Ang Santwaryong-Dagat - Oneocean.org

Produced byCoastal Resource Management Project5/F CIFC Towers, J. Luna cor. J.L. Briones Ave.North Reclamation Area, Cebu City 6000 PhilippinesTels. (032) 232-1821 to 22, 412-0487 to 89, 412-0645Fax: (032) 232-1825 Hotline: 1-800-1888-1823E-mail: crmp@oneocean.org or crmhot@mozcom.comWebsite: http://www.oneocean.orgThis publication was made possible through support provided by the United States Agency forInternational Developmaent (USAID) under the terms and conditions of the Contract No.AID-492-C-00-96-00028-00. The opinions expressed herein are those of the authors and donot necessarily reflect the views of the USAID. This publication may be reproduced or quotedin other applications as long as proper reference is made to the source.

SA LAOT, SAKAY NG ISANG MALIIT NA BANGKA SINACRISPIN AT ANG KANYANG AMANG SI MANG CRESPO.PAGOD AT MUKHANG BALISA.MAG-UUMAGA NA,WALA PA TAYONG HULI.‘TAY BA’T HO HINDI TAYO GUMAMIT NG DINAMITAO DI KAYA LASON? TIYAK KAHITPAPANO, MAY MAIUUWI TAYONG ISDA.TUMAHIMIK KA, CRISPIN!HINDI MO NAIINTINDIHANANG SINASABI MO!HINDI NAGIGINGTAMA ANG MALINGASAL DAHILGINAGAWA ITO NGKARAMIHAN.TANDAAN MO YAN,CRISPIN!PERO ‘TAY, HALOS LAHAT NGMGA KAPITBAHAY NATIN,GUMAGAMIT NG PAPUTOK. YUNGMGA NAKATIRA DYAN SA ITAAS,GUMAGAMIT NG LASON,AT MAY NAKUKUHA DIN SILA!1

OY CRISPIN! MUKHA KAATANG NAMATAYAN?MINALAS NA NAMANKAMI KAGABI, WALANGNAHULING ISDA.NAPAKATIGAS KASI NGULO NG TATAY MO.MAY MADALI NAMANGPARAAN NG PAGHULI NGISDA, INAAYAWAN PA.ILEGAL KASI.AY NAKU. WALA NAMANGNANGHUHULI, ANO BA NAMANANG KINAKATAKUTAN NYO?ETO, MAY ISA PA AKONGDINAMITA, BAKA GUSTOMONG SUBUKAN.2

TAY! NAY!TIGNAN NYO MAYPANG-ULAMNA TAYO.ABA, ANAK! SAANMO NAKUHA YAN?IBINIGAY HO NI ELMO...3

GINAMITAN ITO NGPAPUTOK A. TANGGALANG MGA KALISKIS,WARAK ANG SIKMURA.ITAPON MO YAN CRISPIN!PERO ITAYTAMA NA CRISPIN! ALAM MO KUNG ANOANG PANININDIGAN KO SA BAGAY NA YAN.4

NAY, GALIT HO BASI ITAY SA AKIN?GUSTO KO LANGNAMANG MAKATULONG.ALAM KO, ANAKPERO UNAWAINMO SANA ANGTATAY MO.PASENSYA NAKAYO INAY PERO HINDIKO TALAGAMAINTINDIHAN SI ITAYPARANG MAS GUSTOPA NYANG MAGUTOMNA TAYONG TULUYAN...HINDI SA GANUN, IHO MAKINIG KA... HALOS DALAWAMPUNG TAON NAANG NAKAKARAAN. MADALI ANG PERA NOON. ISANG GABI, BENTEHANGGANG TRENTA KILO ANG HULING ISDA. APAT NA BESES SAISANG LINGGO LANG PUMAPALAOT ANG TATAY MO.KASAMA ANGIYONG TIO LITO.TIO LITO?PERO SA PAGKAKATAONG YON...WALA PANG DALAWANG ORAS, NAKITAKONG BUMALIK ANG TATAY MO...AH, HINDI MO NA SIYA MAALALA. SATANTYA KO, MGA ISA O DALAWANG TAONKA LANG NOON. SI LITO AY BUNSONGKAPATID NG TATAY MO, AT MALAPIT NAMALAPIT SA KANYA. SIYA KASI HALOSANG NAGPALAKI DITO, MATAPOS MAULILASILA SA AMA AT INA.AT SI LITO... DUGUAN,WASAK ANG MUKHA...MINSAN, PUMALAOT SILA. KALIMITAN,APAT NA ORAS SILA SA LAOTPATAY.5

ANG TATAY MO, KATULAD NINA ELMO,MINSA’Y GUMAMIT NG DINAMITA.KAYA PALA GANUN NALANG ANG GALIT NYA...SANA IPINALIWANAGNIYA ITO SA AKIN.MASAKIT PARA SA TATAY MO ANG SARIWAIN PA ANGTRAHEDYA. DAMDAM NYA, KASALANAN NYA ITO.BAKIT PO?ANO ANGNANGYARI?6

SI ELMO! HINULI NG PULIS!HUH? BAKIT PO?NAGPAPUTOK DAW SA DAGATNG KABILANG MUNISIPYO.NAKU! ANO BA NAMAN ANG NAISIP NGTAONG YON AT DOON PA NAGPAPUTOK.ALAM NAMAN NYANG MAHIGPIT ANGBANTAY DAGAT DOONMAHINA NA RIN KASI ANG HULI DITO SAATIN. KAHIT ILANG KILONG PAPUTOK PAANG PASABUGIN, MANGILAN-NGILAN NALANG ANG ISDANG NAHUHULI.PERO SABI HO NILASA KABILANGMUNISIPYO, MARAMIPA DAW ISDA...E BAKIT NGA BA NAMANHINDI DADAMI ANG ISDADOON? BALITA KO BAWALANG MANGISDA DOON!YON ANG SABI.BAWAL? HINDI NAMAN ATA PWEDEYAN? SAAN KUKUHA NG MAKAKAINANG MGA TAO DUN?SUS! SA DAMI NG IPINAGBABAWALDOON, PALAGAY KO, MAMAMATAYSILA SA GUTOM!7

CRISPIN, PAGPASENSYAHANMO SANA AT NASIGAWAN KITANOONG NAKARAANG ARAW.NAUUNAWAN KO PO, TAY. NAIPALIWANAG NANI INAY. PAGPASENSYAHAN NYO RIN PO ATSINUWAY KO ANG PAYO NYO. HINDI KO HOALAM ANG NANGYARI KAY TIO LITO.ANG NANGYARI SA IYONG TIYUHINAY ISA LAMANG SA MGA DAHILANKUNG BAKIT INIWASAN KOANG PAGGAMIT NG DINAMITA.SA TAGAL NG PANAHON NA GUMAMITAKO NG DINAMITA, NAWARI KONGPANSAMANTALA LANG ANGDULOT SA ATIN NG PAGDIDINAMITAO PAGGAMIT NG LASON.PANSAMANTALALANG PO ‘TAY?HINDI MO BA NAPAPANSINGKAHIT ANG MGA KAPITBAHAYNATING NAGDIDINAMITAO GUMAGAMIT NG LASON AYPAUNTI NA RIN ANG HULI?DAHIL SA HIRAP NG HULI, GUMAMIT SILA NGDINAMITA AT LASON. PERO ANG HINDINILA ALAM... MAS MALAKING PINSALAANG NAGAGAWA NITONGAYON AT SAKINABUKASANNATING LAHATKAYAHALOSLAHAT NGATINGBAHURA AYWASAK NA!DATI-RATI, MALAGOAT MAKAPAL ANGMGA BAHURA ATANG PANGINGISDAAY MALAPIT LANG,‘DI KA NA LALAYOPA SA LAOT.NGAYON PALAYONG PALAYO PARAMAKAHULI.8

AYUN.. NANG DAHIL SA DINAMITA AT LASONWASAK ANG MGA BAHURA, AT WALA NA RING ISDA!PERO, PAG DI TAYO NAGDINAMITA AT LASON,WALA TAYONG HULI KAHIT KONTING ISDA.TINGNAN NYO PO TAYO, WALANG KAHULI-HULI!AH CRISPIN. MADALING SABIHIN YAN. KAPIT SA PATALIM,SABI NGA NG IBA. PERO, HANGGANG DITO NA LANG BA TAYO,WALANG PAG-ASANG UMUNLAD? KUNG HINDI MAGBABAGOANG PANANAW NATIN, WALANG MANGYAYARI SA ATIN.LALO LANG TAYONG MAMUMULUBIAT MAGDIDILDIL SA ASIN, SAMPU NGATING MGA KAANAK, NG ATING MGAANAK AT MGA ANAK PA NILA.NAKITA MO NAMAN, PALALA NGPALALA ANG SITWASYON NGBUONG SAMBAYANAN NATIN.PAHIRAP NANG PAHIRAP ANG BUHAY.MAY DADALUHANAKONG PULONGSA LUNES. SUMAMAKA SA AKIN.MAY ITATANONG PO PALA AKO SA INYO...NAKITA KO PO KAYONG KAUSAP ANGBANTAY DAGAT NG KABILANG MUNISIPYO...ISINUMBONG NYO PO BA SI ELMO?9

LUNES, SA ISANG PAGPUPULONG.DUMALO SI CRISPIN AT ANGKANYANG TATAY.BAGO ANGLAHAT, BATIINNATIN ANGATING MGAMASIGASIG NABANTAY DAGAT.DAHIL SAKANILA, HINDINAG TAGUMPAYANG ISANGDINAMITERO!PALAKPAKAN NATIN SILA...MAY TATLO TAYONG BAGONG KASAMA NA GUSTONGTUMULONG SA PAGPAPATUPAD NG BATAS NG ATING MARINESANCTUARY. KUNG MAARI, PAG-USAPAN NYO SA LAWENFORCEMENT COMMITTEE KUNG ANO PA ANG MGATUNGKULIN AT SCHEDULE NILA.UNA NATINGTALAKAYIN ANGPAGBANTAY SAATING MARINESANCTUARY.TAY, ANO PO ANGMARINE SANCTUARY?MAMAYA,IPAPAKILALA KITAKAY TATANGLEONARDO.SIYA ANGMAGPAPALIWANAGSA’YO.10

NANG NATAPOS ANGPAG PUPULONG...O IHO, MAYTANONG KA DAW?AH, OPO TATANG. NARINIG KO POKANINA NA IPINAGBABAWAL DITOSA BAYAN NYO ANG PANGINGISDA.PANO KAYO NABUBUHAY?11

PERO SABI NILA...HINDI BAWAL ANG MANGISDADITO, IHO, PWERA NA LANG KUNGILLEGAL NA PARAAN ANG GAGAMITINMO...AH, SIGURO ANGTINUTUKOYNILA AY ANG MARINESANCTUARY...12

ISANG PARAAN ITO PARA MAIBALIKANG SIGLA NG ATING KARAGATAN.AH, MAS MABUTI PA,MAGSIMULA TAYO SA UNA.HUH!?NOON, SADYANG MARAMI ANGNAHUHULI NAMING ISDA DITO.SA KATUNAYAN, KILALA ANG BAYAN NAMINBILANG PALAISDAAN NG BUONG PROBINSYA.DINADAYO KAMI KAHIT NG PINAKAMALAKING BARKO, NAGMUMULAPA SA IBANG PROBINSYA. ISIP NAMIN, HINDI NAMAN MAUUBOS ANGISDA, DAHIL NAPAKALAWAK NG KARAGATAN NAMIN.PERO DAHAN-DAHAN, UMUUNTI ANG HULINAMIN. SABI NILA, PANA-PANAHON LANGYAN; BABALIK DIN ANG ISDA.13

GUMAMIT KAMING DINAMITAAT ANO-ANO PANG PAMAMARAAN NGPANGINGISDA, PARA DUMAMI LANGANG HULI NAMIN. UNAHAN LANG ATBAKA MAKUHA PA NG MGA DAYONGMANGINGISDA, TUMAAS ANG HULINAMIN, NGUNIT NANG MAGLAON,MULING UMUNTI NANG UMUNTI.NG LASONSA KABUTIHANG-PALAD, MAY ISANG GURO— DITO SA AMING BARANGAY MISMO—ANG PILIT NA NAGMULAT SAAMING MGA MATA.IPINAKITA NIYA SA AMIN KUNG PAPAANO NAMIN SINISIRAANG KABAN NA PINAGMUMULAN NG AMING IKINABUBUHAY.IPINALIWANAG NIYA SA AMIN KUNG GAANO KAHALAGAANG ATING MGA BAHURA, MGA BAKAWAN, KAHIT ANGLUSAY, NA SA UNA’Y AKALA NAMIN AYDAMO LANG AT WALANG HALAGA.14

MARAMI SA AMIN ANG HINDI NANIWALA KAAGAD.PERO, DALA NA RIN NG AMING PANGANGAILANGAN, NAISIPNAMIN, WALA NA RIN KAMING MAKUHA SA DAGAT, WALANAMAN SIGURONG MAWAWALA SA AMIN KUNGSUSUBUKAN NAMIN ANG IMINUMUNGKAHI NI MAESTRO.(MAESTRO ANG TAWAG NAMIN SA KANYA).ITO ANG SABI SA AMINNI MAESTRO, NABASADAW NYA SA LIBRO:KAILANGANMAGTALAGA KAMING LUGAR SA DAGATNA MAGIGINGSANTWARYO NGMGA ISDA.ANG MARINE SANCTUARY AY ISANG PINILING LUGAR SA DAGAT KUNG SAANIPINAG BABAWAL ANG PAGKUHA O PAGGAMIT NG LIKAS YAMAN, LALO NA ANGPAGPANGISDA. ITINATAG ANG MGA ITO UPANG MABIGYAN ANG MGA ISDA AT IBAPANG YAMAN-DAGAT NG LIGTAS NA LUGAR AT PAGKAKATAONG LUMAKI ATMAGPARAMI NG KANILANG URI.DAHIL IPINAGBAWAL ANGPANGINGISDA SA LOOB NG MARINESANCTUARY, NAPIPIGIL ANG MABILISNA PAGKAUBOS NG MGA ISDA ATBUMABALIK DINANG KALUSUGANNG KANILANGMGA TIRAHANKATULAD NGMGA BAHURA.SA UNA IILAN LANG KAMI, AKO, ATTATLONG KUMPARE. PARA SA AKIN,EKSPERIMENTO LANG, ISANG TAON,KAPAG WALANG NANGYARI, BALIKSA DATING GAWI.15

PERO, NAGULAT AKO, MAKARAAN ANG ILANG BUWAN, DUMAMI ANG ISDA SA SANTWARYO,MATAPOS ANG ISANG TAON, PATI SA LABAS NG SANTWARYO, DAHAN-DAHANG BUMALIK ANG MGA ISDA.PATI KAMI DIN, UNTI UNTING DUMADAMI, MULA SA APAT, NAGING SAMPU KAMING NAGBABANTAY SA SANTWARYO,NAGING BENTE, AT NGAYON BUONG BAYAN NA, KASAMA PA ANG LOKAL NA PAMAHALAAN.MANIWALA KA O HINDI, HINDI NA KAMI NAGDIDINAMITA.HOOK AND LINE O BUBO LANG, PERO MAS MARAMI AT MASMAGANDANG KLASE ANG HULI NAMING ISDA NGAYON.16

PAGBALIK NINA CRISPIN AT MANG CRESPOSA KANILANG BAYAN...GUSTO KO SANANG IBAHAGI SA ATINGMGA KAPITBAHAY ANG NATUTUHAN NATINKINA TATANG LEONARDO.MAGANDANG IDEYA YAN, IHO.BAKIT HINDI MO GAWIN?SINO NAMANG MANINIWALASA AKIN? SASABIHIN NILA, MASMALAWAK ANG KARANASANNILA SA DAGAT KAYSA SA AKIN.SANA NAMANMAKINIG SILA.SANA PO. ITAY.SANA PO...TUTULONG AKO, ANAK, KAHIT PAPAANO,PAKIKINGGAN NILA AKO. MARAMI NA RINKAMING PINAGSAMAHAN.SA PALAGAY KO PANAHON NA. KATULAD NINATATANG LEONARDO. WALA NA TAYONG IBAPANG MAGAGAWA, ISANG MALAKINGPANGANGAILANGAN ITO, ANG MATUTOTAYONG MANGALAGA SA ATING KARAGATAN,PARA SA ATING SARILING KAPAKANAN.WAKAS17

Ang Santwaryong-Dagat(Marine Sanctuary)Paraan ng pagpanumbalik-sigla sa ating karagatanAng santwaryong-dagat o marine sanctuary ay isanglugar sa dagat kung saan ipinagbawal ang pangingisda opaggamit ng likas yaman sa dagat. Itinatatag ang mga itoupang mabigyan ang mga isda at iba pang yamang-dagatng ligtas na lugar at ng sapat na panahon para dumami atumaabot sa tamang laki upang makapangitlog omagsanay ng kanilang uri.Mahalaga sa ikatatagumpay ng santwaryongdagatang direktang pangangasiwa nito nglokal na pamahalaan at ngsamahang komunidad namagkakasama atmagtutulungan sapagplano, pagdesisyon atpagpatupad ng mga batasng santwaryong-dagat.Mga kailangang gawin para maabot ang likas-kayangpangangasiwa ng santwaryo:! Pagpapalakas ng mga organisasyon o communitystrengthening! Patuloy na edukasyon at pagsasanay ng pamayananukol sa pangangalaga at pagbibigay proteksyon sasantwaryong-dagat! Pagbigay ng suporta mula sa sistemang pampulitika olocal leadership! Pagbigay ng regular operating budget sa pangangasiwang santwaryo! Pagpapatupad ng mga batas ng santwaryong-dagatDISPERSAL OF FISH AND LARVAE FROM A MARINE SANCTUARYMga benepisyong makuha sa santwaryong-dagat:! Napipigil ang mabilis na pagka-ubos ng mga isda atnabibigyan ng pagkakataon ang mga yamang dagat namagparami nang may laya.! Napoproteksyunan ang mga tirahan ng mga isda at ibapang likas yaman ng dagat katulad ng bahura o coralreef at mga damong dagat o seagrass beds.! Makakatulong sa pagpabuti ng huli at kita ng mgamangingisda dahil napapanatiling malago at produktiboang yamang dagat sa loob at labas ng santwaryo.Kritikal na ang lagay ng ating mga bahura at yamang-dagat, at napapanahon nang ibalik natinito sa ayos. Ang pagpapatayo ng santuwaryong-dagat ay napatunayan nang isang mabisangestratehiya sa pagpanumbalik ng kaayusan at kalusugan ng ating karagatan.