EKOLOJİ LÜĞƏT

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────İŞIQ REJİMİ – Biosenoza daxil olan kiçik dalğalı günəşradiasiyasının paylanması və dəyişməsi. Keçmiş Sovet İttifaqınınərazisində fitosenotik aktiv radiasiya (FAR) il ərzində Uzaq Şərqdə 125coul/sm 2 (30 kkal/sm 2 ), cənubda 300 Coul/sm 2 (70 kkal/sm 2 ) təşkil edir.Fitosenozlar fotosintez üçün yalnız 02-2% FAR istifadə etdiyi üçünonlar işıqla kifayət qədər təmin olunur.Biosenozların özünün işıq rejimi onların quruluşunun sıxlığındanasılıdır. Çətirləri birləşmiş (09-1,0) palıd meşəliyində yayda çətir altınaspektrin qırmızı hissəsinin yalnız 15%-i, sarı və narıncı hissəsi 5%, yaşıl4%, mavi və bənövşəyi 3%-i keçir.Su biosenozlarının işıqlanma dərəcəsi və keyfiyyəti böyükqradiyentə malikdir. Belə ki, təmiz suda 10 m dərinlikdə spektrinqırmızı hissəsi yalnız 2, narıncı 8, sarı 32 və göy 75%-i qalır, 500 mdərinlikdə isə yalnız bənövşəyi şüalar qalır.İŞIĞIN UDULMASI: bax Buger-Lambert qanunu.İŞIQSEVƏN BİTKİLƏR, HELİOFİTLƏR – açıq və günəşliyerlərdə bitən bitkilər. İ.b.-in normal böyüməsi üçün intensiv günəşradiasiyası, yaxud süni radiasiya tələb olunur. İ.b. əsasən bitki örtüyü azolan işıqlı çöl və səhralarda bitir. Meşə zonasında bu bitkilərə az təsadüfedilir. İ.b.-ə bağayarpağı, suzanbağı, kəkotu, günəbaxan, pambıq,qarğıdalı, kalış, şam, akasiya, palıd, saqqız ağacı, dağdağan, badam,məryəmnoxudu və s. daxildir. İ.b. bir sıra anatomik, morfoloji vəfizioloji xüsusiyyətlərə malikdir: nisbətən qalın yarpağının sütunlu vəsüngər parenximinin hüceyrələrində 50-300 xırda xloroplast olur.Fotosintezin və tənəffüs intensivliyinin yüksək olması İ.b.-in xarakterikfizioloji xüsusiyyətidir.İŞIQSEVƏR ORQANİZMLƏR – bax: fotofillər.İŞLƏNMİŞ QAZLAR – Mühitin biotik komponentlər üçün (ilknövbədə insan üçün) avtomobillərin buraxdığı təhlükəli qazlar (NO 2 ,CO, qurğuşun, karbohidrogenlər və s.). Kükürd qazı bitkilərdəfotosintez prosesini pozur, insanlarda xəstəliyə qarşı dözümlüyü azaldır.İYNƏYARPAQLI MEŞƏLƏR – Çılpaqtoxumlu bitkilərin ən genişyayılmış yarımsinfi. 8 fəsiləyə (55 cinsə) daxil olan 600, o cümlədənAzərbaycan Respublikasında 9 (2 şam, 1 qaraçöhrə, 6 ardıc) növü bitir.Həmişəyaşıl, bəzən yarpağıtökülən ağac, nadir halda kollardır.227