EKOLOJİ LÜĞƏT

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────bağlı funksional birliyi. Termini B.A.Bıkov (1983) irəli sürmüşdür.EKOSİSTEMİN QƏBULETMƏ MÜMKÜNLÜYÜ – ekosistemüçün yeni olan növü qəbuletmə qabiliyyəti.EKOSİSTEMİN KOMPONENTLƏRİ – ekosistemin(biogeosenozun) fəaliyyətini təmin edən əsas tərkib hissələri. E.k.abiotik (qeyri üzvi maddələr olub ekosistemdə maddələr dövranınıyaradır. C, O 2 , N, H 2 O, CO 2 və s., həmçinin iqlim rejimi) və biotik olur.Biotik amillər aşağıdakılara bölünür: avtotroflar produsentlər – sadəqeyri üzvi birləşmələrdən üzvi maddələr yaratmaq qabiliyyətinəmalikdir və heterotroflar: mikrokonsumentlər (faqotroflar) – heterotroforqanizmlər olub (əsasən heyvanlar) digər orqanizmlərdə və ya üzvimaddənin bir hissəsi ilə qidalanır: mikrokonsumentlər və ya redusentlər(osmotroflar, saprotroflar) – heterotrof orqanizmlər olub (əsasəngöbələklər və bakteriyalar) üzvi birləşmələri parçalayaraq (zülallar,karbohidratlar və s.) bəzi parçalanan (çürüyən) ərzaqları udur və qeyriüzvi maddələr yaradır. Bu isə produsentlərin qidalanması üçünyararlıdır. Heterotrof orqanizmlər həm də bölünür: biofaqlara (digərcanlı orqanizmlərlə qidalanan orqanizmlər) və saprofaqara (ölü üzvimaddələrlə qidalanan orqanizmlər). Biotik və abiotik E.k. bir-birilə üzvimaddlərlə bağlı olub biogen E.k-ində birləşir. Biogen E.k.-ə canlıorqanika (biokütlə adlanır) və ölü orqanika: töküntü – bitkiqruplaşmalarının hər il yerüstü və yeraltı hissələrinin çürüyən hissəsinədeyilir; meşədə torpaq səthində çoxillik toplanan üzvi qalıqlar meşədöşənəyi adlanır. Ölü üzvi maddələrin birliyinə ölü kütlə deyilir.EKOSİSTEMİN MƏHSULU – ekosistem tərəfindən yaradılanbiokütlə; Ayrılır: ümumi ilk məhsul (brutto-məhsul) – ekosisteminbütün avtotrofları tərəfindən fiksə edilən üzvi maddələrin və enerjisininümumi miqdarı; təmiz ilk məhsul (netto-məhsul) – həmin məhsuldanavtotrofların tənəffüsə sərf etdiyi maddələr çıxdıqda qalan məhsul;ikinci (əlavə) məhsul – konsumentlər (fitotroflar və zootroflar)tərəfindən yaradılan üzvi madələrin miqdarı; təmiz ikinci məhsul –həmin məhsuldan konsumentlərin tənəffüsünə sərf edilən maddələriçıxdıqda alınan məhsul; məhsulun ehtiyatı – qruplaşmada orqanizmlərtərəfindən toplanan biokütlə. Təsərrüfat nöqteyi nəzərincə qiymətli üzvimaddələr şəklində ümumi məhsul, faydalı məhsul və faydalı məhsulun151