EKOLOJİ LÜĞƏT

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────GEOSFERLƏR (geo... və.. yun. spharia - kürə) – yermaddələrindən əmələ gəlmiş konsentrik qatlar. G.-ə atmosfer, biosfer,hidrosfer, litosfer və ya Yer qabığı, mantiya və Yerin nüvəsi daxildir.GEOSİNKLİNAL – Yer qabığının dərin çökəkliyi.GEOSİSTEM – coğrafi landşaftın geomorfoloji, iqlim və hidrolojielementlərini, həmçinin ekosistemi Yer səthinin müəyyən bir sahəsindəbirləşdirən fundamental struktur vahidi. Termini V.B.Soçava (1963)təklif etmişdir.GEOTERMAL SULAR – Yerin dərinliklərindən səthə çıxan sular.Yüksək temperatura və özünəməxsus kimyəvi tərkibə malikdir.Binaların, örtülü şitilliklərin (oranjeriya) qızdırılmasında istifadə olunur.Yüksək minerallığı olan G.s.-dan marikultur (dəniz orqanizmlərinin süniyetişdirilməsi) kimi də istifadə etmək olar.GEOTOPOLOGİYA – geosistemlər haqqında elmin bölməsi.Termini V.B.Soçava (1963) irəli sürmüşdür.GƏDİK – iki dağ zirvəsi və ya yüksəklik arasında alçaq sahə, çətinkeçilən dağ cığırları. G. qış aylarında boran və çovğunda keçilməz olur.G. aşınma, tektonika və buzlaqların qarşılıqlı təsirindən yaranır.GƏMİRİCİLƏR (Rodeentia) – məməlilər sinfinin ən çox növü olandəstəsi. Bütün məməlilərin üçdə birindən çoxunu əhatə edir. G-in 2minə yaxın, Azərbaycanda 31 növü var. Ən çox növü olansiçanabənzərlərdir. G. tez çoxalan heyvanlardır: kənd təsərrüfatına vəmeşə təsərrüfatına zərər verir. G. insan və ev heyvanları arasındatəhlükəli xəstəliklər də yayır (taun, ensefalit və s.). Bəzi qiymətlixəzdərili heyvanlar da (məs., çay qunduzu, bataqlıq qunduzu və s.)G.dəndir.GƏNƏLƏR (Acarina) – hörümçəkkimilər sinfindən xırdabuğumayaqlı heyvanlar. Dünyada 15 mindən çox, o cümlədənAzərbaycanda isə 800-dən artıq növü məlumdur. G. dünyanın həryerində yayılmışdır. Əsasən quruda, bir qismi dəniz və çaylarda yaşayır.Yırtıcı G. torpaqda, bitkilərin üzərində, heyvan yuvalarında, parazit G.isə heyvan və insan bədənində, heyvanların qulaq və burnunda parazitlikedir. Ensefalit, hemorragik isitmə və s. transmissiv xəstəliklərin törədicisidir.Virusları, bakteriyaları, spiroxetləri və s. yayır. Bəzi G.xeyirlidir; torpağın münbitliyini artırır, bitki zərərvericilərini məhv edir.GƏRMİC KÜLƏK – istilik gətirən külək. Qış fəslində əsən beləkülək qarın vaxtından əvvəl əriməsinə səbəb olur. (Astara, Lənkəran,Masallı rayonları).GİGİYENA – sağlamlıq haqqında tibb elminin bir sahəsi: xaricimühit amillərinin insanın sağlamlığına, əmək qabiliyyətinə təsirini181