EKOLOJİ LÜĞƏT

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────bölməsi; sintez olunmuş maddələrin hava, su və torpaqda hərəkəti vəçevrilməsi.XEMOSİNTEZ, XEMOLİT AVTOTROFİYA – Qeyri-üzvimaddələrin oksidləşməsindən alınan enerji hesabına CO 2 -ni vahidkarbon mənbəyi kimi mənimsəyən bəzi bakteriyalar üçün xarakterikqidalanma tipi. 1887-ci ildə S.N.Vinoqradski kəşf etmişdir. Hidrogenivə dəm qazını, eləcə də reduksiya olunmuş kükürd, dəmir, ammonyak,nitritlər və stibium birləşmələrini oksidləşdirən xemosintezedicibakteriyalar məlumdur.XEMOTROFLAR (yun. chemeia - kimya) – qeyri-üzvimaddələrdən mühitdə olan hidrogen-sulfidin, ammoniumun və s.okidləşməsi hesabına üzvi maddələr sintez edən orqanizmlər.XƏRÇƏNGKİMİLƏR, XƏRÇƏNGLƏR (Crustacea) –buğumayaqlılar tipindən su heyvanları sinfi. Azərbaycan sularında X.-in43 fəsiləyə mənsub 134 cinsi və 344 növü məlumdur.XƏRİTƏ – Müstəvi üzərində yer səthinin, ulduzlu göyün, yaxudonların hissələrinin riyazi kiçildilmiş və ümumiləşdirilmiş təsviri. Bax:coğrafiya xəritələri.XƏRİTƏŞÜNASLIQ – Kartoqrafiyanın bölməsi. Onun nəzəriəsaslarını, inkişaf tarixini, kartoqraf mənbələrin: (onların elementləri,xüsusiyyətləri və s.) analizi metodlarını və s. öyrənir. Bəzən xəritələrdənistifadə etmək metodlarını da X.-a aid edirlər.XƏSTƏLİK – morfoloji, yaxud funksional dəyişiklik nəticəsindəorqanizmin normal həyat fəaliyyətinin pozulması. X. xarici amillərin(fiziki, kimyəvi, bioloji, psixogen, sosial və s.) orqanizmə təsirindəntörənir.XƏTTİ EROZİYA – bax: yarğan.XƏZAN, XƏZAN DÖVRÜ – İlin bəzi mövsümlərində (payız, yayınquraqlıq dövrü) bitkilərin kütləvi surətdə yarpaqlarının tökülməsi. Torpaqsəthində töküntünün toplanmasına, torpağın üst qatlarının üzvi vəmineral maddələrlə zənginləşməsinə səbəb olur.XƏZRİ, Bakı nordu – Abşeron yarımadasında və onun ətrafzonasında əsən güclü şimal küləyi. Sürəti 10 m/san-dən çox olur, bəzən40-42 m/san-yə çatır. Adətən, 1-3 sutka, bəzən bir həftəyədək davamedir. İldə 100 dəfəyədək təkrarlanır. Qüvvətli X. təsərrüfat fəaliyyətinipozur, dənizdə iri dalğalar (hünd. 10-11 m-dək), güclü axınlar yaradır,dəniz nəqliyyatına və hidrotexniki qurğulara zərər verir. X. havanıkəskin dəyişdirir. Qışda havanı soyudur, bəzən çoxlu qar yağmasına,çovğuna səbəb olur, yayda havanı xeyli sərinlədir, hərdənbir yağıntıgətirir. X. zamanı Bakı və Sumqayıt şəhərlərinin havası zərərli qaz və207