IGNACY MOŚCICKI (1867 - 1946) CHEMIK CZY ELEKTRYK? - Komel

Zeszyty Problemowe – Maszyny Elektryczne Nr 85/2010 71wirującym pod wpływem wytworzonego polamagnetycznego łuku, przewyŜszający osiągiNorwega. Wtedy wielkie szwajcarskie towarzystwoAluminium Industrie A. G. Neuhausen, zaproponowałomu, by ulepszyć takŜe sposóbotrzymywania produktu finalnego. Opracowałwięc nowy typ wieŜ absorpcyjnych umoŜliwiającyotrzymywanie stęŜonego kwasu azotowego.Pomyślne wyniki prób spowodowały podpisaniebardzo korzystnej dla Mościckiego umowyna zbudowanie w Chippis (dolina Rodanu)pierwszej fabryki kwasu azotowego o mocy2500 KM, która rozpoczęła produkcję w 1910 r.Następnie otrzymał zlecenie na zaprojektowanie10-krotnie większej fabryki.15-letni okres pracy w Szwajcarii naleŜał donajbardziej znaczących w jego Ŝyciu. Stał sięznanym, zamoŜnym uczonym-wynalazcą o wielkimautorytecie naukowym i miał w Szwajcariiznakomite warunki do dalszych badań. Jednakgdy w 1912 r. Szkoła Politechniczna we Lwowiezwróciła się do niego z propozycją objęcia katedryelektrochemii technicznej i chemii fizycznejod razu z tytułem prof. zwyczajnego, zgodziłsię na nią bez wahania, świadomy tego, Ŝeprzenosząc się do Lwowa wszystko co uzyskałw Szwajcarii bezpowrotnie straci. UwaŜał bowiem,Ŝe potrzeba kształcenia inŜynierów dlaprzyszłej Polski, w jedynej w owym czasie polskojęzycznejuczelni technicznej, jest sprawąnadrzędną.W Szkole Politechnicznej we Lwowie zorganizowałlaboratorium, wyposaŜone w aparaturędarowaną przez władze fryburskiego kantonui przywiezioną w kilku wagonach (kilkanaścieton aparatów i maszyn) ze Szwajcarii na swójkoszt. W Politechnice Lwowskiej wykładałtechnologię chemiczną, elektrochemię technicznąi na Oddziale Elektrotechnicznym WydziałuMechanicznego elementy techniki wysokichnapięć. W latach 1915-17 był dziekanemWydziału Chemicznego. We Lwowie opracowałm.in. projekt fabryki stęŜonego kwasu azotowego,zasilanej przez 10 godzin w nocy z duŜejelektrowni wodnej oraz projekt wielkiej fabrykiazotanu amonu (sztuczny nawóz).JuŜ w 1916 r., a więc w trudnych warunkachI wojny światowej, utworzył z przedstawicielamiprzemysłu gazowo-naftowego spółkę „Metan",pełniącą funkcję instytutu badawczego. Rozwiązałwtedy problem oczyszczania ropy zanieczyszczonejprzez wdzierającą się do jej podziemnychpól solankę, tworzącą z ropą emulsję,którą jako bezuŜyteczną wylewano do rzek,powodując ich zanieczyszczenie i duŜe stratycennej ropy. W 1922 r. „Metan" przekształciłsię w Chemiczny Instytut Badawczy z siedzibąw Warszawie.Na prośbę rządu RP zaopiekował się w 1922 r.rządową fabryką sztucznych nawozóww Chorzowie. Jako pełnomocnik Rządu RP za-Ŝądał od niemieckiej dyrekcji przekazania niemieckiejfabryki administracji polskiej. NiemieccyinŜynierowie i technicy uchylili się odprzekazania fabryki. Jej 200-osobowy niemieckipersonel techniczny unieruchomił fabrykę,zdemontował część aparatury i wyjechałwraz z całą dokumentacją techniczną. Na miejscupozostali robotnicy Ślązacy w liczbie 3000ludzi, którzy powynajdywali ukryte części aparatury,umoŜliwiając rozruch fabryki, a dziękiich uwadze uniknięto teŜ sabotaŜy, które zdarzyłysię na początku. RównieŜ korzystając zpomocy swoich asystentów, których przywiózłze Lwowa, Mościcki nie tylko uruchomił zakłady,ale wprowadził szereg udoskonaleńtechnicznych, uruchomił nowe działy i zainstalowałwydajniejsze piece karbidowe, powodującwzrost produkcji. Po uruchomieniu fabrykiNiemcy wystąpili z roszczeniami własnościowymi.Po długotrwałym procesie w międzynarodowymtrybunale w Hadze, sprawę wygrałprofesor Mościcki. Chorzowskimi Azotami kierowałdo końca 1925 r.W 1925 r. prof. Mościcki został wybrany narektora Politechniki Lwowskiej, a l VI 1926 r.został wybrany na Prezydenta Rzeczpospolitej.Była to niepowetowana strata dla nauki polskiej,która straciła wybitnego uczonego, krajnatomiast nie zyskał polityka tej klasy co uczonego.Na stanowisku prezydenta koncentrowałsię na rozbudowie potencjału gospodarczegoPolski. Opierał się na swoich wypróbowanychwspółpracownikach z Eugeniuszem Kwiatkowskimna czele (min. Przemysłu i handlu w latach1926-30, a następnie wicepremier, min. Skarbu1935-1939). Inicjował budowę zakładów ostrategicznym znaczeniu dla Polski, jak: ZakładyAzotowe w Tarnowie-Mościcach, CentralnyOkręg Przemysłowy i Huta StalowaWola, Fabryki: Syntetycznego Kauczukuw Dębicy, Celulozy w Niedomicach, SamochodówCięŜarowych w Lublinie, ElektrowniaWodna w RoŜnowie i in.Był członkiem wielu towarzystw naukowych,m.in. Polskiej Akademii Umiejętności, członkiem-załoŜycielem(1920) i czł. honorowym(1932) Akademii Nauk Technicznych, Tow.

72Zeszyty Problemowe – Maszyny Elektryczne Nr 85/2010Naukowego Warszawskiego, Polskiego Tow.Naukowego we Lwowie, prezesem PolskiegoTow. Chemicznego. W Polskim Tow. PolitechnicznymzałoŜył Sekcję Elektrotechnicznąi był delegatem do Państwowej Rady Elektrycznejw Warszawie. Był członkiem ZarząduOddz. Lwowskiego SEP, a od 1930 r. członkiemhonorowym SEP. Otrzymał godnośćdoktora honoris causa Politechniki Lwowskiej(1921), Warszawskiej: Wydz. Elektrycznego(1925) (głównie za osiągnięcia w dziedzinieelektrochemii i kondensatorów WN) i Chemii(1926), AGH w Krakowie, uniwersytetów weFryburgu, Strasburgu, ParyŜu i Tartu (Dorpat),Warszawie i Wilnie. Był autorem kilkunastufundamentalnych prac oraz ponad 40 patentów.Został odznaczony m.in. Orderem Orła Białego,KrzyŜem Wielkim i Komandorskim z GwiazdąOrderu Polonia Restituta i bardzo licznymi odznaczeniamizagranicznymi.Foto 2. Na fotografii – trzej pierwsi doktorzyhonoris causa Politechniki Warszawskiej – uroczystośćwręczenia dyplomów 11 stycznia 1925roku. Od strony lewej: prof. Aleksander Rothert,prof. Ignacy Mościcki i inŜ. Karol Pollak17 września 1939 r. opuścił kraj i został internowanyw Rumunii. 30 IX 1939 roku, w wieku72 lat, przekazał urząd prezydenta WładysławowiRaczkiewiczowi, zachowując ciągłośćprawną polskich władz państwowych i jakoosoba prywatna wyjechał do Fryburga. Tym razemJego sytuacja materialna w Szwajcarii niebyła tak dobra, jak w czasie poprzedniego pobytuw tym kraju. W 1940 r. przeniósł się doGenewy, aby pracując w Laboratorium ChemicznymHydro-Nitro zarobić na utrzymanie.W 1942 r. musiał zaprzestać pracy ze względuna stan zdrowia i utrzymywał się ze skromnejrenty z polskiego przedstawicielstwa w Szwajcarii.Był dwukrotnie Ŝonaty. Pierwszy razz Michaliną z CzyŜewskich, (ślub 1892, zm.W 1932 r.), z którą miał czworo dzieci: Michała(1894-1961) i Józefa (1898-1955) – dyplomatów,Helenę (1897-1962), z męŜa Zawisłockąi Franciszka inŜ. chemika (1899-1927). Drugiraz z Marią z Dobrzańskich (ślub 1933, zm.1979). Zmarł 2 października 1946 r. w Versoix.W 1993 r. ich prochy zostały sprowadzone doPolski i złoŜone: jego w krypcie Katedry Św.Jana w Warszawie, a Ŝony na Cmentarzu Powązkowskim(wbrew ich woli, by spoczywali razem).2. Wykaz publikacji:1. Sur la production de l’acide nitrique par déchargesélectriques, Bull, de la soc. inter, desElectriens, 3. 314, 1903.2. Sur l’instalation des parafoudres, Ecklairageélectrique, 43, 133, 1904.3. Badania nad wytrzymałością dielektryków, RozprawyWydziału Matematyczno-PrzyrodniczegoAkademii Umiejętności, seria III, t. 4, Kraków1904, s. 34-53.4. O stratach dielektryków w kondensatorach podwpływem działania prądów przemiennych, RozprawyWydziału Matematyczno-PrzyrodniczegoAkademii Umiejętności, seria III, t. 4, Kraków1904, s. 54-75.5. Über Hochspannungs-Kondensatoren, ETZ1904, H. 25 i 26.6. Les condensateurs á haute tension, L’Eclairageélectrique 1904, 41,44,68, 697. Elektrische Kondensatoren für die höchstenSpannungen und für Dauerbetrieb, Fabrique desCondensateurs I. De Modzelewski, Fryburg1904, s. 15.8. Bemerkungen und Vorschläge bettreffend Uberspannungssicherungen,Elektrotechnische Z., 1905.9. Über den Schutz der Leitungsnetze gegen die atmosphärischenEntladungen, Société Gen. DesCondensateurs électr., Fryburg 1906, s. 5-1910. Beseitigung der durch atmosphärische Elektrizitätin den elektrischen Anlagen verursachtenBetiebsstörungen, Elektrotechnische Z. 14, 15,16, 1906.11. NajwaŜniejsze warunki celowej rozbudowy przemysłupolskiego, Przemysł Chem. 7, 83, 1923.

Zeszyty Problemowe – Maszyny Elektryczne Nr 85/2010 733. Wykaz patentów1. Piec do poddawania gazów działaniu płomieniazasilanego prądem zmiennym o wysokim napięciu,wirującego pod wpływem pola magnetycznego,Pat. Pol. 6369, 1919.2. Piec do poddawania gazów i par działaniu płomieniazasilanego prądem zmiennym o wysokimnapięciu i wirującego pod wpływem pola magnetycznego,Pat. Pol. 6371, 1919.3. Einrichtung zur Erzeugung von Stickstoffoxydenmittelst des Wchselstroms, Pat. szw. 33694,1905.4. Apparat zur Erzeugung von Stickoxyd auf elektrischemWege, Pat. szw. 35840, 19065. Einrichtung um eine fortwährende Überbrückungeines oder mehrerer Elektrodenabstände mit zurZündung nicht genügend HochgespanntemWechselstrom herbeizuführen, Pat. niem.184506, 1906.6. Condensateur électrique, Pat. franc. 339505, 19047. Appareil pour la production d’oxydes d’azotepar voie électrique, Pat. franc. 380614, 19078. Einrichtung zur Erzeugung von Stickstoffoxydenmittelst des Wchselstromflammenbogens, Pat.niem. 174564, 1902.9. Aparat do otrzymywania NO na drodze elektrycznej,Pat. niem. 236882, 1906, Pat. niem.252271, 1906.10. Patenty angielskie: 21959, 20006, 20497; Patentyfrancuskie: 395424, 380614, 324964; Patentyamerykańskie: 920610, 854662, 754147;Patenty belgijskie: 201874.11. Metoda otrzymywania cyjanowodoru na drodzeelektrycznej, Pat. węg. 52534.12. Piec elektryczny do wytwarzania karbidu sposobemciągłym, Pat. pol. 1555.4. Literatura[1]. R. Wybranowski, Etude sur la charge des condensateurs,Fryburg 1904.[2].K. Kasperowicz, Studien über die Festigkeit vonDielektrika, Fryburg 1904.[3]. K. Drewnowski, O zastosowaniu kondensatorówMościckiego w elektrotechnice, Czasopismo Technicznenr 8 i 10 z 1907 r.[4]. K. Drewnowski, O wytwarzaniu kwasu azotowegoz powietrza sposobem Mościckiego, CzasopismoTechniczne, Lwów 1911.[5]. Sprawozdania Towarzystwa Naukowego weLwowie, tom 1, 1921, z. 2, s. 251-252.[6]. Retzow, Eigenschaften elektrotechnischerIsoliermaterialen in grafischen Dastellungen, Berlin1928.[7]. Littleton-Morey, Wytrzymałość elektryczna szkławedług I. Mościckiego, Electric properties of glass,New York-London 1933.[8]. K. Drewnowski, Prace Ignacego Mościckiegoz zakresu techniki wysokich napięć, PrzeglądElektrotechniczny 23, 1934, s. 639-655.[9]. J. Modzelewski, Wspomnienia z pobytu panaprezydenta Ignacego Mościckiego we FryburguSzwajcarskim w latach 1900 do 1913, PrzeglądElektrotechniczny 23, 1934.[10]. K. Drewnowski i inni, Prof. dr inŜ. I.Mościcki. śycie i działalność na polu nauki i techniki,1934.[11]. Polski Słownik Biograficzny, tom XXII 1977,s. 143-148.[12]. Słownik biograficzny techników polskich, z. l,1989, s. 95-96[13]. Z. Siciński, Wkład Politechniki Lwowskiejw Polską Elektrotechnikę, Ossolineum, Wrocław1991, s. 82-84.[14]. Mościcki, Autobiografia, PolitechnikaLwowska 1844-1945, Wrocław 1993.[15]. Środka, Uczeni polscy XIX-XX stulecia, t. III,M-R, 1997.[16]. M. M. Drozdowski, Ignacy MościckiPrezydent RP – autobiografia, wstęp, przypisy orazwybór wywiadów i deklaracji publicznych, Wyd.Bellona.[17]. Z. Białkiewicz, J Hickiewicz, MOSCICKIIgnacy (1867-1946). Polacy zasłuŜeni dla elektyki.Praca Zbiorowa, PTETiS, Warszawa-Gliwice-Opole2009 r. str. 85-91.Autorzydr inŜ. Zbigniew Białkiewicz;dr hab. inŜ. Jerzy Hickiewicz prof. Pol. Op.Politechnika Opolska, Instytut UkładówElektromechanicznych i ElektronikiPrzemysłowej. ul. Luboszycka 7, 45-036 Opole,E-mail: j.hickiewicz@po.opole.pl