EKOLOJİ LÜĞƏT

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────qeyri-üzvi komponentlərin istənilən məcmusu E. adlanır. Biotop vəbiosenozun vahid tamı ekosistemi (Tensli, 1935) və ya biogeosenozu(Sukaçeva görə) yaradır. Bəzi xarici müəlliflərə görə E. istənilənuzunluqda və ölçüdə (böyüklükdə) – bir damla dəniz suyundan,akvariumdan okeana, hətta bütün Yer səthi qədər; meşə ekosistemindənmeşədəki tək kötüyə qədər ola bilər. E. biosferin elementar funksionalvahididir. E.-in strukturuna adətən 3 planda baxılır: 1) komponent(populyasiya və ya növ) tərkibi və müxtəlif növ populyasiyaların, həyatiformaların (biomorf) və başqa struktur elementlərin miqdar nisbəti; 2)ayrı-ayrı elementlərin ərazidə yayılması; 3) Bütün əlaqələrin, ilknövbədə qida zənciri və sikllərin, trofik, forik və digər əlaqələrinməcmusu. Bəzi tədqiqatçılar (Y.Odum, 1975) E. və biogeosenoza eynikateqoriya kimi baxır. Digərlərinə (məs. V.N.Sukaçev, 1940) görə onlararasında oxşarlıq vardır, lakin identik (eyni) deyildir. Biogeosenozunbağlılıq faktorları – substraktın təbiəti, relyef tipi və torpaq sayılır, yənibiogeosenoz Sukaçeva görə xoroloji (fiziki-coğrafi) xarakter daşıyır. E.-ə əsasən, ərazicə deyil, trofik mövqeyindən baxılır. Beləliklə,biogeosenoz və E.-in nisbətini belə təsəvvür etmək olar: biogeosenozfitosenozun sərhədi daxilində E.-dir. Daha dürüstü E. və biogeosenozkateqoriyaları bitki qruplaşması səviyyəsində bir-birinə uyğun gəlir,ondan yuxarı və aşağı səviyyələrdə isə onlar prinsipcə ayrılırlar.EKOSİSTEM KOMPLEKSİ – biogenetik kompleks – iki və dahaartıq ekosistemin üfüqi və ya şaquli birləşməsi.EKOSİSTEMDƏN İSTİFADƏ NORMASI – Ekosistemin davamlıvəziyyətdə (tərkib və məhsuldarlığının) qalmasını təmin edənkompensasiya ehtiyatını çıxdıqda ortaillik faydalı məhsulun ölçüsü ilətəyin edilir. Bu ehtiyat istifadənin intensivliyindən, istiqamətindən vəekosistemin ümumi vəziyyətindən (qismən əsas populyasiyaların yaşvəziyyətindən, çoxalmasından) asılıdır.EKOSİSTEMİN ANTROPOGEN DİNAMİKASI – orqanizmqruplaşmalarının insan fəaliyyətinin təsiri nəticəsində dəyişilməsi.Bərpa oluna bilən, çox vaxt isə katastrofik xarakter daşıya bilər.EKOSİSTEMİN BÖHRANI – fəlakətli təbii (vulkan püskürməsi,daşqın, sel, zəlzələ, yanğın, eroziya, tufan və s.) və antropogen amillərintəsirilə yaranan vəziyyət.149