EKOLOJİ LÜĞƏT

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────torpağın mühafizəsi ilə əlaqədar dövlət orqanları qərarlarının yerinəyetirilməsindən ibarət dövlət tədbirləri sistemi. Y.q. torpaqdan düzgünistifadə olunmasına nəzarət edir. Y.q. iki əsas növə – təsərrüfatlararasıvə təsərrüfat daxili Y.q.-na ayrılır. Təsərrüfatlararası Y.q. torpaqdandüzgün istifadə olunmasına nəzarət edir: rayonun planlaşdırılması sxemiəsasında istifadə ediləcək torpaq sərhədinin dəqiqləşdirilməsi vədəyişdirilməsi; kənd təsərrüfatında yeni torpaqların aşkara çıxarılmasıvə istifadəsi; torpaq sahələrinin ayrılması; şəhər, qəsəbə və əhaliyaşayan perspektiv kənd sərhədlərinin müəyyən edilməsi və s. iləəlaqədar tətbiq edilir. Təsərrüfatdaxili Y.q.-na kənd təsərrüfatıəkinlərinin və növbəli əkinin təşkili, bağ və üzümlük, otlaq və biçənəksahələrinin təşkili daxildir.YER SƏTHİNİN ANTROPOGEN ÇÖKMƏSİ – əsasən düzəndəniz kənarı ərazidə insan fəaliyyəti nəticəsində baş verərək ətrafmühitin pozulmasına səbəb olur. Y.s.a.ç.-nin əsas səbəbləri: faydalıqazıntıların çıxarılması, torpağın drenajı və meliorasiyası, müxtəliftikililərin və mühəndis qurğularının şaquli istiqamətdə təzyiqi, müxtəlifməqsədlər üçün yeraltı suların çıxarılması, neft və təbii qazın istehsalıvə s.YER SƏTHİNİN İSTİLİK BALANSI – Yer səthinə gələn vəoradan çıxan istilik axınının cəbri cəmi. Bu düsturla ifadə olunur:R+P+LE+V=0Burada: R – yer səthinin radiasiya balansı: P – yer səthi ilə atmosferarasında turbulent istilik axını: LE – buxarlamaya sərf olunan istilik: V– yer səthindən torpağa və ya suya daxil olan və geri qayıdan istilikaxını. Y.s.i.b.-nın məlumatları iqlim dəyişməsi, coğrafi zonallıq,orqanizmlərin termik rejiminin öyrənilməsində böyük rol oynayır.YERALTI SULAR – Yer qabığının üst hissələrindəki süxurqatlarında (12-16 km dərinliyədək) maye, sülb və ya buxar halında olansular; su saxlayan süxur xüsusiyyətindən asılı olaraq məsamə, çat vəkaret sularına bölünür. Y.s. təzyiqsiz qrunt suları və təzyiqli arteziansularına ayrılır. Y.s.-n tərkibi 60-dan çox kimyəvi elementlə (ən çox Cl,S, C, Si, N, O, H, K, Na, Mg Ca, Fe, Al və s.) doymuş olur. Y.s.495