EKOLOJİ LÜĞƏT

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────“E” vitamini konsentratı buğda dəninin rüşeymindən alınır. Kələm,ispanaq, adi şabalıd yarpağında, kök, qabaq, quşarmudu, pomidormeyvələrində çoxlu «K»” vitamini, itburnu və sitrus bitkilərininmeyvəsində isə «P»” vitamini olur.VİVARİ – təcrübədə istifadə olunmaq üçün müxtəlif heyvanlar,əsasən laboratoriya heyvanları saxlanan bina. V.-dən eyni zamandaheyvan yetişdirmə məntəqəsi kimi də istifadə olunur.VİTRİFİKASİYA (lat. vitrum - şüşə) – kəskin soyuq şəraitdə (-20°C-dən aşağı) bitki və heyvan orqanizm toxumalarının donaraq şüşəhalına duşməsi, lakin həyatilik qabiliyyətini itirməməsi.VOLF ƏDƏDİ – Günəşin fəallığını xarakterizə edən ədədlərdənbiri. Günəş diskində görünən ləkələrin tutduğu ümumi sahə ilə təqr.mütənasibdir və X=K(10d+f) düsturu ilə hesablanır. Burada K –müşahidəçinin vəziyyəti, teleskopun ölçüləri və b. səbəblərdən asılıəmsal, f – günəş diskindəki ləkələrin sayı, “d” isə həmin ləkələribirləşdirən qrupların sayıdır. İsveçrə astronomu R.VOLF elmə daxiletmişdir.VULKAN BOMBASI – vulkan püskürməsi vaxtı atılmış lavaparçaları. Püskürmə məhsulunun havada soyumasından əmələ gəlir.VULKAN QAZLARI – vulkan püskürməsi zamanı və püskürmədənsonra kraterdən, vulkan yamaclarındakı çatlardan, lava axınlarından vəpiroklastik süxurlardan ayrılan qazlar.VULKAN TUFU – vulkan külü, vulkan qumu, lapilli və s. bərkpüskürmə məhsulları yığımının sementləşməsindən əmələ gələn süxur.Tərkibinə görə bazaltlı, andezitli, dasitli, liparitli və s. olur. V.t.-daninşaat materialı kimi istifadə edilir. Azərbaycanda (Kəlbəcər, Xanlar vəs. rayonlarınlarda) yataqları məlumdur.VULKANİK SÜXURLAR – bax Effuziv süxurlar.VULKANLAR (yun. Vulcanus) – Yer daxilindəki kanallar vəçatlarla dərinliklərdəki maqma mənbələrindən lavanın, isti qazların vəsüxur qırıntılarının yer səthinə püskürülməsi nəticəsində əmələ gələntəbii geoloji törəmələr. V.-ın püskürmə məhsulları qaz, maye və bərkhalda olur. Vulkan qazları karbon qazları, su buxarı, karbon qazı,hidrogen-sulfid, kükürd qazları, xlorlu birləşmələr və s.-dən ibarətdir.Püskürmə zamanı lavanın temperaturu 800-1200°, orta hərəkət sürəti 1-2 m/san, xüsusi halda 8 m/san olur. Azərbaycanda Pliosen vulkankraterləri Kəlbəcər rayonunda müəyyən edilmişdir. Bu V. lipirit vədaskit püskürmüşdür. Antropogenə aid vulkan karaterləri Kəlbəcər vəLaçın rayonlarında qeyd edilmişdir. Bu dövrə aid vulkan püskürmələriməhsulu Naxçıvan və Talışın dağlıq hissələrində geniş yayılmışdır. Bəzi483