EKOLOJİ LÜĞƏT

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────BİOSFER (bio və yun. Spharia -kürə) (Vernadskiy), ekosfer (birsıra qərb tədqiqatçıları), biosfer (Dılis) – yer kürəsində canlı həyatınyayıldığı sahə. B-ə ozon səthinə kimi atmosferin bir hissəsi (20-25 km),litosferin üst hissəsi, əsasən aşınma gedən qabığı (orta hesabla 2-3 km)və bütün hidrosfer (okeanın dibindən 1-2 km aşağı) daxildir. Biosferinümumi qalınlığı 40 km-ə çata bilər. B. digər geosferlərdən ən yüksəkkimyəvi çevrilmələr getməsilə fərqlənir. B. haqda təlimin banisiV.İ.Vernadskinin fikrincə B.-in maddəsi müxtəlif, lakin geolojicəhətdən qarşılıqlı əlaqədə olan 7 hissədən (canlı maddə, biogen maddə,radioaktiv maddə, kosmik mənşəli maddə, seyrək yayılmış atomlar, atilvə biatil maddə) ibarətdir. Müasir B. planetimizdə həyat yaranandansonra uzun müddətli təkamülün nəticəsidir.BİOSFER EKOSİSTEMİ, EKOSFER, YERİNMETAEKOSİSTEMİ (Dedyu, 1988) – biosfer Yerin ekosistemi kimi:B.e.-nin xüsusiyyətlərini planetin canlı, biokimyəvi aktiv maddələri(biokütlə), o cümlədən insanın daim artmaqda olan populyasiya sayıtəyin edir. B.e.-in tərkib hissələri həmçinin aşağıdakılardar: ölü biotanınüzvi maddələri; biokos (orqanogen) dağ süxurları (qazıntı halındakömür, əhəngdaşların bəzi növləri, tabaşir, diatomitlər, balıqqulağılar,riflər və b.); atmosfer (ozon qatına qədər); hidrosfer (maksimal dərinliyəqədər). B.e.-nin fəaliyyəti günəş enerjisinin avtotrof orqanizmlər tərəfindənmənimsənilməsi sayəsində gedir. Müasir B.e. Yerdə həyatyaranandan sonra (təxm. 4 mlrd. il əvvəl) başlayaraq uzun təkamülünnəticəsidir. B.e. termini B.A.Bıkova (1988) məxsusdur.BİOSFER QORUQLARI – dünyanın müxtəlif coğrafivilayətlərində biosferin daha xarakterik, etalon qorunan sahələri. B.q.müəyyən biocoğrafi vilayətlərin təbii ekosistemlərini və onlarıngenofondunun təbii halında qorunub saxlanması, onların vəziyyəti vəmüxtəlif təbii proseslərin gedişi üzərində hərtərəfli müşahidələraparmaq məqsədilə yaradılır. B.q.-ın prinsipial sxemi belədir: nüvəsi,yaxud mütləq qorunan ərazisi; nüvənin ətrafında təsərrüfatda ciddisəmərəli istifadə olunan ərazi. Bütün dünyada müxtəlif xarakterikbiocoğrafi provinsiyalarda 33-dən çox (1988) B.q. yaradılmışdır. Nəzəricəhətdən B.q. özününizamlayan təbii sistemdir, ona görə onların sahəsikifayət qədər böyük olmaqla, qonşu ekosistemlərdən ekoloji cəhətdənayrılmış halda (təcrid olunmuş) olmalıdır.BİOSFER TƏZAHÜRÜNÜN ÖLÇÜSÜ – kəmiyyət59