EKOLOJİ LÜĞƏT

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────ÇÇAY – Dərə ilə təbii yataqla daimi və ya ilin çox hissəsində axan,hövzəsində səth axımı və yeraltı axımla qidalanan su axını. Çayınbaşlandığı yerə çayın mənbəyi, dənizə, gölə töküldüyü və ya digər Ç.-labirləşdiyi yerə mənsəbi deyilir. Ç.-lar iki böyük qrupa – dağ və düzənlikÇ.-larına bölünür. Dağ Ç.-ı böyük meylliyi, iti axını, dar dərəsi, düzənlikÇ.-ı isə yatağın, adətən meandrlı olması ilə fərqlənir.Ç.-ların qidamənbəyi, əsasən, yağış, qar və buzlaq, qismən yeraltı sulardır.Ç.-larınxalq təsərrüfatında böyük əhəmiyyəti vardır.Ç.-lardan gəmiçilik,suvarma, su anbarı yaratmaq, elektrik qüvvəsi almaq üçün istifadə edilir.ÇAY AXIMI – çayın canlı kəsiyindən müəyyən vaxt ərzində axıbkeçən suyun miqdarı. Ç.a. müəyən vaxt (gün,ay, il) ərzində suyunməsrəfi ilə (m 3 və ya km 3 ) müəyyən edilir.ÇAY EROZİYASI – çay sularının fəaliyyəti nəticəsində sahillərinvə yataqlarının yuyulub dağılması. Düzənlik çaylarında sahillərinyuyulması (yan eroziya), dağ çaylarında isə dərininə eroziya üstünlüktəşkil edir. Ç.e.-na, xüsusilə sahilərin yuyulub dağılmasına bir sıraantropogen amillər – sahillərdə meşə və kolluqların qırılması, sistesizotarma, eroziyaya qarşı tədbirlər aparılmadan sahil ərazinin şumlanması,müxtəlif tikinti işlərinin aparılması, yarğan eroziyasının –inkişafı və s.böyük təsir göstərir.ÇAY FƏSİLƏSİ (Thea) – Bu fəsiləyə kameliya və çay kimihəmişəyaşıl cinslər daxil edilmişdir. Kameliya (Camelia) cinsinə 60-ayaxın növ daxildir. 2-si Azərbaycanda introduksiya edilmişdir.Çay cinsi (Thea). Bu cinsə 4 növ daxildir. Onlar əsasən Çinin dağmeşələrində təbii halda yayılmışdır. Azərbaycanda Çin çayı (T.sinensis)əsasən Lənkəran-Astara zonasında, az sahədə isə Balakən-Zaqataladakulturada becərilir.ÇAY HÖVZƏSİ – müəyyən bir çaya yerin səthindən və yer altındansu toplanan ərazi. Ç.h. bir-birindən suayrıcılar ilə ayrılır.ÇAY MƏNBƏYİ – çayın başlandığı yer. Göl, bulaq, bataqlıq Ç.m.ola bilər. Böyük çaylar üçün mənbə şərti olaraq müxtəlif adlı iki çayınbirləşdiyi yer hesab edilir.83