7. METEOROLOÅ KA OSMATRANJA

7. METEOROLOŠKA OSMATRANJANASTAVNA PITANJA:1. Osmatranje oblak i ocjena oblačnosti2. Osmatranje i ocjena vidljivosti3. Brodsko meteorološko izvještavanje4. Zadaci brodskog oficira kod meteorološkog osnatranjaDoc. dr Vojo Bojovićmr Oto Iker1

LITERATURA:• Brčić I., Pomorska meteorologija i okeanografija, Bar,2007.• Cadez M., Meteorologija, Bigz, 1973.• Simović A., Pomorska meteorologija, Zagreb, 1978.• Telo B., Opća a i prometna meteorologija I i II, Zagreb,1994.• Enciklopedija – Wikipedija• Sajt W.M.O• Internet tekstovi i fotografije.2

‐ UvodNepovoljne meteorološke i hidrološke prilike otežavajuplovidbu i pogoršavaju uslove prevoza tereta i putnika, a unekim slučajevima dovode u pitanje i samu bezbjednostbroda i posade.Zbog toga, gotovo sve pomorske zemlje imajuorganizovanu službu hidrometeorološkog obezbjeđenjabrodova.3

WMO ‐ Svjetska meteorološka organizacija je podjelilasvjetsko more (1963. godine) na zone i odredilaodgovornost pojedine državečlanice za svaku zonu.Centri pojedinih zona i drugi organi svjetske meteorološkeslužbe skupljaju podatke dobijene osmatranjem(prvenstveno nad površinom mora i kopna), obrađuju oih i uodređenim terminima šalju brodovima kao meteorološkebiltene, a kada se ukaže e potreba i kao posebna upozorenjao oluji, tropskoj oluji i drugim opasnostima za plovidbu.4

Da bi osmotreno stanje vremena i zabilježene ene vrijednostimogli biti proslijeđeni velikom brzinom do korisnikapotrebno je da se ti podaci dovedu u pogodan oblik zatransmisiju telekomunikacionim putem.To se postiže šifrovanjem i slanjem meteorološkihizvještaja u obliku depeša.5

Pod pojmom osmatranje u meteorološkoj službise običnopodrazumijeva osmatranje i mjerenje zajedno, tj.‐ osmatranje bez instrumenata (vizuelno osmatranje) i‐ osmatranje pomoću u instrumenata (mjerenje).Cilj osmatranja je da se zapazi, osmotri i zabilježi i razvojvremena koje se odražava ava na instrumentima i čulimaosmatrača.a.Osmatranja bi trebalo da budu štočešća, kako bi se dobilašto potpunija slika, ne samo stanja vremena u časuosmatranja, već i razvoja vremena.6

Neprekidnost osmatranja je zasad obezbjeđena jedinopomoću registracionih instrumenata.Inače, kod svih meteoroloških stanica uvedena su;‐ redovna (terminska) osmatranja i‐ vanredna osmatranja koja se vrše e povremeno i po potrebi.Posebno se vrše e osmatranja naglih vremenskih pojava iliopasnih pojava. . Kao opasne pojave smatraju se sve onepojave koje mogu nanijeti štete plovidbi:‐ gusta magla,‐ nagli i jaki udari vjetra i‐ mećave.7

Red osmatranjaDozvoljeno je da osmatranja počnu 10 minuta prije i da sezavrše e 1010 minuta mposlije utvrđenog vremena osmatranja, , stim da se red pojedinih osmatranja podesi tako da se onielementi koji se brže e mijenjaju, kao što su temperatura ivlažnost vazduha, čitaju bliže e utvrđenom terminuosmatranja, a živin barometar da se čita tačno u određeničas.8

Termini osmatranjaSinoptički termini ili sinoptička osmatranja su ona koja sevrše e u 06, 12, 18 i 24 časa po Griniču.Od brodova na moru se traži i da vrše e osmatranja u istovrijeme. MeđutimMeđutim, , ako nije moguće e učiniti uta četirisinoptička osmatranja dnevno, onda se učini uonolikoosmatranja koliko je moguće.Ova osmatranja su potrebna za međunarodnu razmjenu radiizrade sinoptičkih karata, pregleda i prognoza vremena naokeanima, morima i kopnu, prvenstveno radimeteorološkog obezbjeđenja saobraćaja.aja.9

Bilježenje enje osmatranjaZa vrijeme osmatranja osmatrač treba sa sobom da nosi“Brodski meteorološki dnevnik” i da odmah u njega upisujepodatke osmatranja i mjerenja.Po završenom osmatranju osmatrač pristupa svođenju isračunavanju podataka, a zatim sastavljanju i slanjušifrovanog izveštajataja.“Brodski meteorološki dnevnik” je tako sastavljen da su unjemu rubrike za unošenje podataka osmatranja poređaneonim redom po kojem su i u šifrovanom izvještaju.Najprikladnije je da se osmatranja vrše e tim redom, tako dačitanje barometra pada tačno u termin osmatranja.10

Elementi osmatranjaBrodovi koji su određeni, , odnosno, pomorci koji su primiliobavezu da vrše e meteorološka osmatranja na brodu treba dasu osposobljeni da osmatraju sledeće e elemente:‣ oblačnost,‣ smjer i brzinu vjetra,‣ vidljivost,‣ stanje vremena (sadašnje, prošlo vrijeme),‣ pritisak vazduha,‣ temperaturu vazduha (suvi i mokri termometar),‣ tipove i visinu oblaka,‣ kurs i brzinu broda,‣ barometarsku tendenciju,‣ padavine,‣ temperaturu mora,‣ razliku temperature vazduha i mora,‣ rosište,‣ morske talase i‣ led na moru.11

1. Osmatranje oblak i ocjena oblačnostiOsmatranje oblaka obuhvata:‣ određivanje (raspoznavanje) vrste oblaka,‣ ocjenu oblačnosti,‣ ocjenu gustine (debljine) oblaka,‣ mjerenje ili ocjenu visine oblaka.12

Pod pojmom “oblačnost” podrazumjeva se stepennaoblačenja ili pokrivenost neba oblacima, , tj. veličinainaoblačnog pokrivača a u odnosu na cijelo nebo.Razlikuje se ukupna i delimična oblačnost.Ukupna oblačnostse odnosi na veličinu inu zastiranja neba odstrane svih oblaka zajedno.Djelimična oblačnostse odnosi na veličinu inu zastiranja samood strane jedne vrste oblaka ili jednog oblačnog sloja.13

Ocjena oblačnostinosti.Oblačnost se izražava ava i bilježi i cijelim brojevimaod 0 do 10.Oblačnost 0 znači i da je nebo potpuno vedro, bezijednog, makar i najmanjeg oblačka.Oblačnost 1 znači i da na nebu postoji makar i najmanjioblačak ak pa do količine ine koja odgovara 1/10 neba.Oblačnost 2 do 8 označava ava odgovarajući i broj desetihdijelova oblačnosti, npr.: broj 2 znači i da su 2/10 nebapokrivene, broj 3 da su 3/10 pokrivene itd.Oblačnost 9 znači i da oblaci pokrivaju 9/10 neba iliviše, ali ne potpuno, tj. dok se vidi ma i najmanji djelićneba (rupa).Oblačnost 10 znači i da je nebo potpuno pokriveno i dane postoji ni najmanji otvor kroz koji se vidi nebeskisvod.14

Za potrebe vremenske službe za međunarodnu razmjenu,oblačnost se procjenjuje i izražava ava u osminama (oktama(oktama), tj.cijelim brojevima od 0 do 8.U ovom slučaju0 označava ava potpuno vedro, a 8 potpunopokriveno nebo (kao i u prethodnom slučaju brojevi 0 i10).Broj 1 znači i malu oblačnost, najviše e do 1/8, a broj 7oblačnost od 7/8 i veću, odnosno za okte 1 i 7 važi i sveono što je napred rečeno eno za 1 i 9 pri ocjeni oblačnostidesetinama neba.Brojevi od 2 do 6 označavaju avaju odgovarajuće e vrijednostioblačnosti u oktama.15

Pretvaranje vrijednosti oblačnosti, sa desetina u osmine(okte) vrši i se po tablici:Vrijednostu 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10desetinamaVrijednosti u oktama 0 1 2 2 3 4 5 6 6 7 8Pri ocjeni oblačnosti gustina oblaka se ne uzima u obzir,već samo površina neba koju oni pokrivaju.Na primjer, ako veo tankog cirus oblaka pokriva cijelonebo, oblačnost je 10, isto onakva kao da je nebopokriveno gustim oblacima.16

Mjerenje visine oblakaPod visinom oblaka podrazumjeva se odstojanje odzemlje do osnovice oblaka u metrima, , a nenadmorska visina oblaka.Za mjerenje visine oblaka koriste se sledeće e metode:‣ puštanje pilot‐balona,‣ osvjetljavanje oblaka reflektorom,‣ mjerenje telemetrom i sličnim instrumentima,‣ ocjena “od oka” – vizuelna metoda17

Ocjenu visine oblaka vizuelnom metodom mogu da vrše,sa zadovoljavajućom om tačnonošću, samo oni osmatrači i kojiraspolažu u iskustvom u mjerenju visine oblaka.Osmatrači i treba da koriste svaku priliku radi poređenjasvoje procjene sa mjerenjem pomoću u instrumenata,balona, aviona i radiosondi.Glavne meteorološke stanice, , koje su dužne da u svojimšifrovanim izveštajima daju podatke o visini osnovice(baze) najbližih ih oblaka iznad zemlje (do o visine od 25002m), određuju ovu visinu približnom ocjenom “od oka”.18

Pri vizuelnoj oceni oblaka treba imati u vidu sledeće:1. oblak stratus (St) obično je niži i od 1000 m; samoizuzetno njegova visina može e iznositi svega nekolikodesetina metara;2. osnovice kumulusa (Cu) i kumulonimbusa (Cb)obično se nalaze na visinama od 1000 do 1500 m;3. visina nimbostratusa (Ns) obično je između 600 i 2000m;4. niski iskidani oblaci (“krpe(krpe”) ) obično se zapažaju aju naistoj visini kao i stratusi (St), tj. u sloju nižem od 1000m, ali mogu biti i na većoj visini od 1000 m;5. stratokumulusi (Sc) se obično nalaze na visini od 1500do 2000 m;6. altostratus (As) je obično na većoj visini od 2000 m;7. svi ostali oblaci imaju veću u visinu od 2500 m.19

2. Osmatranje i ocjena vidljivostiPod pojmom “vidljivost” podrazumjeva se prozračnost iliprovidnost atmosfere.Vidljivost različitih itih predmeta u okolini zavisi, u prvomredu, od;‣ providnosti atmosfere, a zatim od‣ boje,‣ veličine ine (razmjere) osvjetljenosti i‣ udaljenosti predmeta od mjesta osmatranja.20

Osim o količini ini vlage i čestica u vazduhu, vidljivost zavisi iod položaja Sunca i smjera vjetra.Evidentno je da je vidljivost bolja protiv smjera vjetra negou njegovom smjeru.Pošto je stepen prozračnosti atmosfere teško neposrednoodrediti vizuelnim putem, to se određuje meteorološkavidljivost.21

Raspored vidljivosti22

Meteorološka vidljivost je definisana kao najveće e rastojanjena kome osmatrač normalnog vida može, pri postojećojojprozračnosti atmosfere, vidjeti i raspoznati po danu nekiobjekat određenih karakteristika, , ili bi se mogao vidjeti iraspoznati noću, ako bi se opšta rasvjeta svela na normalandnevni stepen.Određivanje vidljivosti vrši i se u horizontalnom ili približnohorizontalnom pravcu, pa se takva vidljivost nazivahorizontalna vidljivost (kao na prethodnoj slici).Horizontalna vidljivost se obično procjenjuje pomoćumarkantnih objekata i oznaka, koje se nalaze na poznatimudaljenostima i poznatim smjerovima.Minimumu vlage i prašine odgovara maksimumhorizontalne vidljivosti.23

Osim horizontalne vidljivosti razlikuje se i vertikalnavidljivost (vidljivost u vertikalnom pravcu) kao i kosavidljivost.Vertikalna vidljivost se naglo mijenja sa visinom. Poremećajvidljivosti po visini zavisi od stratifikaciji vazduha. Tako naprimjer, iznad sloja sa jakim poremećajem vidljivosti možeda slijedi sloj sa vrlo dobrom vidljivosti i obratno, što nijeslučaj kod horizontalne vidljivosti.Uglavnom su suvi slojevi prema vertikali providniji negovlažni. Ova Ose vidljivost određuje na aerodromskim ibrodskim meteorološkim stanicama.Horizontalna vidljivost, obično, ne odgovara vertikalnojvidljivosti.24

Pošto Horizontalna vidljivost, obično, ne odgovaravertikalnoj vidljivosti razlog za to je optički poremećajvidljivosti koji nastaje zbog nejednakosti gustine vazduha,zbog čega se smanjuje intenzitet zraka svjetlosti.U danima kada vlada jako miješanje hladnog vazduha satoplim, optički poremećej ej vidljivosti je znatan.Poremećaj vidljivosti se pokazuje u raznim formama, aposebno kao titranje predmeta koji se gleda sa većeudaljenosti.25

Pri određivanju vidljivosti treba nastojati da se što tačnijeodredi mutnoća a atmosfere (vazduha), a da se pri tome u štovećoj mjeri otklone drugi uticaji koji mjenjaju usloveraspoznavanja predmeta.Ako relativna vlaga raste, onda vidljivost opada i obratno.Pri jednakoj relativnoj vlagi, ako raste brzina vjetra, raste ividljivost i obratno.Zapaža a se da vidljivost ovisi i od termičkog gradijenta;velikom gradijentu odgovara dobra vidljivost i obratno.Uopšte uzevši, vidljivost je u proljeće e i ljeto veća a nego ujesen i zimu.Niska vidljivost se izražava ava u metrima, a visoka, odnosnodobra ili odlična vidljivost, u kilometrima ili miljama.26

Vizuelno osmatranje vidljivosti danjuvrši i se od izlaska do zalaska Sunca, dakle, u vrijeme dok jeSunce iznad horizonta.Pri ocjeni vidljivosti danju, zadatak osmatrača a sastoji se utome da izađe na utvrđeno mjesto sa kog vrši i osmatranjevidljivosti i osmatranjem svih repera utvrdi koji jenajudaljeniji reper vidljiv u momentu osmatranja. Reper jevidljiv ako se golim okom može e raspoznati, tj. izdvojiti odnjegove pozadine sa kojom se skoro stapa. Pri tomeosmatrač ne smije biti u nedoumici da li je taj predmet reperili nije. Smatra se da reper nije vidljiv ako je predmet koji jeuzet za reper potpuno stopljen sa sivilom pozadine na kojuse projektuje.Meteorološka vidljivost se u tom momentu nalazi upredjelu najdalje vidljivog repera i sledećeg eg repera koji se ne27vidi.

U nekim situacijama pomanjkanje podesnih objekata možeonemogućiti ocjenjivanje vidljivosti, na primer na pučini.U takvim slučajevima, vidljivost se procjenjuje prema opštojocjeni stanja atmosfere.Oštrina linija ili jasno izražene boje u blizini pokazuju da jevidljivost mnogo veće e od prosječne.Vrlo dobro vidljivi daleki predmeti sa izrazitom bojom ijasnim konturama ukazuju na odličnu vidljivost.Za klimatološke ke potrebe vidljivost se određuje pomeđunarodnom ključu, u, koji sadrži i 10 različitih itih daljina (od 0do 9).28

Tabela označavanja avanja vidljivostibr. ključa stanje vidljivosti bilježi se0 vidljivost manja od 50 m < 50 m1 reper se vidi na 50 m ne vidi na 200 m 100 m2 " " na 200 m " na 500 m 200 m3 " " na 500 m " na 1 km 500 m4 " " na 1 km " na 2 km 1 km5 " " na 2 km " na 4 km 2 km6 " " na 4 km " na 10 km 4 km7 " " na 10 km " na 20 km 10 km8 " " na 20 km " na 50 km 20 km9 vidljivost veća od 50 km > 50 km29

Kada je vidljivost različita ita u raznim pravcima, treba porednajveće e zabilježiti iti i najmanju vidljivost. Uz vrijednostnajmanje vidljivosti treba odrediti i pravac u kome je onaosmatrana.Na obalskim stanicama kada je vidljivost različita ita u pravcumora i kopna, treba zabilježiti iti vidljivost u pravcu kopna, aispod nje u istoj rubrici i vidljivost u pravcu mora.30

Osmatranje vidljivosti noću. . Poslije zalaska Sunca, a sanastupanjem noći, osvjetljenost u prirodi se naglo smanjuje,tako da ona u toku noći i može e biti nekoliko hiljada putamanja od dnevne. Smanjena osvjetljenost dovodi do izmjenesvojstva oka osmatrača, a, tako što otežava viđenje iraspoznavanje predmeta u okolini mjesta osmatranja. Zbogslabije osvjetljenosti atmosfere vidljivost predmeta u prirodije u znatnoj mjeri pogoršana pri istim uslovimaprozračnosti atmosfere u odnosu na dan.31

Prozračnost atmosfere može, na primjer, biti takva da bi setaman predmet danju pri toj prozračnosti vidio narastojanju od 10 km, dok bi se on noću, zbog smanjeneosvjetljenosti vidio na rastojanju od svega nekoliko stotinametara. Zbog toga se kod osmatranja vidljivosti noću u neuzima daljina na kojoj se vide predmeti noću, već se daljinavidljivosti prvenstveno određuje prema svjetlosnimizvorima, čija je jačina i daljina poznata (na primjer na morugdje je poznata radarska udaljenost do objekata na moru ilido kopna).Pri osmatranju vidljivosti noću, osmatrač treba da izađe namjesto osmatranja sa koga se vide svi svjetlosni izvori,odabrani za repere i da sačeka oko 5 minuta da bi se vidprilagodio mraku. Pri tome osmatrač ne smije stajati naosvjetljenom mjestu.32

Minimum svijetla koje se može e opaziti na 100 metara pripotpuno čistoj atmosferi je jedna svijeća.Pri umjerenoj magli svijetlo od 100 svijeća a noću će e biti triputa bolje vidljivo.Korisne indikacije vidljivosti noću u na moru mogu datinavigacijska svjetla drugog broda, čiji je domet poznat.33

Obično se za ocjenu vidljivosti u meteorološke svrhe nekoriste instrumenti, mada je konstruisan i jedan instrument.Vigandova sprava (rijetko se koristi).To je, okrugla staklena pločica podijeljena na segmente odkojih je svaki za jedan stepen jače e zatamnjen (matiran).Pločica je smještena u okruglu kutiju koja ima otvore nadvije suprotne strane gdje je smješten okular.Posmatrani objekat (kroz okular) se vidi jasno ilizamagljeno u izvjesnom stepenu, što zavisi od segmentakružne pločice kojom je objekat pokriven.Stepen zamagljenosti je, ustvari, daljina vidljivostiposmatranog objekta34

U atmosferi veoma često leže e jedan iznad drugog slojevirazličite ite gustoće. Zbog toga zrake svjetlosti u atmosferi nisuprave, već izlomljene linije.Ova pojava se naziva refrakcija, , a posledica nje je da senebeska tijela i zemaljski objekti vide tamo gdje se oni,ustvari, ne nalaze.aze.Refrakcijom se, takođeođe, , objašnjava i fatamorgana.Na morskoj površini je to gornja, a u pustinjama donjafatamorgana.35

3. Brodsko meteorološko izvještavanjeRadi blagovremene i što realnije izrade vremenskeprognoze koriste se, između ostalih i osmotreni podacidobijeni osmatranjem na brodovima.U pogledu samog izveštavanja brodovi su podjeljeni u triklase:1. Određeni brodovi šalju meteorološke izvještaje u punom obliku,šifrovano, u glavnim sinoptičkim terminima, tj. četiri puta dnevno,u razmacima od po šestčasova, počev od 0000 časova po GMT;2. Određeni brodovi osmatranja emituju u nešto skraćenom obliku,takođe, , u glavnim sinoptičkimčasovima;3. Ostali brodovi u znatno redukovanom obliku emituju izvještaje nazahtjev ili povremeno, u određenim područjima i pod određenimokolnostima. Ukoliko se radi o vremenskim nepogodama ilinjihovom razvoju, izvještavanje može e biti i otvorenim tekstom.36

Specijalno građeni brodovi namjenjeni za meteorološkuizvještajnu službu nazivaju se okeansko‐meteorolometeorološkestanice.Njihov zadatak je stalno praćenje razvoja vremena, mjerenjai javljanje o dobijenim rezultatima.Ovi meteorološki brodovi provode dosta vremena kružećimorem unutar određenog radijusa, , koji nije veliki.37

U skladu sa SOLAS konvencijom, svi brodovi, bez obzirana nacionalnu pripadnost, dužni su da šalju izvještajspecijalnih osmatranja kadgod se susretnu sa tropskim iliteškim olujama u periodu od juna do novembra i to usledećim predjelima:‣ U sjevernom Atlantiku, , Karipskom moru i Meksičkomkomzalivu tj. u predjelima između 3 0 N i 35 0 N geografskeširine, a zapadno od 35 0 W geografske dužine, i‣ U sjevernom Pacifiku, , u vodama zapadno od centralneAmerike i Meksika, tj. u predjelima između 5 0 N i 35 0 Ngeografske širine.38

Izvještaj se, obično,šalješifrovano, koristeći međunarodnimeteorološki ključ za brodove, , mada mse u određenimsituacijama izvještaji mogu slati i otvoreno.Brodski meteorološki izvještaji se šalju neposredno nakonosmatranja.Primljene izvještaje prikupljaju obalne radio stanice iprosleđuju obalnim meteorološkim centrima na obradu idaljnju distribuciju.39

4. Zadaci brodskih oficira kodmeteoroloških osmatranjaOsnovni zahtjev koji se postavlja, uvođenjem stalne brodskemeteorološke službe na brodovima, jeste da se brodskioficiri uredno pridržavaju utvrđenih termina osmatranja ida blagovremeno šalju osmotrane podatke određenimsabirnim obalnim radio stanicama.Ovo je dužnost i odgovornost svakog brodskog oficira.Ovakvim načinom rada se doprinosi boljem obezbjeđenjupomorskog saobraćaja aja od vremenskih nepogoda.40

Za sinoptička izvještavanja o osmatranju na broduneophodni su razni priručnici i publikacije kao naprimjer;‐ „Međunarodni meteorološki ključevievi”,‐ „Međunarodni atlas oblaka” i‐ „Brodski meteorološki dnevnik”, , koji je tako sastavljen dasu rubrike u njemu poredane redoslijedom grupa izšifrovanog izvještaja osmatranja spremnog zaemitovanje.Simboli i druge oznake u zaglavlju, rubrikama i bilješkamaDnevnika govore koji se osmatrani podaci šifruju iemituju.42

Publikacija”Međunarodni meteorološki ključevievi” je neophodnopomagalo u meteorološkoj izvještajnoj službi.Ova publikacija sadrži i tumačenja koje se osmotrenevrijednosti i kako šifruju.Za šifrovanje osmatranja oblaka postoje posebna upustvapored onih koja se nalaze u publikaciji o ključevima.43

U publikaciji „Međunarodni atlas oblaka” osim podataka ooblacima nalaze se i upustva za izvještavanje ometeorima.Osim ovih publikacija, brodska meteorološka stanica morada raspolaže e podacima ili publikacijama o obalnim radiostanicama koje primaju meteorološke izvještaje sa broda.44

HVALA NA PAŽNJI !45

PITANJA46