизи гаршыдурансюзцн щардан эялдийи тапылды. Айыг олун!Гаршы сюзцнц юз йериндя ишлядин!Цзбяцз – мянасында. Гаршыны «против» йериня ишлядянляр«против» эедянлярдир.Вяссалам, шцттамам!«Ядябиййат» гязети,30 апрел, 2004www.kitabxana.net 286


ЩалбукиБИР ДАЩА «ГАРШЫ» СЮЗЦНЯ ГАРШЫСюз дя адам кимидир. Аьыллысы вар, дялиси вар. Йерлиси вар, эялмясивар. Йерлиси вар, йерсизи вар. Сюзцн дя щалал-щарамы, чюлц-ичи вар.Сюзя ещтийатла йанашмаг, сюзц йериндя ишлятмяк, дцзэцнтяляффцз етмяк эяряк, йохса сюз сяндян инъийяр. Ким дцз данышабилмирся юз савадсызлыьыны, наданлыьыны бцрузя вермяк истямирся гойданышмасын, аьзына су алыб, отурсун евдя.Данышан кими юзцнц сатаъаг. Сюз – ону ифша едяъяк.***Йериндя дейилян сюз, дцзэцн тяляффцз едилян сюз, адамы камилликмяртябясиня галдырыр. О «кялам» явязиня «кялям» демяйяъяк.Амма йерсиз дейилян, тящриф едилян сюз адамы гуйунун дибинясалыр.Сюз – баш уъалдандыр. Азярбайъан тцркъяси – Азярбайъантцркляринин, Азярбайъан Республикасынын дювлят дилидир. Яэяр дилиняввялиня дювлят сюзц йазылыбса демяли, дил дя дювлятдир. Биз дя будювлятин сащибийик. Бу дювляти горуйуб сахламалыйыг. Дил хязинядир,биз хязинядарыг. Бядхярълик, йа гянаят елямяйя щаггымыз йохдур.Бу сярвяти йериндя вя ян ваъиб мягсядляр цчцн сярф елямяк – будили олдуьу кими ишлятмяк, онун кяпяняк ганадларындакы тозу даьытмамагшяртиля горумаг, онун зяриф лячякляриня ещмалъа тохунмаглаэюзяллийини сахламаг бизим эцндялик ишимиздир.***Та гядимдян, тарихин яввялиндян чийин-чийиня, ял-яля цзц бяриэялян тцрк дювлятляринин дилляри ичярисиндя ян зянэин, ян зяриф, ян эенишимканлы, ян камил диллярдян бири бизим Азярбайъан тцркъямиздир.Бу дилдя ян инъя мятлябляри ачмаг, ян мцряккяб щадисяляри изащ етмяколур. Бу дил йцксяк бядии имканлар вя щейрятамиз елми кяшфлярдилидир. Ишляндикъя даща да парлаг олур.Ди, эял бу сон иллярдя дилимиздя бир щяръ-мярълик, сялигясизлик,чашбашлыг йараныб. Савадсызлыг айаг тутуб йерийир. Бу чашгынлыьа сябябнядир? Гязетлярин, чохлуьуму, йохса сензуранын йохлуьуму?Няйя эюря дилдя дярябяйлик йараныб?Юзял няшриййатларын юз дили, радио вя теле-каналларын юз дили, щяргязетин юз дили, мяктяблярин, идарялярин, ширкятлярин юз дили, дилимизи шикястеляйян рекламларын да юз дили вар. Бу гядяр дили олан бир дилин юзэяляшмяйиняня галыр ки?!287


Фикрят СадыгГардаш, баша дцшмцрям, Авропа шурасы бизим гязетлярин адларынанийя гарышыр? Нийя гязетляримизин чохунун ады яъняби диллярдянэютцрцлцб: «Експресс», «Компас», «Кредо», «Коктейл», «Палитра»вя с. Мяэяр юз дилимиздя гязет адына йарашан сюзляр йохдур?! Бизбир дяфя (бу чохдан олуб) «Кредо»нун адыны юзлцйцмцздя дяйишиб«Щумай» гойдуг. Амма щяля дя «Кредо»дур ки, «Кредо».Радио вя телеканалларын адлары цчцн дя мцваффиг сюзляртапылмайыб эюрцнцр. Бу каналларын да, мяктяблярин дя, бахчаларында, идарялярин дя, ширкятлярин дя адлары бизя йаддыр. Ичимиз бир башгадыр,габыьымыз бир башга. Бялкя дя Авропа шурасынын бундан хябярийохдур, бялкя дя вар. Бялкя дя еля юзцмцз о тяряфя мейиллийик. Ресторанларын,барларын, шадлыг сарайларынын адлары цчцн дя бир-бириндянэюзял, эюзгамашдырыъы сюзляр сечилиб, эяряк йанында лцьят китабы эяздирясянки, бунлары баша дцшясян! «Неолит», «Планет», «Оазис»,«Фламинго» вя онларъа беля адлар. Эюйдяки бцтцн улдузларын адлары,глобал (кцряви) адлар.Аь ишыьын парчаланмасы (спектр) иля йаранан рянэбярянэ,чилчыраглы лювщяляр бязяйир бу биналарын дамларыны. Истяр-истямяз, Анадилиндян, щесабдан «ики» алан, няьмя дярсиндя няьмя охуйан – оушаг йада дцшцр.«Дярсдян ики ала-ала,Неъя охудун, бала!»О ушаг инди бюйцйцб, анъаг хасиййяти, вярдиши щяля дя галыб.Бир-ики ай бундан яввял «Ядябиййат» гязетиндя «Гаршы сюзцнягаршы» адланан чох кичик бир йазы дяръ елятдирдим. Бу «гаршы» сюзцнцнгаршыларына эялян щяр сюзя гошуб йерсиз ишлядянляря бир хябярдарлыгиди. Мян еля билирдим ки, кимся бу атмаъаны охуйуб, нятиъячыхардар вя индян беля «гаршы» сюзцнц юз йериндя ишлядярляр. Амматяяссцфляр вя щейифляр олсун ки. беля олмады. Щеч кяс ня радио, ня телевизийаапарыъылары, ня гязетчиляр, ня дя йазычылар о атмаъаны охумайыблар.Йа охуйублар, еля билибляр ки, бу бир зарафатдыр. Йеня дя юзбилдикляриндян ял чякмяйибляр щятта, юз сящвляринин сайыны даща дачохалдыблар. Йа, бу минвалла ачыг-ачыьына «гаршы» сюзцня гаршы чыхмагистямирляр, йа еля ачыгъа беля данышырлар.«Гаршы» сюзц – «гаршы даьлар»да, «гаршы-гаршыйа эялдим» вяцзбяцз гаршылашмагдан хябяр верир. Яксяр щалларда бу сюз явязиня,йериня, рус дилиндяки «против» мянасында ишлянир.«100 т. гаршы 150 т. чуьундур йыьылмышдыр» йох, бурда «100 т.явязиня 150 т. чуьундур йыьылмышдыр» дейилмялидир. Йахуд, «вятянягаршы мящяббятим вар». Бурда да гаршы сюзц артыгдыр. «Вятяня мящяббятимвар» дейилмялидир. Бу гисим мяна тящрифляриня тез-тез вячох йердя раст эялирик. Лап мющцря чеврилиб, щара эялди вурурлар.www.kitabxana.net 288


289Щалбуки***Дилимизи тякъя «гаршы» гарышдырмыр. Эюр бир няляр олур. Щяр эцнтелеканалларда дишин минасындан (вурьуйа фикир вер) данышылыр. Аммамина (дишин емалы) дейяндя чашыб мина (партлайыъы гурьу) дейирляр.Вурьуну дцз вурмурлар, адамын аьзында мина партлайыр. Еляъя сящвяндя Сима (цз мянасында) сюзцнц, Сима (ад мянасында) кимитяляффцз еляйирляр. Ессе сюзц дя щямчинин. Йа Инэилтяря явязиня Инэилтярядейирляр. Вурьуну сонунъу я-нин цзяриня вурмаг лазымдыр.Сонра охуйурам, «ъанлы йайым», «ъанлы йайым» олмаз, ъаным!«Ъанлы йайым» олурса, «ъансыз йайым» да олмалыдыр онда. Бурда«бирбаша йайым» даща дягиг, даща дцзэцн оларды. Щярдян бир буифадяни АНС-дя эюрцрям.Йа охуйурам, «бурда мяктяб лявазиматлары сатылыр». Яэяр лявазиматсюзцндя «ат» шякилчиси варса («ат» ярябъя ъям чякилчисидир)онда «лар» – ъям чякилчисиня ещтийаъ йохдур. Бир сюздя ики ъям шякилчисиолмаз. Телеканалларда бязян ялагя явязиня алага, ярази явязиня,арази дейирляр, бязян дя Мцшфиг явязиня Мцшвиг йазырлар.***Яввялляр дикторлар вя апарыъылар вахташыры орфоепийадан (сюзцндейилиши) имтащан верирдиляр. Инди бу эюзял адят унудулуб. Яввялляр бусянятляря филфакы битирян йа журналист ихтисасына йийялянян адамларыъялб еляйирдиляр. Инди ким эялди ишя эютцрцрляр, щятта цч айлыг журналисткурсларыны битирянляри дя! Дейирляр ки, демократийадыр. Бир дя эюрцрсянапарыъы «гялб» сюзцнц дейя билмир, дейир «ьялб». «Гяшянэ» дейябилмир, дейир «ьяшянэ». Гянаятя – ьянаят, гялябяйя ьялябя дейир.Бу ъцр апарыъыйа ня дейясян?! Дилимизи щара апарыр эюрясян?!Бу адам тцрк дилини билмирся, гой эедиб башга диллярдя данышсын,билдийи диллярдя апарыъы олсун.Бир дя эюрцрсян «8 хятт 3» (8/3) демяк истяйир, дейир «8 дроб3». Бизим лцьятимиздя «дроб» сюзц йохдур.«Месаж» сюзц башына эютцрцб алями, телеканаллары, гязетляри.Бу сюзцн лцьяти мянасы сифариш дейилми? Йа да бу сюзцн ян садя,ян лору дейими «исмарыъ»дыр.«Шарм» – дейясян, щейрят вя тяяъъцб билдирир. Щейрят вятяяъъцб варымыздырса «шарм»ы нейнирик.«Ексклйузив» – мяхсуси демякдир. «Шанс» – бяхт, тале, бугядяр йад сюзляри нийя ишлядирик. Эуйа бу сюзляри ишлядяндя биз савадлыолуруг? Ясла, йох! «Гатылмаг», йохса «гошулмаг»? Ящмяддя бу дястяйя гатылды, йохса гошулду. Бизъя нахыра гатылмаг мягбулдур.


Фикрят Садыг***Индийядяк ишлятдийимиз «эцшя» сюзцнц («Араьы тюк шцшяйя,чяк юзцнц эцшяйя», йяни бир кцнъя) атыб, «кюшя» сюзцнц нийя эятиририк.Бяс, онда кюшя чарыьы нейляйяк?!Эцшя сюзц иля баьлы идиомалар, халг дейимляри, щятта гарьышларнеъя олсун бяс? Онлары да унудагмы?О кюшялярдя (бурда сящифянин кцнъцндя) дяръ олунан йазыларынбир чоху, бир кющня чарыь тайына беля дяймяз. Яэяр белядирся,сюзцмцзц нийя дяйиширик?Бир дяфя Кипрдя бир ханым гыз, ахшамцстц бизя «бай-бай» дейибэетди. Сящяр дедим: «Гызым, «бай-бай» инэилис сюзцдцр. Тцркъяэеъяниз хейря галсын демяк олар». Деди: «Билирям, амма бу сюзяюйряшмишик».***Йад сюзя юйряшмяйин! Сюзляр хасиййятимизи дя дяйишя биляр.Шящяря чыхырам. Минляръя дцкан лювщяляри щамысы яъняби диллярдя:инэилис, рус, франсыз, алман вя с. Кцчялярдяки минляръя офис, идаря, ширкятадларыны Авропа шурасы гойуб бяйям?Рекламларын дили лап биабырчылыгдыр. «Сусузлуьуна эцвян»,«дярманларын йени нясли», «дадлы палтар йуйан тоз» вя бу ъцр онларъареклам. Ешидяндя адамы од эютцрцр. Дилимизин ади гайда-ганунларыда позулур, мяна да!Инэилисъяни, русъайа, русъаны алманъайа, алмаъаны франсызъайагатыб, бцтцн бунлара тцрк либасы эейиндириб ефиря бурахырлар.Бу бизим гярбя бахыб, гярбляшмяйимизин йохса, гярибяляшмяйимизинтязащцрцдцр.Ъцмлялярин хябяри, мцбтядасы билинмир. Малы бу дилля тярифлямязляр,балам!Ей дяни сцнбцл едян,Ей хямири аъыдан!Гуртар бизи бу надан,Йарымчыг рекламчыдан.***Аллащ гуртарсын бизи, бу супер маркет, мини маркет, шопларынялиндян. Ана дилимиздя дцкан адлары эюряк, цряйимиз ачылсын. Молтаны,дилиндя йох, юз дилимиздя айдын, ряван рекламлар ешидяк.Бир нечя кялмя дя телеканалларда эюстярилян (дублйаж) филмлярининдили щаггында. Телеканалларда эюстярилян тяръцмя филмляринин дилияксяр щалларда щярфи (сюз-сюз) тяръцмядян узаьа эетмир. Фикир вяwww.kitabxana.net 290


Щалбукимяна тящриф олунур. Мясялян, нцмуня кими бир мисал чякирям, «ондокладывал» – ифадясини, «о, мярузя еляди» тяръцмя еляйибляр. Будоклад, о докладдан дейил, бурда «о, деди» вя йахуд «о, хябяр верди»,«о мялумат верди» демяк оларды. Бу цсулла мятндя «он впоезде ехал зайчом» – ъцмляси варса, «о гатарда довшанла бирликдяэедирди» – тяръцмя олунаъагды. Амма билмяк эярякдир ки, бу ифадярус дилиндя идиомадыр. Халг дейимидир. Йяни, о, «билетсиз миниб гатара»,«билетсиз сярнишин» демякдир бу ифадя. Буну да билмяк цчцнрус дилини билмяк эяряк, сябр, вахт вя савад эяряк! Сонра да тяръцмяйяэиришмяк эяряк!Амма сон иллярдя йалныз «Клон» телесериалын тяръцмяси тягдирялайигдир.Бурада ядяби дилимизин вя фолклорумузун имканларынданмцяййян мигдарда бящрялянмишляр. Азярбайъан тцркъясинин шящдибир аз горунуб сахланмышдыр.***Сяни 70 ил ясарятдя сахлайан гырмызы империйа беля сянин гязетлярининвя дцканларынын адларыны русъа йаздырмырды. Онда «советхалгы» иди. Ня истяся еляйя билярди, амма елямяди. Инди сян мцстягилсян,азадсан. Мцстягил вя азад ола-ола бу гядяр асылы олмаг нядян?«Асылы олмаг» йаздым. «Асылылыг» йазмадым. «Асылылыг» сюзцндяки«лылыг» шякилчиси сюзц буландырыр, аьырлашдырыр.Адам юз дилини, миллятини вя нящайят, дювлятинин дилини эюзцнцнбябяйи кими горумалыдыр.Мяндян демякдир, сяндян ешитмяк. Эюз сяниндир, истяйирсянгору, истяйирсян горума! Амма сюз – щамымызындыр, тякъя сяниндейил. Сян дя сюзц еля де ки, гулаьымыз ъинэилдямясин. Дейя билмирсянсякянара чякил! Гой башгасы десин! Гой сюзц билян десин! Гойсюзц билиб, дейя билян десин!«Ядябиййат» гязети,01 октйабр, 2004291


Фикрят СадыгЦЧЦНЪЦ КЯРЯ «ГАРШЫ» СЮЗЦНЯ ГАРШЫ»ВЯ БАШГА ДЯРДЛЯРЩяля ХХ ясрин яввялляриндя бюйцк Ъяфяр Ъаббарлы демишди:«…Сюйлямишям бу сюзц мяхлуга мян,Ай Бабаъан, бир, ики, цч кяря.Анламайыр та, демясям бир сюзцАллащ аман, бир, ики, цч кяря…»Инди дя мян бу «гаршы сюзцня гаршыны» цчцнъц кярядир йазырам.Яэяр гаршы тяряф бу йазыны да гаршысына гойуб, охумаса, щяргаршысына чыхан «мяним сяня гаршы мящяббятим вар», дейяъякся…Онда бюйцк Ъяфяр Ъаббарлы щаглы имиш. Бу щагда илк йазым30 апрел 2004-ъц илдя «Ядябиййат» гязетиндя чыхыб, индийядяк биртцк гядяр дя ирялиляйиш йохдур. Яксиня, тящрифляр даща да чохалыб.Яввялляр дилчи алимляримиз дюзмяздиляр. Амма инди сусурлар. Индиясрин, илин, эцнцн бу чаьында дилимизин бцтцн гадаьалардан азадолдуьу вахтда. Савадлы-савадсыз бцтцн журналистляр, радио-телевизийаапарыъылары, синхрон тяръцмячиляр, рекламчылар, щятта йазычылар да гязетвя журналларда, телеканалларда «гаршы» сюзцнц йерсиз йеря ишлядирляр.Мисал чякирям: «Яллийя гаршы йцз чохдур» – дейилмяз. Яллийянисбятян йцз чохдур вя йа ян садяси – «яллидян йцз чохдур» – дейярляр.Тцрк дилляринин яксяриййятиндя «гаршы» сюзц вар. Гаршы даьданкцляк ясди, гаршыма чыхды вя с. Йохса « щяр щектардан 80 сентнерягаршы йцз сентнер тахыл эютцрцлмцшдцр» – йанлышдыр! Бурдакы«гаршы» рус дилиндяки, «против»дян эялир. Дилимизи еля бу ъцр эялмясюзляр корлайыр.Торпаьымызы горуйа билмядик. Щеч олмаса дилимизи горуйаг ки,эяляъяйя цзц аь эедяк. «Гатара гаршы эедирям» – дейилмяз. «Гатарыгаршыламаьа эедирям», «гатарын габаьына чыхырам» – дейярляр,амма демирляр!1 октйабр 2004-ъц илдя йеня «Ядябиййат» гязетиндя икинъийазым дяръ олунду. Бир дя тякрар едирям. «Сюз баш уъалданды! Азярбайъантцркъяси Азярбайъан Республикасынын дювлят дилидир. Яэярдилин яввялиндя дювлят сюзц йазылыбса, демяли, дил дя дювлятдир. Биз –бу дювлятин сащибийик! Биз бу дювляти горуйуб сахламалыйыг! Дил – хязинядир!Бядхярълик вя йа йерсиз гянаят етмяйя щаггымыз йохдур.Бу сярвяти биз йериндя вя ян ваъиб мягсядляр цчцн сярф етмялийик.www.kitabxana.net 292


293ЩалбукиАмма олдуьу кими садя вя айдын. Дил – ишляндикъя ъилаланыр, эюзялляшир.Дили олдуьу кими ишлятмяк, онун кяпяняк ганадларындакы зяридаьытмамаг шяртиля горумаг – онун зяриф лячякляриня ещмалъатохунмагла эюзяллийини сахламаг – бизим эцндялик ишимиз олмалыдыр».Сон иллярдя дилимиздя бир щяръ-мярълик, сялигясизлик, чашгынлыгйараныб. Савадсызлыг айаг тутуб йерийир. Бу чашгынлыьа сябяб нядир?Гязетлярин чохлуьуму, йохса сензуранын йохлуьуму? Няйя эюрядилдя дярябяйлик щюкм сцрцр. Юзял няшриййатларын юз дили. Телеканалларынюз дили. Мяктяблярин, ширкятлярин, идарялярин юз дили. Дилимизи шикястеляйян рекламларын да юз дили! Бу гядяр дили олан бир дилин юзэяляшмяйиняня галыр ки?!Имканлы адамлар еля билирляр ки, дили дя пул иля алдадыб, гул елямяколар.Дил – яйилмяз! Дил яр оьлу ярдир! Шан-шющрятя алданмаз! Дил –мярддир! Дил – Дядя Горгуддур, Фцзулидир, Сабирдир.Дил – Метедир, Атилладыр, Бабякдир.Дил – Ох-йайдыр, гылынъдыр, эцллядир.***Мян – уъсуз-буъагсыз бир дянизин сащилиндя дайанмышам.Дянизя хырда-хырда даш атырам. Дянизин цзцндяки су даиря-даиря,чевря-чевря, щаля-щаля бюйцйцр. Дейирям, гой бюйцсцн бу чевряляр,бу сащилдян о сащиля чатсын. Гой бу чевряляри о сащилдякиляр дяэюрсцн!***Дил дя дяниз кимидир. Она ахан чайлар да онун голларыдыр,онун лящъяляридир. Щяр йердян, щяр сямтдян ахыб тюкцлцр дянизя.Дяниз гурумадыьына эюря дил дя гурумур.Дил – дяниздир! Тябии, эениш, уъсуз-буъагсыз, сащилляриня сыьмайан,ашыб-дашан, тязя чайлардан, булаглардан су ичян, тязяляшян,йениляшян, кющня суларыны да юз дибиндя язизляйиб сахлайан,йаддашына щякк еляйиб горуйан. Щярдян ъошан, щярдян сакитляшян –Дяниз!Дальа-дальа бюлцнян, зярря-зярря сяпялянян, сонра йенябцтювляшян, бирляшян – Дяниз!Цстцня атылан зибилляри – йад сюзляри эютцрмяйян, юзцня йарашдырмайан,кобуд вя пис сяслянян сюзляри сечиб, дянизи зибилляйянляринцзцня чырпан – ябяди, мющтяшям, мютябяр – тцркцн юзц кимифыртыналы, ъошгун, ашгын-дашгын – Дяниз!Дальаларыйла, голларыйла, бцтцн суларыйла бир йердя олан вя биролан Дяниз!


Фикрят СадыгБу Дил – дянизи, дяниз – дили биз горумасаг, ким горуйаъаг?Йохса, Авропа? Йа Авропада тящсил алыб эялян христианлашмыш тцрктюрямяляри?Пулу, алвери, бизнеси – миллятдян цстцн тутан космополитляр нябилир дилин гядрини?!«Эеъян хейря галсын» йериня «бай-бай» – ишлядян бу гочагларбай-бай еляйиб, йатсалар йахшыдыр.Онлара эюря – Дяниз дил ола билмяз. Дяниз, о адамлара йалнызэялир мянбяйидир. Балыгдыр, нефтдир, йосундур, эямидир, плйаждыр. Дянизнеъя дилдир ки, данышмыр.Дяниз данышыр, ъянаблар!Щюрмятли яфяндим, пашам, аьам, бяйим, ханым, эюзцм, ъаным– дяниз данышыр. Сян – ешитмирсян. Сян баша дцшмцрсян дянизиндилини. Бу сябябдян дянизин дили олдуьуна инанмазсан!***Инди дя бир-ики аддым гуруйа гайыдаг! Гуруда бялкя дя щяршей юз гайдасындадыр – эюрцнцр. Доьрудан да анъаг эюрцнцр. Гурудащагг сюз галыб гуруйа-гуруйа, ишя кечмир.Нащагг сюз – щяр йердя мейдан охуйур. Китаб чохдур, гязетчохдур, телеканал чохдур, амма щагг йохдур. Нащагг щаггыбоьуб. Юзцнц щагг кими апарыр. Бу икиляшмядян щяр шей икиляшиб.Хейир – шяря, эеъя – эцндцзя гарышыб. Ди, эял бунлары бир-бириндянайыр эюрцм!Мян бир гязет мцхбириня: «юлкядя демократийа йохдур» –дедим. Деди: Вар! Онда мян дя дедим ки, демократийа даьа йаьангар кимидир. Уъа йерлярдя узагдан эюрцнцр. Уъа йерляр, вар-дювлят,мал-пул, иш сащибляри тимсалындадыр. Амма дяря-тяпя, учурум вяйарганларда гар адда-будда эюзя чарпыр. Бцтцн бу кяля-кютцр йерляргара ъамаат кимидир.***Инди август айыдыр. Эцн башымызы дешир. Сойуг айран тапылмыр.Тапылса да чох бащадыр. 200 грамлыг айран, ики чюряйин, щятта дюрдчюряйин пулунадыр. Су да од гиймятинядир. Яввялляр ики гяпийя, сонраларбеш гяпийя сатылан су инди бир манатадыр. Бязи йерлярдя лап бащадыр.«Су – ещсандыр» демишляр, сатылмаз! Амма сатылыр. Су сатылмасабяс ишбазлар бу гясрлярини щансы пулла уъалдарлар. Шамахыдабюйцк шаир Мирзя Ялякбяр Сабирин гябринин цстцнц эютцрмяк, 70 илярзиндя ня совет щюкцмятинин, ня дя сонракы бу иллярдя бир кимсянинйадына дцшмяди. Доьру дейибляр ки, «Ел цчцн аьлайан эюзсцз галар».www.kitabxana.net 294


295Щалбуки***Инсанлар бу няфслярини йенмяйинъя, щагг юз йериня дюнмяйинъя,еля-беля олаъаг.Бу йазынын да хейри олмайаъаг. «Гаршы» сюзц дя щарда эялдиишляняъяк. Дил гарышаъаг.«Гаршы» да бящанядир. Дил – еля гарышыб ки, гаршы бу гарышыгдатойа-байрама эетмялидир.Кцчялярдя «Фламинго», «Пингвин» вя с. гуш адлары иля хейлибар, кафе ресторан вар. Мяэяр юз гуш адларымыз йохдур ки, бу яъайибадлары башга диллярдян эятиририк кцчяляримизя. Тураъ, кяклик, гумру,тораьай, эюйярчин, гызыл газ. Бунларын няйи пингвиндян яскикдир?!Мяэяр юз дилимиздя шялаля адлары йохдур?! Шялаля сюзцнцн еля юзцбир ад дейилми?!Ордан-бурдан, хяритялярдя шялаля адлары ахтарырлар. ДоьмаВятяниндя Гашалты, Дашалты, Тянэяалты о гядярдир ки! эязиб-эюрцб,эютцрмяк лазымдыр. Крымда – орда да тцркляр йашайыр. Крым татарларынындили иля бизим дилимиз икийя бюлцнмцш бир дамъы су кимидир. Крымда– шялаляйя «Учансу» дейирляр. Неъя дя шаираня аддыр! Эютцр гойресторанына! Бу шялаля Бахчасарай шящяринин алтындадыр. Уъа, сылдырымбир гайадан – «Гараэюлцн» эюзц габаьында юзцнц дяряйя атыр.Бахырсан доьрудан да су учур.Учансу – будур! Йохса ки, Нийагара?!Нийя гара ахы? Бу ки, лап аь олду. Эюр, Канадада йахудАмерикада «Эюйэюл» адлы ресторан вармы? Телеканаллар бир-бириняаман вермядян бар-бар баьырырлар ки: «Помпей» адында бирресторан пейда олуб. Помпей кимдир? Истилачы Рома сяркярдяси.Икинъи мянада бядбяхт бир шящяр. Вузуви вулканы пцскцряндя лаваалтында галмыш, гоъаларыйла, ушагларыйла, бцтцн сакинлярийля бир йердямящв олмуш бир шящяр.Бурда шадлыг еляйянляр о шящяри йада салырлармы, эюрян?Бири дя вар – Эилявар. Щамы билир ки, эилявар кцляк адыдыр.Амма, ефирдя иддиа едилир ки, бу тарихи абидядир. Тарихи абидя Гыз галасыдыр,Чыраггаладыр. Эилявар гурудан ясян кцлякдир. Бу ъцр гоймаадларын вя адгоймаларын ян гярибяси – Титаникдир. Титаник фаъия сюзцнцнсинонимидир. Нящянэ бир эями, нящянэ бир океанда батыб. Йцзляръяадамы да юзц иля бярабяр сойуг суларда батырыб. Бунун адыныябядиляшдирмяк цчцн музей йарадарлар. Йохса ки, ресторан? Яэяр обина мющтяшямдирся еля йалхы Титан ола билярди.Бу да дилимизя тяръцмядя Нящянэ, Азман демякдир. Яслигядим йунан ясатирляриндян эялир. Щяля Неолит, Атлант вя бунларабянзяйян онларъа цнванын адыны чякмирям.


Фикрят СадыгБилмирям бу адлары бизя Авропа гясдян сырыйыр, йохса юзцмцзкюнцллц олараг бу адлара сырынырыг. Щяр икиси ола биляр.Гардаш, бир вахт Истанбулдан бюйцк тцрк шаири Тофиг Фикрятин:Зцлмцн топу вар, эцлляси вар, галасы варса,Щаггын да бцкцлмяз голу, дюнмяз цзц вардыр.Эюз йумма Эцняшдян ня гядяр цзц гаралса,Сюнмяз ябада щяр эеъянин эцндцзц вардыр!– мисралары эялирди бу тайа! Амма инди шарм, шанс, месажсюзляри эялир. Бу сюзляр Парисдян Истанбула эялиб, Истанбулда о гядяришляниб ки, сцрчяк олублар. Инди дя эялиб чыхыблар бизим телеканаллара.Ян чох ишлянян эялмяляря чеврилибляр. Шарм – щяйа, абыр; шанс – гисмят,бяхт, гарачуха; месаж – исмарыъ, сифариш демякдир. Бизим сюзлярщеч дя о сюзлярдян пис сяслянмир. Бяс, нийя сясляндирмирляр?!Апарыъы ялимиздян тутуб бизи апарыр. Амма, щара?! Ян чятинсуал да еля будур!Апарыъы сюздян данышыр. Бюйцк Фцзулинин сюз рядифли мяшщуршеириндян мисал чякир:Халга аьзын сиррини щярдям гылыр изщаар сюз,Бу ня сюздцр ким олур, щяр лящзя йохдан ваар сюз.Амма, апарыъы ярузу билмядийиндян «изщар сюз», «вар сюз»дейир. Сюздян данышан сюзц тящриф еляйир.Бир дя эюрцрсян апарыъы гясдян, биля-биля (бялкя дя билмяйябилмяйя)корал басейн – дейир ефирдя. Дилимиздя «корал» вя «басейн»– сюзляри йохдур. «Корал» – мяръан, «басейн» – щовуз демякдир.Апарыъы бу сюзляри билмирся, ону апарын щямин о щовуза чимсин,сяринлянсин.Дейир ки, сяня гаршы лагейд дейилям. Сяня лагейд дейилям –дейярляр, «гаршы» артыгдыр.Йахуд дейир ки, «габа майе гойдулар» – майе гойулмаз.Майе йа ахыдылар, йа тюкцляр.Дейир ки, (юзц дя эцндя йцз дяфя) 34-45 нюмрясиня месажэюндярин. Беля дейилмяз – 35-45 нюмряли телефона исмарыъ эюндярин– дейярляр.Аб – кювсяр – ъяннятдя булагдыр. Бунун мянасыны Камертондаачыб дейя билмядиляр.Апарыъы рекламда (реклам башымызын бяласыдыр) дюня-дюняБрылант дейир. Биз бу сюзц «Брилиант» шяклиндя ишлядирик.Евин йыхылсын мярдимазар!Ня гядяр олар эилей-эцзар?!www.kitabxana.net 296


297ЩалбукиЩурулей, щурулей, щурулей, щурулей!Тящриф ня гядяр олар, ей!Бу дил бизим дил дейил, бу тякрир дя бизим тякрир дейил.Бир дя ешидирсян ки, «айаьымызын алтыны газан вар» – демякистяйир, амма, «айаьымызы газан вар» – дейир.Титрларда «ъанлы йайым» йазылыр, инди дя «исти хятт» – дябя дцшцб.Щяр ики ифадя русъадан щярфян тяръцмядир. Яслиндя «бирбаша йайым»вя «бирбаша хятт» йазылмалыдыр, дейилмялидир.Буну да ешитмишик – «8 дроб 2».«Дроб» рус сюзцдцр. «8 тягсим 2», «8 кясир алтда 2», «8 кясирцстдя 2» – дейярляр.Мащны вар – «Эюзляр балды, бал!» эюз бал олса киприкляр йапышар,ачылмаз. Дил бал ола биляр!Сюзлярин цстцндяки вурьуну дцз вурмурлар. Сима – сифят, цз.Сима – гыз ады, Мина – дишин емалы, мина – партлайыъы гурьу. Вурьудцз вурулмайанда сюз мянасыны дяйишир. Щятта «яламят» сюзцнц,«аламат», «ряван» сюзцнц «раван» дейянляр дя вар. Шящяри танымайан,кцчялярин адыны билмяйян адам такси сцрцъцсц ола билмяз.Бяс, сюзляри билмяйян адамы нийя апарыъы ишиня эютцрцрляр, башадцшмцрям?! Диля мцнасибят мешяйя мцнасибят кими олмасын эяряк.Мешядя аьаъ чохдур, кол чохдур. Бир будаьы яйился, бир чубуьусынса гийамят гопмаз. Амма дилдя сюзцн гол-габырьасыны сындырмаг,сюзц баш-айаг демяк олмаз! Мешя дя горунмалыдыр, мешя дядил кими ел малыдыр. Аьаъларын да, дилин дя талейи инсанларын ялиндядир.Ушаг верилишляриндя ушагларын адларыны язизлямя хатириня гысалдыб– Ъябиш, Ибиш, Фатыш, Фаты, Елош, Галош, Ялиш, Вялиш, Динош шяклиндядейирляр. Бу сябябдяндир ки, йаш каьызы вя йа шяхсиййят вясигясиаланда ушаьын адыны йаздырырлар – Ибиш Мящиш оьлу Ъябишов. Эцлмялидир,йохса аьламалы?Апарыъы яксяр щалларда «яксяр» дейя билмир, дейир «ясэяр».«Аъынаъаглы» дейя билмир, дейир «ачынаъаглы».Щятта «Аллащ-тяала» сюзцнц «Аллащ-тала» кими тяляффцз еляйянлярдя вар. Дяфялярля ешитмишям.Щардаса, щансы бир юлкядяся «эцълц йаьышлар йаьыр» явязиня«бюйцк йаьышлар йаьыр» – дейир (болшийе дожди).«Тясдиг» сюзцнц «тястиг» кими ишлядир. «Беш ил мцддятинящябся лайиг эюрцлцб» – лайиг «ляйагят» сюзцндяндир. Лорусу, она«беш ил иш кясилиб», йа да «беш ил мцддятиня щябс олунуб» – дейярляр.Бир даща сай щаггында. Сыра сайынын суалы нядир? Нечянъи! Ъавабыда бу олар ки, 5-ъи мяктяб, йохса 5 сайлы мяктяб. «Сайлы» йериндядейил. Йа да еля гой яввялки кими «5 нюмряли мяктяб» дейилсин,садя вя айдын. Американын бир чох шящярляриндя кцчяляр бу минвалласыраланыб. 1-ъи кцчя, 36-ъы кцчя, 5-ъи дюнэя, далан вя с.


Фикрят СадыгБу «гаршы» мяни чох узаглара апарыр, гаршыма ня чыхырса онданданышырам – дейясян.Яввял, йахындан башлайаг. Бахыб, эюрцрям ки, бу дцкан адларыда эялмядир. Щятта, дцкан сюзц тамамиля унудулуб. Йох, йох,унудулмайыб, сыхышдырылыб. Маркет, шоп, макдоналтс, рамстор олуб.Щятта, бюйцк-кичиклийиня эюря «супер» вя йа «мини» ялавя едилир, щяминсюзлярин яввялиня.Мяшяди Ибад дирилиб эялсяйди бу адлары эюрцб дяли оларды.Авропадан эялян щяр йени ад юзцйля бярабяр Авропа тиъарятининбир фырылдаьыны да эятирир юлкямизя. Вай, алыъынын щалына! Адамчашыр. Саггыз алмаг цчцн ят дцканына. Ят алмаг цчцн ятриййат дцканынаэирир, йа да тярсиня.Бу анасы эюйчяк гярбин уъбатындандыр. Бир заманлар биз «советхалгы» идик. Амма, инди билмяк олмур ки, биз кимик? Дейясян,Авропалыйыг, Авропа халгыйыг.Авропанын башмаьыны эейинмишик. Амма йеришини йерийя билмирик.Кцчядян кечяндя эюрдцм. Аь кисялярин цстцндя латын ялифбасы иля«Кармен» йазылмышды. Сорушдум: «Нядир бу?» Дедиляр: «Ун». Бизешидиб-билмишик, эюрмцшцк ки, «Кармен» – испанийалыдыр. Франсыз йазычысыПроспер Мерименин мяшщур новелласынын баш гящряманыдыр.Сонралар франсыз бястякары Бизе бу новелладан чох мяшщур «Кармен»операсыны йаратмышдыр. Мян Карменин ун олдуьуну билмирдим.Юзц дя аьаппаг ун! Кармен дейясян бир аз гарайаныз иди. Бу – фикирляшмядянад гоймаьа бариз бир мисалдыр. Йох, дейясян бирини дябир вахт эюрмцшдцм. Ят дцканынын ады «Солмаз» иди. Сорушдум, деди:«Сатдыьым ят тязядир. Она эюря». Тязя дя яввял-ахыр солур, ахы?!Демя, башга бир сябяб дя вармыш. О дцкандарын мяшугясинин адыСолмаз имиш.Аддан ки, сюз дцшдц, чыр-чырпыйа кюз дцшдц. Бу гязет, журнал,няшриййат адлары лап аь еляйибляр. Ня гядяр баша дцшмядийимиз сюзвар, лцьятлярдян тапыб эятириб гязетляриня ад еляйибляр. «Акт»,«Факт», «Контакт», «Контракт», «Компас», «Рейтинг», «Р.С.»,«Прогноз», «Версийа», «Екватор», «Паралел», «Меридиан»,«Сенсасийа» – сийащы чох узундур. Мян йцздян бирини садаладым.Мяня еля эялир бцтцн бу адлары, щяр кясин баша дцшяъяйи адларла дяйишмяквахты эялиб чатыб. Мян бир редактордан сорушуб юйрянмишямки, гязетин ады Азярбайъан тцркъясиндя оланда онун тясдиги лянэидилир.Юз дилимизя балта чалан ешитмишдим. Амма, буну билмирдим. Дцнйаэюр-эютцр дцнйасыдыр. Эюрдцм, амма эютцря билмядим. Эуйагязетин ады Авропа дилляриндя олса о гязет алынар, охунаглы олар. Буда Авропанын бизя эцзяшти. Мян аьлым кясяндян бу гитяляри бюлянадамы ахтарырам ки, она дейям, мян Асийалыйам. Азярбайъан –www.kitabxana.net 298


ЩалбукиАсийададыр. Бяшяриййятин илкин бешийи – Асийа? Эцняш дя, мядяниййятдя, дюйцш сяняти дя, мярифят дя, шеир-сянят дя яввял Асийададоьулуб, сонра Авропайа кечиб. Инди онлар бизя аьыл юйрядир. Ди, эял,буну Авропалыйа сцбут еля!***Бир гядяр дя телеканалларда эюстярилян филмляр барядя. Оьруполисфилмляри дцнйаны башына эютцрцб. Бцтцн каналлар эеъя-эцндцзАмериканын басмагялиб, уъуз филмлярини фырладырлар. Юз филмляримиз йохдяряъясиндядир. О бяйянмядийимиз ССРИ вахты чякилян филмлярдя инсанварды. Бизя инди робот эюстярирляр. Дейирляр инсанлы филмляр бащадыр.О филмляря бахан да инсандыр ахы! О да бащадыр. Нийя тамашачыныгорумурсуз?! Бу филмляря баха-баха биз йа оьру олуруг, йа полис.«Щолливуд филмляри зювгляри корлайыр» сюзляри бцтцн дцнйада зярбцлмясялдир.Бу филмлярин синхрон тяръцмяляринин чоху молтаныъадыр. Башадцшцлмцр. Телеканалларын ян зяиф йери дублйаж, тяръцмя иши вя рекламроликляридир. Бир дя телегумар. Телеканаллар ачыг-ашкар ъамаатлагумар ойнайыр. Лотолар, Сим-симляр, СМС-ляр вя б. бунлара бянзярщяр ъцр теле-ойунлар биряр-биряр гумардыр. Щятта, иш о йеря чатыб ки,«Йени улдуз» мцсабигяляринин галиблярини дя гумарла мцяййянеляйирляр. Сясиня, баъарыьына эюря йох. Мящз, кимя чох сяс (месаж)верилибся онун сяси дя вар дейирляр.Бу телефон-телегумарда анъаг пулнан данышасан эяряк ки,сянин аз олан пулун даща да азалсын. Онун чох олан пулу даща дачохалсын.Яэяр, телефон пулуну эеъикдирсян дярщал телефонуну кясяъякляр.Машын сцря билмяйян – машын сцрцр. Шеир йаза билмяйян – шеирйазыр. Аьзы сюз тута билмяйян – апарыъы олур.Сяси олмайан – «йени улдуз» олур, мцьянни олур.Гумар олан йердя сянят юлцр. Бу миллят пластилин дейил, гардаш!сян истядийин шейи йапасан миллятдян (бу йапасан сюзц ня йеринядцшдц). Миллят мум дейил ки, ялиндя ойнадасан, ял-айаг дцзялдясян,бурун-гулаг йери ойасан, гаш-эюз гойасан. Сонра да эюзцнякцл цфцрясян, алдадасан атасан!..Бир аз да телеканаллардакы мащны вя рягслярдян данышаг.Яввялъя бяри башдан дейим ки, бу рягсляр ичиндя бизим дядя-баба,милли рягсляримиз чох аздыр. Щярчянд ки, телеканаллар юзлярини милли сайырлар,амма милли-зад дейилляр. Башдан-айаьа милсиздирляр.Дцнйанын мащны вя рягс улдузларыны эюстярсинляр. Ейби йохдур.Биз дя бахыб бир шей юйряняк.Амма телеканалларда чох заман байаьы (бу сюздян чохзящлям эедир, амма ишлятмяйя мяъбурам) рягсляр эюстярирляр. Гой299


Фикрят Садыгбир дя дейим ки, бу рягсляр доьрудан да байаьыдыр ки, байаьы. Щярякятляридя, мусигиси дя, мащнысы да йад, юэей, сойуг, узаг, байаьы.Оьул-ушаг йанында адам бахмаьа утаныр.Бир дяфя зянэ еляйиб сорушдум бу нядир эюстярирсиниз, дедилярдемократийадыр, баба, бахмаг истямирсян, ефири сюндцр, бахма!Эяряк сюндцрясян!Африканын вя гярбин шящвани щисслярини тяблиь еляйян бу ъцрмащны вя рягсляри билмирям щардан алыблар. Бу гядяр дярди оланмилляти бу щавалара ойнатмаг кимин аьлына эялиб, эюрясян? Щаны оаьыр, шярглийя йарашан щяйа вя абыр чярчивясиндя, щикмят вя мяна,севэи вя мещри-мящяббятля долу рягсляр. Щаны «Йаллы»лар, «Ъянэи»-ляр, «Тярякям»ляр?.. Ким эятирди бу шоу-бизнеси бура? Шоу-сюзцняфикир верин, ойун сюзцня охшайыр. Дейясян, мянасы да ойундур еля!Ойундур ки, ойун!Мядяниййятдя, сянятдя, ядябиййатда тязя бир ойундур. Бугярибя Гярбя бахыб, басмагялиб клипляр чякирляр. Бунун да яхлагымыза,эянълийимизя вя клипчякянляримизя чох пис тясири вар. Яввяллярбасмагялиб цсулу иля кичик баш йайлыглары – кялаьайылар истещсал едирдиляр.Бу артелляр – «ширпотреб» адланырды. Бурда кялаьайы Басгалдарянэбярянэ ипяк сапларла тохунан кими тохунмурду. Бурда щазырипяк парчанын цстцня эцл, нахыш гялибляри вура-вура йаланчы кялаьайыдцзялдирдиляр. Инди дя бу клипчякянляр, ейнян бу цсулла рянэли филмлярчякирляр. Рянэ вар, лент вар. Мащны вя мусиги шикяст. Мцьянни дякукла. Орда дурма, бурда дур! Бу минвалла бир дя эюрцрсян ки,мейдана еля мцьянниляр чыхыб ки, адам инана билмир: hачаnса бумиллятин Сейид, Мирзя Мящяммяд Щясян, Бцлбцл, Хан, Шювкят вяСара ханым кими сяняткарлары олуб.Еля йазычылар чыхыб ки, адам йазычы олмаьа утаныр.Еля журналистляр эялиб ки, Щясянбяй Зярдабийя, МИрзя Ъялиля,Цзейир бяйя, йазыглар олсун ки, бу ъцр хяляфляри вар.Мин тяяссцф! Милйон тяяссцф!***Инди дя кечирям шяхсиййят вясигясиня. Бу мювзуда мян икидяфя мягаля дяръ елятдирмишям. «Адыны де, сяни таныйым», «Ядябиййат»гязети, 5 май 1989-ъу ил вя «Мягаляйя айдынлыг (Адыны де, сянитаныйым)», «Азадлыг» гязети, 16 апрел 2002-ъи ил. Щяр ики мягалядя«ов»дан неъя хилас олмаг вя йени сойад шякилчиляриндян данышылыр.Даща гырмызы паспорт ишя кечмяйяъяк. Гырмызынын башына дашдцшсцн! Гырмызы – щяйасыз рянэдир. (Адам утананда гызарыр, бу ковдейил). Ел ичиндя бязи адамлара «бу адам гырмызы адамды» – дейир-www.kitabxana.net 300


301Щалбукиляр. Гырмызы паспортлардан ъанымыз гуртарыр. Амма, щяля «ов»дан ялчякя билмирик. Гоймурлар. Паспорт рус паспорту иди. «Ов» да русунфикри иди. Бу «ов» гырмызы империйанын бизим кцряйимизя вурдуьу дамьадыр.Шяхсиййят вясигяляри верилмяздян яввял «ов» вя «задя» ляьведилмялийди. Юзц дя Милли Мяълисин гярары иля. Паспорт гейдиййаты вявятяндашлыг актлары гейдиййаты идаряляриня эяряк тапшырылайды ки, фамилийасонлуьу, сойады шякилчиси вятяндашларын арзусу иля дяйишдирилмялидир.Щяр бир азад юлкядя бу гайдалар эюзлянилир. Онда щеч бир щяръмяръликолмазды. Миллят юзц баша дцшцб ки, бу «ов» башымызын цстцндярус гапазыдыр.Мян хариъя эедиб юлкямизин адыны вя байраьымызы уъалдан идманчыларыбаьрыма басыб юпцрям. Онлар щамыдан яввял буну башадцшдцляр. Чцнки, рус Иванов сайадыйла. Азярбайъан тцркц дя Имановсойадыйла гапышыр, эцляшир. Сорушурлар ки, сян дя руссан? Дейир,йох! Бяс, онда фамилийандакы бу «ов» нядир? Дейир, билмирям.Амма, йарышдан вятяня гайыдан кими бир нечя идманчы дярщалсойадларыны дягигляшдирдиляр. Бири Фярид Ящмядов иди. Инди олуб –Фярид Ящмяд. «Ов»у эютцрцб атыб. Индян беля ону хариъдя руснангарышыг салмайаъаглар. Тяк-тякляр чохалсын, ъям олсун. Идман назирлийибу ишдя онлара кюмяйини ясирэямясин.Еля бил, бизим гоншуларымызын ясрляр бойу бизим юлкямиздяэюзялри галыб. Щяряси торпаьымызда бир шей эизлядиб, бири «хач», бири«ов» вя «задя». Инди дя шяхсиййят вясигяляри шыдырьы верилир. «Амма,кющня сойады иля, йеня «ов» вя «задя» иля. Дейяндя фамилийамы дяйишмякистяйирям. Дейирляр, эет, йаш каьызыны йериндя дяйиш эятир,сонра дяйишяк. Ахы, йаш каьызыны да Совет щюкумяти вериб. Ону тязялямирляр.Биля-биля адамлары эет-эяля салырлар. Яввял-ахыр щагг эялибюз йерини тутаъаг. Щагг эялинъя, нащагг бизим ахырымыза чыхаъаг.Чох инъидяъяк бизи.Бу вясигяни алан адамларын яксяриййяти щямин вясигяляри бирдя дяйишяъякляр. Вя юз истядикляри сойады шякилчиляриндян бирини сечиб,тцрк олаъаглар. Сон заманлар бир гисм зийалы бу гянаятя эялиб ки, елябирдяфялик «ов»у атсынлар.Сойады шякилчисиз-задсыз галсын. Мяс: Ящмяд Щцсейн оьлуЪавадов истяйир олсун Ящмяд Щцсейн Ъавад. Бурда Ящмяд – юзады, Щцсейн – атасынын ады, Ъавад да – сойадыдыр, няслин адыдыр. Бабасынын,улу яъдадынын адыдыр.Азярбайъан тцркъясиндя сойады шякилчисиня чох йарашан, мянимфикримъя юз садялийи вя мянасына эюря сечилян «эил» – сойадышякилчисиндян эениш истифадя етмяк олар. Бу шякилчи Азярбайъан тцрклярининмяхсуси сойады шякилчиси олар. Вя щеч бир миллятин щятта, тцркмиллятляринин дя сойады шякилчиляриня гарышмаз. Мяс: бибимэил, бабамэил,ямимэил варса, нийя Ящмядэил, Ялиэил, Ъамалэил олмасын? Мяс:


Фикрят СадыгАкиф Яли оьлу Ящмядэил. Чох эюзял сяслянир. Диляйатымлыдыр. Щалланыр.Сонра 4 ъцр йазылан ли, лы, лц, лу, – шякилчиляри эялир ки, бунлардан да сойадыдцзялтмяк олар. Мяс: Яли Ъяфяр оьлу Сямядли, Сякиня Сяфяр гызыЪцмшцдлц.Бир чох миллятлярдя сойады дцзялтмякдя ъям шякилчисиндянистифадя едирляр. Мяс: Петрових – Петровлар демякдир. Еля, «ов» даъям шякилчиси иди.Биз дя «лар, ляр» ъям шякилчилярийля сойад дцзялдя билярик.Мяс: Искяндяр Ящмяд оьлу Ъялаллар вя йа Ъялал Искяндяр оьлу Ящмядляр.Бурда Ъялаллар вя Ящмядляр Ъялал вя Ящмядя ишарядир ки,нясил онлара мянсубдур.Амма, даща йахшы олар ки, щямин сойадларыны икили сойады шякилчилярийлядцзялдяк.Мяс: Искяндяр Ящмяд оьлу Ъялаллылар вя йа Ъялал Искяндяроьлу Ящмядлиляр.Бурда да адамларын Ъялаллылар вя Ящмядлиляр нясилляриня мянсубиййятидаща габарыг, даща айдындыр. Дилимизин сойады дцзялтмякимканлары чох эенишдир. Мяс: Ушаг сюзцнц бабанын адына гошмаглаЯлиушаьы, Щцсейнушаьы сойады дцзялтмяк олар. «Задя» сюзц бизяйаддыр, «задя»си олан сойады гцсурлудур. «Задя» фарс дилиндя оьлудемякдир. Мяс: Щцсейн Яли оьлу Вялизадя. Беля чыхыр ки, Щцсейн Ялиоьлу Вяли оьлу. Беля сойад олмаз ки?!***Башга дярдляримиз дя вар. Дювлят атрибутларымыздан бири – эербимизмяни чох дцшцндцрцр. Мцстягил вя азад дювлятин мцстягил вяазад дювлят атрибутлары олмалыдыр. Бизим цчрянэли мави, ал, йашыл байраьымызчох мяшщурдур. Чох юлкялярдя галдырыlıб. Адымызы, дювлятимизитямсил едиб. Азярбайъан Республикасынын адына лайигдир. Рямзляри дяайдындыр. Тцркчцлцк, Мцбаризя, Ислам. Бцтцн бунлар бизим ганымыздадыр.Байраьымыз – бизим ганымыз, ъанымыз – Азярбайъанымыздыр.Амма, эербимиз щаггында бу сюзляри демяк олмаз. Эербимизбизя йарашмыр, бясит вя зювгсцздцр. Цстцндя аловланан тонгалабянзяйян Алов дилляри, кющня – пионер дюш нишанларына охшайыр. Бирвахт истядиляр ки, эерби дяйишсинляр. Щятта, мцсабигя дя елан етдиляр.Чох эюзял нцмуняляр дя чякилмишди. Амма, щяйата кечмяди. Бцтцнюлкялярин, щятта кичик Африка юлкяляринин дя юзляриня йарашан эербляривар. Амма бизим эербимиз йох кимидир. Щеч мцсават парламенти дябу эерби бяйянмяйибмиш, щеч тясдиг дя етмяйибмиш. Гой бизим йениэербимиздя торпагларымыздан Гарабаь вя бцтюв Азярбайъанwww.kitabxana.net 302


Щалбукиэюрцнсцн. Лап мяни гынамасалар дейярям, Азярбайъан РеспубликасынынССРИ-дяки эерби щеч дя пис дейилди.Эербимиздя Ай-улдуз олмалыдыр. Юзц дя эербин ян эюркямлийериндя. Индики эербдя эерб бойда сяккизэушяли улдуз вар. Бурдасимметрийа эюзлянилмяйиб. Улдуз бцтцн эерби тутуб. Щалбуки, эербяйалхы улдуз йох, Ай-улдуз чякилмялидир. Мцстягил Азярбаъанымызынэербиня Ай-улдуз йарашыр.Ай-улдуз – тцрклцйцн рямзидир. Тцрклярин Эюйя вя Танрыйа йахынлыгларынаишарядир.Ерамыздан йцзиллярля яввяллярдян тцрк дювлятляринин байрагларынаАйпара чякилиб. Бцтюв Айын дюрддя бири. Тцркляр о гядяр тявазюсащиби олублар ки, бцтюв Айы байрагларына чякмяйибляр. Чох олублар,тайфа-тайфа, гябиля-гябиля, дювлят-дювлят вя пара-пара. Бунданда Айпара доьур. Ня Оьуз, ня Мете, ня Атилла, ня Осман, ня Ататцркбайрагларына бцтюв Ай чякмяйиб. Бцтюв Ай бцтцн тцрклярин бирляшмясиндянсонра чякиляъяк байраьымыза. Щяля ки, Айпаралар йашадырбизи. Бязи гцдрятли дювлятляря пахыллыьым тутур. Мяс: Йапонийа.Онларын байраьында бцтюв Эцняш чякилиб. Бялкя орда миллят дя, дювлятля бцтювдцр. Бизим кими даьыныг дейилдир.Бизи Айпаралар апарыр зяфярдян зяфяря, йцзилликдян йцзиллийя.Эцн о эцн олсун ки, тцркляр юз миниллик арзуларына чатсынлар. ОндаАйпарамыз бядирлянмиш Ай олар. Иншааллащ!***Бир нечя кялмя дя щимнимиз щаггында. Мян бу фикирляримибилиъиляри дилляндирмяк цчцн дейирям. Бу мясяляйя аид зийалыларымызынфикри нядир эюрясян?Ящмяд Ъавад дюврцнцн ян гцдрятли шаирляриндяндир. Бурданяся долашыг дцшцб. Гарышыб. Бялкя дя бу мятн щеч онун дейил.Чцнки, бу шеир бястякарлар арасында чох йайылмыш «болванка»йабянзяйир. Галды щимнин мусигиси. Шяргин ян бюйцк бястякары Цзейирбяйиндир. Хцсуси олараг щимн цчцн йазылмышдыр.Щачагса эяляъякдя мцсабигя йолу иля щимнин йени сюзлярийазылаъагса, онда йени щимнин, йени сюзляри Цзейир бяйин «Короьлу»операсынын цвертурасы цстя кюклянся, бцтцн дцнйа бу щимнин язямятинящейран галар. Щал-щазырда йени щимн йазмаьа гадир оланшаирляримиз вар. Йени щимн – йени, Азад Азярбайъаны дцнйайа таныдаъаггцдрятиндя олмалыдыр. Гардаш Тцркийянин Истиглал маршы кими.Бу эяляъякдя эюрцляси ян ваъиб ишлярдян биридир.Индики заманда щяр шей юзялляшир. Азад юлкямиздя эцнц-эцндяндяйишян, йениляшян бцтцн мцнасибятлярдя, эцндялик гайьыларымыздабязи кющнялмиш адят-яняняляр вя йа щачагса гябул едилмиш303


Фикрят Садыгвя гябул етдирилмиш гайдалар ял-айаьа долашыр, щятта бязян адамычашдырыр да. Бу мянада щяфтя эцнляринин вя айларын адлары дягигляшдирилмяливя айдынлашдырылмалыдыр. Фясиллярин адлары: Йаз, йай, пайыз, гыш– мяьбулдур, дилимизя йатыр, тцркъядир, тцркъямизя йарашыр, мяним дяцряйимъядир.Щяфтя эцнляринин адлары щал-щазырда беля адланыр (щяфтя сюзцнцнюзц дя дяйишилмялидир). Базар ертяси, чяршянбя ахшамы, чяршянбя,ъцмя ахшамы, ъцмя, шянбя, базар. Фикир верин! Бурда чяршянбя,ъцмя, шянбя, базар сюзляри бизя йаддыр. Эцнлярин сыраланмасындада бир долашыглыг вар.«Щяфтя шянбядян башлайыр» – дейирляр. Инди бахын! Шянбя, базар,базар ертяси вя чяршянбя ахшамы мянасына эюря чяршянбя ахшамы– шяшянбядир. Йяни цчцнъц эцндцр. Амма бурада дюрдцнъцэцндцр. Базар ертясиндян сайсаг икинъи эцндцр. Ахы, нийя эцнляримиздолашыг дцшцб?! Нийя бу долашыг дцйцнц индийядяк ачмайыбдыр.Яввялляр, йадымдадыр, эцнлярин адлары тякщеъалы сюзлярдян ибарят иди.Тяк, сцд, дуз вя с. Щаны бу адлар, щаны бу сюзляр? Кимин йадындагалыбса, гой «Ядябиййат» гязетиня мяним адыма мяктуб йазсынлар.Фарс дилиндя щяфтянин адлары белядир. Щяфтя дя фарс сюзцдцр.Йекшянбя, дцшянбя, шяшянбя, ъащаршянбя, пянъшянбя, шянбя, базар.Бизим щяфтя эцнляримиздя вахтиля салы, адна сюзляри дя вар иди.Инди бунлар унудулуб.Тцркийядя эцнлярин ады белядир – ъума, ъума ертяси, пазар,пазар ертяси, салы, шяршянбя, першянбя. Еля бурда да эцн адларыныняксяриййятини эялмя сюзляр тяшкил едир. Вя бурда да эцнлярин сырасыэюзлянилмяйиб.Ейни дярддяйик.Эцнлярин адларынын дяйишилмяси цчцн мяним бир нечя тяклифимвар. Инди буна лайищя дейирляр.Биринъиси будур ки, мцтляг щяфтя сюзц Йеддиэцн сюзц иля дяйишдирилсин.Эцнлярин адлары беля сыралансын:Эцнбир, эцники, эцнцч, эцндюрд, эцнбеш, эцналты, эцнйедди.Бу бир лайищя!Вя йахуд бярякятя эюря:Арпа, буьда, сцнбцл, хярмян, дяйирман, тяндир, чюряк.Бу да икинъи!Йа да рянэляря эюря эцнлярин адлары:Боз, гырмызы, нарынъы, эюй, йашыл, мави, аь.Йа да тякщеъалы сюзлярдян дцзялян адлар:Дуз, од, су, йер, эюй, сцд, ай – эцнляри!www.kitabxana.net 304


Щаллананда беля олаъаг:Йеддиэцнцн Эцнбириндя;Йеддиэцнцн Арпа эцнцндя;Йеддиэцнцн Боз эцнцндя;Йеддиэцнцн Дуз эцнцндя.305ЩалбукиЯлбяття, бу Йеддиэцнлярдян бирини сечмяк эяряк! Охуъуларында фикирляриня мющтаъам. Бу иш бир адамын иши дейил. Цмумхалг ишидир.Бу ъцр тяснифаты Айларын адлары иля дя апараг. Кющнялмиш Ай адларынданйорулмушуг. Дейярляр, бцтцн дцнйа глобаллашдыьы щалда, буня шылтаглыгдыр?! Бу ня миллятчиликдир. Бу ня шылтаглыгды, ня дя миллятчилик.Садяъя олараг, бу адлар бизя йаддыр. Чар Русийасынын вя гырмызыимперийанын эцъля бизя вердийи адлардыр. Азад юлкянин Ай адлары даазад олмалыдыр. Щеч бир миллятдян асылы олмамалыдыр.Ай адларыны садалайаг: Йанвар, феврал, март, апрел, май, ийун,ийул, август, сентйабр, октйабр, нойабр, декабр. Эюр, бу сюзлярин ичиндясянин дилиндян биръя кялмя сюз вармы?! Эялин бу адлары дяйишяк.Мартдан башлайаг! Бизим Йени илимиз Новруз байрамынданбашлайыр. Март олсун – Илкйаз, апрел – Йаьыш, май – Гызылэцл, ийун –Бцлбцл, ийул – Эцн-Ай, август – Горабиширян, сентйабр – Йарпаг,октйабр – Якин, нойабр – Чискин, декабр – Гыров, йанвар – Гар-боран,феврал – Сис-думан.Тцрк тягвиминдя айларын ады белядир: Йанвар – Оъаг, феврал –Шубат, март – Март, апрел – Нисан, май – Майис, ийун – Щязиран,ийул – Теммуз, август – Аьустос, сентйабр – Ейлул, октйабр –Яким, нойабр – Касим, декабр – Аралыг. Тцркийя тцркъясиндя дяайларын адлары ордан-бурдан эялмядир, бярбаддыр, гарышыгдыр.Бу адлары да миллиляшдирмяк лазымдыр!***Йеня дя гайыдаг «гаршы»йа. Мян «гаршы» сюзцня гаршы чыхмырам.Мян «гаршы» сюзцнцн йерини тапмайанлара гаршы чыхырам.Гаршыда гаршыдан да чятин сюзляр вар. Бу эцн «гаршы» сюзцнц йериндяишлятмяйян апарыъы, гязетчи, йазычы, журналист сабащ раст эяляъяйищагг вя ядалят сюзлярини ишлядяндя чашмайаъаг ки, эюрясян?Йохса, онлара о гядяр азадлыг вя демократийа верилиб ки, щагг вяядаляти унуда билярляр. Бу да бу эцнцн айнасыдыр. Сорушарлар ки, нятутмусан бу «гаршы»нын йахасындан? Йорулмадын, дадаш? Ял чякбу «гаршы»дан! Ял чякмярям, гаршы тяряфи разы салмаг цчцн «гаршы»ныйериндя ишлятмяк эяряк! Бу сюз шеирдя даща тез эюзя дяйир.Йериндя ишляниб-ишлянмямясиндян билинир ки, бу шаирин габында нявар. Шаирдир, йохса йох.


Фикрят СадыгБу йазылары йазмаьа башлайандан юйряндим ки, Тцркийя тцркъясииля Азярбайъан тцркъясинин дярдляри дя ейнидир, уьурлары да!Чцнки ейни бир дилдя данышырыг! Бир миллятин ювладларыйыг! Ришяляри, кюклярибирдир бу миллятин, будаглары айры-айры.Инди заман бу будаглары лап баш-баша чатыб, даща да йахынлашдырыб.Йери эялиб, бурда бир нечя кялмя дя ортаг дил вя ортаг ялифбащаггында дцшцндцклярими дя сизинля бюлцшцм. Ялбяття, фяргли дцшцнянлярдя вар. Гой олсун! Щягигят мцбащисялярдя мейдана чыхыр.Сон иллярин йахынлыьы заманын иши олдуьу цчцн билмялийик ки, ня гядярузаглашмышыгса, о гядяр дя йахынлашмалыйыг. Бцтюв дилимизин голлараайрылмасына ня гядяр вахт сярф олунубса, бцтювляшмясиня дя о гядяр,(о гядяр дя олмаса) чох вахт лазымдыр.Бу эцн ХХЫ ясрин астанасында Тцркийя тцркъясини Истинад нюгтясиэютцрцб, тарихя, кечмишя, эерийя аддым-аддым гайытсаг. Яср-ясрзаман кясийиндя Азярбайъан тцрклярини, Крым татарларыны, гагауз вякяркцк тцрклярини лап йахында, сонра тцркмян, юзбяк, газах вягырьызлары, даща сонра Алтай тцркляри, татар вя башгырдлары, бир аз да ойана орта ясрлярдя чуваш, Тува вя йагутлары, лап узагда бяшяр тарихининилкин чаьларында – тцрк тарихинин яввялляриндя Бабилистанда йашайанШумер тцрклярини эюрцрцк. Бцтцн бунлар бир дювлятдя, бир сярщядчярчивясиндя, бир ващид Туранда олсайды, бунларын арасында бугядяр фярг олмазды.Щачагса бир йердя идиляр, бцтцн тцркляр бцтцн тцркляри башадцшцрдц. Яввялляр, тайфалар ряшадятиня эюря бир-бирляриндян сечилирди.Сонракы ясрлярдя чюл мядяниййяти бу миллятляри бирляшдирмишди. Сонраялифба. Дил, шеир вя сянят бу иши эюрдц. Ортаг ядяби дил йаранмышды.Фцзулини Орта Асийада, Ялишир Няваини Ирагда, Тцркийядя, Йунис ИмряниАзярбайъанда таныйырдылар, охуйурдулар. Еля инди дя! Бу йахынлыгдабир заманлар Яряб ялифбасынын да хидмяти олуб. Сюзляр саитсизйазылдыьына эюря щяр халг йазыланы юз лящъясиндя охуйурду.Сонралар гапы-пянъяря баьланды. Империйалар зябт елядийи торпаглардакыхалглары бир-бириндян узаглашдырмаг цчцн Бабил гцллясинитикянлярин башына эятирилян иши бунларын да башына эятирдиляр. Орда дилляригарышдырдылар ки, бянналар бири-бирини баша дцшмясин вя гцлляни тикиббаша чыхмасынлар. Эуйа Аллаща чатмаг истяйирляр. Бурда ися тцркмиллятини парча-парча бюлдцляр. Щяр вилайятя, щяр юлкяйя, щяр бюлэяйятязя ад вердиляр. Башга-башга адларда онларъа беля топлумлар йарадылды.Бабил гцлляси яфсаня иди, рявайят иди. Бунларын эюрдцйц иш эюзгабаьындадыр. Щягигятдир. Бир бцтювц он йеря, йцз йеря бюлцбляр.Мяним фикримъя, ортаг дил цчцн ян бюйцк манея еля сярщядлярдир.Сюзя ня вар ки, сюз сярщяддин цстцндян ашыб кечяр. Амма, бу щяйасызсюздцр. Эялмя сюз бир йердя гярар тутмур. Ордан-бура, бур-www.kitabxana.net 306


307Щалбукидан да башга йеря кечир, эязяйяндир. Бизя – дилин алт гатында, сандыьындасахланылан сюзляр эярякдир. Бу сюзляр бири-бириндян гиймятлидир.О гядим сюзляр, идиомалар, аталар сюзляри, наьыллар, байатылар,щамымызындыр. Бабилистандан тутмуш Камчаткайа, Гафгаздан Чинсяддиня, Дярбянддян Иран кюрфязиня, Алтайдан дяшти-Гыпчаьа, Маъарыстана,Норвечя гядяр дцнйанын йарысына сяпялянмиш тцркляр –бизик! Щятта Алтайдан бузун цстц иля Алйаскайа, Канадайа, Америкайакючмцш вя йа кючцрцлмцш, сцрэцн едилмиш, сящвян щинду адландырылмышЩинду тцркляри дя бизик! Абидялярдя, гайацстц, гябирцстцйазыларда, китабларда, наьылларда, ялифбаларда, йаддашларда галан будил бизимдир! Сярщядляр олмаса, йа шяффаф олса адамлар эедиб-эяляр,алвер еляйяр, шеир сюйляйяр, бирэя кюрпц саларлар, кящриз чякярляр, йершумлайарлар. Гощумдурлар, даща йахын гощум оларлар. Бир-бириня гызвериб, гыз аларлар. Бир-бириля цнсиййятдя оларлар. Данышарлар. Бунун дилиндякикобуд сюзляр, онун дилиндяки зяриф сюзляря гарышыб сяртляшяъяк,гайым олаъаг. Беляъя, ики дил йенидян бир дил олаъаг.Щяр лящъя ян йахшы сюзлярини горуйуб сахлайаъаг. Йахшы сюзляргалаъаг дилдя. Эялмя сюзляр эялдикляри кими дя чыхыб эедяъякляр.Миллятлярин йаддашы дяниз кими ашыб-дашаъаг вя дяринликлярдянинъиляр чыхаъаг цзя. Бу сонра олаъаг. Щялялик Тцркийя тцркъясиндянистифадя етмяк олар. Бу щяля ортаг дил дейил. Ортаг диля ялифбадан кечибэялмяк лазымдыр. Беля бир ялифба йаранарса ики дил арасында яслкюрпц олар. Ики дил арасында йени бир Босфор кечиди олар. Беля бир ялифбаолса щяр ики тяряф бундан црякля истифадя едя биляр. Щям Тцркийя тцркляри,щям Азярбайъан тцркляри бири-бириляринин китабларыны охуйарлар, бирибирилярининдярдляриня шярик оларлар. Севинъляри иля севинярляр. Ортагялифба йаратмаг цчцн щяр ики тяряф бири-бириня эцзяштя эетмялидир. Мянимбир нечя тяклифим вар.Биринъиси будур ки:Щяр ики ялифбада олан «Ч» щярфи иля «Ъ» щярфинин йерляри вя адларыдяйишдирилсин. Ъ вя Ч кими сыралансын. Одур ки, «гуйруг» икинъи дяолмалыдыр. Ейнян «С» щярфи иля «Ш» щярфи олан кими. Беля оланда ялифбадащярфляр арасында паралеллик йаранаъаг. Ялифба системя дцшяъяк,эюзялляшяъяк.Икинъи будур ки:Ортаг ялифбада «Е» щярфи иля бярабяр «Я» щярфи дя олмалыдыр.Щал-щазырда бириндя «Я» вар, бириндя йохдур. Щяр ики дилдя «я» щярфииля башланан вя ичярисиндя «я» олан минляръя сюз вар. Яэяр «я»йохдурса, сюзлярин гясдян «е»ляшмясиня эятириб чыхарыр. «Я» – щярфидцнйа ялифбаларынын бир чохунда вар. Ян чох ишлянян, ян зяиф, ян инъясаитдир. Ичярисиндя «я» олан бцтцн сюзляря йарашыр.Цчцнъцсц будур ки:


Фикрят СадыгОртаг ялифба цчцн «Х» щярфи дя эяряклидир. Яэяр щяр ики дилдя,ясасян хариъи диллярдян кечмя онларъа сюзя эюря «ж» щярфи варса вящяр ики дилдя «х» щярфи иля йцзляръя сюз варса, нийя онда «х» щярфиолмасын?Дюрдцнъцсц будур ки:«К» иля «Ка» айрылмалыдыр. «К» иля кянд, кясяк, «Ка» иля консул,комиссар сюзляри йазылыр. Бир щярфдя ики сяс вар. Щалбуки, бир щярфдябир сяс олса йахшыдыр. Бир йувада ики мцхтялиф гуш йашайа билмяз.Биринъи «К» яввялки кими йазылсын, бцтцн милли сюзляри (кянд, кясяк,кярпиъ) йазмаг цчцн ишлянсин. Икинъи «Ка»нын цстцня гювс чякилсин,бах беля «Кк». «Ьь» ˇ ˇ щярфиндя олдуьу кими бурда щярфляр арасындапаралеллик йаранаъаг, симметрийа эюзляниляъяк. Бу нахышлар ялифбахалча буталарына бянзяйяъяк. Бу бюлмянин бир мязиййяти дя будурки, яввялляр «Гг» иля йазылан бцтцн сюзляр дя индян беля гювслц«Ка» иля йазылаъаг. Ялифба бир аз да йцнэцлляшяъяк. Эялмя сюзляр:консул, комитя, комиссар – иля бярабяр, гыз, гяшянэ, гарыш, гарышга– сюзляри дя бу щярфлярля йазылаъаг.Демяк ялифбада:«Ъ» щярфи иля «Ч»,«С» щярфи иля «Ш».Бир ъцт гоша, екиз бута. Бу щярфляр бир-бирляриндян «гуйруг»лаайрылаъаглар.«К» щярфи иля «К» ˇ щярфи.«Э» щярфи иля «Ь» щярфи.Бир ъцт гоша екиз бута. Ба щярфляр бир-бирляриндян гювсляайрылаъаглар. Еляъя дя «О» щярфи иля «Ю» щярфи, «У» щярфи иля «Ц»щярфи дя бир ъцт гоша, екиз бутадыр. Бу ъцтлцкляр дя бир-бириндян «икинюгтя» иля фяргляняъякдир.Бцтювлцкдя бцтцн бу «гуйруг»лу, «гювс»лц, «ики нюгтяли»щярфляр – алт ъцт бута. Щямин ялифба – халчанын нахышлары олаъаг.1. Тцрк ялифбасы:Аа, Бб, Ъъ, Чч, Дд, Ее, Фф, Ээ, Ьь, Щщ, Ыы, Ии, Жж, Кк, Лл,Мм, Нн, Оо, Юю, Пп, Рр, Сс, Шш, Тт, Уу, Цц, Вв, Йй, Зз.www.kitabxana.net 308(29 щярф, 30 сяс)2. Азярбайъан ялифбасы:Аа, Бб, Ъъ, Чч, Дд, Ее, Яя, Фф, Ээ, Ьь, Щщ, Хх, Ыы, Ии, Жж,Кк,Гг, Лл, Мм, Нн, Оо, Юю, Пп, Рр, Сс, Шш, Тт, Уу, Цц, Вв, Йй, Зз.(32 щярф, 33 сяс)


***309Щалбуки3. Ортаг ялифба:Аа, Бб, Ъъ, Чч, Дд, Ее, Яя, Фф, Ээ, Ьь, Щщ, Хх, Ыы, Ии, Жж,Кк (кянд), КК ˇ ˇ (консул), Лл, Мм, Нн, Оо, Юю, Пп, Рр, Сс,Шш, Тт, Уу, Цц, Вв, Йй, Зз.(32 щярф, 32 сяс)П.С. Бу ялифбаda А, Б-дян сонра эялян биринъи щярф ъ=ъы-дыр(гуйругсуз). Икинъи щярф ч=чы-дыр (гуйруглу).***ХХ сярин 40-ъы илляриндя Шамахыйа эетмишдим. Чарщан кяндинябаш чякяъякдим. Эялдим йол айрыъына. Эюрдцм, йашлы бир кишиарабайла кечир. Гышгырдым: «Арабачы, сахла миним!» арабачы сахлады.Мян дя миндим. Сорушдум: «Чарщана эедирсян?» Башы иля иля «щя»деди. Сонра деди: «Ювлад, ешит, гулаг ас! Арабаны сахламазлар, арабаныяйляйярляр. Адам арабайа минмяз. Ата миняр. Адам арабайагалхар».Йол бойу Тофиг Фикрятдян, Рза Тофигдян, Орхан Сейфи Орханданшеирляр деди. Ширин дилиндян доймадым. Сонра деди: «1918-ъи илдяэялмишдим. Инди Мярязядя йашайырам. Бир Ширван эюзяли мяни бурдасахлады».Йол бойунъа щяля чох ибрятли сюзляр деди. О, баба иди, мяннявя. Мяня нясищят иди бу сюзляри. Чарщана чатдыг. Дедим: «Арабаныяйля, дцшцм». Йеня щирслянди. «Яйля»ни дцз демишдим, «сахла»демядим. Амма о: «Йащу, ювлад! Даш дцшяр, адам дцшмяз,адам еняр» – деди.Дедим: «Баба, баьышла. Арабаны яйля, еним». Деди: «Бу,доьру!» Сонра сорушду: «Адын нядир?» Дедим: «Фикрят. Дейирляр мянимадымы шамахылы Солтан Мяъид мцяллим гойуб. Шамахылылар онаСолтан Мяъид Яфянди дейярдиляр». Деди: «Онда Тофиг Фикрятдян дедийимшеирляр лап йериня дцшцб ки!»***Бир мцддятдян сонра Чарщана бир дя эялдим. Мцщарибя гуртармышды.Инсанларын гырышыьы бир аз ачылмышды. Сорушдум: «Мярязядяйашайан о гоъа тцрк дурурму ола?!» Дедиляр: «Бу гыш дцнйадан кючцб».Дцнйадан кючся дя мяним гялбимдян кючмяйиб. О, мянимэюзцмц ачды. Тцркц мяня танытды. Тцрк шеирини мяня севдирди. Пялтяксюзлярими дцзялтди. Тцркцн арабачысы будурса эюр, бунун шаири,мцяллими, алими ня мяртябя уъадыр.


Фикрят Садыг«Тцркляр бир ирг вя бир миллят олмаг етибариля йер цзцнцн яншяряфли инсанларыдыр».Ламартин***«Ня хошбяхтдир тцркям, дейян!»www.kitabxana.net 310Мустафа Камал АтатцркМцдрик гоъа! Аллащ, сяня гяни-гяни рящмят елясин, юмрцмцнсящяриндя мяня раст эялиб, мяни бу эцнцмя эюндярдин! Юз юмрцнцгардашынын азадлыьына гурбан вердин.Гцрбятдя йашадын, амма гяриб олмадын. Шамахы сяня АнаВятян олду. Бурда севиб-севилдин. Бурда ювладларын эялди дцнйайа.Миллятя гарышды. Инди щеч бирини, бир-бириндян айырмаг олмур. Будуртцрк йурдсевярлийи, миллятсевярлийи, азадлыгсевярлийи вя ъомярдлийи!***«Азадлыг – тцркцн щяйатыдыр!»Мустафа Камал Ататцрк***Тцрк дили тякщеъалы сюзлярийля зянэиндир. Ай, су, од, эцн вя с.Бу дилин чох гядимлийиня дялалят едир. Тцрк дилиндя сяс тяглиди иля йаранансюзляр дя чохдур: су шырылтысы, йарпаг хышылтысы вя с. Сяс тяглидииля йаранан сюзлярин дя чохлуьу дилин чох гядимлийиня сцбутдур.***«Щеродотун Тарйунаус, Тювратын Тагарыма адландырыб, щаггындаданышдыьы тцрк – бу тарихдян вя бу мцгяддяс китабдан дащачох гядим ясрлярин таныдыьы бир миллятдир».ЩаммерТцрк дили – дцнйа дилляринин илкинляриндян биридир. Гядим тцркялифбасы да дцнйада йаранан ялифбаларын илкинляриндяндир. Тцрк дили –аглйутинатив – илтисаги дилляр групуна дахилдир. Дцнйа дилляринин чохуилтисаги диллярдир. Бурда сюз йаратмаг имканы чох эенишдир. Сюздцзялдиъишякилчилярин кюмяйи иля йени-йени дцзялтмя сюзляр вя йахуд бир-ики


Щалбукисюзцн бирляшмяси иля йени-йени мцряккяб сюзляр йараныр. Шякилчи гошмаглабир сюздян беш, йедди вя даща чох сюз дцзялтмяк олур. Мяс:Горх, горху, горхут, горхаг, горхудан, горхан, горхудулан, горхулу,горхунъ, горха-горха.Бу ки, лап доггуза-она чатды.Башымызы уъалтды!Эцлдан, нямякдан вя бунлара бянзяр хейли сюз фарс дилиндянбирбаша дилимизя гарышыб. Биз бу сюзляри эцлгабы, дузгабы кими дя ишлядирик,сюзляр даща да доьмалашыр. Фарс дилиндян абру (цзцн суйу)сюзцнц алыб, абыр елямишик. Дилимиздя бу ъцр дцзялдилян юз сюзляримизцмманъадыр. Мяс: Истиот. Чох сярраст дейилиб. Дилин кяшфидир бу! Буъцр сюзляр щесабына дилимиз дя даща да зянэинляшяъяк, Ортаг дилинлцьят тяркиби эцнц-эцндян артаъаг. Дилимиздя еля сюзляр дя вар ки,еля бил тцркъя-фарсъа лцьятдян гопуб, дцшцб. Мяс: Уыь – ъям, узундыраз.Бу сюзлярин бир щиссяси тцркъя, бир щиссяси фарсъадыр. Бу ъцргарышыг сюзляр чох аздыр. Бармагла саймаг олар.Юз мцряккяб сюзляримиз чохящатялидир, чохмяналыдыр. Эенишлийивя рянэарянэлийи иля сечилир. Мяс: Гарачуха, чалпапаг, чиркятаб,дявядабаны, айаьыйалын, дяймя-дцшяр, Эюйэюл, дохсан, сяксян, тцкцрпядиъи,хорузгуйруьу (чай), дюрдбуъаглы, эеъягонду вя минляръябири-бириндян эюзял – ады мцряккяб, юзц садя вя айдын олан сюзляр.Икиъя кялмя дя тцрк дилинин феилляри барядя! Бу феилляр биряр-биряргящряманлардыр.Щеч бир диля яйилмяйиб. Мяьрур-мяьрур дурублар. Йерийирляр,эязирляр, эцлцрляр, аьлайырлар. Дилимиздя бир дяня дя олсун башгадилдян кечмя – феил йохдур. Милли сюзц тякъя бунлара йарашыр.Бир дя эюрцрсян, бюлэянин бириндя эюзял сяслянян, мяналы бирсюз, башга бир бюлэянин дилиндя пис сяслянир вя мянасыздыр. Мяс:Юзбяк дилиндя бюйцк сюзц – ялянэя кими ишлядилир. Ялянэя – биздя ирисцмцйя дейирляр. Еля сюзляр вар ки, юзбяк дейяндя азярбайъанлыутаныр, азярбайъанлы дейяндя юзбяк утаныр. Тцркийя тцркъясиндя пычылдамагявязиня фысылдамаг ишлянир. Пычылдамаг «пычылты» сюзцндянйараныб. Пыч-пыч данышмаг няшвц-нцма тапыб. Амма фысылдамаг пычылтынывермир. Илан фысылдайар. Йа кюк адам фыс-фыс няфяс алар.Башга бир сюз! Тцркийя тцркъясиндя мырылдамаг сюзц вар.Бизя эюря ит мырылдайар, йа пишик. Инсан зцмзцмя едяр, мызылдайар.Ортаг дил оланда бу ъцр сюзляр мцрур – заманла юз-юзцня дяйишяъяк,ъилаланаъаг, щамарланаъаг, дягигляшяъяк, тябии сечмя ганунуиля ики сюздян бири галаъаг. Щяр ики тяряфин ишлятдийи сюзя чевриляъяк.Ортаг дил – щяр ики дили тямизляйяъяк. Бязи сюзляри биз «Й» щярфи иля йазырыг.Мяс: Йапонийа. Тцркийя тцркляри ися «Ж» иля – Жапонийа йазырлар.311


Фикрят СадыгБиз «эеоложи» йазырыг, онлар «жеоложи». Айры ъцр, фяргли йазылан бу сюзлярдя ортаг дил оланда бир ъцр йазылаъаг.Тцркийя тцркъясиндя яввялляр «салам» явязиня «эцн айдын»ишлянярди. Бизим бюйцк сяняткарымыз Ъяфяр Ъаббарлынын пйесляриндякиадамлар (сурятляр) бир-бирилярийля «эцн айдын»ла саламлашырдылар. Нядянсяинди Тцркийядя «салам» явязиня «мярщяба» ишлядирляр. «Мярщяба»– ярябъя «хош эялдиниз» демякдир. Бу сюз ян чох «ящсян»вя йа «афярин» явязиндя ишлядилир. Бу саламларын ичиндя бизя ян доьмаоланы, ян айдыны еля «эцн айдын»дыр. Эцн айдын! Эюзял сяслянир!«Эцн айдын»а гайытмаг лазымдыр!***Бу иши елм вя сянят адамлары, шаир вя насирляр, ядябиййатшцнаслар,дилчиляр, журналистляр, сийасятчиляр, теле вя радио апарыъылары,кяндчи вя фящляляр эюряъякляр. Амма ян аьыр йцк йеня гара ъамАатын,садя халгын чийниня дцшяъяк. Чцнки, дилин садялийи вя камиллийицмумхалг ишидир. Халг кимдир? Еля бу садя адамлар.***Шяргдя тцрк дилини щцняр дили адландырырлар. Гярбдя алман диликоманда дили олдуьу кими. Бу эцнлярдя Йазычылар Бирлийинин Натяванклубунда бюйцк тцрк шаири, истиглал маршынын мцяллифи Мящмяд АкифЯрсойун 100 иллик йубилейи кечирилирди.Тцркийянин дювлят щимни – истиглал маршы охунду. Щамы айагцстя иди, фяраьат дурмушдулар. Язямятля сяслянян щимнин аккордларыалтында щамы юзцнц ясэяр билирди. Ямр олунсайды еля бурдан бир башаГарабаьы азад етмяк цчцн йолланардыг. Сюзлярин зящми, сигляти,щяъми, тутуму залы бцрцдц. Сяс ашыб-дашды ачыг пянъярялярдян чюляатылды, кцчя долусу ахараг дянизя гарышды. Биз эюрмясяк дя билдик ки,дянизи дя ойнатды, гайнатды. Сим кими тарыма чякилян сяс дальалары –дянизи дя дальаландырды. Вятян эялиб кечди эюз юнцндян, тцрк дюйцштарихи вяряг-вяряг охунду. Чанаггала шящидляри айаьа галхдыларсанки. Мящмяд Акиф Ярсюй эюрцндц эюзцмцзя. Залда бир украйналыжурналист гадын вар иди. Тцрк дилини билмяйя-билмяйя билянлярин аьзынданалыб, бизимля бярабяр щимнин сюзлярини тякрар едирди.Сящяриси эялди шаир Аббас Абдулланын йанына, эялиб тяяссцратыныданышды. Дцнянки эцнцн бюйцклцйцндян, о щимнин сюзляриндяох-йай, гылынъ, эцлля сясляри ешитдийини деди. Щимнин чохдан йазылдыьынабахмайараг, щяля гоъалмадыьыны билдирди. Тцрк дилинин сяфярбярликвя сирайятедиъилик гцдрятиндян данышды. Илк дяфя иди ки, бир славйан гадынынтцрк дилиня бу бойда мящяббят бяслядийини эюрдцм. Бир дащаwww.kitabxana.net 312


313Щалбукиинандым ки, тцрк Аллащын Йеря эюндярмиш олдуьу ясэяридир. Щагг вяядалят горуйуъусудур.***«Щунлар фыртына кими эюрцнцр вя учан гушлар кими йох олурдулар.Танрынын дювлят эцняшини тцрк бцръляриндян доьурмуш олдуьунувя онларын мцлкляри цзяриндя эюйлярин бцтцн гатларыны сахладыьыныэюрдцм. Зяманямизин хаганларыны онларын арасындан чыхарды».Гашгарлы Мащмуд***«(Йерин) алтыны цстцня чевирян, гырыб-тюкян, силиб-сцпцрян, гасырьанысящяр йели иля йумшалтмаг олармы? Горхунъ дашлары габардагабардайцрцйян бир дянизи дярщал сакитляшдирмяк мцмкцндцрмц?!Илдырымы кцля чевирмяк имканы вардырмы?!Инсанлар вя щятта тябият «йох, йох, йох» демякдя тяряддцдетмяз, дейилми?! Щалбуки, мян гасырьаларын сящяр йелиня, ъошмушдянизин севимли бир эюля, илдырымын кцля чеврилдийини эюрдцм.Тцркдян бящс едирям. Дцшмяня щцъум едяркян горхунъ бирдянизя вя (амансыз) бир илдырыма бянзяйян тцркдян».Торквато Тассо***Азярбайъан – дцнйа тцркляри евинин гонаг отаьыдыр, десямйериня дцшяр. Тябиятиня, сярвятиня, гцдрятиня, кечмишиня, бу эцнцня,мярифятиня, мядяниййятиня, сянятиня вя эюзяллийиня эюря бу тяшбещона йарашыр.Бабилистандан эялиб Алтайа вя Сибиря эедянляр, Азярбайъанданкечиб эедибляр. Бу юлкя Шяргин гапысы олдуьу цсцн гоншуларарасы кясилмядян бу гапыны дюйцбляр. Инди дя дюйцрляр. Ярябляр,фарслар, руслар, ермяниляр, бу торпаьа щямишя пис ниййятля бахыблар.Мцстямлякя эюзцндя эюрцбляр бу ъяннят торпаьы. Биз гапымызы достцзцня ачмышыг. Дцшмянля гылынъла данышмышыг. Бу мямлякят бюйцкТуранын бир парчасыдыр.Даьларыйла, чайларыйла, дцзлярийля тцркя лайиг бир юлкядир. Бу юлкядяйашайан тцркляр дя бу торпаьа лайигдирляр. Индян беля дя буторпагла баьрыбадаш олаъаглар… Торпагла халгын бу мящяббятидцнйа халгларына эюркдцр, нцмунядир.Азярбайъан – тцрк цзцйцнцн эювщяр гашыдыр.Азярбайъан – тцрк аьаъынын шащ будагларындан биридир.


Фикрят Садыг***Бир аз да тяръцмядян данышаг.Дилимиздя хейли гяляти-мяшщурлар вар. Эцн чыхыб. Эцн батыб, унцйцнцб, юлц юлцб вя с.Амма инди гясдян рус дилиндян щярфи тяръцмя йолу иля елясюзляр уйдурурлар ки, адам лап мяяттял галыр. Гяляти мяшщурлар бугяляти елямязляр. Мяс: «Оддан тящлцкялидир» – «огнеопасно» сюзцндянямяля эялиб. Билмяк олмур ки, «тящлцкяли» няйя аиддир?! Бензинсистернасына, газ балонуна йахуд онлардакы майеляря, йохса тохундуьуняйяся?! Бу сюзц айдынлашдырмаг лазымдыр!Оддан гору! Одда йанан. Одащяссас. Одгапан. Одданалышан.Ода щярис. Ода мцтамаил. Щансыны истяйирсян сеч, эютцр. «Оддантящлцкялидир» демя. Дцнйада ян горхулу фялакят еля оддур.Одур ки, «оддан тящлцкялидир» ифадяси сящвдир. Бурда сющбят оддангорхмагдан эедир. «Оддангору» даща дягиг оларды.***Бир нечя кялмя дя йер адлары барядя.Бир алим Истанбул сюзцнцн мяншяйини тапыбмыш кими данышырды,дейирди ки, Истанбул, эуйа «стан» вя «бул» сюзляринин бирляшмясиндянямяля эялиб. «Стан» – йер, «бул» – тап демякдир. Йяни йер + тап,гядим бир шящярин ады Йертап ола билмяз. Истанбул Константинаполсюзцнцн тящриф олунмуш, тцрк дилиндя ерозийайа уьрамыш, садяляшдирилмиш,тцркъяляшдирилмиш вариантыдыр. Бу ад эюйдян дцшмяйиб. Бу шящярБизанс империйасынын пайтахты Константинапол адланырды. СолтанМещмят Фатещ бу йери тапмайыб. 1453-ъц илдя гурбанлар бащасынафятщ еляйиб. Константинапол дюнцб олуб Истанбул.«Кцрдямир» сюзцнц дя бир вахт «Кцря дяймир» кими башадцшцрдцляр. Дилимиздя Кцрдямир, Кцрдмашы, Кцрдяханы йер адлары давар. Бу сюзлярин мянасы еля адларынын цстцндядир. Сюзляри щеъалараайырыб бир сюздян башга сюзляр йаратмаг олмаз. Кцрдямир еля Кцрдямирдир.«Кцря дяймир» – уйдурмадыр. Бу ъцр йер ады олмаз ки?!***Йеня тяръцмяйя гайыдырам. АСЕ-дя ишляйирдим. Ъоьрафийашюбясиндян мяня чайлар щаггында мягаляляр эялирди. Бурда чайынады, ени, узунлуьу, дяринлийи, эями цчцн йарарлылыьы вя бир дя ахырдарусъа «лесасплав» сюзц йазыларды. Мяним эюзял енсиклопедийадашларымбу сон сюзц «мешя ахыдылыр» тяръцмя етмишдиляр. Мешя дяахар?! Мешя – битян, айаг цстя дайанан аьаълар топлусуна дейярляр.Бяс чайда ахыдылан нядир? Тахта-шалбандыр (кясилмиш аьаъдыр).www.kitabxana.net 314


315ЩалбукиТахта-шалбан бири-бириня дямир гармагларла бяркидилир, сал кими чайбойу цзц ашаьы ахыдылыр.***Вя йеня щямин шюбядян мяня бир мягаля эялмишди, тяяъъцбелядим. Йолун чийни! (Шоссе йолунун чийни вар – эуйа). Дедим, бусюз щардандыр? Дедиляр, рус енсиклопедийасындан. Бялкя дя орада«плечо дороги» – сюзц ишляйир. Биздя ишлямяз. Йолун кюбяси, зещи, гыраьы,ортасы олар, амма чийни олмаз. Мян бу сюздян бир лятифя дя дцзялтмишдим.Бир эцн ишя эеъикмишдим. Щямкарлар комитясинин сядри (еляъоьрафийа шюбясинин мцдири о иди) мяндян сорушду ки, нийя эеъикмисян?Мян юзцмц итирмядим, дедим, ишя эялирдим, бир дя эюрдцмасфалт йол галхыб, дуруб айаг цстя. Дедим: Йат ашаьы, кечим эедим.Деди: Йатмарам! Дедим: Адам-задсан бяйям, нийя айаьа дурмусан?Деди: Йолун чийни варса, мян онда адамам.Шюбя мцдири ариф адам иди. Ейщамы эюйдя тутду, баша дцшдц.Эеъикмяйими мяня баьышлады.***Бир ящвалат да фикримдян чыхмыр. «Эянълик» няшриййатында тяръцмяшюбясиндя ишляйирдим. Бир эцн няшриййатын директору мяним йанымабир эянъ гыз эюндярди. Деди ки, бу гызын баъарыьыны йохла. Бюйцкадамын гызыдыр. Сорушдум щансы дили билир. Деди, рус дилини. Эялди,дедим, бир сящифялик мятн веряъяйям, тяръцмя еля, бахаг. Деди,мцяллим чохдур. Дедим, йахшы, онда йарым сящифялик йазы веряъяйям.Деди, бу да чохдур. Йадыма дцшдц ки, бюйцк адамын гызыдыр.Дедим, йахшы онда сяня тяк бир сюз веряъяйям. Ики саат да вахт.Щятта истяйирсян лцьятляря дя бах. Деди, лцьятляр лазым дейил. Сюзвердийим сюзц вердим. «Неприслонйатсйа». Дедим, бу мцряккяб сюзцтяръцмя еля. Деди, йахшы. Каьыз эялям истяди, вердим. Ики сааткечди. Дурду мяня йахынлашды. Йаздыьы вяряги мяня верди. Охудум.Мяни илдырым вурду. Дедим, гяшянэ гыз, сян Ахундов адына рус дилиинститутуну битирмисян. Беш ил охумусан. Бир сюзц тяръцмя етмякдячятинлик чякирсян.Бир дя охудум тяръцмяни: «Фил йанында дурмамаглыг». Дедим,бярякаллащ, гызым! Буну сяня ким юйрядиб? Деди, мцяллимимдейиб ки, рус дилиндян ъцмляни вя йа сюзц азярбайъан дилиня чевиряндяахырдакы сюзц вя йа щярфи яввяля эятир. Мян дя еля елядим. «Не»айры частитсадыр. Гой щяля бурда галсын. Сонра эялир «слон» – фил, сонраэялир «при» – йанында, сонра да эялир «йатсйа» – бу да инкар билди-


Фикрят Садыгрян мамаг-мямяк шякилчисидир. Йухарыдакы «не» – частитсасыны сюзягошанда олур «фил йанында дурмамаглыг!»***Бу да бир ящвалат. Йеня щямин шюбядя ишляйирдим. Эюрдцмбир тяръцмячи йазыб ки, «Дурна су ичмяк цчцн гуйунун дибиня енибгалхырды».Сющбят рус кяндляриндя су гуйуларынын цстцндя гурашдырылмышманъанагдан эедир. Бу манъанаг бир айаьы цстцндя дайанандурнайа охшадыьындан «журавел» – дейирляр. Доьрудан да дурна демякдир.Амма гуйуйа ениб-галхан дурна дейил. Су габыдыр вя зянъирди.Кечян йазымда «довшаны голтуьуна вуруб гатарда эедянадам»дан йазмышдым. Рус дилиндя «он поехал зайчом» – одемякдир ки, о билетсиз сярнишиндир. Йяни, довшан кими горха-горхавагонун бир кцнъцндя эизляниб эедир. Бу сюз – идиомадыр. Бунущярфи тяръцмя елямяк олмаз. Эяряк гаршылыьыны тапасан.***Бу гядяр бясдир, эялян йазы цчцн дя гой бир аз сюз галсын.Дил билмяйян апарыъыны ишя эютцрцрляр. Яввялляр беля дейилди.Ишя эирмяк истяйяни имтащан еляйярдиляр, сынаьа чякярдиляр. Инди бахыргырымына, дурумуна, гощумуна, дост-танышына, бялкя дя лап пулуна!Одур ки, бу адам дили билмяйя-билмяйя дил-дил ютцр. Ди, эял буна дилйетир. Сюзцн дцзцнц десян ишин битир.Йеня гайыдырам «гаршы» сюзцнц йерсиз йеря ишлядянлярин цстцня.Юзцнцз билин, сиз ня гядяр сящвляринизи тякрар ертсяниз, мян дябу сюзляри тапыб тякрар-тякрар сизя дейяъяйям. Сиз тякрары севирсиниз,эюрцрям. Мян дя! Икимиз дя тякрары севирик. Амма, фяргли.Бир бу гядяр дярди, мян бир йеря неъя йыьдым, буну бир Аллащбилир, бир дя «гаршы» сюзц! Кешкя, сабащ гязетляр дя, телеканаллар да«гаршы» сюзцнц йериндя ишлядяйдиляр. Онда мян няйи бящаня едиб,дюрдцнъц мягалями йазаъагдым, билмирям.Ийул-август, 2005www.kitabxana.net 316


ЩалбукиБУ ЙЕР МЯШЬУЛДУР(Реплика)Чох ишлянян бир суал-ъавабды бу!Сяндян сорушурам ки, бу йердя отурмаг олар? Ъаваб верирсянки, «бу йер мяшьулдур». Ъаным, эюзцм! Йер ня карады ки, мяшьулола? Йер няйнян мяшьул олар, неъя мяшьул олар? Йер ъансыздырахы?Мяшьулиййят ъанлыйа аид сифятдир. Йер йа бош олар, йа долуолар. Йа тутулар, йа тутулмаз. Ялбяття, сющбят еля бу йердян эедир.(Торпаг йердян эетмир).Бунун ясл ъавабы да будур. Сорушсалар: «бу йердя отурмаголар?» Де ки: «Бу йер тутулуб».Бяс, «бу йер мяшьулдур» щардан эялиб? Рус дилиндяки «Етоместо занйато» ифадясиндян.Ешит, бил, гоншуларына да де, бу йанлышдыр! Бу ифадя цз чыхарангара каьызла кючцрцлцб, эуйа чеврилиб. Амма олдуьу кими галыб,цзцмцзц гара еляйиб. Ола билсин ки, онун дилиндя «йер мяшьул ола»биляр. Амма сянин дилиндя мяшьул ола билмяз.Чох-чох яввялляр «гаршы» сюзцнц йериндя ишлятмяйянлярягаршы 3 дяфя йазы йаздым. Сонра бахыб эюрдцм ки, 3 дяфя йох, 30дяфя дя йазсам бу миллят еля юз дедийини дейяъяк. «Бу ушаьын анайагаршы мящяббяти вар», «Мяним сяня гаршы сюзцм вар» вя с. Буъцмлялярдя «гаршы» сюзцня ещтийаъ йохдур. Амма щамы бу сюзцишлядир. Мяни тяяъъцбляндирян будур ки, бу сящви ян чох мцяллимляр,зийалылар, шаирляр, апарыъылар еляйирляр.Она эюря сян юз билдийин дилдя даныш! Авропадан, Асийадан,лар еля гоншун Русийадан сярщяди иъазясиз кечиб бу тайа ахышан щяйасызсюзляри ишлятмя! Онда сян дцнйада дцнйаъа мяшщур олан юзана дилиндя данышаъагсан.Сянин ана дилин дяниз кими уъсуз-буъагсызды, дяринди.Дцнйада еля бир мятляб йохдур ки, бу диля сыьмасын. Сянинана дилин ян камил бядии тяшбещляри, ян чятин елми истилащлары юзцндяещтива едир. Бу дил, дцнйанын ян зянэин дилляриндян биридир. Дцнйанынтян йарысында баша дцшцлцр. Бу зянэинликдя, дилин ола-ола, сян нийяйад диллярдян сюз эютцрцрсян? Бу бойда хязиняси олан йадларын гяпик-гурушунагалыб мяэяр?!Сяня лазым олан бцтцн сюзляр юз дилиндя вар. Садяъя зящмятчяк, ахтар!317«525-ъи гязет»,6 нойабр, 2007


Фикрят СадыгМЦШВИГ, ЙОХСА МЦШФИГ, ЯЩМЯДДЯ,ЙОХСА ЯЩМЯД ДЯ ВЯ ЙОХСА ИЛЯ ИКИ ТОПОНИММцшвиг йохса Мцшфиг?Севимли шаиримиз Микайыл Мцшфиги ким танымыр ки? Ди, эял, бубашы бялалы шаирин адыны апарыъылар, гязетчиляр, щятта мцяллимляр дя дцздемир.Мцшфигабад гясябясинин эиряъяйиндяки лювщядя дя Мцшвигабадйазылыб.Мцшвиг йохса Мцшфиг?Кар да ешидиб ки, Мцшвиг йох, Мцшфигдир. Кор да бахыб эюрцрки, шяфяг сюзцндяндир.Тез-тез тякрар олунан бу щярф сящви мяшщур шаиримизин рущунуинъитмирми? Онун вахтында бир няфяр дя онун адыны тящриф етмязди.Чцнки, онда адамлар сюзляри билирдиляр. Сюзцн щардан эялдийиндян,неъя тяляффцз едилдийиндян хябярляри вар иди. Индики нясил ешитдийи сюзцнмянасыны билмир. Бири сящв еляйяндя о бири дя она бахыб сящвеляйир. Дилимиздя ишлянян сюзляри танымаг лазымдыр. Танымадыьын сюзцишлятмя!Мяс: «Азадлыг» гязетиндян бир хябяр (6 май, 2009) «Мцшвигабаддащяким хястяни шикяст еляди». Бу хябяри йазан мцхбирямян дя дейирям ки: «Сян дя ян язиз бир сюзц шикяст елядин!»Щеч йатанда йухума да эирмязди ки, бу тящрифи Йазычылар Бирлийининдиварында да эюря билярям. Микайыл Мцшфигин шяклинин алтында«Мцшвиг» йазылмышды.Ящмяддя, йохса Ящмяд дя?Бир вар исмин йерлик щалындакы да, дя шякилчиляри, бир дя вар да,дя баьлайыъылары.Сон иллярдя (дейясян Азадлыьа чыхандан сонра) нядянся щамыбу ики категорийаны гарышдырыр. Бу тящриф чох йайылыб. Йазычылар, гязетчиляр,апарыъылар, тялябяляр, шаэирдляр дя чашыб «Ящмяд дя дястяйягошулду» демяли икян, «Ящмяддя дястяйя гошулду» дейир (гошулдуща, гатылды йох!). Йахуд «Ящмяддя гялям вар» демяли икян,«Ящмяд дя гялям вар» дейирляр. Бу сящв ясасян компцтерлярдян,телеканаллардакы «гачан сятир»лярдян эялир. СМС-лярдя тякрар-тякрарсяслянир. Савадсыз мцяллимляри олан мяктябдян, тестдян эялир. Бялкядя лап гясдян эялир. Кимся (йа кимсяляр) бизим ишлятдийимиз тцркъяниэюздян салмаг истяйир, долашдырыр.Яввялляр 3 дяфя «Гаршы» сюзцnə гаршы» йаздым. Бир дяфя дя«Бу йер мяшьулдур» дейилмяз дедим. Рус дилиндян эялян бу тяръц-www.kitabxana.net 318


Щалбукимяни ачыб-аьартдым. Инди дя, «да», «дя»! бунлар хырда гцсурлар дейил.«Бюйцк сящвляр хырда гцсурлардан доьулур» – демишляр!Дилини горуйан елини горуйар.Елини горуйан дилини горуйар!Бу йердя «Спейс» телеканалында бир гярибя ифадя ешитдим.Апарыъы дейир ки, «бу парчаны (мусиги парчасыны) ешитмяк истяйянляр009 нюмрясиня зянэ вурсунлар». Ъаным, эюзцм, «нюмрясиня» дейилмяз,«нюмряси» сюзцндя мянсубиййят вар (киминся, няйинся).Бизим демяк истядийимиз телефон нюмряси хцсуси дейил, цмумидир,адидир, бязяк-дцзяксиздир. Йа садяъя демяк лазымдыр ки, 009-азянэ вурун! Йа да 009 нюмряли телефона зянэ вурун! Базарда, сийасятдя,тиъарятдя, верэилярдя халга доггуз эялмяк бяс дейилмиш, индидя башлайыблар дилимизя доггуз эялмяйя.Дил – тохунулмаздыр.Дил – мцгяддясдир.Дил билмясян – лалсан.Сящв данышсан – пялтяксян.Ана лайласынын сюзлярини тай-дяйишик салмаг, унутмаг нанкорлугдур.Диля етинасызлыг – анайа, Ана йурда етинасызлыгдыр.ИКИ ТОПОНИМБаба Зянан, йохса Баба Сянан? Салйан районунун йахынлыьындаБаба Zянан адлы бир даь вар. Бу ады тяръцмя еляйяндя БабаЗянан тяхминян «Гадын Баба» даьы олур. Баба гадын олмаз ки?Бяс, бу ня демякдир? Бир бунун мянасыны ачмаг истяйян йохдур,бяйям? Баба Зянан йер ады бу вахта гядяр няшр олунан бцтцн хяритялярдябу шякилдя йазылыб. Бцтцн Азярбайъан вя рус ъоьрафийа дярсликляриндядя ейнян бу ъцр юйрядилир.Йалныз М.Б.Бащарлынын китабында щямин бу даь Баба Сянанадландырылмышдыр. О йазыр ки, «Салйанлы гоъаларла сющбят етдик, онлардедиляр ки, бяли, орда (бир) пир варды. Баба Сянан пири. Еля она эюрядя бизляр о даьа Баба Сянан дейирик. О ады хяритяйя салан шяхс дилибилмядийиндян Сянанын йериня Зянан йазмышдыр вя бу тящрифля ядябиййатадахил олмушдур». («Азярбайъанын бязи ъоьрафи адлары» китабы.Маариф няшриййаты, 1972, сящ. 57). Бу китабы йазанлар 1954-ъц илдянбу суала ъаваб ахтарырлар. О вахтдан 55 ил кечир. 55 илдир ки, алимлярниэаран галыблар. Щалбуки, ъаваб о сюзцн юзцндядир. Амма бу тящрифиня бу ады хяритяйя салан шяхсин, ня дя Салйан гоъаларынын адларыначыхмайын. Онларын зярря гядяр дя сучлары йохдур.319


Фикрят СадыгБу тящриф – бир дейим хятасыдыр. Яввял, буну дейирям ки, Салйанйахынлыьында, Хязяря йахын йердя бир йох, ики даь вар. Бириня БабаЗянан, о бириня Кянизядаь дейирляр. Сюзляря фикир верин! Инди дяэедиб салйанлы гоъалардан сорушсаг, дейяъякляр ки, «Бу Баба Зянандыр,бу да Кянизядаь!» Чцнки, салйанлы гоъалар, щятта шаир ОгтайРза да тут баьына – тутабаь, татар мящлясиня – татарамящля, моталпапаьа– моталапапаг дейир. Тут, татар, мотал сюзляриня мцтляг«а» щярфини артырырлар. Еля бу адятля дя щяр эцн эюрдцкляри даьлараБаба Зянан вя Кянизядаь дейибляр.Баба Зянан вя Кянизядаь сюзляриндяки – Бабадакы икинъи«а», Кянизядаьдакы кяниздян сонракы «я» ялавядир, гошулмадыр. Буъцр «а», «я»ляр индики щалда лящъя фяргидир. Гоншулардан кечмядир,(гыза, якиля) филоложи мясялядир. Башга бир мягалянин мювзусудур бу.Мятлябдян узаг дцшмяйяк. Эялин, Бабадан икинъи «а»ныатаг. Галыр «Баб». «Баб» – ярябъя гапыдыр. Баб Зянан – зянан гапысыдемякдир.Бабнан башлайан даща бир мяшщур ъоьрафи топоним вар. Бабялмяндаббоьазы – йяни эюз йашлары (Аралыг дянизиндядир) боьазы.Икинъи даьдакы Кяниз сюзцндян сонра йазылан «я»ни атандаКяниздаь галыр.Истяр-истямяз бир суал чыхыр мейдана. Ахы, нийя бу даьлараЗянан гапысы вя Кяниздаьы дейибляр. Чцнки, бу даьлар аз гала цзбяцздайаныблар. Учатаьлы гала диварларына бянзяйирляр. Бу нящянэ алагапыныно цзцндя Хязяр чырпынырды. Тялатцмлц, туфанлы Хязяр! Ортаясрлярдя еля бу сащилдяъя Бяндяр вар иди (Бяндяр фарсъа лиман). Озаманлар ясир эютцрцлмцш азярбайъан гыз вя эялинлярини бу бяндярдяэямиляря долдуруб Ярябистана. Ирага, Ирана, Тцркийяйя апарырдылар.Бу ясир гызлары яряб хялифяляриня, Иран шащларына, Тцркийя султанларынакяниз эюндярирдиляр. Синядаьлы аналарын, голубаьлы аталарын ащ вяналяляриндян бу даьлар беля адландырылмышдыр. Индян беля бу топонимлярихяритялярдя юз адлары иля эюстярмяк, йазмаг лазымдыр. Баб-Зянан вя Кяниз даьы. Гой, тарихчиляримиз бир дя гайыдыб, бир дащадярдляримизи битдя-битдя арашдырсынлар. Бу даьлар – тарихи йаддашымыздыр,ибрят дярсидир бизим цчцн.Дцнйа миллятляри ичярисиндя ян дягиг, ян йашары, ян гайым, янбядии топонимляр тцркляря мяхсусдур. Бабилистандан тутмуш Камчаткайа,Гафгаздан Чин сяддиня гядяр, Дярбянддян Иран кюрфязляринядяк,Алтайдан Дяшти-Гыпчаьа, Маъарыстанаъан сяпяляниб бу топонимляр.Минляръя Аьсу, Эюйэюл, Щаммардабанлар вар йер цзцндя.Бцтцн бу адларын цстцндя, ятрафында вя ичиндя гялябя иля битян йцрцшлярин,щярби сяфярлярин, севинъ иля кядярин, аъылы-ширинли эцнлярин рущуwww.kitabxana.net 320


Щалбукийашайыр. Щяр йер адынын якс-сядасы вар. Щяр йер адында миллятин кодувар.Топоним – «тапа бил» сюзцня бянзяйир. Бу йер адларыны ъоьрафийаалимляри дилчилярля, тарихчилярля бирэя тапмалыдырлар. Бу йер адларыныйцз юлчцб-бир бичмяк эяряк! Ня гядяр йер ады вар ки, щяля дя мянасытапылмайыб.Чай гайаларын алты иля ахырса, эцн ишыьы эюрмцрся йа Гарачайдыр,йа да Гарасу. Яэяр чай гайаларын эцндцшян тяряфиндян ахырсайа Аьчайды, йа да Аьсу.Топонимии тятгиг еляйян алим мцтляг дили, ядябиййаты, фолклорубилмялидир. Топонимляр щярф-щярф, щеъа-щеъа сюкцлцб, йенидян йыьылмалыдыр.Та баша дцшцлцнъя. Топонимляр дилимиздир, йаддашымыздыр,тарихимиздир. Миллятин доьма йерляря вурдуьу мющцрдцр, нишанядир.Ишарядир.Йер адларыны горуйуб сахламаг, йери горумаг, Ана йурду горумагдыр!«525-ъи гязет»,24 сентйабр, 2009321


Фикрят СадыгЦЧ ГАТ ГАЛА ДИВАРЫНяъиб Фазил ГысакцрякТцрк дцнйасынын бу эюркямли шаиринин адыны илк дяфя мян 60-ъыиллярдя «Современнайа туречскайа поезийа» китабында эюрдцм.Шеирляр щятта рус дилиндя дя юз тцрклцйцнц, садялийини, щеъалыьыны вямяхсусилийини горуйуб сахламышды.Сонра Рясул Рзанын «Сцлщ вя достлуг» ады иля ишыг цзцня чыхартдыьыбир мцнтяхабатда эюрдцм онун адыны. Бурда ъями-ъцмлятаныикиъя шеири вар иди («Сайыглама» вя «Отел одаларында»). Бу икишеир – ики дцнйа, ики алям, ики башга эюз иди, ики йени сюз иди бизимцчцн.Чох сонра «1500 ил Оьуз шеири» антолоэийасында бир дащашаирля эюрцшдцм. Чох-чох сонралар «Чиля»ни эюрдцм. Юмрцм бойучох-чох чиля эюрмцшдцм, амма беля чиля эюрмямишдим. Кешкя эюрмясейдим!Тцркийя тцркъясиндя Азярбайъан тцркъясиня шеир чевирмякбюйцк Сабир демишкян «щяняк»дир. Бу ъцр чеврилмя сюзц баш-айагчевирмяйя бянзяйир. Яэяр баша дцшцлмяйян беш-алты лящъя вя йамящялли сюз варса, онлары сыра иля дцзмяк, гаршылыьыны тапыб, гаршысындайазмаг эяряк! Вяссалам-шцттамам!Бурда йадыма бир ящвалат дцшцр. Чох-чох яввялляр, азы 20 илбундан яввял «Ядябиййат вя Инъясянят» гязетиндя тцрк йазычысыСяид Фаигин бир щекайяси дяръ олунмушду. Дюня-дюня охудум,эюрдцм ки, бу тяръцмя дил тящрифляри иля долудур. Дедим, бялкя тяръцмядянтяръцмя олунуб?! Зянэ елядим тцркшцнас Гядир Исмайыла.Сорушдум, Гядир, о Сяид Фаиг вар ща?! Онун тяхяллцсц ня иди? Деди,Ябасыйаныг. Дедим, Биз онун атасыны йандырдыг. Деди, Ня олуб,ахы? Дедим, Бяс, тяръцмя беля!Бизим нясил тцрк шеирляринин дадыны, дузуну онда коммунистНазим Щикмятдян юйрянирди. Неъя ки, ХХ ясрин яввялляриндя ата-бабаларымызТофиг Фикряти язбяр билирди. Бизя шярг ядябиййатыны юйрянмяйигадаьан етмишдиляр.Дямир пярдя, бизи яряб ядябиййатындан, фарс ядябиййатынданвя бизя чох доьма олан тцрк ядябиййатындан айырмышды.Крыма эедярдик. Гара дянизин цстц иля манеясиз ахыб эялянрадио дальаларында тцркляря гулаг асырдыг. Шеирляр динляйирдик. Бу минвалла«Саъайаьы» таныдыг. Орхан Вяли, Огтай Рифат, Мялик Ъювдят,сонра Фазил Щцснц Даьларъа. Сонра кимляр, кимляр… Эцл-чичякли, рянэ-www.kitabxana.net 322


323Щалбукибярянэ дяряляръя, вадиляръя, гайаларъа, даьларъа уъа, сярт, мяьрур,зирвя-зирвя шаирляр. Няъиб Фазил Гысакцряк дя онлардан бири иди.Гысакцряк – шаирин сойады, йа тяхяллцсцдцр, гой олсун! Аммао шеирляри йазан адамын кцряйи гыса ола билмяз. О адам енликцряк иди.Ъясур, мярд, яр, дюйцшчц иди.О, Шяргин вя Гярбин дярдя синя эярмяк имканларыны юйряниббизи дя дюзцмлц олмаьа чаьыран бир шаир иди. Цмидини сюз-сюзпайлашырды бизимля. О, цмид шаири иди.Бцтцн шаирляр дярддян йазыбдыр. Амма бу шаир ян чох севдийикитабынын адыны еля «Чиля» – дярд, гям гойуб, язаб гойуб. Дярддян-гямдянйазыб, язабдан йазыб.Шеирляриндя йени-йени кяшфляр еляйярди. О, щеъанын – щеч кясинаьлына эялмяйян йени-йени шякиллярини йаратмышды, онун ялиндяэярайлы, гясидя, еляъя дя модерн франсыз, инэилис, Америка шеири бирбиринягарышыб, йени шеир олурду. Бу йени шеир кюклярийля эедиб, ЙунисЯмряйя баьланырды.ХХ яср дцнйаъа мяшщур шаирлярийля таныныр. Бу шаирлярин ичярисиндяНяъиб Фазил Гысакцряк дя вар. Онун беш-цч шеири 60-ъы иллярдябизим эянъ шаирлярин гибляси иди.Бир мярщямятдир йанан дарысгал одаларын,Щисли лампаларында, щисли лампаларында.Айаьымын алтында пишийим уйумагда,Сарыйыб иплик кими сцкуту бир йумагда.«Отел одаларында»«Сайыглама»Бурда щеъа яруздан уъа сяслянир. Бу уъалыьы шаир юзц камилмянимсядийиндяндир ки, онун сиррлярини, ясл шеир йазмаьы юзцндянсонра эялян шаирляря юйрядирди. «Поетика» дярси верирди. Шеирин либасызаман-заман тязялянмялидир. Буну да заман-заман доьулмушустад сяняткарлар елямишляр. Няъиб Фазил Гысакцряк беля шаирлярдяндир.Бурда бабамыз Фцзулинин мцдрик кяламы бир даща доьру чыхыр:«Елмсиз шеир – ясасы йох дивар кимидир».Итялясян учулар. Амма Няъиб Фазил Гысакцрякин шеирляри учулмаз.Чцнки, бу шеирляр цч гат гала диварлары архасындадыр. Бу галадиварлары тале вя ябядиййятля ящатяляниб вя абидя кими горунур.


Фикрят СадыгБиринъи дивар – Няъибдян эялир. Няъабят, няъиблик, зярифлик вяэюзяллик щопмуш дашларла няъиб-няъиб вя эюзял щюрцлмцш бу галадивары!Икинъи дивар – Фазилдян эялир. Фязилят, елм вя биликля йоьрулмушпалчыгла дашлары бир-бириня рябт едилмиш, аьылла уъалдылмыш бу галадивары!Цчцнъц дивар – Гысакцрякдян эялир. Сиври, йалчын, сярт, бцтювбир гайайа бянзяйир бу гала дивары! Бу даш кцряк!Бу кцряк чох дюзцмлц кцрякдир. Шаир бу кцряйини ел дярдининалтына вериб, цряйини дя ел дярдийля йандырыб. Щяр шаир щялям-щялямэялиб, йцз или щагламаз ки…Нойабр, 2004«Ядябиййат» гязети, 3 декабр, 2004www.kitabxana.net 324


ЩалбукиИСТАНБУЛДА БИР УШАГ325Шаир Ариф Абдуллазадянин хатирясиняАриф! Сян дцнйадан кючяндян аз сонра «Бейнялхалг РясулРза мцкафаты лауреатынын шеир антолоэийасы»ны эюрдцм. Алдым, бахдым.Бурдакыларын щамысы мяня доьма адамларды. Бирдян сянин биршеириня раст эялдим. Бу шеири мян яввялляр эюрмямишдим. «Истанбулдабир ушаг» адын алтында мютяризядя «лювщя» йазылмышды. Лювщяъансыз шякилдир. Бурада щяйат ашыб-дашыр. Одур ки, бу шеирин адыныналтында мютяризясиз-задсыз «щяйат» йазылмалыйды. Буэцнкц дцнйацчцн чох актуал олан бу шеир бцтюв бир дастана дяйяр.Кешкя, бу шеири сян – дцнйада оланда эюряйдим, Ариф! Ондабу йазынын ады «Бу шеирин тяяссцраты» оларды, амма инди мян буйазынын адыны «Мярсийя» гойдум.***Ушаг юз аляминдя, юз ишиндядир. Ялиндяки маллары атыб-тутур,тярифляйир, мцштяри чаьырыр:…Алтын газ чахмаглары,Султанлыг тохмаглары.…Голбаг кими гяндилляр,Мяндядир, яфяндиляр!– Адын нядир, а бала?Ушаг адыны демир. Ушаг сусур. Онун бу сцкуту Сократанадыр.Ушаг – философдур. Бир мцддят кечир. Ушаг дейир:…Адымы нейнирсян,Бир шей ал, аьабяй сян.Пулун олса дцнйадаАдсыз да кечинярсян.– Бяс, газанъын ня гядяр?Ушаг – аьыллыдыр. Ъаваб верир ки:…Сянин вердийин гядяр,Онун вердийи гядяр.Аллащын да вердийи,Бир ъандыр, о да йетяр,Йетяр юляня гядяр.


Фикрят СадыгУшаг – мцдрикдир. Эцълц мцшащидяси вар. Дцнйа эюр-эютцрдцнйасыдыр. Ушаг эюрцб-эютцрдцкляриндян билир ки:…Пулун олса дцнйадаАд-сан да юзц эяляр.Ушаг башындан бюйцк данышмыр,Ушаг йашындан бюйцк данышыр.Еля билирсян ки, бюйцк данышыр.Базар, дцкан, алвер ону бу щяйат эирдабына атыб.Бу шеирдя чох шей вар. Сойулдугъа соьан кими гат-гат сойулур.Лап спектря бянзяйир. Охундугъа, рянэляря бюлцнцр; йашыл, нарынъы,эюй, гырмызы, мави, сары, бянювшяйи – йедди рянэ!Бу рянэляр бир дя бирляшяндя йеня дя йенидян гайыдыб аьолур. Еля бу рянэлярин бир йердя бирляшмяси дюнцб о, ушаг олур.Бу шеирдя ейщамла тарихя гайыдыш, адят-яняняйя сядагят,кечмишя щюрмят вар.Байрамлыг щядиййялярМцдрик Рамазанлыг, –Оьлунуза дцйцнлцк,Гызыныза нишанлыг.«Нишанлыг» – сюзцндян сонра дейилян «эялин, эялин апарын»мисрасы башдан-баша ъинасдыр, щям «эялин, эялин апарын!» (йяни, эялин,алын, апарын!), щям дя «эялин, эялин апарын!» (йяни, нишанлыг алырсынызса,нишандан сонра гыз эялин эетмялидир. Эялин, эялин апарын!) –демякдир.Бу сюз ойунуну шаир Ариф уйдурмайыб. Ушаг юзц дцзцб-гошуб.Ушаг – шаирдир. «Эцняш йорулду» – дейир. Юзц йорулуб, эцняшибящаня еляйир. Евя ялибош эетмяк истямир. Одур ки, «Йетишин, ахшамолду» – дейир.Кцчя алверчисинин ян йахын досту еля эцняшдир. О, эцняшля биройаныр, бцтцн эцнц гызмар эцняшин алтында айаг цстя галыр, эцняшбатанда о да йатыр.Йеддиликля йазылмыш отуз цч мисралыг бу шеир бир мисра кимиохунур. Ващид, эениш, дяниз кими интящасыз, эюйляр гядяр дярин бирмисра! Байаг демялийдим бу сюзц, инди дейирям.Отуз цч мисра, мисра-мисра мисмарланыб бир-бириня. Бу шеирдянбир верэцлц дя гопарыб ата билмязсян, эцъцн чатмаз.Бу шеир Истанбулун кцчяляриндян йыьылмыш, хырда дашларданщюрцлмцш мозаик бир паннодур. Бу шеирин бцтцн мисраларындан щягигятбар-бар баьырыр.www.kitabxana.net 326


327ЩалбукиУшаьын йашы, эюзц-гашы, цст-башы истидян, сусузлугдан, бялкядя аълыгдан гурумуш, чатламыш дили-додаьы эюз габаьындадыр.Ушаг сатдыьы малларын адларыны вя гошдуьу бязямяляри огядяр усталыгла тяляффцз едир ки, адам мяяттял галыр.Ян камил ядябиййат мцяллими дя, ян йахшы бядии гираят устасыда бу сюзляри ешитсяйди, она щясяд апарарды. Дили чох ширин, айдын вярявандыр. Сюзляри охумуш адам кими дейирди. Щалбуки, кцчяйя чыханданмяктябя эетмямишди. Онун мяктяби – базар иди. Ушаг юзана дилини эюзял билирди. Цстялик, бу дилдя ишлянян яряб, фарс сюзляринидя чох асан цйцдцрдц. Сюзлярля бащям юзц дя цйцнцрдц.Ян али ганунлар, ян эюзял китаблар, ян гцдрятли шеирляр бир гяпийядяймяз – яэяр, бир ушаг сящярдян ахшамадяк бир гарын чюрякцчцн, беш-цч гяпик-гуруш хатириня юмрцнц чцрцдяъякся!Бу ушаг Вятян ювладыдыр, ахы! Бу ушаг миллятин эяляъяйидир.Она суал верянляр кцчядян кечян ади адамлар дейил, онларбялкя дя щеч адам дейилляр, гязавц-гядярдирляр, таледирляр. Ону дилляндирирляр,чятин суаллар верирляр. Ушаг щямин чятин суаллара асанлыглаъаваб тапыр. Ахырда, мялум олур ки, Аллащ она бир ъан вериб, сонра дапешман олуб, бу ъцр суалларла онун ъаныны алыр.Ариф! Сян дя щардаса о ушаьа бянзяйирсян. Истямядян доьулан,бяхтиня шаирлик дцшян, сюз базары кясад олан, йалан сюз алыныр,доьру сюз алынмыр дейян, эцняшин алтында о ушаг кими йорулан, алнынаязаблы бир юмцр йазылан сянин – о ушаьа чох бянзярин вар. Сяндя «адын нядир?», «газанъын нядир?» суалларына о ушаг кими мцдрикъясиняъаваб вермисян:…Фяляк талейими ичиндян ойду,Юмцр табутума тярсиня гойду.Эялишим матямди, эедишим тойду,Тювбя, юмцр адлы кялмяйя тювбя!Тювбя, бу дцнйайа эялмяйя тювбя!Бу ъцря юмрц щеч кяся гыймырам. Мян сянин тянщалыьыны эюрмцшям.Талейинин фярйадыны ешитмишям. Сянин евиня эялин эялмяди.Сянин евиндян ушаг сяси ешидилмяди. Сянин евин гям-гцсся эцшясииди. Сойуг иди. Гыш донуб галмышды орда еля бил.Сян Шякидя доьулдун. Бакыйа эялдин, шаир олдун. Сонра Истанбулаэетдин, юзцня бянзяйян о ушаьы эюрдцн.О, мямлякят цчцн лазым олан эярякли шейляр сатырды.Сян дя щяйат цчцн лазым олан эярякли шеирляр йазырдын.О, долана билмирди. Ушаг аьлы иля цсйан еляйирди, эцзяранынданнаразы иди.


Фикрят СадыгСян дя долана билмирдин. Шаир аьлынла дцнйанын мин бир тапмаъасыгаршысында аъиз галмышдын.Ариф! Йаздыьын бу кичик шеир бир щяйат щекайясидир. Бир ибрятдярсидир. Бялкя дя чярхи-фялякдир. Бу чярхи-фялякдя, садялийи вя тямизлийииля о ушаг – бир мялякдир. Онун мяляк эюзцндя бу дцнйа яляквялякдир.Онсуз да бу дцнйа нящянэ ялякдир. Биннят оландан инсанларыяляйир. Йахшысыны писиндян айырыр.Уну ун цстя йыьыр, кяпяйи кяпяк цстя. Щяля бу ун яввял дянолуб, сцнбцл олуб, хырманда дюйцлцб, дяйирманда цйцнцб, сонраэялиб, ун олуб, яляниб.Сянин Истанбулдан эюрдцйцн о ушаг – о, ялянмиш унун бирзяррясидир. Бир зярря ун – бир зярря гум кимидир. Кцляк ону гапыб, щараистяся чырпаъаг.Шеир галды анъаг! Шеир галаъаг! Шерин ахырында 1972-1975-ъиилляр йазылыб. Шеир цч иля йазылмайыб. Шаир эюрдцйцнц цч ил башындаэяздириб, юлчцб-бичиб вя бир эцн отуруб, бирняфяся йазыб.Бу шеирин бюйцклцйц дя еля бундадыр.Бу шеир Истанбулун кцчяляриндя эюрцнмцш, эюрцнян вя эюрцняъяк,дцнянин, бу эцнцн вя эяляъяйин ушагларына учулмаз бирабидядир.«Ядябиййат» гязети,30 сенйабр, 2005www.kitabxana.net 328


ЩалбукиБАШЫ БЯЛАЛЫ «АЗЯРБАЙЪАН»Бюйцк Азярбайъан шаири Сейид Мящяммядщцсейн Шящрийарын бядииирсинин хейли щиссяси фарсъа олса да, онун доьма ана дилиндя – тцркъя гялямяалдыьы ясярляр дя, юзцнцн йцксяк поетик мязиййятляриня эюря, мисилсиз сянятнцмуняляридир. Сон 50 илин гяти шякилдя тясдиглянмиш щягигятляриндян бири будурки, Шящрийар тякъя Азярбайъан, Иран вя шярг поезийасынын дейил, цмумиликдядцнйа ядябиййатынын эюркямли сималарындандыр. Амма бу да данылмазщягигятдир ки, Шящрийар вятяндашы олдуьу юлкянин – Иранын тяяссцбцнц нягядяр чякся дя, фарсдилли шеирин эюзял нцмунялярини йаратса да, сойкюкцнц биран унутмайыб, юмрц бойу цряйиндя сонсуз Азярбайъан ешги, тцрк дили севдасыдашыйыб. Щятта Иранда иртиъанын ян амансыз дюврцндя, шярин, шовинизмин мейдансуладыьы заманларда да Шящрийар мянсуб олдуьу халга, Азярбайъанабяслядийи язяли-ябяди севэини диля эятирмякдян, Ана вятянини тяряннцм етмякдянчякинмяйиб. Мящз, бу тцкянмяз севэинин мящсулу кими Шящрийаргяляминдян Азярбайъан йаньылы поетик нцмуняляр чыхыб, тцркдилли поезийаныннадир инъиляриндян олан «Щейдярбабайа салам» йараныб. Шаирин бу рущдайаратдыьы эюзял ясярлярдян бири дя фарсъа гялямя алдыьы «Азярбайъан» шеиридир.Иранда тцрк сайылан, юзцня «тцркям» дейян щяр кяс цчцн аьыр бир дюврдя йазылмышбу шеирин мейдана эялмясиня эюря биз, сюзсцз ки, Шящрийара – онунгцдрятли шаир гяляминя, бюйцк вятянсевярлийиня вя щядсиз ъясарятиня ябядиборълуйуг.Сон вахтлар Иран щям дахилян тялатцмляр кечирир, щям дя хариъиалямля мцнасибятляр бахымындан ъидди эярэинлик ичярисиндядир. Бу просесляринфонунда Шящрийарын сойдашларынын – Ирандакы азярбайъанлы-тцрклярин талейихцсуси наращатлыг доьурур. Эюрцнцр, бу да тясадцфи дейил ки, Шящрийар заманзаманбеля кешмякешляр йашамыш Эцней Азярбайъанын Ирандакы азярбайъанлытцркляринталейини, сабаща эедян йолуну юзцнцн «Азярбайъан» шеириндя мцкяммялсявиййядя тяъяссцм етдириб.Гейд етдийимиз кими, Шящрийар «Азярбайъан»ы фарсъа гялямя алыб,шеирин бу тайда – Бакыда доьма диля тяръцмяси вя няшри ютян ясрин 60-ъы илляриндящяйата кечиб. Шеирин поетик тяръцмяси дяйярли шаиримиз Фикрят Садыьынгяляминдян чыхыб. «Башы чох бялалар чякмиш» (ифадя Ф.Садыьындыр) бу шеиринсятри тяръцмяси ися унудулмаз алимимиз, Азярбайъан ядябиййатынын вя Шящрийарирсинин фядакар тядгигатчысы Гуламщцсейн Бегделийя мяхсусдур. Бу шеиринАзярбайъан тцркъясиня тяръцмя заманы эуйа тящриф едилдийи, Ф.Садыьын чевирмязаманы эуйа мязмун бахымындан ифрат сярбястлийя йол вердийи барядя арасыраиддиалар сясляндийи мялумдур. Охуъулара тягдим етдийимиз бу мягалядяФ.Садыьын «Азярбайъан»ын ана дилимизя тяръцмя олунмасынын тарихъясиниачыглайан шеирля баьлы иллярдян бяри сяслянян мялум мцлащизяляря мцнасибятбилдирир.329Сейфяддин Щцсейнов1961-62-ъи иллярдя мян Азярбайъан Дювлят Университетинин филолоэийафакцлтясиндя бешинъи курсда охуйурдум. Диплом иши йазыр-


Фикрят Садыгдым. Мювзу «Мящяммяд Щадинин сяняткарлыьы», елми рящбярим,мцяллимим эюркямли шаир Бяхтийар Ващабзадя иди. Бир ахшам Бяхтийармцяллимэиля эетмишдим. Орда ядябиййатшцнас алим Шящрийары бутайа «эятирянлярдян» бири – Гуламщцсейн Бяйдили (Бегдели) иля эюрцшдцм.Бяйдили мцяллим демя, бура эялибмиш ки, Шящрийарын цч шеириниБяхтийар мцяллимя тяръцмя елятдирсин. Амма мялум олду ки, Бяхтийармцяллим щараса, узаьа ики айлыг мцалиъяйя эедир, Бяйдили мцяллимдеди ки, мяня тез лазымдыр.«Азярняшр»дя «Шящрийар» монографийам вар, бу тяръцмяляримисал кими орда ишлядяъям. Ахырда Бяхтийар мцяллим бир чаря тапды,деди, шеирляри веряк тялябям тяръцмя елясин. Бяйдили мяни танымырды.Бяхтийар мцяллим Mящяммяд Щадийя йаздыьым елеэийаны мяняохутдурду. Бяйдили нацмид разы олду. Щяр цч шеири чох дягигликля едилмишсятри тяръцмялярини мяня верди: «Азярбайъан», «Мумйаланмышадам», «Ейнштейня хитаб».Бу мягаляни йазмаг цчцн кющня каьызларымын ичиндян щяминсятри тяръцмяляри тапдым. Танрыйа шцкцрляр олсун ки, итмяйиб.Чцнки бу шеирлярдян биринин башы чох бялалар чякиб. Бялкя дя, адынын«Азярбайъан» олмасындандыр. Чцнки Азярбайъанын да башы олмазынбялалар чякиб. Бу йазыйа щямин шеирин щям сятри, щям дя бядии тяръцмясинигошурам.Инди мян, эеъ дя олса, инанмайанлара, деди-году йапанлараъаваб верирям. Тутушдурун! Дурун, бир аз фикирляшин. Яэяр, шеиринмянбяйини дя билмяк истясяниз, ону да дейирям. Шящрийар. «Диван»,Ы ъилд, сящ. 132. Фарс дилини билянляр тапыб, бу шеирин варлыьына вя йягинлийиняинанарлар.Биръя буну бярибашдан дейирям, байаг адыны чякдийим «МящяммядщцсейнШящрийар» монографийасы 1963-ъц илдя ишыг цзц эюрдц.О китаб бу тайда Шящрийары танытмаг цчцн атылан илк аддымларданбири, чох да уьурлу аддым иди. Мяним тяръцмя елядийим «Азярбайъан»шеири щямин монографийада мисал чякилир вя бу шеир щаггындаГуламщцсейн Бяйдили дейир: «Эюрцндцйц кими, бу шеирдя гязялляриндякимистик ящвал-рущиййядян бир яламят йохдур. Бурда одлу бир цряйинчырпынтысы иля бярабяр, азадлыьа чаьырыш вардыр».Мян дя шеирдяки азадлыьа чаьырыш рущуну сахламышам. Бу ишыгтелиндя кюклянмишям.«Кюнлцм гушу ганад чалмаз сянсиз бир ан, Азярбайъан!» –дейян шаирин сюзлярийля ганадланмышам. Бялкя дя йеэаня эцнащымбу олуб ки, мян бу шеири баша дцшмцшям. Бизим заманда башадцшмяк о гядяр дя мцсбят кейфиййят сайылмыр. Наданлар даща щюрмятлидирляр.www.kitabxana.net 330


331ЩалбукиШеир фарсъасындан чыхыб, тцркляшдикъя даща айдын, даща парлагэюрцндц. Бязи накяслярин эюзцнц гамашдырды. «Шящрийар бу ъцрачыг-ачыьына азадлыьа чаьырмаз» – дедиляр мяня. Шящрийара эцъляричатмырды, тяръцмяляриня даш атырдылар. Амма бу даш гайыдыб юз башларынадцшдц.Заман кечдикъя инандылар ки, Шящрийар азадлыг ъарчысыдыр.Мян шеирин фарс либасыны дяйишдим. Изафят бирляшмяляриндян тямизлядим.Орда гафийяляр йад-е, азад-е, устад-е, шцмшад-е, Фярщад-еАзярбайъан… шяклиндя эедирди. Мян гафийяни дяйишдим. Амма щяъмини,гязял шяклини, мяна вя мязмуну олдуьу кими сахладым. Вязнияруза чох йахын олан 16-лыг щеъайла явяз етдим. Бу, даща доьмадыр.Тцркъя мяэрур сяслянир. Сяртдир.Галды «тяръцмядяки цсйанкарлыг рущу щардан эялир» суалына,бир дя тякрар едирям: Еля Шящрийардан! Онун бу шеиринин щяр сюзцндя,щяр бейтиндя щягигят вя цсйан вар. Бу руща бир аз да 60-ъы илляринингилабилийи гарышыб. «Азярбайъан» шеири бизим цчцн 60-ъы илляриншеиридир. Будур ъаваб! Мян бу шеири о тайдан эятирмишям, инди дя бутайдан о тайа апармаг лазымдыр. «Варлыг» дярэиси буну бир дяфя еляйиб.Бу тяръцмя 1982-ъи илдя дярэинин ийун-ийул сайында Тещрандадяръ олунуб. Тяръцмя юз гафийяляри иля галсайды, йеня фарс шеири олаъагды.Мян буну фящмля, эюйдян эялян вящйля билирдим. Мцтляг гафийя– рядиф вящдятини позмалыйдым.Фарс мяним бцтюв Ана йурдуму ики йеря бюлцб айыра билярмиш.Мян онун (фарсын) гафийясини рядифдян айыра билмярям йяни?!Явязиндя гафийя иля рядифи щямгафийя елядим:«Вятян ешги мяктябиндя ъан вермяйи юйрянмишик,Устадымыз дейиб щечдир Вятянсиз ъан – Азярбайъан!»Мян бу иши эюрдцм. Тяръцмя алынды. Тапылды! Бу кяшфи мянбюйцк шаиримиз Мящяммяд Щадинин адына чыхырам. Ялимин алтындакыдиплом ишиндя онун «Яшари-пяришан» вя йахуд «Сольун чичякляр»адлы шеирини тящлил едирдим. Ордакы гафийя-рядиф сырасыны бяйяндим:«Шювги-Вятян иля цряйим ган, пяришан,Кюнлцм кими ол дилбяри виъдан пяришан.»Бурда гафийя иля рядифин щямгафийя олмасы бянзярсиз биращянэ, мусиги, аллитерасийа йарадыр. Бу да тцрк шеириня хасдыр. Гафийяиля рядиф арасындакы бир няфяс дярими дайаныб, сонра уъадан «Азярбайъан»дейяндя сясин щяр ики тайа йайылыр. Шящрийарын да рущу шадолур. Тяръцмя нядир? Яслиндя ян дягиг тяръцмядя дя гцсур тап-


Фикрят Садыгмаг олар. Шеир ана дилиндя йазылмалыдыр, ана дилиндя дя охунмалыдыр.Бир дяфя бюйцк рус шаири А.Пушкинин йубилейи яряфясиндя тяръцмячилярял-айаьа дцшдцляр. Онда йазмышдым ки:«Йубилей олду мцтяръимлярдарашдылар Пушкиня.Юзляриня эцн аьладылар,Пушкини гойдулар пис эцня».www.kitabxana.net 332(«Йубилейгабаьы»)Чцнки бунларын бязиляри юзляриндян сюз, мисра, щятта бцтюв бирпарча артырырдылар. Еля тяръцмяляр дя варды ки, эюрцрдцн бурда ясярдянясяр-яламят галмайыб. Мян бунлары эюрцрдцм, билирдим. Одур ки,щяр щансы бир шеири тяръцмя еляйяндя щяъмини, шяклини, мяна вямязмунуну горумаьа чалышмышам. Эцъцм чатанда вязни дя, форманыда сахламышам.Гейри-тявазюкарлыг олса да, бир мисал чякяъяйям. Мяним бирминиатцр шеирим вар:«Цч ъцр олур зурначылар;Бири еля зурна чалар,Бири беля зурна чалар,Бири дя еля-беля зурна чалар».Эюрцн, бу шеири эюзял шаиримиз Мянсур Вякилов рус дилиня неъядцзэцн тяръцмя еляйиб:«Одна дуда играет туда,Другайа дуда играет суда,Третйа дуда – и туда, и суда».Бурда ясли тцрк сюзц олан, сонралар руслашан «дуда» сюзцдцдцк, тцтяк – неъя дя йериня дцшцб. Дягиглийя бахын!Мяним фикримъя шеирин рущу, мяна вя мязмуну, щяъми вяшякли эюзляниляндя тяръцмя алыныр. Тяръцмя – ксерокопийа дейил.Тяръцмя елядийини дя, о шеири охуйаъаг миллятин дилини дя билмялисян.Тяръцмя етдийин ясярдя мцяллифин дярди иля тяръцмячининдярди дя ейни эюрцнмялидир. Бу мянада мяним бяхтим эятириб. Чцнкимян еля бир шаири тяръцмя елямишям ки, онун дярди иля мяним дярдимбирдир, ейнидир. Бизи руснан фарс ики йеря бюлцб, Шималы вя ЪянубиАзярбайъанлар елядиляр. Бу Азярбайъанлар – бизим Вятянимиздир.


ЩалбукиСонралар «бюлмя усталары»на бу аз эюрцндц. Бизи тязядян ики йеря –Гярби-Шярги Азярбайъанлара бюлдцляр. Олдуг дюрд пара, дюрд парча.Парча-парча парчаландыг. Инди дюрд ъящятин дюрдц дя ъям олуб биздя.Дцнйа фырланыр дейирляр, фырланан ъисимляр фырландыгъа цстцндякиляридя фырладыр. Бу ъисимляр фырландыгъа бир-бириня сыхылыр, гарышыб бцтюв олур.Неъя ки, яввял-ахыр Азярбайъан да беля олаъаг – БюйцкАзярбайъан!«Азярбайъан» шеири устад Шящрийарын вясиййятидир. Бу шеир –Дцнйа Азярбайъанлыларынын щимни олмаьа лайигдир. Бялкя дя, олуб.Шящрийар да еля буну истяйирди. Бу язямятля сяслянян щимн-маршынбястякары Етибар Гасымлы, мцьянниляри Азяр Зейналов, РущянэизАллащвердийева вя Зющря Абдуллайевадыр.Тяк-тяк вя бир йердя охуйурлар. Тяк-тяк, айры-айры, сонра бирйердя!Бурда бир щашийя дя чыхым. Ясэяр Фярид (вя йа Фярди, сойадыныдягиг билмирям) адлы бир иранлы бурда – Бакыда тядгигат иши мцдафияедяряк елмляр намизяди, алимлик дяряъяси алыб. Амма орда Шящрийарытяфтиш еляйиб, онун азадлыг вя милли мязмунлу фикирлярини йумшалтмагистяйиб. Бу сюзляри Шящрийарын йарадыъылыьына бяляд оланлар дейирляр.Бир мцщитдя йазылмыш шеири башга бир мцщитдя, мцщитя эюрядяйишмяк олмаз. Бир дяфя йазылан шеир бир даща позулмаз. Шеир –алын йазысы кимидир. Йазылмыр. Щякк олунур. Гашысан, йери галаъаг.Шящрийарын чох шеирлярини гашыйыблар. Йери чопур галыб.Адам щяр дейилян сюзя инанмаз. Эюзц иля эюрдцкляриня инанар.1995-ъи ил иди (йа да 1996-ъы ил), Тещрана эетмишдик, бюйцк Шящрийарын90 иллик йубилейиня. Бурдан эедян шаирлярин щяр бириня сюз вердиляр.Амма нядянся мяни данышмаьа гоймадылар. Баша дцшмядим,нийя? Сябрим тцкянди. Анар мцяллимдян сорушдум. Деди, мяндя баша дцшмцрям, щяр дяфя мян сянин адыны сийащыйа салырам,кимся позур. Сонра бу «кимся»ни таныдым. О адам Ясэяр Фярид, йаФярди иди. Дедим, мяня нийя бурда сюз вермирляр, деди, сян Тябриздяданышаъагсан. Доьрудан да Тябриздя, Шящрийарын мягбярясиндя,йерин алтында мяня сюз вердиляр. Лап йахшы, Шящрийара даща дайахын олдум.Демя, йерин цстцндя азадлыьа чаьырыш сясляндирмяк олмазмыш!Она эюря мяня йерин алтында сюз вердиляр. Бящаня дя тяръцмядякибу бейт олуб:«Бясдир фяраг одларындан кцл ялянди башымыза,Дур айаьа, йа азад ол, йа тамам йан, Азярбайъан!»333


Фикрят СадыгЯсэяр Фярид (йа Фярди) дейир ки, Шящрийар бу сюзц беля демяйиб.Амма бу онун фярди фикридир. Сятри тяръцмя эюз габаьындадыр.Бир дяфя Ясэяр Фярид (йа Фярди) иля Шякидя растлашдыг. Карвансарайдасянядли филм чякирди. Азярбайъан шящярлярини эязиб, Бакы,Шамахы, Дярбянд, Эянъя, Шямкир, Шяки галаларыны лентя алыб «Ирангалалары» адлы сянядли филмя йыьырмыш. Мяндян ял чякмяди, деди, эял,сяни сорьу-суала тутум, ъаваб вер: сян о шеири мейдан цчцн тяръцмяелямисян. Дедим, ъянаб, мян о шеири 1962-ъи илдя тяръцмя елямишям.Мейдан щярякаты 1988-ъи илдя башлайыб. Мян онун чякдийикадрларда шеири неъя тяръцмя елямяйимдян данышдым. Билмирям,Иранда эюрцндц, йа йох.Бу тяръцмя иля баьлы башыма эялян ящвалатлар чохдур.Илк дяфя «Азярняшр»дя дяръ олунан «Монографийа»да тяръцмянин7-ъи бейтини чыхарыб атмышдылар. 10-ъу бейтдя бир сюзц дяйишмишдиляр.Атылан бейт будур:«Тещрандакы Зющщакларын зцлмц дярйа олуб бу эцн,Бяс Hяддаdын ойанаъаг, сюйля щачан, Азярбайъан?!»(Зющщак–залым Иран шащыдыр. Щяддад ися цсйанкар дямирчиЭавя. «Шащнамя»дян).Дяйишилян сюз дя бу иди:«Ювладларын ня вахтадяк тярки-вятян олаъаглар,Ял-яля вер, цсйан еля, бир дя ойан, Азярбайъан?!»Икинъи мисрадан «бир дя» ифадясинин ики дяфя «ойан, ойан»эетмишдир. О заман «Азярняшр»дя «Главлит» вар иди. Дювлят сирляринигорумалы икян, щяр ишя гарышырды. Шаирляря шеир йазмаг юйрядирди. Мяляксюзляри яляк-вяляк еляйиб ичиндян шяр тапырдылар. Шярнян шеири гарышыгсалырдылар. О сябябдян «Монографийа» (1963), Шящрийар. «Сечилмишясярляри» (1966), «Варлыг» дярэиси (1982), «Йалан дцнйа»(1993) вя бундан сонракы бир чох няшрлярдя тяръцмя бу дцзялишлярля,доьрусуну десяк, гцсурларла чыхыб. Мян сонралар «Дцнйа юзишиндядир» (1989), «Сечилмиш ясярляр» (1991), «Талейин аъыьына»(2003) китабларында о «дцзялишляр»и ляьв елядим.Бу бир дярд.Кечяк икинъисиня. 1963-ъц илдян цзцбяри бу тяръцмя олунандандяфялярля мяним адымы бир мцтяръим кими йазмайыблар. «Ъянубиwww.kitabxana.net 334


335ЩалбукиАзярбайъан шеири» антолоэийасында вя «Йени Азярбайъан» гязетиндядюрд тяръцмями чап еляйибляр, амма тяръцмячинин ады йохдур.Шящрийар бу шеири тцркъя йазмайыб, ахы?! Йа да о язямятля сяслянянщимн-марш охунмаздан яввял мцяллифля бащям, мцтяръимин дя адынынчякилмясиня щаггы вар. Бюйцк Шящрийар бу шеири фарсъа йазыб,бунлар тцркъя охуйурлар. Мцтяръими йада салан йохдур. Онун дамцяллифлик щцгугу вар. Бязян дя билмяк олмур, щансыса сябябдянмяним тяръцмямин алтында башга бир шаирин адыны йазырлар. «ФикрятСадыг някарядир ки, Шящрийары тяръцмя елясин?!» Мисал цчцн, 1995-ъиилдя чапдан чыхан орта мяктяблярин 8-ъи синфи цчцн «Ядябиййат»дярслийиндя 144-ъц сящифядя тяръцмя Балаш Азяроьлунун адына йазылыб.Сюзсцз ки, Балаш Азяроьлунун бундан хябяри йох иди. Билинмяди,буну ким еляйиб, эащ редакторун адына чыхдылар, эащ корректорунцстцня йыхдылар. Онда мян «Юйрятмян, (няшриййат) беля юйрятмязляр»адлы бир мягаля йаздым. Маариф Назирлийиндя дярслик ишляриня баханмямура охудум. Деди, тялясмя, мян тапшырыг верярям, эялянилдян адыны йазарлар. Щяр мямура инанмаг олмаз. Бунун сюзц дцзчыхды. Доьрудан да, дярслийин нювбяти няшриндя бу сящви дцзялтмишдиляр.Амма ня файда ки, чох чякмяди. Бу илин дярслийиня бахдым.Эюрдцм, Шящрийары кюклц-кюмяъли 8-ъи синиф дярслийиндян чыхарыблар.Мян ъящянням, ара йердя Шящрийара да зярбя дяйиб. Бялкядя, башга бир синфин ядябиййат дярслийиня кючцрцлцб, билмирям.«Ата йурду» дярслийиндя бу шеирдян парчалар верилиб. Амматяръцмячинин адыны эизлядибляр.Ара-сыра телеканалларда бу шеири язбяр дейирляр, охуйурлар, тяръцмячийада дцшмцр. Саймырлар, гой саймасынлар. Инанмырлар, гойинанмасынлар. Бир дя дейирям: Мян юзцм-юзцмя инанырам. Мятндянкянара чыхмамышам. Юзцмдян фикир артырмамышам. Сятри тяръцмядя, шеирин ясли дя вар. Исти-исти сятри тяръцмяни дя, бядии тяръцмянидя дюня-дюня охутдуруб, яслийля тутушдурмушам, сюз-сюз, мисрамисра,бейт-бейт. Фарс дилини билян зийалыларла мяслящятляшмишям.Фарс дили мцяллимим Ящмяд Шяфаи, шаир Ябцлфязл Щцсейни, шяргшцнасЯлибала Щаъызадя вя башгалары мяня тяръцмя барядя мцсбят фикирлярсюйляйибляр.***Тарих билир ки, бу милляти бир дяфя Сяттархан, бир дяфя Сейид ЪяфярПишявяри ойатмышды. Бир дяфя дя Шящрийар ойатмаг истяди. Бабякювладлары яввял-ахыр ойанаъаг. Бу айрылыг чох сцрмяз. Мяня дейиблярки, Саваланын ятякляриндя гартал йувалары кими йалчын гайалара сыьынанкяндлярдя щяр евдя бир яр оьлу, яр вар. Адыны сорушсан, йа Бабякдейяъяк, йа Сяттархан. Инди Шящрийарлар да чохалыб. Бу – юз ичи-


Фикрят Садыгня чякилмиш Азярбайъандыр! Торпаг алтында йатмыш вулкандыр. Торпагдарыханда ичиндян пцскцряъяк. Мян о эцнц эюрмясям дя, нявямэюряъяк.Гуламщцсейн Бяйдили иля эюрцшяндя мяндян сорушду ки, фарсдилини билирсянми? Дедим, бир аз билирям, мцяллимим Ящмяд Шяфаи бирдяфя Иряъ Мирзянин «Ана» шеирини бизя тяръцмя елятдирмишди. Демяли,«Азярбайъан» шеириня гядяр мян бир сынагдан чыхмышдым.Галды икинъи шеиря – «Мумйаланмыш адам»а, бу, устад Шящрийарынйаздыьы кими, «азад шеир» иди, йяни сярбяст шеир. Щеч кясин аьлынаэялмяз ки, бу эцнцн Щафизи адланан сярбяст шеир дя йазырмыш.«Ейващ, анам», «Мумйаланмыш адам», «Ейнштейня хитаб», «Ряссам»вя башга шеирляри мисал чякмяк олар.60-ъы иллярдя дцнйаны бцрцйян йени шеир дальасы Ирана да эялибчыхмышды. Фарсъа бу шеиря «шеири-но», йяни «йени шеир» дейирдиляр.«Мумйаланмыш адам» фялсяфи фикриня вя аьырлыьына эюря нечя-нечягясидядян санбаллы иди. Бурдакы узун, гыса мисраларда инсанын узунгысаюмрцнц эюрмяк цчцн шаир бизи бу эцнлярдян Мисир фиронларынындюврцня апарыб-эятирир. Бу шеир еля азад олмалы иди. Гязял иля ора эедиб-эялмяколмазды.Бу шеирин тяръцмясиндя дя мян юз тяръцмя принсипляримя садиггалмышам. Мяна, мязмун, щяъм, шякил, сонра гурулуш, гафийя,рядиф вя с. эюзляниб.«Ейнштейня хитаб» да мцдрик шеирди. Шяргин бюйцк шаирининГярбин бюйцк алиминя ня сюзц вармыш, эюрясян? Шаир бу шеирдядейирди ки, о нязяриййяляр ки, сян ахтарыб тапмысан, дцнйаны щейрятяэятирмисян, онларын кюкляри Шяргдян эялир. Бяс, нийя еля бомба иъаделяйирсян ки, Шярги йерля-йексан елясинляр?! Ахы, сянин нисбилик нязяриййянЯсщаби-кяфдян няшвц-нцма тапыб эюйяриб. Гядим наьылларда,яфсанялярдя, классик шеир нцмуняляриндя, нящайят, мцгяддяс китабымызГуранда елмин эюзлянилмяз кяшфляриня ачарлар, ишаряляр, ейщамларвар.Ейнштейн кими алимляр Шярг шеириндян Фирдовси, Хяййам,Низами, Хягани, Фцзули, Няваи, Щафиз, Сяди вя онларъа дащи шаирляриншеирляриндян няляри юйрянмяйибляр ки?! Суфилийин, щцруфилийин сирляриниачмаьа чалышыблар. «Мин бир эеъя» Гярби мин бир эеъя дцшцндцрцб.«Кялиля вя Димня», «Гобуснамя» «Декамерон»ларын бабасыдыр десям,сящв етмярям. Ясрляр бойу Гярб Шяргдян юйряниб. Эцняш дяШяргдян доьур. Инди Гярб бу мяртябяйя чатыб, даща Шярги бяйянмир.Авропа эюзцндя кин вя гязяб парлайыр бизи эюряндя. Бу – бираз эюзцэютцрмязликдян, бир аз тамащ вя гясбкарлыг щиссиндян, бираз да диндян эялир.www.kitabxana.net 336


ЩалбукиЧох тяяссцфляр олсун ки, мяня верилян 3-ъц «Ейнштейня хитаб»шеиринин тяръцмясини вахтында чатдырмадым. 1963-дя моногРафийачыхды. Мян эеъикдим. Щямин шеири бир аз сонра 1965-ъи илдя шаирЯбулфязл Щцсейни тяръцмя еляди.Гайыдырам йеня «Азярбайъан» шеириня. Мейдан эцнляриндямиллятини севян бир фотограф Шящрийарын фотошяклини вя алтында бу шеиринбир нечя бейтини чякмишди. Бу шякилляри мейдана йыьышанлара щавайыъапайлайырды. Сонралар бу бейтляри шцар ейляйиб диварлара да йаздылар.Юзц дя ян чох ъянаб Ясэяр Фяридин (йа Фярди) шцбщяляндийибейтляри. Йягин о, бунлары эюря билмязди. О, бизимля дейилди. Аммамян о эцнлярдя Шящрийары да мейданда эюрдцм…Чаьдаш шеиримизин билиъиси, ядябиййатшцнас-алим Вагиф Йусифлибу тяръцмяни охуйанда дейиб: «Мисилсиз шеирдир, щям дя мисилсиз тяръцмя!»Башга бир ядябиййатшцнас-алим, щям дя мцгтядир шаир, тяръцмячи,Украйна вя эцръц ядябиййатларындан мцкяммял тяръцмяляреляйян, тяръцмянин ня олдуьуну эюзял билян Аббас Абдулла буэцнлярдя Иътимаи телевизийада, бюйцк Шящрийарын 100 иллик йубилейинящяср олунмуш ядяби верилишдя «Азярбайъан» шеиринин тяръцмячисищагда бу сюзляри деди:«Шящрийар бу шеири тцркъя йазсайды, еля бу ъцр йазарды».Бундан бюйцк гиймят олмаз. Еля бу сюзляр мяним бясимдир.Щям дя мяним тяръцмями тяфтиш еляйянляря тутарлы ъавабдыр.Шящрийар – шаир – дюйцшчцдцр! Залимя баш яймяйиб! Мярд йашайыбюмрцнц! Киши олуб!Онун гядрини билмяйянлярся фяраридирляр.«Щейдярбабайа салам» епосу – миллятин варлыьы, гейряти, дили,виъданы, язмидирся, «Азярбайъан» шеири онун сыйрылмыш гылынъыдыр.Азадлыьа чаьырышдыр. Цсйандыр. Эяляъяк бцтюв Азярбайъанын кодудур.Сентйабр, 2006-ъы ил337


Фикрят СадыгЯлавя 1АЗЯРБАЙЪАНГуламщцсейн Бегделинин сятри тяръцмясиГанад чалыр кюнлцм гушу йадынла, Азярбайъан,Йад олсун Азярбайъан халгынын йашадыьы хош эцнляр.Чохдандыр ятяйиндян узаьам, кюнлцм пяришандыр,Ей язизляр, мян йеня дя Азярбайъан ешги иля йашайырам.Иранын азадлыьы сяндяндир, абадлыьы сяндяндир,Азад йаша, ей азад юлкям Азярбайъан!Ингилаб Бцсутунунда Вятян Şиринин говьасындан,Азярбайъан Фярщады да башына чох кцлцнэ вурмушдур.Вятян ешги мяктябиндян ъан вермяк дярси юйрянмишдир,Илащи, ким имиш язялдян Азярбайъанымын устады?Рей шцмшадыны ъяллад ялиндян азад етсин дейя,Даима Азярбайъан шцмшады ал гана бойанмышдыр.Мяркяздяки Зющщакларын зцлмц щяддиндян ашмышдыр,Ня вахт Азярбайъан Щяддады баш галдыраъаг?Црякляр ган иля донду, Илащи, бу гядяр зцлмдян сонраЗалымын камыны верирсян, йохса Азярбайъан истяйини?Ирана кюмяк цчцн азярбайъанлы ъаныны вермишдир,Явязиндя Иран щаким даиряляри Азярбайъанлыны язир.Ня вахта кими щяр юлкядя авара, дярбядяр олаъагсыз?Бир ял-яля верин, ей адлы-санлы Азярбайъан ювладлары!Пяракяндялик одундан ня вахта кими кцл башыныза совураъагсыныз,Ахы, бу виран олмуш Азярбайъан абад олмалыдыр?!Азярбайъанын йараларына, ей Шящрийар, мярщям эярякдир,Онда онун гямли цряйи шад олаъагдыр.www.kitabxana.net 338


ЩалбукиЯлавя 2АЗЯРБАЙЪАН339Фикрят Садыьын поетик тяръцмясиКюнлцм гушу ганад чалмаз сянсиз бир ан, Азярбайъан!Хош эцнлярин эетмир мцдам хяйалымдан, Азярбайъан!Сяндян узаг дцшсям дя мян, ешгин иля йашайырам,Параланмыш гялбим кими, гялби виран Азярбайъан!Бцтцн дцнйа билир сянин щцняринля, дювлятинляАзад олуб, абад олуб мцлки-Иран, Азярбайъан!Бу Бисутун-ингилабда Ширин-вятян цчцн ФярщадКцлцнэ вурмуш юз башына заман-заман Азярбайъан.Вятян ешги мяктябиндя ъан вермяйи юйрянмишик,Устадымыз дейиб, щечдир Вятянсиз ъан – Азярбайъан!Гуртармагчцн залымларын ялиндян Рей ъцмшадыныЮз шцмшадын башдан-баша олуб ал ган, Азярбайъан!Тещрандакы Зющщакларын зцлмц дярйа олуб бу эцн,Бяс Щяддадын ойанаъаг сюйля щачан, Азярбайъан?Йаряб, нядир бир бу гядяр црякляри ган етмяйин,Голу баьлы галаъаглар ня вахтаъан, Азярбайъан?!Иэидлярин Иран цчцн шящид олуб, явязиндяДярд алмысан, гям алмысан сян Ирандан, Азярбайъан.Ювладларын ня вахтадяк тярки-вятян олаъаглар,Ял-яля вер, цсйан еля, бир дя ойан, Азярбайъан?!Бясдир, фяраг одларындан кцл ялянди башымыза,Дур айаьа, йа азад ол, йа тамам йан, Азярбайъан!Шящрийарын цряйи дя сянинки тяк йаралыдыр,Азадлыгдыр мяня мялщям, сяня дярман Азярбайъан.525-и гязет,11 октйабр, 2006


Фикрят СадыгМАЩИРЯ АБДУЛЛАНЫН ГАТМАГАРЫШЫГ НИЗАМЫБу йазы – бу китабы эюрян кими фикримя эялян илк тяяссцратдыр!Илк тяяссцрат – илк мящяббят кими, бир аз кор, бир аз мцбалиьяли олур.Амма чох тябии, илкин вя саф!Инди кечирям йазыны охумаьа. Йашымы нязяря алын. Бу гядярсюзц язбяр дейя билмярям.Мащирянин яввялки китабынын ады «7 айын овгаты»дыр. Бу китабда еля о китабын совгатыдыр. О мисралар ки, «7 айын овгаты»нда варды,бурда онлар метамарфозайа уьрайыб, хяття чеврилиб. Бу щала «истищаля»дейирляр. Тцрк дилиндя бу сюз садяъя «чеврилмя»дир. «Гатмагарышыгнизам» – тякъя китаб ады дейил. Тябиятин бир адыдыр. Каинатынсинонимидир. Щяйатын эюрцнян хятляридир. Бу хятляр чякилмяйя башланананда гялямин уъу гойулан нюгтянин йери билинирди, шякли чякиляндянсонра о нюгтя эюздян итди. Нюгтя эюздян итян кими хятляр бир-биринягарышды. Бу хятляр фикрин моделляридир. Хяйалын сапларыдыр. Йухунунксерокопийасыдыр. Йердян Эюйя, Эюйдян Йеря рабитя телляридир.Исмарыълардыр. Эянъляр буна «месаж» дейирляр.Шеирдя сюз вар, охуйуб баша дцшцрсян. Бу шякилляри башадцшмяк цчцн эяряк сян дя шаирин бу шякили чякяндя ня чякдийинибаша дцшясян. О ящвал-рущиййяни, о овгаты йашайасан. Гайыдасан«7 айын овгаты»на!Шякилляря верилян адлар да шяртидир. Мясялян: «Демократийа»(икинъи шякил). Мян «Дон-Кихот» адландырардым. Чцнки орада йел дяйирманынабянзяйян бир шей эюрдцм. Амма кюрпянин адыны юз анасыгойар. Бу щягигятдир ки, ким шякля щансы буъагдан бахарса, няйяохшадарса, ад да гойа биляр. Бу, еля щяйатдыр! Чохтинли, чохтяряфли,зиддиййятли, аьлы-гаралы щяйат!Чцнки щяйат дейяндя юлцм йада дцшцр. Бунлар бир-бирининичиндядир. Бу китабда топланан гатмагарышыг шякилляр – Эюйдян Йеря,сонра да Йердян Эюйя низамла узанан шцалардыр. Адиъя топ йерядяйиб, сонра йухары галхыр. Йердян су ичмяся, сцнбцл дя битмяз.Эюйдян Йеря фикирляр йаьдыьы кими, Йердян дя эюйя фикирляр ахышыр. Бушякилляри чякян ялляр дя шцадыр. Бу шякилляр биряр-биряр дуалардыр. Ин-САнын Танрыйа мцннятдарлыьыдыр.Мян Мащиряйя демишдим. Бу щяфтя башым бярк аьрыйырды. Бушякилляря баха-баха, бир дя бахыб эюрдцм ки, башымын аьрысыны бычаглакясдиляр еля бил! Сюз вар ки, мцямма баш аьрыдар. Амма бумцяммалар мяним башымын аьрысыны кясди. Демяли, бу шякиллярдяняся вар. О щяр нядирся, щям дя шяфалыдыр. Эюзйоруъу, дарыхдырыъыдейил, эюзохшайан вя сакитляшдириъидир. Кимся Мащирянин ялиндян ту-www.kitabxana.net 340


341Щалбукитуб бу дяфя сюз явязиня, сюзцн шяклини чякдириб она. Шеирдян яввялкидювря, Гобустандан яввялки чаьа гайтарыб ону. Сонра йенябуэцня гайыдыб, эяляъяйя баш чякиб. Бу шякиллярдя Кечмиш, Бу эцн,Эяляъяк бир-бириня гарышыб. Юзц дя бу заманлар донуг шякилдя дейилляр.Щярякятдядирляр. Ъивя кими ойнагдырлар. Саат кими ойагдырлар.«Гатмагарышыг низам» еля будур. Гатмагарышыг низам Ейнштейниннисбилик нязяриййясиня бянзяйир бир аз! Суфилийин, щурифилийинэюзля эюрцляси, ялля тутласы шякиллярдир бялкя!Мащиря юзц бойнуна алыр ки, мян шякил чякя билмирям. Аммашякил чякир. Юзц дя чякилир дурур бир кянарда, чякдийиня бахыр. Эюзцняинанмыр. Гялямин уъунда узагдан идаря едилян дцймя вар. Йадымдадыр,мян биринъи синифдя охуйанда уъудцймяли гялямляр вар иди.О гялямлярдян инди йохдур. О гялямляря щцсни-хятт гялямляри дейилярди.Индики йазыларда щцсн (эюзяллик) йоха чякилиб. Хятт галыб анъаг.Демяли, щцсни-хяттин дя ясасы, дайаьы хятдир. Эюй, эюй гуршаьы, кящкяшан,аь йол, щятта гара лаьымлар, (дибсиз сяма тунелляр) хятдир.Йер, йоллар, дяряляр, даьлар, сящралар, мешяляр, аьаълар, дашлар хятдир.Инсан, аиля, тайфа, гябиля, ел-оба, миллят хятдир. Севэи, арзу, цмид,тясялли, вцсал, севинъ бир хятдир, айрылыг, дярд-гям, интизар, тяклик бирхятдир. Бурдакы бцтцн шякилляр дя хятдир. Хятт яйри вя дцз олур. Бу яйривя дцз хятляр бирляшяндя шякил олур. Щяйат да яйри вя дцз хятлярдянибарятдир. Щяр шейин цстцндян хятт чякмяк олар. Тякъя хяттин цстцндянхятт чякмяк олмаз.Ишдир, яэяр хяттин цстцндян хятт чяксян, мцсбят алынаъаг.Топлама ишаряси олаъаг. Топлама олан йердя чыхма йада дцшяъяк.Йеня ики хятт – мцсбят вя мянфи хятляр йан-йанашы йол эедяъяк.Щятта бярабярлик ишарясиндя дя цст-цстя, йа алт-алта йазылан ики хяттдя бярабяр дейил. Бири цст хятдир. Бири алт хятдир. Бах, еля будур гатмагарышыгнизам. Бярабярликдя бярабярсизлик!Бу гарышыг хятлярин арасында илишиб галдыьым бясдир. Вахтдыр, бираз йана чякилим. Щярчянд ки, бу хятлярин ящатясиндян чыхмаг олмаз.Сон заманлар журналларда, гязетлярдя (истяйирсиниз рянэляринидя дейим) боз. Сары, щансы бир мясялянин аьыны чыхардан аь мятбуатда«постмодернизм» ады алтында йени-йени чий, гатмагарышыг, амманизамсыз шеирляр, романлар сырыйырлар бизя.Сизя «постмодернизм» лазымдырса, алын «бу шякилляри»!Бизя дцшмян эюзц иля Гярбдян эятирилян «постмодернизм»лазым дейил. Бизя олса-олса, «Достмодернизм», йяни, дост-доьмаМодернизм – Йениляшмя лазымдыр ки, ону да юзцмцз йазыб-йаратмалыйыг.«525-ъи гязет»,6 декабр, 2006-ъы ил


Фикрят СадыгХОЪАЛЫ ХЯЪИЛЛЯРИwww.kitabxana.net 342Ялякбяр Салащзадя. «Хоъалы хяъилляри».Ширванняшр – 200642,5 сящифялик кичик бир китабдыр бу. Цз габыьы иля бирликдя 48сящифя.Китаб ялимя сыьыр, амма алямя сыьмаз. Бу йумшаг ъилдли китабыничиндя сярт бир дилля йазылмыш бир фаъия вар! Хатын, Хиросима, Хоъалы.Фикир верин, бу бядбяхт мяканларын цчц дя «Х» щярфи иля башлайыр.«Х» щям дя «икс» демякдир. Шаир дейяндя ки, «Х» илиндя, «Х»елиндя, Хоъалы адында бир йер харабалыьа дюндц йаьы ялиндя. Щамыбаша дцшцр ки, сющбят нядян эедир. Бурада «Х» да, ил дя, ел дя мялумдур!Биръя мялум олмайан будур ки, бу бойда гяддарлыг щардандыр?Бу икслярин икиси йан-йана дуранда ХХ яср олур. Бу ийирминъийцзилин эятирдийи бялаларын сайына эюря тарихдя ян гяддар йцзиллярдянбири олмаьына ишарядир. Хоъалы о бялалардан биридир. Бу бяланы тюрядянлярдцнйайа мялумдур. Щяля индийядяк онлара «эюзцн цстя гашынвар» дейян олмайыб. Русийа 366-ъы мотоатыъы полкун танкларыйла кюмякеляйиб. Авропа ара гызышдырыб. Америка эюз йумуб. Сонра да,11 сентйабрдан сонра гапы-гапы эязиб, террорчу ахтарыр. Бяс бу бизимйахын гоншумузу нийя эюрмцр. Йохса, онлар христиандыр, онаэюря?! Йяни дцнйа бу бойда фялакяти эюрмяди?«О кюрпялярин о эеъя чякдийини, ня чякдийини, неъя чякдийини»щеч ким билмир мяэяр? Билирляр ахы?!Чинэиз эялиб эюрдц, онлары чякди. Чякди онларын чякдийини. Онсузда, сюз вар ки, Йердя ня щадися баш верирся, бирбаша эюйя чякилир.Эюй цзцня чякилир. Битдя-битдя йазылыр. Ащ-наля, фярйад сясляридя эюйя йазылыр. Донуб галыр орда. Каинатын ябяди магнитафонунда!Сонра заман кечдикъя йенидян ярийиб Йеря гайыдаъаг. Инсан аьлынынэюзц иля тякрар-тякрар охунаъаг. Бу чох сонра олаъаг. Аммабизим ялимиздя Чинэизин чякдийи шякилляр, йаздыьы сясляр вар. Онункамерасы данышан Тарихдир! Йаддашдыр! Сяняддир! Щягигятдир! Бясбу щягигяти нийя эюрмядиляр? Бу щягигяти нийя дцнйайа эюстяря билмядик?Эюстярмяйиня эюстярдик, амма инандыра билмядик.Дцнйа эцълцнцн тяряфини сахлайыр. Фаьыры саймыр.Бу китабда Хоъалы вар. Шаир юзц орда олмайыб, амма бизимялимиздян тутуб. Щамымызы язаб йурду – Хоъалыйа апарыр. О дярдлярики, Чинэиз камерасы иля чякмишди, Ялякбяр сюз-сюз, сяс-сяс чякир.Мисраларда эяздирир бизи – гарыш-гарыш.Кюрпялярин донуб буз щейкялляря дюндцйц ган аьлайан торпагдаайаьымызы йер йандырыр.


343ЩалбукиЯлимдя бир китаб вар. Ялимин ичиндя ялими йандырыр. Аьры башбармаьымдан сцзцлцб беш бармаьыма йайылыр.(Бешбармаг – ифадяси. Шаир Ялякбярин чох севдийи сурятлярдянбиридир).Даь-даш айылыр, юлц бузлар ярийир. Амма инсан щяля дя дцшцнцр.Мяэяр бу аьрыны, бу фярйады эюрмядиляр, ешитмядиляр?! Хачиклярхача архаландылар. Танкларына хач чякдиляр. Хяъалят чякмядиляр!Русийа – танк вердийиня эюря хяъалят чякмяди.Ермянистан – елядийи вящшилийя эюря хяъалят чякмяди.БМТ – дюрд дяфя гярар чыхартды. Сюзц йеря дцшдцйцня эюряхяъалят чякмяди.АТЯТ – сцлщ данышыгларыны сцрцндцрдцйцня эюря, саггызадюндярдийиня эюря хяъалят чякмяди. (Щяля дя сцрцндцрцр, щяля дясаггыз чейняйир).Амма Чинэиз бу «хяъаляти» чякди. Дцнйанын эюзц вар.Амма эюрмяди бу дящшяти, юзцнц эюрмямязлийя вурдуьуна эюряДцнйа да хяъалят чякмяди.Бурда ики ил бундан яввял йаздыьым «Сындырылды сцкут бузу»адлы шеирим йада дцшдц. (Бу йазыны охуйанлардан цзр истяйирям ки,юзцмдян мисал чякирям).«Эюр БМТ, ня БМТЭюр бу АТЯТ, ня АТЯТ-дир.Биздян мини гурбан эедир,Дцнйа сусур.Ондан бири эется яэярГийамятдир».Бу китабын мцряккяби о эеъянин гаты гаранлыьы иля о ганлы гарынгарышыьыдыр. Бир аз да Ай ишыьы гатылыб бу мцряккябя.Чохдандыр Ялякбярин китабы чыхмырды. Бу китаб йуйуб апардыэилей-эцзары, уму-кцсцнц, нискили.Бу кичик китабын аьырлыьы дцнйаны яйяр. Бу китаб – дцнйайа дяйяр.Агил адамын ялиня дцшся яэяр. Ъащил ня билир ки, Вятян нядир?!Ъащил дя еля дцшмяндир.Бабамыз Фцзули дейиб: «Шеир елмли олмалыдыр».Ялякбяр бу китабда бядбяхтлийимизин тарихини – тарихи бядбяхтлийимизимярщяля-мярщяля йазыб, йадымыза салыб.Тякъя бизим йох, дцнйанын да башына эялян фаъияляри бир-бирсадалайыб. Хатын, Хиросима, Сонгми, Лидитса.Бу кичик китабда бюйцк мятлябляр вар. Зянэязур, Эюйчя, Гарабаь.1905, 1918, 1988 вя бцтцн 90-ъы илляр та бу эцнядяк хатырланыр.Китабда нефтдян дя данышылыр. О танклар ки, Хоъалыны тапдаламышды,онларын йанаъаьы Бакы нефти иди.


Фикрят СадыгКитабын дили айдын, йыьъам, садя вя дцшцндцрцъцдцр. Китабдараст эялдийимиз аллитерасийалар чох мящарятля тапылыб. Ялякбярин буюзцнямяхсус цслуб юзяллийи щяр йердя йериня дцшцб. Эюзяллийи илясечилир. Бу сюзц мум кими ойнадан шаирин камиллик мягамыдыр.Китабда еля мисралар вар ки, адам охуйанда айаьа галхыр вяо мисралар дцз сянин эюзцнцн ичиня бахыб дейир: «Гисасыны гийамятягойма!»Биз – гийамяти еля бурда эюрдцк.Китабда «сос» – «сус»ла гафийялянир. Бу да истещза иля фялакятиэюряндя «сусма» демякдир. «Х» щярфи иля башланан сюзляринчоху бурдадыр. Хаин дя бу сюзлярин ичиндядир.Китаб башдан-баша ейщамла долудур. Эеъянин эеъялийини нянеъялийини эюрцб шаир.О эеъяни чякян, гязябиндян од тутуб, алышыб-йанан Чинэизитапыб.«Дяни – дяни динсизляр дянлядиляр Чинэизи. Эюрясян щяр йетянябяллийдими чцнкиси».Китабдакы шеирляр сярбястдир. Гафийяляри тябиятин юзц кими алялван,пяракяндя, эюзлянилмяз вя гайымдыр.Китабда ики сурят эюзцмцзцн габаьында даь кими уъалыр.Щям физики мянада, щям дя мяъази мянада. Синямизя чалын-чарпазчякилян даьлардан икиси! Щяр икиси щяр тяряфдян эюрцнцр.Хоъалы – чюлляря сяпялянмиш юлцлярийля йерля-йексан.Чинэиз – айаг цстя кцряйиндян йараланмыш сярт вя кювряк инсан.Бу китабын ян тясирли йери Чинэизин щюнкцртцсцдцр. Бу щюнкцртцнцщамымыз ешитмишик. Бу щюнкцртц тякъя Чинэизин ичиндян эялмирди.Бу, башы бялалы бир торпаьын, яли-голу баьланмыш бир миллятинщюнкцртцсц иди.Эюрясян бу щюнкцртцнц ямин-аманлыгдан дям вуран демократийаалверчиляри ешитдими?!Дцнйа юлкяляриндяки сяфирляр, дцнйаны эязиб-долашан мямурлар,бош данышыглардан йорулмайан щямсядрляр билдилярми эюрян бущюнкцртц ня щюнкцртцдцр?Бу китабда гяддар сюзц гат-гат гяддар мяртябясиндя ишлянир.О гяддарлар бу щюнкцртцнц щязм етдилярми, эюрян? 366-ъы дивизийанынтанкчылары ешитдими бу щюнкцртцнц? Йохса, о эеъядян сонра;тыртылларын сясиндян онларын да гулаглары кар олмушду? Йа юзлярини карлыьавурмушдулар?Ешитмяйиблярся, гой ешитмясинляр!Гой онда шаирин китаб бойу дедийи эцн кими айдын бир щягигятиешитсин онлар.Он бир сентйабра эедян йол 26 февралдан башлайыр, ъянаблар!www.kitabxana.net 344«Ядябиййат» гязети, 24 март, 2006


ЩалбукиОРДА НЯЩЯНЭ ВАРДЫРШаир Вагиф Щцсейновун хатирясиняМян Вагифи ики дяфя эюзцм долусу эюрмцшям. Бир – 60-ъы иллярдя,Бакыда. Онда АДУ няшриййатында бир алманах няшр олунмушду.Орда Вагифин 3 бяндлик бир гошмасы варды. Гошма чох садя, ряванвя айдын дилля йазылмышды. «…Эюрян галаъагмы о чаьа шеирим?»суалына эеъ дя олса, бу эцн ъаваб веририк. Сянин дедийин о эцнлярэялиб Вагиф, шеирин дя эялиб чыхыб бу чаьа. Олуб бизимля чаьдаш.Сонра узун илляр эюрцшмядик. Амма сяси-сораьы эялирди. Билирдимордадыр, йазыб-йарадыр. Яйилмир, сынмыр. Мярд-мярданя заманлацз-цзя дурур.Икинъи эюрцшцмц бир аз думанлы хатырлайырам. Крым даьларынынцстцнц думан алдыьы кими, мяним дя башым онда чох думанлы иди.Дейясян, 80-ъи иллярин яввялляри иди. Биз Йалтайа йарадыъылыг евиня эетмишдик.Мян вя Ящяд Мухтар. Ящяд деди ки, бурда йахынлыгда бирсанаторийа вар. Шякяр Аслан ордадыр. Йерин адыны йа Мисхор деди, йаСимеиз деди, унутмушам. Эедяк ону тапаг. Эетдик тапдыг. ШякярАслана дцнйаны баьышладылар еля бил. деди, Вагиф дя бурдадыр. Бурдабир «Гараэюл» рестораны вар, сабащ орда эюрцшярик. «Гараэюл» (ресторанйох, ясл эюл) дцнйанын мюъцзясидир. Щардаса бураларда КрымЭярайханларынын пайтахт шящяри Бахча-сарай вар. О шящяриналтындан, башымызын цстцндян Учансу (шялаля) юзцнц Гараэюля атанйердя эюрцшдцк. Шялаля – Учансу уча-уча йеря енирди. Биз дя фярящдянэюйя учурдуг. О эцн бизим юмрцмцзя йазылды. Шякяр АсланВагиф Щцсейновла зарафтлаша-зарафатлаша о эцнц вурдуг баша.Чох-чох сонралар йа мян щярдянбир Лянкярана эедярдим, йао Бакыйа эялярди. Бакыйа эяля билмяйяндя сяси, сюзц, шеири эялирди.Вагиф анаданэялмя шаир иди. Щазыръаваб вя ъясарятли адам иди.Истядийи сюзц истядийи адама дейярди. Лап истямядийи адама дадейярди, чох папирос чякярди, ичярди. Дярди чашдырмаг, язабы аздырмагистяйирди. Бязян пис адамлары эюрмямяк цчцн бир эцшяйя чякилиб,цряк сюзлярини радио иля сясляндирярди. Вагиф яэяр щеч ня йазмасайды,тякъя «Орда нящянэ вардыр» шерини йазсайды, еля бяс иди.Шеиримиздя галаъаг иди.…Мян тагятсиз, дцшмян эцълц,Ялиндя щям тцфянэ вардыр.Су гаршымда, юзцм тяшня,Фягят орда нящянэ вардыр.345


Фикрят СадыгО, нящянэ кимдир? Бу суала юзц ъаваб верир:Бу шеир бюйцк Фцзулинин:Вятяними чалыб-чапыр.Бир эюйэюзлц сары иблис.…Азад эязя биляряммиЯсир олан торпаьымда?Дуст бипярва, фяляк бирящим, дювран бисцкун.Дярд чох, щямдярд йох, дцшмян гяви, тале зябун.– мисралары иля сясляшир.Епиграфы «Кялиля вя Димня»дян эялян, вязни, цслубу, шякликлассик шеиримиздян су ичиб, мцасирляшян, фикри, мязмуну йерля-эюйляялляшян, уъгар Лянкярандан узаг Москвайа мейдан охуйан, залымазалым дейян –азадлыг тяшняси олан бир шаирин фярйады, цсйаныдырбу шеир.Башга бир шеириндя – «Ала-бязяк мисралар» ичиндя бир мисравар. Зор мисрадыр: «Аллащ неъя тяк йашайыр гана билмирям». Бу суалытянщалыьын сярт цзцнц эюрян шаир веря биляр анъаг. Достларынын, зяманянинвя талейин унутдуьу бу адам Вагиф Щцсейнов иди. О гядяртяк галыб дарыхды ки, отуруб «Дирилмяк горхусу»ну йазды. Бир дя будцнйайа эялмяк истямяди. Доймушду бу дцнйадан. Вагифин мцасириАриф Абдуллазадя дя бу ъцр – ялаъсыз галанда демишди: «Тювбя,бу дцнйайа эялмяйя тювбя!»Бу шеиря фикир верин:Ней нийя фярйад еляйир – билмирям,Эюй нийя эцршад еляйир – билмирям.Ащ, нийя эащ мцрэц вурур зялзяля,Эащ нийя бярбад еляйир – билмирям.…Сюз нийя эащ баьрымызы ган едир,Бяс нийя эащ шад еляйир – билмирям.Дям нийя йаддан чыхарыб бизляри,Гям нийя бяс йад еляйир – билмирям,Сел эцъцдцр – сюйлядиляр – ел эцъц,Ел нийя бяс дад еляйир – билмирям.Хар икигат яйди йазыг Вагифи,Йар нийя дюрдгат еляйир – билмирям.www.kitabxana.net 346


ЩалбукиБцтцн шаирляр ейщамла данышмаьы севирляр. Бурда «билмирям»билирям – демякдир.Онун билдийини биз дя билирик.Инди Вагифин Вагиф адлы нявяси вар (Вагиф Сани). Зянъир гырылмады.Ювладларында онун дцзлцйц, ъясаряти йашайаъаг. Вагиф бабаиля фяхр етмяк олар. Тякъя онун нявялярими фяхр етмялидир? Йох!Кцлли-Лянкяран мащалы вя бцтцн Азярбайъан фяхр етмялидир ки, онунВагиф кими бир шаир оьлу вар. Накам шаирлярдяндир Вагиф. ШящидляримиздяндирВагиф. Чох сюзцнц дейя билиб шаир, чох сюзцнц дя дейябилмяйиб шаир. Дейя билмядикляри даш олуб асылды цряйиндян. Бу эцншаирин рущу да бурдадыр, о да эюрцр ки, билир ки, ким миллят цчцн йаныбса,миллят дя онун цчцн йаныр. Яъял гыймасайды, инди 70 йашы олаъагды.Вагифин ады юлмяз шаирлярин сырасындадыр. Вагиф бу эцн дядостларынын арасындадыр.«Ядябиййат» гязети,12 май, 2006347


Фикрят СадыгЩЯЛЯ ДЯ ШАИРЛЯР ДОЬУЛУРГазах мащалында щяля дя шаирляр вар – эюрдцм.Бу гызын шеириндя торпаг гарышыг гызыл мисралар эюрдцм. Ара-бирхалис кцлчяляря дя раст эялдим.Шащиня Кюнцл сонрадан шаир олмайыб. Юзц дейир ки, шеирианасы бяляйиня бяляйиб. Охудугъа эюрцрсян ки, доьру дейиб. Мяндаьлар щаггында минляръя шеир охумушам. Ашыг Ялясэярдян тутмушта бу эцнцн шаирляринядяк. Щеч кяс «Эюрян мяни анам доьуб, йадаьлар?» демяйиб. Ня десян дейилиб даьлара – ян эюзял тяшбещляр,тярифляр, эюзяллямяляр. Амма бир кясин дя аьлына эялмяйиб ки, даьлараАна десин. Бу гыз ися дейиб. Шаирляр торпаьа, вятяня Ана торпагдейибляр. Щятта Танрыдаьы да вар. Амма даьа айрыъа Анадаьдемяйибляр. Буну бир зяриф, кювряк гыз ушаьы дейиб. Чцнки анасынаолан мящяббятдян, чякдийи щясрятдян доьулуб бу сюз!Бу сюз она эюйдян эялиб. Танры инсанлары дцнйайа эюндяряндяяляйиб эюндярир.Кимини тямиз кящраба ун кими,Кимини кяпякли ун кими,Кимини дя йалхы кяпяк кими.Танры сонралар да бу адамлара бюлцндцйц кими тале верир. Кимня мигдардадырса, о мигдар хошбяхтлик эюндярир она. Бу эянъ гыздабирдян-биря ясл вя бюйцк шаирлярдя эюрцнян бцтцн яламятляр цзя чыхыб.Ана мящяббяти, Ана Вятян мящяббяти, инсана севэи, эюйляряшцкранлыг вя дярдляр!О дярдляр ки, гядим шеиримиздян нясил-нясил эялиб бу эцня чыхыб– онда да вар. О дярдляр ки, бу эцн вар, онлар да онда вар. Одярдляр ки, сабащ ола биляр, онлары да эюрдцм онда. Шаирлик дя елябудур!«Кюнцл даьа Ана дейибгачармыш,Эюрян мяни Анам доьуб,йа даьлар?!»Шащинянин бир ады Кюнцлдцр. Адам башдан-баша кюнцл олаэяряк ки, бу шеири йаза. Истяйирям бир нечя мисал эятирим сюзцмцнтясдиги цчцн.«…Сюзляримдян асылмышам бу ахшам,Вурулаъаг гара башым сюз цстя»www.kitabxana.net 348


ЩалбукиВя йа:«…Чеврилиб юзцм дяВятян олмушам»Вя йа:«Ичимдя щясрят варСавалан бойда»Йахуд:«Йеня дя эюрцндцбянювшя дярдим»Йахуд:«Сян демя, бир юмцрйуху йатмышам,Лайладан башлайыб,Гурана кими».Вя бу ъцр мисралар чохдур, чох чохдур, даща да чох олаъаг.Гярибядир, бу эянъ шаирдя бир Дядя Горгуд нисэили вар. Бир чох мисраларындайада дцшцр бабамыз. Кюкцня щюрмят вар онун дилиндя.Онун сюзц Дядя Горгудла эцълцдцр. О ярлярин-ярянлярин давамыдыронун шеири, Шащиня Кюнцлцн – шеири миллиййятъя тцркдцр. Биряр-биряртцрк дюйцшчцсцдцр щяр мисрасы.Йохса, «Дилин вар, динмя» гануну, «Эюзцн вар, эюрмя» ганунуганунлашан мямлякятдя «нийя доьдун Анам мяни?» сорушмаздышаир. Бцтцн шаирляр (ялбяття, ясл шаирляр) щагсызлыьа дюзмцр.Шащиня Кюнцл дя онларын сырасында. Бу мяня чох бюйцк тясяллидир ки,щяля шеир вар. Щяля дя шаирляр доьулур. Индян беля дя доьулаъаг.Мяним дя рущум шад олаъаг!Бу ял бойда йазы Шащиня Кюнцлцн «Чаьырсам эюрян ким ешидярмяни» китабыны эюряндян сонра йазылыб. Мян сяни ешитдим, гызым!Эюрдцм сяни. Таныдым сяни. Билдим щардан эялиб, щара эедирсян,эет, уьур олсун! Бу – бир баба хейир-дуасыды, гябул ет!349«525-ъи гязет»,4 нойабр, 2009-ъу ил


Фикрят СадыгСЯРСЯНЭ – БАШЫМЫН ДАШЫ…Црякдя бир нечя сюзцм пасланыб,Хатирям аьлайыб, эюзцм исланыб.Хятриня дяймясин Мяммяд Асланын,Сярсянэя – башымын дашымы, дейим?!Чинарлар гялямим, гайалар дяфтяр,Йаздыгъа тцкянмяз синямдя дярдляр.Ащ – чякдим, диксиниб кцкряди Тяртяр,Тяртяря эюзцмцн йашымы, дейим?!Бу шеир бяхтявяр эцнлярдя йазылмышды. 1976-да Кялбяъяряэетмишдим, онда.Гошмада, фарсъа «сяр» – баш вя «сянэ» – даш сюзлярини ойнатмышдым.«Сярсянэя башымын дашымы дейим». Мян щардан биляйдимки, Сярсянэ – доьрудан да башымын дашы олаъаг.Ермяни – Сярсянэдя яждаща кими суйун габаьыны кясяъяк.Гамарладыьыны гамарлайыб, доймайыб, инди дя Тяртяря бир гятря сугыймайаъаг. Юз суйумузу юзцмцзя вермяйяъяк.Ашаьыда – кяндляр, орманлар. Дцзляр, чайлар, ширин суйа щясрятгалаъаг. Тяртяр гуруйаъаг. Торпаьын додаглары чат-чат чатдайаъаг.Бурда, «Тяртярщес» няьмялярини йазан шаир Мцшфигин рущу диксиняъяк,пяришан олаъаг. Даьлар утанаъаг. Булудлар гаралаъаг.Эюйляр аьлайаъаг.Дцнйа «демократийа» дейиб бар-бар баьырдыгъа, бу барбарларадемяк олмазмы эюрян, яждащаны суйун габаьындан кянарачяксин. Эюйдян од йаьыр, торпаг су ичсин бир аз. Йохса, ермянийясюз демяк олмаз. О да христианды, ахы! Бяс онда БМТ вя АТЯТняйя эярякдир?! Нийя индийядяк айырд едя билмирляр ки, бу даьлар, бучайлар киминдир?! Дцнйанын бцтцн юлкяляриндя буна бянзяр сусярщядляри вар. Амма щеч бир юлкя юз юлкясиндян гоншу юлкяйякечян чайын габаьыны кясмир.Су щамынындыр. Су Аллащындыр. Бир вахт русун танкына, топунаэцвяниб, торпагларымызы зябт еляйян, инди дя гярбин ъанфяшанлыьына,щап-эопуна бел баьлайыб, суйумузун габаьыны кясир.Гарабаьы гачаг-гулдур мяскяни еляйир, минерал суларыныхариъя дашыйыр, йералты сярвятлярини мянимсяйир. Эцлцстаны харабазарачевирир. Она эюзцн цстя гашын вар дейян йохдур.Йяни, бу миллятин йцздя бир фаизинин юз мцгяддаратыны тяйин етмякщцгугу вармы? Яэяр йохдурса, бяс онда нийя буну – торпаьынwww.kitabxana.net 350


351Щалбукиясл йийяси олан гядим, бцтюв бир миллятин мцгяддяратыны тапдамагщесабына еляйирляр.Йаланчы бир мцгяддаратын юзцнцтяйини, доьручу бир мцгяддаратынюзцнцтяйинини шцбщя алтына алмырмы? Бу икили, икицзлц сийасятиэцнлярля, иллярля тякрар-тякрар бизим бейнимизя йеритмякля, бизи йоруббездирмякля, тяслим олмаьа мяъбур етмякдир. Бу ойунда щансыядалятдян сющбят эедя биляр?Он беш илдир ки, бу эцндяйик. Авропа инди-инди инаныр ки, ермяниишьалчыдыр. Щяля дя бу сюзц бяркдян демяйя чякинир. Демократийанынбабасы Америка да, нявяси Русийа да ону ялляри цстя сахлайырлар.Горхурлар ки, йеря дцшся сынар. Советляр вахты ешитмишдим ки,ермяниляр щара эялди, щарда олду шикайятлянирдиляр ки, бизим йашадыьымызярази бцсбцтцн дашлыгдыр, даьлыгдыр вя сусуздур. Дцзянкащларымызйохдур. Амма гоншуларымызын дцзянэащы да вар, суйу да, эцръцлярляишляри йох иди. Бу сюзляр бизя аид иди. Биз щям мцсялман, щямдя тцркцк. Одур ки, бизимля йола эетмирляр. Аразын габаьыны кясябилмясяляр дя суйуну зибилляндирирдиляр. О йандан да Тифлис Кцрц зибилляндирир.«Мяндян ютдц, гардашыма дяйди» тимсалы анъаг юзлярини дцшцнцрляр.***Сон заманлар бир нечя зябт олунмуш району гайтармаьаразыйыг – дейирляр. Амма Лачын вя Кялбяъярдян башга. Тялям-тялясик.Щай-кцйнян, чыьыр-баьырнан бизи йола эятирмяк истяйирляр, тезолун, разылашын, йохса сабащ эеъ олар. Ики район щялялик галсын бизимялимиздя. Гарабаь мясялясини дя йаваш-йаваш щялл едярик.Лачын вя Кялбяъяр ики, ири, гара, ишыглы эюз кимидирляр. Онларсызгайтарылан торпаглар – эордур. Лачынсыз вя Кялбяъярсиз Азярбайъан– бцтюв Азярбайъан дейил!Йяни, АТЯТ буну эюрмцр? Йохса о да «сяр» вя «сянэ»сюзляринин мянасыны билир. Билярякдян башымыза даш салыр. Щеч дашдада бу цряк олмаз. Дашы итялямясян, эютцрцб атмасан адам башынадцшмяз.Наьылларда дейилир ки, суйун габаьыны кясян яждащайа гурбанверяндя суйун габаьындан йана чякилир. Бунлар еля аъэюздцрляр ки,бу гядяр сярвяти мянимсяйибляр. Явязиндя Аллащын суйуну да бизячох эюрцбляр. Дцнйада яждаща-зад йохдур. Уйдурмадыр, йаландыр,наьылдыр. Сярсянэдя суйун габаьыны кясян яждаща дейил, ермянидир.Инди дярябяйлик заманыдыр. Ким щара эялибся, ким щарда дурубса,ким бармаьыны щара илишдирибся дейир «бура мянимдир».АТЯТ-дя дярябяйляри мцдафия еляйир. Беля чыхыр ки, АТЯТдярябяйляр дярябяйи, Авропа – бяйляр бяйидир. Миллятляри су иля имт-


Фикрят Садыгащана чякянляр юзляри дя суйа мющтаъ олаъаг, су тапмайаъаг. Буъцр халглар инсанлыг адына лякядирляр.ХХЫ ясрдя щяр ъцр лякяни апара билян дярманлар иъад олунуб.Амма бу ъцр лякяни щеч «демократийа» йуйуъу тозу иля дя йуйуб,тямизлямяк олмур.Ашыг Ялясэярин, Ашыг Алынын, Дядя Шямширин рущлары буйерлярдя долашыр. Бу рущларын цчц бир йердя ял-яля вериб ъящд елясялярдя Сярсянэ яждащасыны итяляйя билмязляр. Суйун габаьыны кясяняждащанын далында яждаща дювлятляр дуруб. Бу дювлятлярин башына сюзбатмыр. Шаиря, шеиря бахан кимдир?!***Щятта, фашистляр беля тутдуглары яразилярдян йерли ящалини тамамговмурдулар, тамам гырмырдылар. Амма бу фашистляр фашисти –ермяниляр йерли ящалини йа тамам гырдылар, йа да юз доьма йурдларындантамам говуб, дидярэин салдылар. Гоъаларын кцряйиндя самоваргайнатдылар, ушаглары сцнэцйя кечирдиляр.Чцнки, ермяни «яр-мян-и» сюзцндяндир. Чох заман гоншухалглар – гоншу халга хасиййятиня эюря ад тапыб гойур. Бурда дабеля олуб. Ермяниляря гоншу олан тцркляр, ярябляр, фарслар, цчц бирйердя ермянийя – «яр-мян-и» ады гойуб. «Яр» – тцркъя киши, дюйцшчц,яр – демякдир. «Мян» ярябъя инкар билдирир гадаьа, йохдур, дейилдемякдир. «И» дя фарс дилиндя мянсубиййят шякилчисидир.Яр+мян+и, ярмяни йяни киши дейил. Фикир верин! «Сяс мяни» вя «сцхянмяни», ифадяляри, ярмяни сюзцня бянзяйир.***Азярбайъан – сящра дейил. Дюрд-беш районумуз судан корлугчякся дя ширин су ещтийатымыз чохдур. Вай, о миллятин щалына ки,зябт етдийи су иля торпаьыны суварыр, ял-цзцнц йуйур. О ъцр миллятинщеч цзцндя дя су йохдур. Абыр йохдур. Яэяр цзцндя су олса иди,цзцсулу чякилиб эедярди юз харабасына! Щара? Харабасына! Щечонун юз харабасы йохдур. Олмайыб да!Бу хараба гойдуьу торпаглар бизимдир! О торпагларда ки,Ермянистан бюйрц цстя дирсякляниб узаныб – о торпаглар гядим тцркторпагларыдыр!Ики йцз илдир ки, 200 щийля иля йамаьы йамаг цстя ъалайа-ъалайаюзляриня йурд дцзялдибляр. Аь парчада гара сапла салынмыш йамагларыузагдан эюрцнян торпагларда мяскян салыблар. Бу торпагларындаш-гашы олан Гарабаьы да, «прокат»а эютцрцбляр, еля бил. яълафкирайянишинляр кими Гарабаьы залымъасына даьыдырлар. Щятта, йандырырларда! Сон эцнляр бу исти ийун эцнляриндя Аьдам ятрафында вягоншу кяндлярдя йаньынлар эюрцндц. Эет-эедя артды, шахялянди, йайылды.Алов дилляри – аъиз ялляр кими эюйляря узанды. Аман истяди. Йердяwww.kitabxana.net 352


353Щалбукиот, чайыр, тахыл зямиляри, кяндляр, даь-даш од тутуб йаныр. Ким билирермянин цряйиндя ня вар? Бу йандан йаньын тюрядир, о йандан даЙезид кими суйун габаьыны кясир ки, сюндцрмяйяк.О еля билир ки, тякъя чюлц-дцзц йандырыр.Демя, Йери-эюйц йандырыр, эеъя-эцндцзц йандырыр, зяминийандырырса, демяли, рузи йандырыр. Рузини инсана Аллащ верир. Рузи йандыран,рузи кясян шейтандыр, иблисдир. Иблисдян дя писди. Дюрд бир йаныгара тцстц бцрцйцб. Эюзцмцзц кор еляйир. Эюрясян бу тцстцнц Авропаданэюрцрлярми? Щеч олмаса сяси-сораьы чатайды ора. Торпагларыгайтармаг истямирляр. Бялкя, буна эюря аъыгъан йандырырлар. Бялкя,уьурларымызы эюрцб, пахыллыгдан йандырырлар. Торпаглары йандырырлар.Атяшкяся – «кяс» дейирляр, мцщарибя шяраити йарадырлар. Торпагларыйандырырлар. Гара тцстцлярля ганымызы гаралдырлар. Торпаглары йандырырлар.Онсуз да бу йаньынлар, ермянинин дя ялини, айаьыны йандырыр.Дцнйанын эюзц эюря-эюря Гарабаьы талайырлар. Гарабаьы йаьлытикя, йахмаъ билиб цзцнцн йаьыны-балыны йалайырлар, чюряйини дидим-дидимдидирляр. Чюряйи дизи цстя олмушлар! Гой ешитсин, билсин ермяни!Сян мяним торпаьымда гонагсан, эялмясян. Адама бир дейянэяряк ки, «Аря, нюш беля гудурмусан?»Дцнйада бир гондарма ермяни дювляти вар бясдир!Икинъиси, цчцнъцсц ола билмяз! Онда дцнйада онларъа ермянидювляти йарадыла эяряк. Будур Азярбайъан дювлятинин гяти фикри вяэялдийи гянаят! Бизим ярази бцтювлцйцмцзц щеч кяс вя щеч ня парчалайабилмяз.Бу йердя Азярбайъан тцркляринин чох мяшщур бир аталар сюзцлап йериня дцшяр, «Юлцнц юз хошуна гойсан…».П.С. Бу йазы чапа щазырланаркян телеканалларын бириндян ешитдимки, Сярсянэ, йяни «Башымын дашы» – су щювзясинин» бянди йерйердянйарылыб. (Йягин, яждаща йорулуб, мцрэцляйир). Ятраф районлары,кянд вя гясябяляри су басыб. Цзрц эцнащындан бетяр. Бу фялакятинастар цзцдцр. Йеня диррикляр (оху, дириликляр) юлцр, мящв олур. Баьлар,бахчалар долур, солур. Зямиляр исланыр, дян чцрцйцр. Йоллар палчыг, лыь,чюлляр чюнцб батаглыг олур.О гядяр юзляриня архайындырлар ки, щятта, Хачын чайла цзц ашаьымина ахыдырлар. Тяк-тяк, онларъа… О миналар бизим тяряфя кечибпартлайыр. Беля чыхыр ки, бу да гясдян дцшцнцлцб. Беля дцшмянчиликолмаз, ъаным! Даьымызы, дярямизи, суйумузу, чайымызы юзцмцзяверин! Юзцмцз билярик, суйу неъя бюлярик.Гураглыг да, артыг су да ейни иши эюрцр. Бири йандырыр, бири боьур.Щяр икиси щяйатын вя тябиятин дцшмянидир. Иллащ да ки, бу фцрсятдцшмян ялиндя ола! Дцшмян дцшмяня ъан демяз ки? Амма бубойда вящшилик йалныз еля бу яждащасифят ермянидян чыхар.«525-ъи гязет», 23 ийун, 2006-ъы ил


Фикрят СадыгIIМЯГАЛЯЛЯРМяним щаггымда йазыланларwww.kitabxana.net 354


355Щалбуки


Фикрят Садыгwww.kitabxana.net 356Сялащяддин ХЯЛИЛОВ,Фялсяфя елмляри доктору,профессорМИЛЛИ РУЩУН ПОЕТИК ТЯРЯННЦМЦФялсяфя елми дцшцнъянин поезийа мягамына, бядии тяряннцмцнябянзяся дя, ади шцурун поетик гялибляриня сыьмыр. Бюйцк фялсяфяклассиклярини охудугдан сонра поезийа аляминя айаг басаркянбязян бир бяситлик, ениш щисси кечирмяли олурсан. Лакин чаьдаш Азярбайъанпоезийасында шеирляриндян мяняви гида алдыьым, охуйаркянбир дахили йцксялиш кечирдийим, юзцмц доьма мцщитимдя сайдыьым биршеир чямянлийи вардыр ки, бу да Фикрят Садыьын йарадыъылыг алямидир. О,тякъя юзцнцн дейил, щям дя мяним кими йцзлярля, минлярля азярбайъанлынын,миллятин, Вятянин гялб дцнйасыны тяряннцм едир. Щаггындафикирляшсяк дя, шеиря чякя билмядикляримиз Фикрят Садыг гяляминдянсцзцляряк дцшцнян вя дцшцндцрян няьмяляря чеврилир вя дурьунлашмыш,яталятли фикирляри щярякятя эятирир.Фикрин дуйьусу вя дуйьуларын камиллийи! Бядии тяхяййцлцн фялсяфидцшцнъя сявиййяси!Фикрят Садыг щяр шейдян яввял, шаир олса да, дцшцнъя тярзиняэюря щям дя бир философдур. Халгынын дярд йцкцнц шеирин гям карваныиля дейил, фикир гатары иля чякян вя бу йцкцн аьырлыьыны дцшцнъянин санбалыиля компенсасийа едян, щяйатын гаранлыг эушяляриня идрак ишыьысяпяляйян шаир бу мяняви тябяддцлатлар дюврцндя улу кечмишимизинчаьдаш дцнйамыза ярмяьандыр. Вятянин аьыр эцнцндя тцнд рянэляринпоетик синтезиндян алдыьы аь ишыьы она мялщям едян щяким-шаир!Тясадцфи дейилдир ки, яряб дилиндя щяким сюзцнцн бир мянасы да философдур.Шаирин 75 иллик юмцр йолуну вяряглямяк, йахуд онун бцтцнйарадыъылыьыны нязярдян кечирмяк, тящлил етмяк фикриндян чох узаьам.Бу даща чох ядябиййатчыларын ишидир. Мян ися фялсяфя тядгигатчысыолараг юз тяяссцратымы, мцлащизялярими анъаг бир шеирин тимсалындабилдирмяк истяйирям. Ф.Садыьын истянилян ясяри фялсяфи фикир цчцн эенишйарадыъылыг мейданы ачыр. Она эюря дя, мян шаирин сон китабларынданбири олан «Талейин аъыьына» ясярини ачараг еля илк сящифядяки «Торпаг»шеирини йенидян нязярдян кечирирям. Вя ня цчцнся дуйьуларыммяни торпагдан Йер кцрясиня, сонра каината, орадан да ич дцнйама,мяняви йашантыларыма апарыр (вя йа эятирир). Эедян йоллар вя эялянйоллар! Сян демя, торпаг щяйатын мянбяйи олмагла йанашы, щямдя айнасы имиш. Щадисяляри йох, мяналары эюстярян бир айна! Биз тор-


357Щалбукипаьын сакинлярийик, торпаг да бизим мяняви дцнйамыза дахил олмуш,дурулмуш, айналашмыш, мяналашмыш, «Мян»ляшмишдир.Ф.Садыг поезийасында вятянпярвярлик щеч дя вятян абстраксийасынынШярг поезийасына мяхсус яняняви тяряннцмц, бир мядщиййявя йа вясф олмайыб, онун конкрет тязащцрляринин инсанын ичдцнйасындан кечириляряк мяналандырылмасы кими цзя чыхыр. О, щеч«вятян» сюзцнц ишлятмяся дя, инсанлара тялгин етдийи – вятянпярвярликщиссидир.«Торпаг» шеириндя Фикрят Садыг торпаьа инсан щяйатынын,онун мадди вя мяняви фяалиййятинин, йарадыъылыьынын, севинъ вя кядярининдаими иштиракчысы, юмцр-эцн йолдашы кими бахыр вя торпаг ъанланыр,инсанлашыр, вятянляшир:Инсана атяш верян, од верян, ишыг верян,Дюшцндя эцл битириб чюля йарашыг верян,Гядим абидяляри язизляйиб сахлайын,Инсанла бир севинян, инсанла бир аьлайан,Торпаг дейилми мяэяр?Торпаг, инсан дцнйайа эяляндя дя, бу дцнйадан кючяндядя юз интеллектуал потенсиалындан истифадя едяряк, бюйцк идейаларыныреаллашдыранда, йоллар, кюрпцляр чякяндя, кяндляр, шящярляр саланда,баь-бостан якяндя – истянилян ямяли фяалиййят сащясиндя инсанынясас истинадэащы, юз бол сярвятини онунла сяхавятля бюлцшмяйя щазыролан, ана гядяр тямяннасыз вя доьмадыр:Йашайана йурд-йува, юляня йатаг олан,Дцнйанын севинъиня, дярдиня ортаг олан…Торпаг дейилми мяэяр?Фикрят Садыг торпаьа няинки ъанлы бир варлыг кими бахыр, онащям дя инсани кейфиййятляр шамил едир. Онун сяхавяти дя, мящяббятидя, фядакарлыьы да тясадцфи дейил. Тякъя тябии сярвятляриндян, гызылындан,эцмцшцндян ял чякмяйиб, щям дя «инсанлыг эцлсцн дейя, эцлцшцндянял чякян» торпаг ади инсани кейфиййятлярин йох, али инсаникейфиййятлярин, анъаг камил инсана хас олан йцксяк мяняви дяйярляриндашыйыъысы кими тягдим олунур.Шаирин торпаьа садяъя бир обйект кими, хаммал, цзяриндя ишэюрмяк цчцн материал кими дейил, субйект кими, йарадыъы варлыг, идейадашыйыъысы вя щятта, мцяллифи кими йанашмасы щеч дя тясадцфи олмайыб,классик шярг фялсяфи яняняляринин поетик ифадясидир. Фярабинин вя ИбнСинанын иряли сцрдцйц бюйцк Азярбайъан философу Шящабяддин Йящйа


Фикрят СадыгСцщрявярдинин Ишрагилик тялиминдя давам етдирдийи идейайа ясасянинсанын няфси олдуьу кими, эюй ъисимляринин дя няфси вардыр. Яряб фялсяфитерминолоэийасына эюря «няфс» яслиндя рущ, ич дцнйасы, мянявиалям, гялб мяналарыны верир. Демяли, Эцняшин вя Йерин гялбиндян,мянявиййатындан бящс олунур. Ш.Сцщрявярди тялиминдя эюй ъисимлярининишыгланма дяряъяси вя демяли, дашыдыглары идейа инсана нисбятяндаща йцксякдир. Йер дя, Эюй дя садяъя мадди варлыг олмайыб, яслиндябир чох сирли мятлябляря ишаря едян рямзлярдян ибарятдир. Онларынарасында эюзля эюрцнмяйян рущи-мяняви рабитя дя вардыр:Эюйлярин гялбиндян сцзцлцб, щопуб,Чюряйя, чичяйя, даьа, даша нур.Улдузларын, планетлярин, о ъцмлядян дя Эцняшин вя Йерин няфсини,рущани миссийасыны анламаг вя юз щяйатыны эюйлярин ащянэиняуйьунлашдырмаг шярг фялсяфи фикринин инсан гаршысында гойдуьу бюйликтялябдир. Йеря дя мящз бу контекстдя йанашмадан, Йерин эюймащиййятини, садяъя эюй ъисимляриндян бири олмасыны йох, инсан рущунанязярян даща уъа бир рущун дашыйыъысы олмасыны нязяря алмадан,онун бу али поетик тягдиматы да, йягин ки, мцмкцн олмазды.Ялбяття, биз бу фикирдян узаьыг ки, Фикрят Садыг юз шеириндякиидейаны орта яср Шярг (ислам) фялсяфи фикриндян эютцрмцшдцр. Шаир олабилсин ки, бу фялсяфи тялимлярля хцсуси мяшьул олмур. Лакин о, гоъаШяргин бир парчасы кими, бу бюйцк фялсяфи идеалларын эенетик-мянявивариси кими юз поезийасында да мящз бу фялсяфи тямялдян чыхыш едир.Ким билир, бялкя щяля 25 йашында икян аьаран сачлар да гоъа Шяргинфялсяфи мцдриклийинин бир тимсалы, онун поетик образына бир ишаря имиш.«Доьмадыр ана торпаг!» – дейян шаирин бцтцн поетик йарадыъылыьыда бу торпаьын бцтцн ювладлары цчцн доьмадыр, язиз вя ибрятамиздир.Торпаг вя вятян дуйьусунун, милли-фялсяфи фикрин рянэарянэпоетик ашырымларында шаиря йени уьурлар диляйирик.«Республика» гязети,14 ийун, 2005www.kitabxana.net 358


Ч А Ь Д А Ш П О Е З И Й АЯДЯБИ ИСТИГАМЯТЛЯР359ЩалбукиГурбан БАЙРАМОВМЮВЗУ АКТУАЛЛЫЬЫ ВЯ СЯНЯТКАРЛЫГ МЯСЯЛЯЛЯРИ(Мягалядян парчалар)…Йери эялмишкян, ону да гейд едяк ки, яняняви милли реалистцслубда йазан шаирлярин йарадыъылыьында мювзу рянэарянэлийи, бу истигамятдяъидди ахтарышлар, бядии фикрин емосионаллыьы вя фикрин лаконизми,бянзятмя вя тяшбещлярин йенилийи, поетик мянтигин ардыъыллыьы, янянявипоетик моделя йени штрихлярин тапылыб ялавя едилмяси, щяйати деталлара,щадисяляря даща дягигликля мцраъият, йени реализм цнсцрлярининпоетикайа эятирилмяси, модерн тяфяккцр тярзинин эцълянмяси ашкармцшащидя едилмякдядир.Мцасир ядяби просесдя юзцнцн оржиналлыьы вя новатор ахтарышларыиля сечилян щям ъидди яняняви реалист цслубда, щям модернистсимволистекспериментал цслубда йазыб-йарадан шаирлярин йарадыъылыьыхцсуси диггят вя ящямиййят кясб едир. Мцасир поезийада бу хяттинян ляйагятли нцмайяндяляри йашлы нясилдян Халг шаири Фикрят Гоъаны,Вагиф Сямядоьлуну вя Фикрят Садыьы, сонракы нясиллярдян ЯлякбярСалащзадяни, Рамиз Рювшян, Вагиф Байат Юняри щесаб едирям.…БИр ъящяти гейд едим ки, модернист-символист цслуб Азярбайъанпоезийасында, бир чохларынын дцшцндцйц кими, сон ониллийинщадисяси дейилдир. Беля щесаб етсяк, щям инсафдан кянар олар, щямдя реал ядяби просесин тарихи инкишафында йанлышлыьа йол вермиш оларыг.Бизъя, бу цслубун Азярбайъан поезийасында баниси поезийамызынбюйцк классики Рясул Рза олмушдур. Башга ясярляринин адыны чякмядян,тякъя «Рянэляр» шеир силсиляси буна ян бариз нцмунядир. Бу силсилятякъя Азярбайъан шеириндя, поезийасында дейил, о дюврцнЦмумиттифаг поезийасында да мцстясна йенилик иди. «Рянэляр» чохчятинликля, ъидди ядяби мцнагишялярля гаршылашса да, шеиримизя модернист-символистекспериментал цслубун няфяслийини тайбатай ачды,ядябиййатымыза тамамиля йени поетик тяфяккцр тярзи эятирди. Бу просесиестафет мяшяли кими Яли Кярим, Фикрят Гоъа, Ялякбяр Салащзадя,Фикрят Садыг, Вагиф Сямядоьлу, Рамиз Рювшян, Вагиф Ъябрайылзадя(Байат Юняр), Чинэиз Ялиоьлу вя диэярляри давам етдиряряк мцасирэянълийя ютцря билдиляр. Еля она эюря дя щеч ким етираф етмяся дя,нясилляр арасында сых, модерн бир яняня баьынын мювъудлуьуну эю-


Фикрят Садыгрцр, мцасир эянълийин бязи сыра няфярляринин артыг сянэийян «ъыьаллыьыны»ися яввялдян мягбул эюрмцрдцм.…Халг шаири Фикрят Гоъа мцасир поезийанын ритми, ащянэи, дюйцнтцлярииля даща сых баьлы олан шаирдир. Щямишя ахтарышдадыр, йенилийя,новаторлуьа, мцасир щяйатын ритминя чеврилмяйя тяшнядир. Башгасюзля, щям Фикрят Гоъа, щям Фикрят Садыг мцасир модерн поезийамарафонунда тянтимядян, тювшцмядян ъаванларла чийин-чийиня, бирчох щалларда ися юндя эялирляр……Фикрят Садыг бу ил ян мящсулдар, фяал, бол бящряли йарадыъылыгилляриндян бирини, щям дя Фикрят Гоъа кими йубилей илини йашады.Онун бир чох ядяби органларда, мятбуат сящифяляриндя мцхтялиф иллярдявя йени йаздыьы шеирляри, силсиля шяклиндя поетик нцмуняляри «Дцнйадангачан адам» мини-драматик поемасы дяръ олунмушдур.«Мян алын йазысы демирям буна» цмуми башлыьы алтында бир силсиля –«Балам», «Дцнйам», «Бир рущу кцскцня», «Тялгин», «Шцбщя вящягигят», «Юмцрчцлцк», «Эеъя таксиси» шеирлярини оьул иткисиня (оьлуИлкиня) йазылан бир шаир атанын кюнцл сызылтыларыдыр. Лакин бу сызылтыларцмумиляшир, бир кюнцлцн дейил, ювлад итирмишлярин дярдини дя дашыйыр,бязян дя иътимаи-сосиал мязмун кясб едир: «Юмцр сцрмяк дейирляр;Бизимки юмцр сцрмяк дейил. Бу йа юмцр сцрцмякдир, йа юмцр бойусцрцнмякдир. Беля юмцр кимя эярякдир, няйя эярякдир?» «Олубду»,«Йыхылдым», «70 йаш вя пилляляр», «Сындырылды сцкут бузу» (РамилСяфярова – ермяни башы язян гящрямана), «Тяръцмейи-щалым»,«Тцрк» шеирляри лирик-психоложи тонда йазылан дуйьулары, кядярли сосиалиътимаидцшцнъяляри, мцасир инсанын аьрылы-аъылы йашам тярзини якс етдирир:«Евим бетон. Дярманым диабетон. Севинъим-фярящим – мисгалмисгал,дярдим-гямим – тон-тон».Фикрят Садыг «Дцнйадан гачан адам» мини-драматик поемасында(«Ядябиййат», 04.03.05) мцасир инсанын траэедийасыны, фаъиясинибариз деталларла якс етдириб. Иътимаи-сосиал мцщит еля бир ситуасийайарадыбдыр ки, инсан мцщитиндян, аилясиндян, йашам тярзиндян,юлкясиндян, вятяниндян, торпаьындан безикиб баш эютцтцрб гачыр.Яслиндя, бу инсанын мяняви-сосиал интищарыдыр: дюврандан гачды. Эцзярандангачды. Йерин язабындан гачды. Ъана дойуб эюйя гачды.Щякими нашы, щакими залым. Мцяллими надан олан Замандан гачды.…Ъана доймуш Толстой да бу ъцр гачмышды евиндян… Узундящшятли бир рюйадан гачды… Дцнйаны башына эютцрян йаландангачды… Юэей обасындан. Елиндян, ТВ-лярин пялтяк дилиндян, дцзцдцнйанытутмуш шеир селиндян, бу гядяр йаланчы шаир ялиндян, пахылларынгейрятиндян, хябислярин сюз-сющбятиндян гачды. Азадлыьын азлыьындан…Бирлийин йохлуьундан гачды…» Ясярин рущу, идейасы, ес-www.kitabxana.net 360


Щалбукитетик гайяси, иътимаи-сосиал мязмуну айдындыр, ялавя изаща, шярщяещтийаъ йохдур…Фикрят Садыьын яняняви гязял жанрынын моделиня уйьун, онаохшар, лакин мязмунъа тамамиля орижинал «Сечилмиш бейтляр» цмумибашлыьы алтында чап етдирдийи («Кредо» гязети, 05.03.05) силсиля шеирляридя мцасир шеиримизин дяйярли нцмуняляриндяндир. Бу шеирлярдя щяйататянгиди-ироник бир бахыш, тамамиля мцасирликля йоьрулмуш кядярлипсихоложи нцансларла долу фактлар яксини тапыбдыр: «Лайиг олмаайнлараляйагят пайланырса, Миннят иля верилян ляйагяти нейнирям», «Дярдимизбашына эютцрцб бу дцнйаны, Ещтийаъа диз чюкян ямниййяти нейнирям»,вя йа «Щаваны да щавайы бизя гыймыр фялякляр, щава верибъан алыр, щеч ня дейилдир мцфтя». Язаблы олса да дюз, пилляляри юзцнгалх. Ишыглар тез-тез сюнцр, етибар йохдур лифтя». (Йягин бурда бир башаишыгдан, лифтдян сющбят эетмядийи ашкардыр).Башга бир шеирдян «Сюз вар, сюз дейян дя вар, гязет дя бол,итя тюк. Амма йазыларын чохусу щяняк олур. Бир яляк тапа билсян, бумилляти ялясян, эюрярсян ня гядяр ун, ня гядяр кяпяк олур».Бу силсилядяки иронийа, сарказм, кинайя тамамиля орижиналдыр,йенидир вя сосиал мязмуну агиланя йеткинликля тягдим етмяйя хидмятедир.«Улдуз», № 4,2006361


Фикрят СадыгМЦДРИКЛИЙИН ПОЕЗИЙАСЫwww.kitabxana.net 362Мцршцд МЯММЯДЛИМян Фикрят Садыьын шеирляри иля тякрар танышлыгдан сонра бу дцшцнъяйя,нятиъяйя эялдим ки, о, чаьдаш поезийамызын ян мцдрик вяъяфакеш йарадыъыларындан биридир. Анъаг онун поезийасынын дяринлийиняваранда тяяссцф щисляри бцтцн варлыьымы чульалады. Дцшцндцм ки,яъаба, бу санбалда, чякидя олан шаир неъя олуб ки, индийя гядярпоезийа арашдырыъыларынын диггятиндян кянарда галыб? Вя йахуд онданолса-олса поезийанын епизодик щадисяси кими бящс едилиб.Ютян ясрин яввялляриндя М.Щади, 60-ъы илляриндя ися Я.Кяримейни тале иля цзляшибляр. Зяннимъя беля мцнасибятин ясасында йарадыъышяхслярин тявазю щисси иля юзцнц реклам етмяк кими зярярли пешяйяуймамаг мядяниййяти дурур. Бялкя дя бу мядяниййятин кюкцндятябиятин мащиййятиндян доьан юрнякляр дурур. Ахы, эюйляряуъалан даьларын, палыдларын, варлыьын язяли щикмятляриндян мцждя верянчайларын, ирмагларын, Исаг-Мусаг гушларынын цфцгдя гянирсиз бирэюзяллик лювщяси йарадан эюй гуршаьынын юзцнц тяблиья ещтийаъы йохдур.Онлары танры немяти, тале гисмяти вя мянявиййат рузиси кими дяйярляндирмякчаьдаш анлаг вя яхлаг сащибляринин боръудур.Тяяссцфля гейд етмяк зорундайам ки, биздя поезийа тянгидиады олуб юзц олмайан анлайышлар сырасында эетдикъя мющкям йер тутур.Беля олмасайды щяфтядя, айда бир китаб бурахдырыб шаирлик иддиасынадцшян графоманлар, ъызмагарачылар, щятта сявиййясиз вя зювгсцзнязм мятнляриня мусиги бястяляндириб онлары ефирдян сясляндирянлярбу эцн шеирин мейданында кющлян чапыб, ат баьры чатлатмаздылар.Азярбайъанда щазырда бир поезийа «бум»у йашанмагдадыр.Дузсуз, дадсыз, зювгсцз нязм парчалары ясл шеири вя онун мцяллифляринисыхышдырмагдадыр.Беля шяраитдя абыр-щяйа щиссини горуйан, эюзя эирмяк хцлйасынданузаг олан ясл шаирляр юз поетик щцъряляриня чякилиб сюзцн мцгяддясязаблары иля тякбятяк галырлар. Ф.Садыг беляляриндяндир. Мящзсюзцн цзцъц, лакин ширин язабына гатлашдыьы цчцн онун яксяр шеирляриндядянсиз сцнбцля – йцксцз фикря раст эялмяк гейри-мцмкцндцр.Мясялян:Бир муьам вармы эюрясян,Зили щязин олмасын.Бир севинъ эюстярин мяняИчиндя щцзн олмасын.


363ЩалбукиБянддя зилдяки щязинлик вя севинъдяки щцзн сюз бирляшмяляритякъя фикрин тязадлы ифадясиня йох, щям дя варлыьын, язвайишин контрастларыбарядя дольун тясяввцр йарадыр. Щяр зилдя – фярйадда хяфифбир гям, щяр севинъин ичиндя йандырыъы бир щцзн – ялям эюзлянир. Дюврц-гядимдянбялли олан щягигятляря шаир йени эюрмя буъаьындан ишыгсалыр вя бизи щяйатын ябяди билмяъяляри цзяриндя дцшцнмяйя мяъбуредир. Вя йахуд шаирин:Эюйдян эялян бялаларынЧохусу йетимя эялир.Касыба, фаьыра эялир,Дярдляр бярабяр бюлцнмцр,Бу дярд мяня аьыр эялир.– поетик фрагментиндя гядярдян эялян щагсызлыьа бир етиразящвал-рущиййяси ифадя олунур. Бу етираз да мцяллифин щуманизминдяндоьур. Шаир ня цчцн суалынын ъавабыны охуъунун ихтийарына бурахыр.Рцзэарын эярдишиндян щали олан охуъу анлайыр ки, зиддиййят вя яксикликлярцзяриндя гурулан щяйатын юзц дя Халигин ясяридир вя бу ясярдящяр кяся нювбянюв алын йазылары бяхш едилиб.Касыбла, фаьырла зянэинляр арасында дярдляр бярабяр бюлцнсяйди,щяйатын дисщармонийасы позуларды, чцнки онун мащиййяти дя, фялсяфясидя йалныз бу натаразлыгда вя гейри-мцкяммялликдядир.Бянддя щяр сюз бир фикря хидмят едир, онун поезийасында «ишсиз»галан сюз демяк олар ки, йохдур. «Сон шеир» бу ъящятдян юзцнцнфикир тутуму вя лянэярли ащянэи иля диггяти ъялб едир. Беш бяндликвя щям дя эярайлы цслубунда йазылмыш шерин бядии гайяси вя структуруяняняви гафийяляр цзяриндя гурулмушдур. Анъаг бу яняняви гафийяляршеирдя тамамиля йени бир овгат, щисс вя дуйьуларын бакирялийиндяндоьан аб-щава йарадыр:Дюйцшдя юлмядим, дейям,Байраьы юртцн цстцмя.Цстцндя сон мисрам донмушВараьы юртцн цстцмя.Башга бир бянддя ися кимсясизлийин, тянщалыьын вя чарясизлийинсон аккорду вурулур:Цмидим – йаралы бир гуш,Голум, ганадым гырылмыш,Цшцйцрям, хязял олмушЙарпаьы юртцн цстцмя.


Фикрят СадыгБюйцк Фцзулинин беш йцз ил яввялки мцсибятзадя лирик гящряманынданфяргли олараг («Ня йанар кимся мяня атяши-дилдян юзэя,ня ачар кимся гапым бади-сябадан гейри») Ф.Садыьын гящряманыбцтцн яламят вя кейфиййятляри, аьры вя гайьылары иля бу эцнцн инсанынытямсил едир. Лирик гящряманын образы еля спесифик поетик ъизэилярля чякилмишдирки, эюзляримиз юнцндя йурд севэисиндя ярийян, вятян торпаьынатапшырылмагдан юзэя Танрыдан айры умаъаьы олмайан бир инсанынсуряти ъанланыр:Эюйляр нийя залым олсун,Тале мяня замын олсун.Бир дяря мязарым олсун,Бир даьы юртцн цстцмя.Лирик гящряманын тявазюдян вя йурд севэисинин шиддятиндянмайаланан истяйиня фикир верин («Эюйляр нийя залым олсун, тале мянязамын олсун»). Шаирин гящряманы вятян гаршысында цзцаь, алныачыгвя башы уъа олдуьундан онун торпаьына говушмаг цчцн эюйлярдянрящм, таледян зяманят истяйир. Лирик гящряманын ъисмани-мянявимющтяшямлийи «дяря» вя «даь» деталлары тясдиг едир.Эюрцндцйц кими, мцяллиф юз гящряманынын вятян севэисини бязишаирляр кими цмуми патетик вя она эюря дя байаьы ъизэилярля йох,конкрет бядии деталларла щисс етдирмяйя наил олур. Ф.Садыг поезийасындасюз дуйьусу эцълцдцр. О, нядян йазырса-йазсын, щяр сюзц,ифадяни конкрет мяна чаларлары иля зянэинляшдирмяйя чалышыр.М.Щади щаггында йаздыьы ики шеирдян эятирдийимиз нцмунялярябиэаня галмаг мцмкцн дейил:Вя:О ки, еля йанырды:йа эяряк ярийяйди, йа эяряк кцл олайды.Ана йурдун дярдиня, ел-обанын дярдиняЕля йанмады ки, о, мязары да галайды.Шеири алов дилли иди,Сабащ она бялли иди,Дярд она тясялли иди,Изтираб иди дярманы.Биринъи нцмунядя Щадинин миллят йаньысынын шиддяти барядятраэик тясяввцрц ики яввялинъи мисрада, язабкеш юмрцн эюзлянилмязwww.kitabxana.net 364


365Щалбукидраматик сонлуьу ися диэяр мисраларда юз ифадясини тапыб. Бурада бирартыг ифадяйя, мятлябя раст эялмяк гейри-мцмкцндцр. Поетик фрагментинбцтцн фикир енержиси бир сюз тяркибиндя ъямляниб. («О ки, еляйанырды…») Икинъи нцмунядя бядии сюзцн кясяри, тишяси иля накамшаирин мцсибятдян йоьрулмуш образы йарадылыр.Айдын олур ки, М.Щади бинява вя бяхтсиз халгынын сабащыны думанлыэюрдцйцндян дярди юзцня тясялли, изтирабы ися дярман кими гябуледир.Шаир експрессив вя емосионал, тясири эцълц олан сюзляр сечмякдячятинлик чякмир. Тясяввцр етмяк чятин дейил ки, Ф.Садыг«дярд»ин вя «изтираб»ын йериня мажор дуйьулар ойадан башга сюзгойсайды, мязмун да итярди, мятляб дя.Шеирдя артыг сюз бядяндя артыг чяки кимидир.Сюз аз оланда мятляб дя саз олур: «Мятляб узадыланда йаддашдюйяняк олур, Эцлляси гуртаранда тцфянэ дяйяняк олур».Ясл шаир сюзцн гара фящлясидир. «Мин бир бута» шеириндя Ф.Садыгбу фикри яйани олараг ясасландырыр. Шеирдя сюз бойаларындан о гядярсяхавятля истифадя олунуб ки, ону охуйан ряссам халчачы сяняткарися шаирин сюз илмяляриндян ня нахышларындан бящрялянмякля пяристишялайиг бир сянят ясяри тохуйа биляр. Байaты цстцндя кюклянмишмисраларын доьурдуьу ассосиасийалара диггят един:Халчанын эцлцня бах,Илмянин дилиня бах,О йанда оъаьына,Бу йанда кцлцня бах!Халчайа бах, халчайа,Бянзяйир ахар чайа.Сащилляри бялянибЧичяк ачмыш алчайа.Бу нцмунялярин сайыны чохалтмаг да оларды. Еля билирям ки,эятирдийимиз нцмуняляр дя шаирин сюзля лювщя йаратмаг имканларынынболлуьу барядя билэи верир.Ф.Садыг поетик сюзцн сярщядлярини, шеирин техники имканларыныэенишляндирмяк сащясиндя дя устад бир сяняткар олдуьуну сцбутедир: «Мян бир адам тапмадым зянэ еляйям, амма яъял мянязянэ еляди», «Сабири бяйянмяйян варса, гийамят эцнцдцр шеиримизин»,«Щамы аьзына су алыб, йер цзцндя су азалыб», «Дярд мяничашбаш еляйиб, юзц дя лап чашбаш галыб», «Нефти олан юлкялярин щамы-


Фикрят Садыгсында Кярбяла вар», «Оьлу юлян бир ил аьлар, йцз ил аьлар, мин ил аьлар,йурд итирян…», «Дедиляр ки, бцтляри гырын, демядиляр ки, лцтляри гырын» вя с.Шаир аьыз ядябиййаты юрнякляриндя – нцмуняляриндя дя (эярайлы,гошма вя с.) шеирляр йазмагла фолклор мяктябиня дяриндян ашиналыьынынцмайиш етдирир.Щям дя тягдир едилмялидир ки, о, кющня бичимдя дя йени эюрцнябилир. Мясялян:Вя йа:Миллятин диряниши,Яр иши, ярян иши.Фялякляр эюря билмязДиряниш эюрян иши.Йашамаг олуб чятин,Эцнцня бах миллятин.Йохдур йохун щюрмяти,Щяр ня варса варда вар.Билмирям щара эедим?Ращат юмцр сцрмядим,Бурда бир эцн эюрмядим,Бялкя, няся орда вар?Ф.Садыг фярманла халг шаири олмаса да, рясми олараг щаггшаиридир. О, бцтцн йазыларында эерчяклийи, щягигяти гялямя алыр вя бумювгейиндян бир сантиметр дя олса, ашаьы енмир. Онун шеирляриндяконйуктура яламятляриня, шяраитя уйьунлашма ъящдляриня раст эялмякмцмкцн дейил. О, тябиятдян, эцндялик мяишят гайьыларынданбящс едяндя дя, ъидди сосиал-мяняви проблемлярдян йазанда даохуъу иля сямими данышыр, ону юз тювсийя вя мцлащизяляриня инандырмаьыбаъарыр. Дедикляримизя, «яшйайи-дялил» кими онун шеирляриндянбязи нцмуняляря диггяти ъялб етмяк истярдим. «Мцшащидя» адлы кичикпоетик парчада о, щяр кясин билдийи ади щягигятляри бядии щягигятлярсявиййясиня галдыра билир:Бу гурбаны олдуьум ТанрыдаБилмирям бу ня адятдир, бу ня адят?!Пулу олана пул верир,еви олана имарят.Касыбы да унутмур,Она дадярд цстцндян верир дярд.www.kitabxana.net 366


ЩалбукиДцнйа вя Азярбайъан поезийасында бу мювзуйа дяфялярлятохунулуб. Лакин Ф.Садыг шеиря милли ментал шцурун мющцрцнц вурубвя мювзуну мяхсуси дейим тярзиня даща да мцасирляшдириб:Яйрини дивара дирядиляр,Эцллялядиляр.Эцлляляр яйри эетди,Дцзц дивара дирядиляр,Эцллялядиляр,Эцлляляр дцз эетди.Дюврц-гядимдян яйрилярин бяхтиня тумар, дцзлярин гисмятинягубар йазылыб. Гязави-гядярин йаратдыьы бу дисщармонийаны щятта,эцлляляр дя арадан галдыра билмир. Бу бир щягигятдир ки, дцз яйиля билсяйди,эцлля ону да щагламазды. Вя ня йахшы ки, дцзляр яйилмир, сынмыр,йохса йашамаг ъящянням язабындан бетяр оларды.Онун поезийасы шяхсиййятдян явяз уммайан, яксиня бу истяйинязабында говрулмаьа, йанмаьа щазыр олан сяняткардыр. Бялкядя бу севэинин шиддятиндядир ки, шаир «вятяндаш» сечими гаршысындагаланда вятяни щямвятянляриня ярмаьан едир, дашыны ися юзц эютцрцр:Севинъ сянин йол йолдашын,Амма бу эюз йашы мяним.Бир юлкядя вятяндашыгВятян сянин – дашы мяним.Беля бир дцшцнъя иля йашамаг щяр бир кясин виъдан вя яхлагнормасына чеврилсяйди, йягин ки, юлкянин щялл олунмамыш мцшкцлляригалмазды.Миннятсиз вя ляйагятля йашамаг, тямяннасыз юмцр сцрмяконун щяйат фялсяфясидир:«Лайиг олмаайнлара ляйагят пайланырса, Миннят иля верилянляйагяти нейнирям?!»Шаиря эюря сойкюкя, мяншяйя вя сяляфляря щюрмят олмаса,миллят бир кцлл щалында пуч олуб эедяр: «Сойкюкцнц унудар, миллятпуч олуб эедяр, Яэяр ки, сяляфиня щюрмят йохса хяляфдя».Миллятин талейи кимляринся иддиасына, мараьына гурбан вериляндязащирян тямкинли вя сойугганлы эюрцняn шаирин ичиндя бир вулканпцскцрмяси баш галдырыр:367


Фикрят СадыгЩяр кяс юз ишини эюрцр юзцйчцн,Бир иш эюрян йохдур миллят наминя.Торпаг да, Вятян дя сатылыр, Аллащ,Варланмаг наминя, сярвят наминя!Ф.Садыг поетик гянаятиня вя фялсяфясиня эюря инсан йалныз юзтябии мащиййятиндян вя мяняви боръундан иряли эялян ющдяликляри йериняйетиряндя дашыдыьы адын зирвясиня уъалыр. Щейф ки, инсанларын щечдя щамысы дашыдыьы ады вя Танрынын онлара эюстярдийи етимады доьрултмурлар:Аллащын цмидиниИнсан доьрултмайыбды.Ъанавар хислятиндяИнсан олмаг айыбды.Шаир «йалан тярифляняндя, доьру тякляняндя», «чадырдакы йетиминцст-башыны ъындыр эюряндя», «биринин йохудурса, биринин варыдырса,инсан инсанын ъанаварыдыса» йазмайа билмир. Щяйатын яксикликляри илябарышмаьа онун наращат виъданы йол вермир.Ф.Садыьын поезийасы чаьдаш шеиримизин ъцссяли, эювдяли бирголудур.Шаирин тябиятиндя, инсанлара вя мцшащидячиляриня мцнасибятиндямцшащидя етдийимиз мцдриклик дя юз башланьыъыны онун гцдрятлипоезийасындан алыр.Яэяр шеирин цмдя вязифяси инсаны дахилян сафлашдырыб, рущянсаьламлашдырмагдырса, Ф.Садыг юз сюзц иля бу вязифянин ющдясиндянляйагятля эялир. Биз она юмрцнцн мцдриклик вя щяйатынын наголайчаьларында севинъ боллуьу вя йени йарадыъылыг уьурлары диляйирик.«525-ъи гязет»,6 йанвар, 2005-ъи илwww.kitabxana.net 368


ЩалбукиВагиф ИБРАЩИМОВЩЯРЯМИЗ БИР ЪЦРЧох щюрмятли, Фикрят яфянди!Сайылан гязетлярин бириндя Сизин афористик шеирляринизи охуйубда хейли зювг алдым. Бир аъы етираф кими сюйлямялийям ки, сон илляр бязи-бязисябяблярдян поезийадан рущланмаг габилиййятим щисс олунандяряъядя юлязимяйя башламышды. Бялкя бу она эюрядир ки. Майаковскидемишкян, «…планетимиз поезийадан ютрц аз тяъщиз олунуб»,бялкя она эюря ки, мямлякятимиздя гурьулар позулуб, санларитибди вя нятиъядя шаирляр сийасятчийя дюнцб, сийасятчиляр ися халга«гязял охумаьа» гуршаныб. Одур будур, Сизин дя дяръ олунмушформатына эюря чох кичик, ядяби дяйяриня ися чох йцксяк сявиййялишеирляринизя ютярэи нязяр салдым. Ки, бир дя эюрдцм: Щядиййя алмышадам кими ямялли-башлы севинирям. Бу нəэащ севинъя эюря Сизя янсямими миннятдарлыьымы билдириб дя кечирям нювбяти мятлябляря.Чох щюрмятли, Фикрят яфянди!Сизя мящз бу ъцр мцраъият етдийимин сябяби шеириниздян гайнагланырвя мцяййян мянада полемик характер дашыйыр. Беля ки,«Адамлар» шеир афоризминдя йазырсыныз:Дцнйа гоъалдыгъа азалыр йаман,Яфянди адамлар, паша адамлар.Дцнйа гоъалдыгъа чохалыр йаман,Арагарышдыран, маша адамлар.Устад, изн верин Сизинля разылашмайым: шеириниздян бярг вуранкцбарлыг вя сябрля долу щикмят мцяллифин эенетик (сюзя эюря цзр истяйирям)яфяндилийиндян хябяр верир. Беля олан щалда кямиййят щаггындаяндишялянмяйя дяйярми, яъаба?Доьрудур, мямлякятимиздя ясл вя халис яфянди зийалыларын сайыэюзячарпан дяряъядя азалмагдадыр, амма вя лакин Цзейир бяйясрин яввялляриндя сюйлядийи кими «…Бизя галанлар бясдир». Шяхсянмяня – бир ортабаб зийалыйа Сизин шеириниз кифайят олду ки, никбинлийимвя йарадыъылыгла мяшьул олмаг щявясим биря он артсын!О ки, галды «нашы адамлара», онларын да сайыны о Бюйцк Йараданюзц супердягигликля тянзимляйир, Хятаи демиш, онларла «нямизвар?»369


Фикрят СадыгЧох щюрмятли, Фикрят яфянди!Мцхтялиф «изм»лярин ядябиййатымызда тцьйан етдийи щалда Сизинмилли шеир сянятинин илкин гатларына варыб да орадан су дамъысы гядярсадя вя су дамъысы гядяр мцряккяб дейимляри чаьдаш поезийамызаярмяьан етмяйиниз мяндян ютрц бир даща улу Заманын гырылмазлыьынытясдигляди. Щярямиз бир ъцр йашайырыг – бу аксиомдур, аммавя лакин милли мядяниййят вя инъясянятинин, яхлаг вя мянявиййатынынтяяссцбцнц чякян щяр кяс ейни ъцр йашайыр, ейни ъцр дцшцнцр,ейни ъцр мцъадиля верир. Мясялян: узатмадан Сизин «Лап кясясюз»цнцздян файдаланым:– Мян – адамам,Мян – эилдяням.Мян дя о,Адямэилдяням.Чох щюрмятли, Фикрят яфянди!Ядябиййатшцнаслыг иддиасында олмадыьыма эюря бу гыса ачыгмяктубумда бир сыра олдугъа мараглы вя дяйярли мятляблярдян вазкечмяли олаъаьам. Амма вя лакин Сизин щейрятамиз сюз дуйумунуз,сюзя етибарыныз вя сайьынызы, еляъя дя сюзля сярбяст мцнасибятинизигейд етмяйя билмярям. Ону да ялавя едим ки, ити дцшцнъянизинпарлаг мящсуллары мяни щям дя боллуъа эцлдцрдц. Ахы, «Хаш» адлананминиатцря неъя эцлмяйясян?!– Диварда охудум:«Хаш вар».Демяli, диварын далындаКясилмиш баш вар.Нювбяти севинъляр цмиди иля саь олун, Фикрят яфяндим!«Цч нюгтя» гязети,19 нойабр, 2006www.kitabxana.net 370


371ЩалбукиАтиф ИСЛАМЗАДЯБУ ШЕИРИН СТРУКТУР – СЕМАНТИК ТЯЩЛИЛИ(Бир шеирин тящлили)Бюйцк шаиримиз Ф.Садыьын «Ишля ев арасында» (Б., Эянълик,1997) китабыны вярягляркян «Юзцм юзцмя» адлы бир шеирин цзяриндядайандым с. 44. Бу шеирин мцхтялиф сявиййялярини ашкарламаг ещтийаъымяни ращат бурахмады. Инсан юз-юзц иля сющбят едяркян онумяшьул едян ъямиййятдян юзцнц мцвяггяти дя олса тяърид едир. Бутяърид йа ону йанлыш дцшцнъяляря, йа да доьру билэиляря эятириб чыхарыр.Инсан тянща оланда шцурунда мювъуд олан информасийа дальасыеля зяифляйир ки, йалныз она доьру йолу тапмаг цчцн доьру дцшцнмякгалыр. Ъямиййят ичиндяки эцндялик информасийа тялабаты яксярвахтлар бизляри чашгын вязиййятдя гойур. Доьру истигамятляри дя чятинмцяййянляшдиря билирик. Бизи ящатя едян яшйаларын вя ъанлыларын бизимбейнимизя йцклядийи информасийа кцтляси бизи щям емосионаллашдырыр,щямчинин дя аьлымызы башга-башга тяряфляря йюнялдир. Эюз информАсийасы,гулаг информасийасы, дил информасийасы вя с. Бу кими даьыныгмялумат мянбяляри фикримизин яксяр мягамда доьру мягамданузаг дцшмясиня сябяб олур. Еля ки, инсан тяклийя чякилди бу мягамларзяифляйир, юзцмцзцн-юзцмцзля данышдыьымыз мягам, бизимля бизийарадан гцввя арасындакы мящряманя цнсиййят башланыр. Кими бунаАллащ гаршысында сорьу дейир, кими виъданла сющбят, Ф.Садыг да юзцмюзцмя.«Юзцм-юзцмя» олан бцтцн сющбятлярин сон уъу инсаны доьруйола эятирир. Эюз доьруну эюрцр, гялб доьруну дуйур, дил доьрунусюйляйир:Тясяллини эюйдя ахтар,Сянин дадына Щагг чатар.Рящм еляйян юз Динин вар,Ещтийатда дин сахлама.(«Юзцм-юзцмя»)Ф.Садыг юз-юзцйля сющбятляшяркян Щагга чатманын Аллащдярэащына цз тутмадан башладыьы гянаятиня эялиб чыхыр.Щагг Аллащын язямятли адларындан биридир. Инсан Щагг ола билмяз,йалныз щаглы ола биляр. Щаглы ола билмяк цчцн дя щагла ола билмялидир.Щяр эцн дцнйяви ещтийаълардан вя щявяслярдян йаранан


Фикрят Садыгмин бир ещтирас вя иддиаларда щаглылыьын олмадыьыны эюрян шаир яшйаларавя шяхсиййятляря пярястишдян ял эютцрцб йаранмыша, Йараданынацз тутмаг чаьрышында булунур. Фикир верирсинизми, Ф.Садыг мящз«Щагг» анлайышыны да Аллащ-Тяаланын цнваны олараг йягинляшдирир:Тясяллини эюйдя ахтар,Сянин дадына Щагг чатар.Бу йягинликля Аллаща Ислам дининдя цз тутманын ваъиблийи дямятналты дцшцнъя системиндя вя мятнцстц ифадя планында диггятячатдырылыр:Рящм еляйян юз Динин вар,Ещтийатда дин сахлама.Бир бяндин мисра-мисра мяналанмасы, бир тяряфдян семантиканлайышларын зянэинлийини цзя чыхарырса, диэяр тяряфдян мцхтялиф информативбилэилярин сабит бир юзяйя дайанан дяйишмяз функсийасыны габардыр.«Тясяллини эюйдя ахтар» – ифадяси йер цзцнцн вя эюй цзцнцнбинор оппозсийасыны, бярпа едяряк йахшылыг вя пислик, хейир вя шяр,мадди оланла мяняви олан, нящайят, Йараданла йаранан арасындакымясафяни мцяййянляшдирир. Цстцнлцйц биринъиляр цзяриня кючцрмяклядцшцнъядяки моделдя Илащи эеръяклийин алилийинин мювъудлуьуну цзячыхарыр. Йери эюйдян тяърид етмякля йер цзцндяки фярди, иътимаи вя с.Нагисликляри ишаряляйирся, щям бунун гаршысынын алынмасы йолу кимиИлащи ядалятя сыьынманын эяряклийиндян бящс едир. Щям дя сон мисраларакечид кими фикир зямини щазырлайыр. Мисра кечиди шеир структурунааиддирся, фикир кечиди дцшцнъя моделинин бир парчасыдыр. Бу моделинясасландыьы тямял ися ислами дцнйаэюрцшцдцр. Бу дцнйаэюрцшцнцнсюйкяндийи ясас принсип Аллащын бирлийи, она иман эятирмяйин ваъиблийивя давраныш нормаларыны Аллащын пейьямбярляр васитясиля бизя чатдырдыьыещкамлара ямял етмяйин зярурилийи цзяриндя гурмагдыр. Бу бахымданАллаща сыьынманын имандан эялдийини эюстярмякля бярабяршаир, Аллащдан башгасына ял ачмаьын Аллаща шярик гошмаг олдуьунуметонимик гайдада нязяря чатдырыр:«Сянин дадына Щагг чатар»Сонракы мисрада ися йеня дя эениш теоложи билэилярин ишарясявиййясиндя ифадялянмяси вя иътимаи реаллыьын аъы мянзяряси эюзц-www.kitabxana.net 372


373Щалбукимцз юнцндя ъанланыр. Мялумдур ки, дини инанъ системлярини ики щиссяйяайырырлар; сямави вя идеоложи динляр.Сямави динлярин юзцндя беля ня гядяр тящриф олунмуш мясялялярмювъуддур. Диэяр динляр ися кцфр вя батил инанъларла зянэиндир.Шаир: «Рящм еляйян юз динин вар» – демякля щяшр заманында,гийамят мягамында, ярясят мейданында, ахирят габаьы щесабмцддятиндя исламын кюмяйя йетяъяйини Мцщяммяд ялейщиссяламынсяфаятинин йеэаня хиласкар олаъаьына, вахтында маъал вар икян, будцнйада эюйя ял ачыб тясялли тапдыьын, дадына йетян Аллащ-Тяаланын(ялщаггын) сяня буна эюря рящм едяъяйини (Ращим вя РащмянАллащдыр) бир мисрада ишаряляйир. Юз-юзцйля данышан шаир Аллащ гаршысындакырийакар олмаьын да аьырлыьыны дярк едяряк юзцндян бизя цнванладыьыфикирляриндя ялдя етмяк, юзцнцн мцвяггяти йашайышыны шяхсиегоизминдян эялян дябдябяли эюрцнтцляр иштащасыйла тямин етмякистяйян кимсялярин юзцня кимлярися бцт йапмаг ещтирасларыны янэяллямякистяйян шаир бу мцвафиглийин мцшриклийя эятириб чыхараъаьынахябярдарлыг едир. Юзцмцзцн юзцмцзя гайытмаьымыза, юзцмцзя гайыдарагАллаща итаят етмяйимизя бизи чаьыран шаир, Аллащын вердийирузини юз адыйла мисгал-мисгал бизя вериб, юзцнц бизя бцт дцзялтмякистяйянлярин шейтани мягсядляриндян бизи горумаьа чалышыр. Бу шаирщяйаъанлары – юз-юзцйля данышанда да щамыны гялбиня йыьан бир инсанынбюйцклцйцндян хябяр верир. Еля буна эюря дя шаир сюзц, Дядясюзц кими сяслянир:Сюз дилинин уъундаса,Горхма, диллян, дин, сахлама!Бу сюзлярин ифадя сявиййясиндя аллитерасийа гайдасында «д»сяси цзяриндя гурулан ащянэдарлыьы гулаьа хош эялмякля бярабяр буифадя алтындакы дцшцнъя схемини бярпа етсяк бир чох анлайышларын ашкарачыхмасыны эюрярик. Бу анлайыш модели ашаьыдакы тяснифат ардыъыллыьыныортайа гойур:а) «Сюз дилимин уъундады» дейиминин йаддаш зяифлийиндян дейил,ъан горхусундан, сюзя гадаьа тящлцкясиндян ишлянмясини янэяллямяк;б) Сюзцн мяняви-психоложи, тибби вя мадди енержисини мцяййянляшдирмяк;в) Щагг олана инам;ч) Сюзя аьсаггал иъазяси вя с.«Сюз дилимин уъундады» дейими халг арасында чох мяшщурду.Щансыса сюзц йада сала билмяйяндя бу ифадяни ишлядирляр. Шаир ФикрятСадыг ися бу сюзцн мараглы бир тяряфини эютцрцр. Сюзцн дил уъуна эя-


Фикрят Садыглиб ашкарланмамасыны психи щадися кими изащ едир. Сюзцн дил уъунаэялся дя юзцнц мцдафия инстикти кими горху реаксийасы нятиъясиндясюйлянмямясини, йаддаш зяифлийи кими бящаня алтында инсанын сюзцнцэизлямясини нязяря чатдырыр. Дил уъунда олан сюзцн сюйлямяк вязифясинидашыдыьыны елан едяряк сюзя дястяк олур. Дил уъундакы сюзцнсюйлямяк эяряклийини сюйляйян шаир сюзц сахламаьа ещтийаъ олмадыьыныбилдирир. Мисралардан айдын эюрцнцр ки, бурада сющбят доьру сюздян,ядяб-ярканлы кялмядян, мярифят билэисиндян эедир. Щаггын щяркясдян уъа олдуьуна ишаря едян шаир щагг сюзц сюйлямякдя инсаныназад олмасыны бяйан едир. Бу йердя горхуну атмаг лазымлыьыныда гейд едир. Щагг сюзц сюйляйяни Щаггын юзц горуйар. Сюзинсанын мяняви-психоложи тялабатыны юзцндя ъидди шякилдя якс етдирир.Дилин инсана верилмяси, фярди нитг цнсцрляри щяр бир инсанын дахилиалямини ачмасы цчцндцр, эизлямяси цчцн дейил. Ялбяття ки, сюзясярщяд сявиййясиндя. Отуз ики диш арасында сцзцлян отуз ики сясялифбасы эениш сюз сюйлямяк имканынын бизя Аллащ тяряфиндян бяхшолунмасындан хябяр верир. Сюзц чох црякдя сахламаг, горху чякячякяаьыза гыфыл вурмаг инсанын сящщятини дя позур, ону хястящаледир. Сюз инсанын маддиляшян фикридир. Еля буна эюря дя сяслярдянйаранан сюзцн чякиси дцнйанын таразлыьында мадди гцввя оларагиштирак едир. Артыг сясин олмасы бу таразлыьа ня гядяр зяряр вурурса,яскик сясин олмасы да даща бюйцк хаотиклик йарадыр. Щяр доьру сясиичимиздя гысмагла биз бу артыг сяслярин гара-гышгырыьына йол веририк ки,бу хариъ сяс кцтляси щятта дцнйаны мящвяриндян тярпятмяйя наил олабиляр. Бу бахымдан сюз енержиси эцняш енержисиндян щеч дя яскиктаразлайыъы гцввя дейилдир. Шаир бу мисраларда ейни заманда буанламлары да бизя чатдырмаьа чалышыр.Шаирин бу мисраларда Дядя юйцдц дя юзцнц мисра ифадясисявиййясиндя эюстярир. Юйцдцн жанр спесификасы мцхтялифдир. Давранышстреотипи кими юйцд ганундур. Бу ганун аьсаггал миссийасы дашыйанДядя тяряфиндян елан олунур. Иъра олунмасы ваъиб ямялдир. Дядящеч вахт нагис сюз сюйлямир. Еля буна эюря дя она гулаг асмагборъдур. Буна ямял етмяйян аьыр ъязайа мящкумдур. Еркяндюврлярдя бу ъяза мадди-физики шякилдя мювъуд олмушдурса да,сонракы мярщялялярдян та бу эцня кими рущи-мяняви формадагцввядя галыр. Еля буна эюря дя «Улу сюзцнц ешитмяйян улаайулайагалар», «Бюйцйя гулаг асмайан бюйцря-бюйцря эедяр» кимиата сюзляри бу эцн дя ел арасында ишлякдир.Ейни заманда шаир бу ифадя гялибиндя сюзя иъазя верянустад, мцршид дядя дяряъясиндя чыхыш едир. «Бюйцк олан йердя кичикданышмаз», «Уста йанында ялини сахла, устад йанында дилини», «Аьыротур, батман эял» вя с. бу кими мцхтялиф ситуасийаларда сюйлянянwww.kitabxana.net 374


375Щалбукидейимлярля йанашы шаир сюз данышмаг ситуасийасындан чыхыш едир«Сюзцн доьрусуну де, атыны мин чап», «Сюз гылынъдан кясярлидир»,«Сюз одур ки, Щагга чата» вя с. бу кими ата сюзц вя мясяляляритимсалында сюз демяк истяйян кясляря йашындан, ъинсиндян,рцтбясиндян вя вязифясиндян асылы олмайараг доьру сюз демяйя щяркясин щяр заман изнли олдуьуна ишаря вурур. Тяки о сюз Аллащлы сюзолсун. О сюзя гадаьа гойан варса, ня дяряъядя олурса олсун,онда эяряк аллащсыз олсун. Аллащсыз юнцндя Аллащлы сюз демяк боръуда инсанын ичиндяки горхуну юлдцрцб, тяляф етмялидир. Чцнкибюйцкдян дя бюйцк вар, ян бюйцк олан Аллащ-Тяала гцдрятидир.«Юзцм-юзцмя» шеиринин еля бил ки, щяр мисрасы рущани овгатцзяриндя кюклянмишдир. Буна эюря дя «сюз сахлама»нын гаршысыныалмаьа чалышан шаир, сюзц киня чевириб юз ичини чцрцтмяк азарына даейни мисра дахилиндя ишаря вурур вя бу ишаряни айдынладан йени мисрадцзцмцнц цзя чыхарыр:Сюз дилинин учундаса,Горхма, диллян, дин, сахлама!Дявя кинли олар баба,Сян инсансан, кин сахлама!Мялумдур ки, кин, гязяб, нифрят, няфс фясадларындандыр. Инсаныдоьру йолдан айыран, эюзцнц баьлайыб Илащи севэисиндян мящрумеляйян шяр хассяли ящвал кими бюйцк эцнащлардан щесаб олунур.Аллащы севянляря дцнйа ещтирасына булашмыш няфс фясадларына уймагйол верилмяздир. Еля бу сябябдян дя няфся тягва гоймаг мярифятядябиндяндир. Тясадцфи дейил ки, шаир аз гала бцтцн шеир бойунъа кинтящлцкясиндян инсанлары хябярдар едир:Кин црякдя эцвя олар,Сахлайарсан дявя олар.Дявя олса дава олар,Дамарында ъин сахлама.Мящз шеирин сонунъу мисрасыны да, Дядя юйцдц иля «цряйиндякин сахлама!» нидасыйла битирян Ф.Садыг яввял кюклянмиш овгатын алдадыъытяяссцрат цзяриндя дейил, дцшцнъядя вя рущда сабит олан Илащидяйярляр цзяриндя гурулдуьуну эюстярир.Иътимаи щяйатдакы нагислик вя ейбяъярликлярдян, цряйя йцколан дахили сарсынтылардан узаглашмаг, юз-юзцня чякилиб ъямиййятдянайрылыб тябиятя говушмаг, йенидян ъямиййятя гайыдыб бу мянфи


Фикрят Садыгаурайа гаршы дюзцм нцмайиш етдирмяйи тябиятдян юйрянмяк – бушаирин юз-юзцня пычылтылары, тявазю эюзляйиб вердийи юйцдц дя юз-юзцняцнванламаг тярбийясидир.Унут гями, сейря чых сян,Даьлара бах, тямкин юйрян.Тябиятя чякилмя инсанын юз-юзцня чякилмясидир. Юз йарадыъылыгтяркибиня, торпаг цнсцрцня йахынлашмаг сцни асфалт дюшямялярдянушаглашыб, яслиня гайыдыб сафлашмасы, рущуну инъидян тяяссцратлардантямизлянмясидир. Бир нюв юзцнц йенидян бярпа етмяси, йенимярщяляйя кечмяси вя йашантысыны давам етмясидир. Бу шеир мятниндяишарялянян иътимаи гусурларын поетик яксидирся, дцшцнъядя образлашмышдцнйа моделинин ритуалыны, юлцб-дирилмянин епик сявиййядятязащцр едян эюрцнтцляридир. Ислами эюрцшцн яхлаги давраныш нормАсыначеврилян иман ясасы, рущун вя ъисмин тямизлянмяси, илкин мАщиййятинягайытмасыдыр.Шаир Ф.Садыьын lириk бир шери цзяриндя апардыьымыз инъялямяляронун дахили дцнйасынын зянэинлийини она эюря бу гядяр эениш шякилдямейдана чыхарыр ки, о, щяр сюзцндя яхлагыны йашадан инсан фактыдыр.Буна эюря дя о, сюзц ахтармыр, сюз онун ичиндян эялир.Буна эюря дя Ф.Садыг фикир шаиридир. Адынын мянасындан тутмушсачынын аьлыьынаъан бюйцк дярдин ъанлы фикир таблосудур. Сачыбашыеля ъаван чаьындан фикирдян аьаран шаирин цзц аь олуб щямишя.Рущунун ишыьы цзяриня дцшцб, цзцнц дя аьардыб. О ъанлы таблонумян еля бил ки, щямишя бцтцн ъизэиляри иля эюрцрям. Ф.Садыг яйляшмишмаса архасында, сачы-башы аь, цзц ондан да аь, гаршысындакы аьвяряг гаралдыгъа мян эюзцмцн гаршысында бир Дядя ъанландырырам,Аь Дядя. Аь Дядянин аь вараьа сюйлядийи щикмятляри ня бир шеиря сыьышдырмаголар, ня бир китаба. Бялкя еля бу «Аь Дядя» дуйьусунудашыдыьымдан бу Дядя юйцдцня бянзяр шеир нцмунясини – «Юзцмюзцмя»ниюзцм-юзцмя юрняк кими эютцрдцм.«Ядябиййат» гязети,21 ийул, 2006www.kitabxana.net 376


ЩалбукиМащиря АБДУЛЛАГЯДИМЛИЙИН МЦАСИРЛИЙИИки илдир бу йазынын йцкцнц чякирям. Адятян, няся йазандаян чох цч-дюрд ай вурнухурам, сонра бир нечя саата аьрымы-аъымыкаьыза тюкцб ращатланырам. Яввял тясяввцр едирдим бу бир нязяримягаля олаъаг, йяни ядябиййатшцнаслыг дейилян бюлцмдя, амма икиил мцддятиндя онунла бир отагда отуруб ишлямяк хошбяхтлийи дцшцнъяляримяайры дад-там верди. Ялимя гялям аланда юзцмя йеня ейнисуалы вердим: «Мян шаир Фикрят Садыьы таныйыраммы? Кимдир о – щярсааты, щяр эцнц тапынты олан, амма дяйишилмяйян, «бяхтинин эцнейиндяноврузэцлц ачан», инсан олмагдан безиб аьаъ олмаг истяйян,ушаг хяйалларына алданан, Дядя Горгуд кими мцдрик, дили байатылы,наьыллы…»Синонимляри, щямъинс цзвляри севмирям, бунлар нала-мыхавурмагдыр, йяни дцйцнляня билмирсян, доьанагдан чыхмыш сиъим кимиачылыб эедирсян. Шаир йериндя демишдир:Мятляб узадыланда йаддаш дюйяняк олур,Эцлляси гуртаранда тцфянэ дяйяняк олур.Бу дяфя ящвал башгайды, ща топарланырдым, эюрцрдцм йадымданчыхан мягамлар вар. Билирям, эюркямъя лянэярлидир, фаьырдыр,йох, мян ону щямишя щягигяти цзя дейян эюрмцшям, щеч кясинцряйиня дяймяк истямир, хяйаняти щеч вахт баьышламыр.Саатларъа сусур, юз аляминдя олур.Сонра щяр кялмяси батман аьырлыьында иттищамлары иля йаланысойундуруб чылпаглайыр.Ахына дцшцб, ахарла ахыб эедянлярдян дейил.Севмяйи дя вар, нифрят етмяйи дя вар.Дюймяйи дя йохдур, дюйцлмяйи дя.Халг йарадыъылыьынын сяррафыдыр, гязял, рцбаи, гошма, эярайлы…няйя цряк гыздырыр, цряйинин одуйла гайаланыб, ъилаланыб йенилянир, ишыгсачыр. Сынайыъы эюзляри даим эянъляри ахтарыр чинар йарпаьы кими енлиовуъларыйла йолларына сыьал чяксин. Философ шаир ъямиййятля фярд арасындакымцнасибятляри палаз-палаз мягаляляр, галаг-галаг намизядлик,докторлуг ишляри иля дейил, икиъя мисра иля ифадя едир: «Халгымын шаироьлуйам, гуру дилманъы дейилям». Йухарыдан баханда дцнйа, реаллыгларчох кичик, ъылыз эюрцндцйцндян талейин аъыьына адиликляря истещзаедир.377


Фикрят СадыгБир кимся йох чата дада,Йердя щамы – йерли адам…Мян гярибям бу дцнйада.Мян бу заманъа дейилям.Бу шеир 1966-ъы илдя йазылыб.Азман гайа кими доьулуб, неъя вар, еля галыб. Щюрцлцб, салхымланыб,диряк вурулуб, галхмайыб. Ня дейирсиниз дейин, ики ил, ийирмиил, лап бир юмцр дя бяс етмяз Фикрят Садыг йарадыъылыьыны инъялямяйя,чцнки щяйат фялсяфяси щяйат вар оланаъан сирлярля долудур, сонаъананлашылмайандыр. Ону билирям щамы инаныр. Фикрят Садыг дейяндя:www.kitabxana.net 378Мян беля йаза билмяздим,Мян беля йашайа билмяздим.Мян беля амансыз олмаздым,Мян беля фаьыр олмаздым.Йяни, ядалятсизлийя, хяйанятя беля сябирсизлик эюстярмяздим.Илщамын шылтаглыьына беля сябирли олмаздым.Тякраролунмаз, щямишяъаван Фикрят Садыг.Сабир рущлу, Щади кясярли, илщамы, гялби, инсафы пайандаз олмайанвцгарлы Фикрят Садыг.Севдийим, гибтя етдийим, юйряндийим, мяня щямишя гаранлыггалан. Эюзляриндян щеч ня гачмаайн, йахшылыьа да, пислийя дя сяррафгиймяти верян.Сюзцня, зювгцня архаландыьым, щагг мящкямям, мящякдашым, аьсаггалым.Гядимлийин мцасирлийи.ХХЫ ясрин Азярбайъан поезийасынын суфии шаири.Йахшы инсанларын йахшылыглары бизим олдуьу кими, эцнащлары дабизим цстцмцзя йазылмалыдыр, ахы биздян горунмаг цчцн эцнащ етмяйямяъбур олурлар. Лакин Фикрят Садыг эцнащкар кими эюрцнмяйячалышар, эцнащ етмяз. Щагга хяйанят етмяз.Бу гарышыг дцнйанын зиддиййятли шаиридир, чцнки садядир, айдындыр,йаддагаландыр.САДЯЛИК ЯН БЮЙЦК ЗИДДИЙЯТДИР.Садя олан – айдын олан. Щягигяти тез гавранылан, ана юйцдц,кюрпя тябяссцмц, сцбщ эцняшинин илк шцалары кими пак. Бцтцн дцнйафилософларынын марагландыглары, йоздугъа йоздуглары, сона, дибя-дибяйявара билмядикляри ъялбедиъи суфии нязяриййяси кими. Бунун сирричох садядир, суфизм щяйат елмидир. Гыса юмцр анында ким щяйатынсонуна сонаъан аддымлайыр?


379ЩалбукиЩяйаты юзцндя, ямялляриндя ядалятля, мцдрикъясиня ещтиваедян шяхс еля суфидир. Фикрят Садыьын бцтцн шеирляриндя щягигят ишыьывар. Шаир кюнцл азадлыьыны юзцня мяхсус шякилдя ифадя едир:Архалы кюпякляринБасдыьы о гурд мяням.Намярд тяпиклярийляТапдаланан йурд мяням.Суфии тяригяти мяняви гардашлыг цзяриндя гурулмушдур. Щягигятя,камиллийя йетмяк цчцн инсан дцнйаны дяркя юзцнцдяркдянбашламалыдыр. Бу бахымдан ясл шаир еля суфидир, чцнки шаирин мцъадилясиюзц юзцйлядир. Яэяр еркян суфизмин эюркямли нцмайяндясиЗун-Щун Ял-Мисри дейирдися «Суфи о кясдир ки, нитги ряфтарына уйьундур,сцкуту щалындан хябяр верир, о кясдир ки, дцнйа ялагялярини инкаредир». Фикрят Садыг бу кяламы ата-ана юйцдц кими мисралара дцзцр:Бири варды, бири йохду – наьылды,Бири варды, бири йохду – аьылды.Аьыл эялди, юзцйля дярд эятирди,Бири варды, бири йохду даьылды.Философ В.В.Савски йазыр ки, «суфизмдя дярк обйекти Аллащынюзц олур, Аллащын йаратдыьы инсан ися дярк субйекти олур, мягсядмцтляг Щягигяти дярк етмякдир: инсан Аллащы йалныз юзцнцдяркля дяркедя биляр».Фикрят Садыг ися бу фикирляри поезийа халысына илмяляйир:Инсан тябиятян азадды, мярдди,Амма азадлыьы сахламаг дярдди.Йийяси ъомярдся, рущ да ъомярдди,Йийяси горхагса, горхаг олур рущ.Инсан йаранышын бир дамласы олдуьуну дуймагла дахили буховларыныгырыр. Бу буховлар няфсдир, щясяддир, гязябдир, киндир. Хислят еляюзцнсян, юз ичиня йыьдыьындыр, ичиндян эялир. Гурд кими ичини эямирир,сарсыдыр, мящв едир. Эцняшин нуру бир шещ дянясиндя ъямляндийи кимибу мятлябляр шаирин 2002-ъи илдя йаздыьы «Чякилирям» шеириндя топарланыб.Дюзцмлц олум дейя, ичимя чякилирям,Ичими йейя-йейя, ичимя чякилирям.Дащи суфи алими Ящмяд Йасяви дейир ки, ким чох билир, онунцряйиндя даща чох горху вар. Фикрят Садыг бу щалы мяъази шякилдяинсанын ушаглыг дюврц иля ейниляшдирир:


Фикрят СадыгБир заман ушагдым, сыьмырдымЙеря-Эюйя.Та ня йеря, ня эюйя, ичимя чякилирям.Билик аьыр йцкдцр, щяр чийин она давам эятирмир. Йалныз бирсимдян ибарят чальы алятляри алям симфонийасыны йарада билмяз. Щямишяучмаг цчцн ганад истямишик. Ганад дейилян, щям дя бцкцлян,йыьыландыр, щям дя учуша щазыр оландыр.Бцтцн шаирляр орбитдян чыхмыш планетлярдир. Лакин, бир чохунуненержиси чатмайыр эери гайытсын. Беляляри башгаларынын орбитиня дцшцбонларын сцни пейкиня чеврилирляр.Биз дейирик, юмцр ан кими кечди, «беш эцн гара дцнйаны йеддиэцн йашадым» дейян инсаны ися биринъи дяфядир эюрцрям. Щям дябу инсан щеч кясин йерини дар етмир, «бахтыны сюйя-сюйя» ичиня чякилир.О, йцзлярля инсан кими юмцр пайыны аз щесаб етмир? Кцскцн инсаныничиня чякилмяси алямдян тяърид олунмагдыр. Фикрят Садыг сюздяншящд чякиб гайыдан шаирдир. Бу дюнцш бюйцк гайыдышын, нящянэ учушунйени пиллясидир. Чцнки шаир гырманъланыр, говулуб гачмамышды,дайаныб дцшцнмяк цчцн няфясини дярирди.Бу шеирин еля бюйцк фялсяфяси вар, ону мисра-мисра тядгиг етмяйямяъбур олдум. Инсанын сону юзцня – торпаьа дюнмякдир,ода, суйа, няфяся… торпаьа чеврилмякдир. Вящдят принсипиндя вароланын тяркибиндя олан щяр шей даим вар оландыр:Одам, суйам, няфясям, торпаьамТябиятя дюнмяйя ичимя чякилирям.Бу шеирдя бир инъя мягам да вар ки, бцтцнлцкдя Аллащын шаириНясиминин «Мяндя сыьар ики ъащан, мян бу ъащана сыьмазам»щайгыртысы иля цст-цстя дцшцр. Гядим фялсяфядян дцнйанын дюрд цнсцрдян– од, су, щава вя торпагдан ибарят олмасы идейасы иля танышыг.Фикрят Садыг мцдриклийи бундадыр ки, щава цнсцрцнц няфясляявяз етмякля ъансыз алямин рущи алямля говушунун поетик щяллинитапмышдыр.«Ики ъащана сыьмамаг» идейасы «Мяндя тяк» идейасына зиддир,сюз пярдясини эютцрсян, мяьз ейнидир, ъащана сыьмамаг цчцнбяшяр ювладына верилян мяняви дяйярляр, инсани оланлар «мянлик» адлананхязиняйя топланыб, сонра «хырыд» олунмалыдыр. Мянбя – сойкюкц, милли йаддашдыр, нясил-няъабятдир, шяхсиййятдир, милли руща, миллятягайыдышдыр. Бу фасилясиз просес олмалыдыр идрак, камиллик зирвясифятщ олунсун.www.kitabxana.net 380


381ЩалбукиГядим тцрклярин мяскяни Алтайа сяфяр етмяк хошбяхтлийи шаиритясирляндирир, ган йаддашымыза кюклянян шаир дейир: «Еля бил, щачансабу йерлярдя олмушам».Мян МетенинМин ил яввял эцнбатана атдыьыДямир уълу гайым охамГайытмышам бахым эюрцмЩаны мяним садаьым?Сюз тябиятин ащянэидир. Фикрят Садыг поезийасы ящвалын рянэидир,дилидир, сары симя чякилян мизрабыдыр. Бу шеир еля бил, Алтайын силсилядаьларынын юзцдцр. Щяр шей Ващиддян башлайыр, бахын, биринъи мисрабир-ики сюзя айаг гойуб зирвяйя йюнлянир. Лакин, зирвя дя йекундур,бу шеирин сонлуглары кими. Ораъан юзцн эялмисян, инди битмисян, тцкянмисян,яллярини Аллащын мярщямятиня ачырсан. Алтай ися Йер кцрясиндяАллащын дярэащына ян йахын йердир. Тцркцн майасы бу мцгяддясмяканда тутулуб.ЩЯР БИР СОНЛУГ ЩЯМ ДЯ МЯЪЩУЛУН СОРЬУСУ-ДУР. Она эюря шаир эюйляри сорьуйа тутур:АлтынэюлдянМин ил яввял су ичмишБир йаьышын дамласыйам.Гайытмышам, бахым эюрцмЩаны мяним булудум?Йарадыъылыг жанр ъящятдян палтарбичдийя охшайыр. Щяр мювзунунюз дону вар. Садяъя, ола билсин, щансы палтарса, щансы дябсядаща цряйяйатандыр. Бу, мягама эюря баш верир. Фикрят Садыг поезийайавурулса да, щям дя эюзял насир, драматург, алим вя тяръцмячидир.Онун ити йаддашы, сярраст мцщакимяляри ядябиййатымыза «Дюрдлцкляр»енсиклопедийасыны эятирмишдир. Мяна чалары, сяррастлыьы, актуаллыьыбу шеирляри сийаси афоризм, ичтимаи ряй сявиййясиня йцксялтмишдир.1965-ъи лдя дейир:Кющня фикир, тязя либас эейся – ъящалят!Кющня фикир, кющня либас эейся – яталят!Тязя фикир, кющня либас эейся – ясарят!Тязя фикир, тязя либас эейся – ъясарят!Дцз отуз дюрд ил сонра икийя бюлцнмцш Азярбайъан мцстягилликаьрысы, проблемляри ичтимаи йцкля поезийа йящяриня галдырылыр:


Фикрят СадыгСян башга бир тяряфдясян, мян башга бир тяряфдяйям.Сян Шящрийар тяряфдясян, мян дя Сабир тяряфдяйям.Бизим бцтюв олмаьымыз гийамятя галды, гардаш,Чцн, сян дюзцм тяряфдясян, мян дя сябир тяряфдяйям.Мащир бянна даш цстцня даш гойуб бина тикир. Мян бу ъцмлянийаздым. «Талейин аъыьына» китабыны бир дя вярягляйяндя «Сюзщюрэцсц» силсиля шеирляриня раст эялдим. «Гафийя» шеириндя йазыр:Екиз сюз,Ащянэ тярязисинин пярсянэи.Шеир диварынын щамар цзц.Кющня дашы чох олсаКифир эюстяряъяк щюрэцнцзц.Миллятин сцгуту яхлагын позулмасындан башлайыр, яхлаг дейилянъямиййятин йашайыш нормалары олмагдан башга милли варлыьын мащиййятидир.Инди сцрреализмдян, постмодернизмдян, ня билим, ня…измдян йазырлар.ЭЕРЧЯКЛИЙИН ШЦУРАЛТЫ ЭЮРЦНТЦЛЯРИ РЕАЛЛАШАН-ДА ЯКСЯР ЩАЛЛАРДА АДИЛЯШИРЛЯР.Бу заман йазарлар щансы щоггабазлыглардан чыхмырлар, мятлябляридолашдырыр, щяр шейи айаг-баш етмякля, ейбяъярляшдирмякля,тящриф етмякля узунюмцрлцлцк, шющрят газанмаьа чалышырлар, щансыки, постмодернизм психоложи ачымда баш верир. Бу заман истедадхярълянмяйя башлайыр, щям дяйярли, гиймятли алаъаг олмалыдыр, щямдя сюз йцкцн чийиндян дцшмямялидир. Бу йцк бир дяфя йеря гойулса,чятин бир дя галха. Индийядяк Фикрят Садыьын щяъмъя чох кичик «Хырдаъаэялин» щекайясинин ядяби алямдя доьурдуьу сяс-кцй йадымдадыр.Чцнки йазы щярянин цряйинин бир сары симини тярпятмишди. Бязипсихоложи мягамлары мисал эятирмяк истйирям:Црякдян су ичян бахышларын эизлянпаъ ойунуну излядим.Шцбщя ишыгдан горхур, билирям.Амма бу «кобуд»у еля деди ки, щяля йер цзцндя щечкяс, щеч бир заман, индийядяк бу сюзц беля инъя демямишди.Эюзцмцздя эюзцйумулу йатыр бу севэи.Яйилиб ялиндян юпдцм, додаьым алышды-йанды. – Ня йахшыки, цчцнъц эеъя олмады.Будур щамынын севдийи, йеня танымадыьы Фикрят Садыг, Шамахыдцзляри кими енли синясиндя зяриф цряк дюйцнян, ялчатмаз, бц-www.kitabxana.net 382


383Щалбукитювлцйц дярк олунмаз Фикрят Садыг. О, дцзлярдя щяр ил йазда лопалопалаляляр ачыр, сары, дцймя чичякляр гырмызы халыйа нахыш вурур. Щярил нцбар алчалар лячякляри димдикляйяндя лаляляр солур, йашыл чямянляринйанаглары бозарыр, лакин эялян йаз йеня чямянляр сцслянир. ФикрятСадыьын йарадыъылыьы щяр фясилдя йени рянэляри, мянзяряляри иля ъилвялянянчямяндир.Чох чятиня дцшмцшям, она эюря йох ки, щаггында чох йазылыб,тякрарсыз сюзляр дейилиб, садяъя, гялбимдякиляри, цряйимдян кечянлярибу йазыйа сыхышдыра билмядим. Бу йазынын арды вар, чцнки юлмязлийиння прологу олур, ня дя епилогу. Бир аз юзцмя тясялли верирямгязетдя ъеъим-палаз йазылары чятин чап едяляр, бу йубилей гялямачтысыдыр,щям дя йубилийарын юзц сярраст, мяналы дейимляр устасыдыр,узунчулуьу бяйянмяз.Сона эялирям. Фикрят Садыг 30 май 1930-ъу илдя анаданолуб. Нумеролоэийайа эюря щяр инсанын юз тале рягями олур. Бу,беля щесабланыр: 30 (анадан олма тарихи) + 5 (илин бешинъи айы) + 1930(анадан олдуьу ил). Рягямлярини топлайырыг, ъям «3»дцр. 3 – цчюлчцлцмадди дцнйадыр. «3» щям дя сабитлийин, таразлыьын дайаг нюгтясидир,рянэли эюрцнян цчтяркибли нязяриййясидир.Бу щесабламайа эюря Фикрят Садыьын ясас хасиййяти – юзцнцифадя, зийалылыг, ити аьылдыр. Щяртяряфли истедада маликдир. Аьыл ойуну онащава-су кими лазымдыр. Доьрудан да, там уйьун эялир. Ялбяття, нумералоэийайамцраъият етмякля мян ядяби фянд ишлятдим, бюйцкшаирин йубилейини ону севянляря бир даща хатырлатдым, щям дя йазыйабир аз «дуз» гатдым. Ахы, «Дюрдлцкляр», «Миниатцр шеирляр» мцяллифиФикрят Садыг гейри-адилийи чох севир.Йашын 80-ъи пилляси эюзляниляндир, арзу олунандыр:Илин пайызыонсуз да эяляъяк.Аьаъын пайызыонсуз да эяляъяк.Юмрцн дя пайызындан гачмаг олмаз,Дцнйанын пайызы олмасын анъаг!Бялкя дя гарышыг дцнйамызда 80 йашадяк шяряфли йашамаг,адыны, ляйагятини, имзасыны горумаг ян бюйцк гейри-адликдир.Язиз Устад, инсан йашлашанда дейил, дцшцнмяйяндя гоъалыр.Инанырыг Сиз бу гялбля, бу гялямля юмрцн 100-ъц дюнямини дя шяряфляаддымлайаъагсыныз.«525-ъи гязет»,23 апрел, 2010-ъу ил


Фикрят СадыгБИР ШЕИРМяммяд АСЛАНФИЛ БОЙДА КЮРПЯЗарафат бяляниб диля-додаьа,Фил бойда кюрпяди, эцл бойда гюнчя.Юмрцн бу чаьында Фикрят Садыьа,Гафийя ойуну ширин яйлянъя.Рущунда, сюзцндя ейни мярдликляр!Биръя ейщамындан чюкяр сяртликляр!Инди бядащятян эялян дюрдлцклярЭянълик бящрясиймиш, эеъикиб мянъя.Кющня кишилярдян бир Орханы вар!Мин оьул явязи биряр ханы вар!..Гылынълар коршалдан сярт галханы вар:Щяр ким гаршы чыхса, гыснайар кцнъя!Вар-йохла иши йох, эюзц юзцндя!Бир юмцр йол эялди: юзц-юзцндя!Няфси гыфыл алтда, сюзц юзцндя,Камил ювлийады, щяр шейдян юнъя!..Чичякли аьаъды: бящря, бары вар!Бир цскцк балында минбир ары вар!Фикрятин еля бир сюз эцлзары вар:Бянювшяси гом-гом, эцл пянъя-пянъя!Бакы,28.11.2007www.kitabxana.net 384


ЩалбукиКИТАБЫН ИЧИНДЯКИЛЯР:ЮН СЮЗ ............................................................................................................... 4……………………………………Ш Е И Р Л Я РЩИМН ОХУНАНДА .............................................................................................. 8МЯНИМ БАЙРАЬЫМ…………………………………………………………………...7БАМБАШГА ......................................................................................................... 9ПЯРАКЯНДЯ ВЯ БЦТЮВ .............................................................................. 12ЭЮРК ................................................................................................................. 15БУ ЙАЬЫШ .......................................................................................................... 17СЦКУТ БУЗУ СЫНДЫРЫЛДЫ ............................................................................... 19ТАНРЫ ТЦРКЦ ГОРУСУН .............................................................................. 21ЯЛИМИ ЭЮРЦРСЯН ........................................................................................... 23ЭЯЛМЯ КЯЛМЯЛЯР ........................................................................................ 24БАШ ЦСТЯ ........................................................................................................ 25БИР ДАЩА СЮЗ ЩАГГЫНДА СЮЗ ................................................................. 26ЩАЛБУКИ ............................................................................................................ 27ВЯ ЛАКИН .......................................................................................................... 27СЯСЛИЛЯР ВЯ СЯССИЗЛЯР ............................................................................ 28О ЭЯЛИНИ НЯНЯМ ЭЮРДЦ ........................................................................... 30БАБА-НЯВЯ НАЬЫЛЫ ........................................................................................ 31ФЯХРИЙЙЯ ......................................................................................................... 33ТЕЛЕ–ШАИР ........................................................................................................ 34СЦРРЕАЛИСТ ШЕИР ........................................................................................... 36ЕЙНЯН ............................................................................................................... 37АДЫМЫ ЧЯКМЯ .................................................................................................. 3870 ЙАШ ВЯ ПИЛЛЯЛЯР.................................................................................... 39БУ ДЦНЙА БЕЛЯ ДЦНЙАДЫ .......................................................................... 40ГОШМАЙА ГОШМА .......................................................................................... 41ДЦНЙАНЫН ......................................................................................................... 42ГОША РЯДИФЛИ ГОШМА.................................................................................. 42БЮЛЭЦ ............................................................................................................... 43ЭЮРЦШ ЯЗАБЫ .................................................................................................. 44ШЕИР ОХУМАЬА АДАМ ТАПЫЛМЫР ................................................................ 45ОЛАЪАГ ............................................................................................................. 46КЕЧЯЪЯЙИН ЙОЛ ............................................................................................. 47ГОЙУН............................................................................................................... 47БУ ЗЯМИ ЩЯР ИКИМИЗИН ................................................................................. 48КИМИНДИР............................................................................................................ 49ЧЯПЯР............................................................................................................... 50ТВ-ЛЯР............................................................................................................... 51ЙЕНЯ ДЦЗ СЮЗ ............................................................................................... 53СЯБР .................................................................................................................. 54ДЮВРЛЯР .......................................................................................................... 55ГУМ СААТЫ ....................................................................................................... 56БАШАГ ............................................................................................................... 57385


Фикрят СадыгБАШГА-БАШГАЛАР ........................................................................................... 59АДАМЛАР .......................................................................................................... 60ГЫШДАН ШИКАЙЯТ ............................................................................................ 61«ИЧЯРИШЯЩЯР» – ТЯГВИМДЯ ......................................................................... 62ШЯКИЛ ................................................................................................................. 64ДОСТ ДЯРДИ .................................................................................................... 6575-ИМ ................................................................................................................... 66АВТОПОРТРЕТ ................................................................................................. 67КИТАБ ................................................................................................................. 67КИТАБ АТЫЛМАЗ ................................................................................................ 68ЙЕТИМ ЯЛИНДЯ ГОЬАЛ ЯЪАЙИБ ................................................................... 70БИР ДЯСТЯ ЙАЬЫШ .......................................................................................... 70ГАРА ШАМАХЫСЫНЫН УЪУ ИЛЯ ....................................................................... 72РАЩАТ ЙАШАМАЬЫ СЕВЯНЛЯР ЦЧЦН ........................................................ 733+1 (ЦЧ ЦСТЯ ЭЯЛ БИР) .................................................................................. 75МЯРСИЙЯ ЯВЯЗИНЯ ........................................................................................ 76СЯН ВАРСАН ДЕЙНЯН.................................................................................. 77ЭЮЗ, ЭЮЗ ЙАШЫЙЛА БИРЭЯ .......................................................................... 77ТАРЧЫ, ТАРЫ КЮКЛЯ ....................................................................................... 79СОНРА НЕЙНИРЯМ ......................................................................................... 80БИР УМУ-КЦСЦ ................................................................................................ 81МЮЩЦР – СИЙАЩЫ .............................................................................................. 82ШАИР ОЛУБ ....................................................................................................... 83«ХАТИРЯЙЯ ДЮНМЦШ» ШЕИРЛЯРДЯНЫ. МЯЗУНЛАР ЭЕЪЯСИ .................................................................................... 84ЫЫ. «ДАШЛЫ» БАЬ ................................................................................................ 85ЯКС-СЯДА ......................................................................................................... 86БИР ЪЦТ ИШЫГ ТЕЛИ ......................................................................................... 87ЙЕРДЯЙИШМЯ ................................................................................................... 89УШАГЛАР ЦЧЦН ЙАЗЫЛМЫШ ШЕИРЛЯРДЯН1. ЭИЛЯ ............................................................................................................... 912. ИКИ ГОРХАГ ................................................................................................. 913. ЧАНАГЛЫ БАЬА ИЛЯ ГУРБАЬА ................................................................ 91БЯС БУ НЯДИР ............................................................................................... 92ГАРДАШЛАР ..................................................................................................... 93« Э Я Р А Й Л Ы Л А Р » Д А НСОН ШЕИР ......................................................................................................... 94ЭУЗАРАНДАН КЦСЯНДЯ .............................................................................. 95ВАР .................................................................................................................... 95ИНСАН ................................................................................................................. 96ТАЛЕ, СЯН МЯНИМЛЯ БЕШДАШ ОЙНАМА .................................................. 97ЭИРИР АРАЙА ................................................................................................... 98ДЕЙИЛЯМ............................................................................................................ 98УЪБАТЫНДАН .................................................................................................... 99ДЕЙИЛЯМ.......................................................................................................... 100ЮЗЦМ – ЮЗЦМЯ .............................................................................................. 101БИЗ – СЯРНИШИН, ДЦНЙА – ГАТАР ........................................................... 101ЦРЯК ............................................................................................................... 102www.kitabxana.net 386


ЩалбукиОЛМАЗ ............................................................................................................. 103ЭЯРЯК ЮЗЦН ГОЪАЛАСАН ....................................................................... 103ДАЩА БИР ЭЯРАЙЛЫ ...................................................................................... 105С И Л С И Л Я Ш Е И Р Л Я РДУА .................................................................................................................. 108Н Я В Я М С Е В И Л ЯЙЕДДИ ВУР ОН ИКИ ....................................................................................... 109ЙЕНЯ СЯНИ ЭЮРДЦМ .................................................................................. 112ДАШ, АЬАЪ – ИНСАН .................................................................................... 115МАЬАРА – БАЛЫГ – ИНСАН ........................................................................ 117ГАРЛЫ ШЕИРЛЯР ............................................................................................. 120АНТИ-РЕКЛАМ ВЯ ЙАХУД ЭЦЗАРАНЫМЫЗ ................................................. 123Я Д Я Б И Й Й А Т Н Я З Я Р И Й Й Я С ИГЯСИДЯНИН ТЯРИФИ ....................................................................................... 126РУБАИНИН ТЯРИФИ ........................................................................................... 127ГЯЗЯЛИН ТЯРИФИ ............................................................................................ 129ГЫЗЫЛ ДАЬЛАР ЮЛКЯСИ ................................................................................ 133Ы. ДОСТ ПАЙЫ .................................................................................................. 134ЫЫ. ЦЧ СЮЗ ....................................................................................................... 134ЫЫЫ. АЛТАЙ ......................................................................................................... 135ЫВ. «ПЕРПЕТУМ МОБИЛЕ» ........................................................................... 135В. ГОША ЧАЙЛАР – ГОВУШАН ЧАЙЛАР ................................................. 136ВЫ. ЭЯЛИН ХАТУН .......................................................................................... 137ВЫЫ. БИР УЛДУЗ АХДЫ .................................................................................... 138ВЫЫЫ. ЙИЙЯ ......................................................................................................... 139ЫХ. ДЮРД БАЙАТЫ .......................................................................................... 139Х. ЙОЛЧУ ЙОЛДА ЭЯРЯК .......................................................................... 140ХЫ. ЧАГЫ........................................................................................................... 141ХЫЫ. МАДАЙ – ГАРАНЫН ЮЛМЯЗЛИЙИ .......................................................... 142ХЫЫЫ. ДАСТАН ЧЫЬЫРЛАРЫ ИЛЯ ....................................................................... 143ХЫВ. МИН ИЛДЯН СОНРА .............................................................................. 143А Т А М Ы Н Х А Т И Р Я С И Н ЯЫ. О ЧОВЬУН БЯЛКЯ ДЯ ЧОВЬУН ДЕЙИЛДИ ........................................... 145ЫЫ. ГЯЛБИНДЯ О ГЯДЯР ИШЫГ ВАР ИДИ .................................................... 145ЫЫЫ. ЦМИДЯ ГАРЬЫШ ......................................................................................... 146ЫВ. ТЯСЯЛЛИ .................................................................................................... 146В. ЭЯЗМЯЙЯ ГЯРИБ ЮЛКЯ, ЮЛМЯЙЯ ВЯТЯН ЙАХШЫ ......................... 147ВЫ. ПАХЫЛЛЫЬЫМ ТУТУР ГОЪА ЭЮРЯНДЯ ................................................ 147ВЫЫ. КЮЩНЯ ДЯЙИРМАНДЫ, ДАШЛАРЫ ТЯЗЯ ............................................. 148Я Р Я Б Ъ Я Д Я Н Д Ю Р Д М Я Ш Щ У Р С Ю ЗЫ. СЯМА ........................................................................................................... 149ЫЫ. ДЦНЙА ........................................................................................................ 150ЫЫЫ. АДЯМ ......................................................................................................... 150ЫВ. ИНСАН ........................................................................................................ 151387


Фикрят Садыг……………………………….К И Ч ИК П О Е М А Л А РАЙАМАСЫ ДЦЗНЯГУЛУ ОЛАН БИР ГОЪАНЫН«МИН БИР ЭЕЪЯСИ» ....................................................................................... 154ДЦЗНЯГУЛУНУН СЯЩРАДА АЗМАСЫ ........................................................ 157ДЦНЙАДАН ГАЧАН АДАМ .......................................................................... 163ГЫТЫ ................................................................................................................... 171АЬ- Г А Р А Ш Е И Р Л Я Р (Аьы-поема) ....................................................... 173Ы БюлцмЫ. КЮРПЯМИ ИЛКИН ЭЮРЯНДЯ .................................................................... 173ЫЫ. НЯСИЩЯТ .................................................................................................... 173ЫЫЫ. ЭЮЙ-ЭЮЛДЯ ............................................................................................. 174ЫВ. ТЕЛЕФОН СЮЩБЯТИ ................................................................................ 175В. НЕЙЛЯЙИМ .................................................................................................. 175ЫЫ БюлцмЫ. ПОЧТ ГУТУСУ .......................................................................................... 176ЫЫ. ЛАЙЛА ......................................................................................................... 176ЫЫЫ. ГАТЫГ САТАН ГОЪА ЯМИ ..................................................................... 177ЫВ. ЙУХАРЫДАН ЭЮРЦНЯН МАШЫНЛАР ..................................................... 178В. АЭИНСКИ ПОЛОНЕЗИ ................................................................................. 179ВЫ. КИМИМ ЭЕТДИ ............................................................................................ 180ВЫЫ. ИЛИН ЩАНСЫ ФЯСЛИДИР ............................................................................ 181ВЫЫЫ. ГАРДАШ ДЯРДИ .................................................................................... 181ЫХ. НИЙЯ АХЫ ................................................................................................... 182Х. БИР ДАМЛА ЭЮЗ ЙАШЫ ............................................................................. 182ХЫ. ВИДА ЭЕЪЯСИ ........................................................................................... 182ХЫЫ. ЦМИД ДЯ ГЫРЫЛДЫ................................................................................... 183ХЫЫЫ. УЧУРУМ ................................................................................................. 184ХЫВ. АЛЫН ЙАЗЫСЫ ........................................................................................... 184ЫЫЫ БюлцмЫ. БАЛАМ ......................................................................................................... 186ЫЫ. АНАЛАР – БЯНЮВШЯЛЯР ...................................................................... 187ЫЫЫ. КРЕМЛ ДИВАРЫ ЙАНЫНДА ....................................................................... 188ЫВ. ТЯЛГИН ...................................................................................................... 189В. ШЦБЩЯ ВЯ ЩЯГИГЯТ ............................................................................. 190ВЫ. БИР РУЩУ КЦСКЦНЯ ............................................................................. 191ВЫЫ. ЭЕЪЯ ТАКСИСИ ........................................................................................ 193К И Р И Л Д Я Н Л А Т Ы Н АЪЫЬЫР ................................................................................................................ 196ДАШЛАР ........................................................................................................... 196ЩЯЙАТ ЕШГИ ................................................................................................... 197ВЯЛЯС ............................................................................................................. 198ШАЩДАЬ........................................................................................................... 198МЯН ЕЛЯ БИЛИРДИМ МЦЯЛЛИМ ЮЛМЯЗ ..................................................... 199АДСЫЗ ШЕИР - Ы ................................................................................................ 200www.kitabxana.net 388


389ЩалбукиЯБЯДИЙЙАТЫН ЙАЗДЫЬЫ КИТАБ ................................................................... 201ГЮВСИ-ГЦЗЕЩ ................................................................................................ 202ДАЬЛАР ........................................................................................................... 203БОЙАТ КЯНДИ ................................................................................................ 205ГИБТЯ............................................................................................................... 205ЕЩТИЙАТЛЫ ОЛУН ЩА .................................................................................... 206БАКЫ .................................................................................................................. 206ТЯЙЙАРЯЙЯ ТОХУНМАЗМЫ ЭЮРЯН ......................................................... 207ЫЫЫ СИМФОНИЙАНЫ ДИНЛЯРКЯН ...................................................................... 207ЭЮЗЛЯРИН СЮЗЛЦЙЦ .................................................................................... 208АДИЛИК .............................................................................................................. 209БУ ЧАЙЫН ЧЫНГЫЛЫ ......................................................................................... 210АДСЫЗ ШЕИР – ЫЫ ............................................................................................... 211ЯЛЛЯР – ГАНАДЛАР .................................................................................... 211НАТЦРМОРТ ................................................................................................... 212ДЯНИЗДЯ СЯЩЯР .......................................................................................... 213АДСЫЗ ШЕИР – ЫЫЫ .............................................................................................. 214БАТЫЛИМАН ....................................................................................................... 214АЬ БЯНЮВШЯ ................................................................................................ 215ЧЮРЯК............................................................................................................. 216НЮВБЯ ДАШЛАРЫ ........................................................................................... 217АЙЫБ .................................................................................................................. 219НЯФСИНИ ЮЛДЦР ............................................................................................ 219ЮМРЯ БЕЛ БАЬЛАМА .................................................................................. 220ЙЕЙ ИДИ ............................................................................................................ 220ЯЛЛИ ЙАШЫМ ..................................................................................................... 221ТЕАТР ЭЕЙИМЛЯРИНИН КИРАЙЯ МЯНТЯГЯСИНДЯ .................................. 222«ЯЛИН ГУБАРЫ» ШЕИРИНДЯН ....................................................................... 224«ХАНЫМ БЮЪЯЙИ» ШЕИРИНДЯН .................................................................... 224ЯЭЯР ............................................................................................................... 225ТАЛЕЙИН АЪЫЬЫНА .......................................................................................... 227АТИЛЛАНЫ ГЫНАМАЙЫН (Рявайят) ................................................................... 228ЦМИД МЯНДЯН ЦЗ ДЮНДЯРСЯ ................................................................ 230МЯРМЯРДЯ ДОНМУШ ТЯБИЯТ .................................................................. 231ЯСЭЯР АТАСЫ ................................................................................................ 233МЯЩЯММЯД ЩАДИЙЯ ................................................................................... 234МИРЗЯ ЪЯЛИЛЯ ............................................................................................... 235САБИР ОЛМАСА .............................................................................................. 236ГОРХУРАМ .................................................................................................... 236ДЦНЙА ЮЗ ИШИНДЯДИР ................................................................................. 238МОНОЛОГ ....................................................................................................... 239ГОЙ БАШЫНЫ ЧИЙНИМЯ, ЭЦЛЦМ .................................................................. 240ЙАХШЫЛЫГ ......................................................................................................... 240ГАПЫ ЭЮЗЛЦЙЦ .............................................................................................. 241ДОЬМАЛАРЫМЫН ЧИЙНИНДЯ .......................................................................... 241ЙЕНИДЯНГУРМА ............................................................................................ 242АЙДЫН ГАРАДАЬЛЫЙА АЬЫ .......................................................................... 242БУТАФОР ........................................................................................................ 242КИТАБ САТЫЛМАЗ ............................................................................................ 243


Фикрят СадыгПУЛУН БАШЫНА ДАШ ДЦШСЦН ................................................................... 243ЭЯТИР .............................................................................................................. 244ЯНВЯР ПАШАНЫН, НУРУ ПАШАНЫН ВЯ ШЯЩИД ТЦРК ЯСЭЯРЛЯРИНИНРУЩУНА .......................................................................................................... 245МИРЪЯ ЯЛИ МЮЪЦЗ ШЯБЦСТЯРИЙЯ .......................................................... 246ШЕИР ЙАЗЫР ..................................................................................................... 247СОЙУГ МЕЩР ................................................................................................ 250РУЩ .................................................................................................................. 252ИКИ МЯЛЯК ...................................................................................................... 253ЯЛИФБАНЫ БИЛМЯЙЯН НЯНЯМИН ЯЛЙАЗМАСЫМИН БИР БУТА ............................................................................................... 254ПАЙЫЗ ДЦШЦНЪЯЛЯРИ (Лирик миниатцрляр поемасы) ........................................ 259ЯЩЯД МУХТАРА ............................................................................................ 266Щ Е К А Й Я Л Я РХЫРДАЪА ЭЯЛИН ............................................................................................ 270ДАШ БАЛКОН .................................................................................................. 277КИНОМЕХАНИКИН БАЪЫСЫ ............................................................................... 279I М Я Г А Л Я Л Я РМяним йаздыгларым«ГАРШЫ» СЮЗЦНЯ ГАРШЫ ............................................................................ 286БИР ДАЩА «ГАРШЫ» СЮЗЦНЯ ГАРШЫ ........................................................ 287ЦЧЦНЪЦ КЯРЯ «ГАРШЫ» СЮЗЦНЯ ГАРШЫ»ВЯ БАШГА ДЯРДЛЯР .................................................................................. 292БУ ЙЕР МЯШЬУЛДУР .................................................................................. 317МЦШВИГ, ЙОХСА МЦШФИГ, ЯЩМЯДДЯ, ЙОХСА ЯЩМЯД ДЯ ВЯ.ЙОХСА ИЛЯ ИКИ ТОПОНИМ ............................................................................ 318ЦЧ ГАТ ГАЛА ДИВАРЫ ................................................................................. 322ИСТАНБУЛДА БИР УШАГ ............................................................................... 325БАШЫ БЯЛАЛЫ «АЗЯРБАЙЪАН» .................................................................... 329МАЩИРЯ АБДУЛЛАНЫН ГАТМАГАРЫШЫГ НИЗАМЫ ...................................... 340ХОЪАЛЫ ХЯЪИЛЛЯРИ ....................................................................................... 342ОРДА НЯЩЯНЭ ВАРДЫР ............................................................................. 345ЩЯЛЯ ДЯ ШАИРЛЯР ДОЬУЛУР .................................................................. 348СЯРСЯНЭ – БАШЫМЫН ДАШЫ ........................................................................ 350II М Я Г А Л Я Л Я РМяним щаггымда йазыланларСялащяддин ХЯЛИЛОВМИЛЛИ РУЩУН ПОЕТИК ТЯРЯННЦМЦ ........................................................ 356Гурбан БАЙРАМОВЧАЬДАШ ПОЕЗИЙАЯДЯБИ ИСТИГАМЯТЛЯРМЮВЗУ АКТУАЛЛЫЬЫ ВЯ СЯНЯТКАРЛЫГ МЯСЯЛЯЛЯРИ ........................ 359www.kitabxana.net 390


ЩалбукиМцршцд МЯММЯДЛИМЦДРИКЛИЙИН ПОЕЗИЙАСЫ ............................................................................. 362Вагиф ИБРАЩИМОВЩЯРЯМИЗ БИР ЪЦР ....................................................................................... 369Атиф ИСЛАМЗАДЯБУ ШЕИРИН СТРУКТУР – СЕМАНТИК ТЯЩЛИЛИ ......................................... 371Мащиря АБДУЛЛАГЯДИМЛИЙИН МЦАСИРЛИЙИ .............................................................................. 377Мяммяд АСЛАНФИЛ БОЙДА КЮРПЯ ....................................................................................... 384391


Фикрят Садыг«Нярэиз-Р» Няшриййат-Полиграфийа фирмасы.Баш директор: Щидайят Мусабяйли«Нярэиз» няшриййаты.Техники редактор: Кямаля МяммядоваKorrektor: Йасямян ИсмайыловаМятн йыьымы вя дизайн: Йеэаня ИмановаМятбяя мцдири: Akif MuсayevЙыьылмаьа верилмишдир: 25.04.2010Чапа имзаланмышдыр: 12.05.2010.Каьыз форматы: 70х100 1/16.Щяъми: 35,0 чап вяряги.Сайы: 500 нцсхя; Сифариш: 779.ÿðýèç - ÍßØÐÈÉÉÀÒÛАзярбайъан Республикасы Мятбуат вя ИнформасийаНазирлийи тяряфиндян 1998-ъи илдя гейдя алынмышдыр.Шящадятнамя № 45.Цнван: 8-ъи км гясябяси Р.Рцстямов кцч. 36Ялагя телефонлары: 323-69-53;050-738-37-22.www.kitabxana.net 392


ЩалбукиФикрят Садыг(Садыгов Фикрят Аббас оьлу)ЩАЛБУКИАзярбайъан дилиндя«Нярэиз» няшриййаты393


Фикрят Садыгwww.kitabxana.net 394

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!