EKOLOJİ LÜĞƏT

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────XXAÇÇİÇƏKLİLƏR (Cruciferae) – ikiləpəli bitki fəsiləsi. Otlar,bəzən yarımkollar və ya növbəli düzülüşlü sadə yarpaqlı kollardır.Azərbaycanda 66 cinsi (240-dan çox növü) məlumdur. X. fəsiləsindəçoxlu faydalı bitkilər – tərəvəz (kələm, turp), yağlı (şalğamturp,vəzərək, yağçiçəyi və s.) ədviyyat (xardal, qatıqotu), dərman(sarılıqotu), balverən, boyaq bitkiləri və s. var. Bəziləri (turpəng,vəzərək, quşəppəyi, yarğa otu və s.) geniş yayılmış alaq otlarıdır.XAM TORPAQ – təbii bitkilərlə örtülmüş, uzun müddətşumlanmamış torpaq sahəsi. X.t-nin tərkibində yüksək miqdardaçürüntü, azot və bitkinin qidalanmasına lazım olan digər elementlərolur.XARAKTER NÖVLƏR – yalnız bir biosenozda rast gəlinən növlər,digər biosenozda ona az miqdarda təsadüf olunur.XARİCİ MÜHİT – Biosenozu (ekosistemi) əhatə edən mühit:atmosfer və onun dövranı, günəş işığı və istilik, torpağın ana süxuru vəonun kimyəvi xassələri, qazlar və məhlullar, su, atmosfer və havanınnəmliyi, ərazinin və ya akvatoriyanın ümumi iqlimi. Bütün amillərrejimi ritmliyi ilə fərqlənir: gündəlik ritmlik-Yerin fırlanması iləəlaqədar olub bir gün ərzində günəş radiasiyasının daxil olması, istilikrejiminin və rütubətliyin dəyişməsi; illik ritmika-Yerin Günəş ətrafındafırlanması ilə bağlı olub ilin mövsümləri üzrə günəş radiasiyasının vəistiliyin daxil olması, planet səthinin albedosunun dəyişməsi; əsrlikritmika-əsasən günəş aktivliyinin dövriliyi ilə bağlıdır.XAŞXAŞKİMİLƏR (Papaveraceae) – ikiləpəli bitki fəsiləsi.Əksəriyyəti ot, bəzən kol və kiçik ağacdır. Azərbaycanda 32 növüməlumdur. Ən əhəmiyyətli cinsləri: lalə, dəmirovotu, mekonopsis,eşşolsiyadır. Tərkibində zəhərli alkaloid olduğuna görə heyvanlar yemir.XAZMOFİTLƏR (yun. chazma – dərin çat) – qayaların çatlarındabitən daşlı sahələrin bitkiləri. Qayaların çatlarında xırda aşınmaməhsulları toplanan yerdə kök salırlar. Yatsıqşəkilli həyat formasınamalikdir. Litofitlərə aiddir.XEMODİNAMİKA (yun. chemia - kimya) – ekoloji biokimyanın206