Postepy nauk rolniczych - Instytucja Naukowa - Polska Akademia ...

26 K. Rybka, G. ¯urekw kategoriach ochrony zasobów wodnych) pojêciu wydajnoœci transpiracji, tj. skutecznoœciwykorzystania wody (WUE wysokie – zjawisko niepo¿¹dane w kategoriachochrony zasobów wodnych) [9]. Autor ten zwraca uwagê, ¿e traktowanie wskaŸnikaWUE jako synonimu odpornoœci na stres suszy i tym samym wysokiego plonowaniaw warunkach niedoborów wody jest nieprawid³owe. Argumentacja autora oparta jestna równaniu Passioura: Y = WU × WUE × HI.W równaniu tym wielkoœæ plonu okreœla siê jako iloczyn iloœci zu¿ytej wody WU(ang. Water Use), efektywnoœci wykorzystania wody (tj. wydajnoœci transpiracjiwkgs.m.·l –1 H 2 O) WUE i indeksu plonowania HI (ang. Harvest Index). Równanie tojest wykorzystywane i dziœ przez wielu fizjologów i hodowców [45]. Rozwi¹zuj¹c je,mo¿na potraktowaæ wskaŸnik WUE jako iloraz biomasy i iloœci wody zu¿ytej do jejwyprodukowania (WUE = B/WU), co prowadzi do zale¿noœci Y = B × HI. Popodstawieniu w miejscu B algorytmu de Wita: B = mT/E 0 , plon jest wprost proporcjonalnydo transpiracji (Y T), gdy¿ wielkoœæ „m”, to sta³a o wartoœci bardzo zbli¿onejdla wielu gatunków C 3 , T – transpiracja, a E 0 to entalpia parowania wody. Tak wiêc,zgodnie z rozumowaniem Bluma [9], wzrost plonowania mo¿na osi¹gn¹æ podnosz¹ctranspiracjê (T).Nieco odmiennie przedstawiono to zagadnienie z punktu widzenia fizjologiiroœlin. W doœwiadczeniu szklarniowym dla 22 odmian bawe³ny stwierdzono istnienieujemnej korelacji miêdzy efektywnoœci¹ wykorzystania wody (WUE) a przewodnictwemepidermalnym liœcia [17]. Niemniej jednak analiza prezentowanych w pracywyników, ukazuje wystarczaj¹co du¿¹ zmiennoœæ w obrêbie badanych cech, abypodj¹æ próbê selekcji w poszukiwaniu osobników charakteryzuj¹cych siê niskimprzewodnictwem aparatów szparkowych i jednoczeœnie dobrym plonowaniem, zarównow warunkach optymalnych, jak i w czasie suszy (rys. 1). W omawianymdoœwiadczeniu, znaleziono roœliny plonuj¹ce na podobnym poziomie zarówno w warunkachkontrolnych jak i w warunkach suszy (7,30 vs. 7,20), a ró¿ni¹ce siê przewodnictwemaparatów szparkowych o prawie 50%, ze zmiennoœci¹ tej cechy ok. 30%.Fish i Earl [17] zestawiaj¹ równie¿ zmiennoœæ wspó³czynników transpiracjiu innych, ni¿ bawe³na, gatunków: 41% – orzeszki ziemne; 25% – sorgo; 32 oraz 17%– pszenica; 18% – soja; 11% – groch krowi (Vigna). Przegl¹d danych literaturowychdokonany przez Kemaniana i in. [30] wskazuje na prawie dwukrotn¹ rozpiêtoœæ TEu odmian jêczmienia (od 3,20 do 5,60g·kg –1 ) i trzykrotn¹ u odmian pszenicy (od 3,10do 9,21 g · kg –1 ). Tak¿e u kukurydzy, roœliny typu C 4 , a wiêc z natury „oszczêdniejszej”w gospodarowaniu wod¹ [28] stwierdzono du¿¹ zmiennoœæ TE (> 50%) [15].Prace opublikowane przez zespó³ prof. Strebeyki pozwalaj¹ na poœrednie wnioskowanieo efektywnoœci wykorzystywania wody przez roœliny uprawne. Zestawieniezale¿noœci wydajnoœci fotosyntezy od przelotowoœci szparek APC (ang. Air PassageCapacity) [63] w liœciach kapusty [4], rzepaku jarego [57] i buraków cukrowych [26]wskazuj¹ na du¿e zró¿nicowanie w zakresie wykorzystania wody przez roœlinyuprawne, zale¿ne od gatunku, natê¿enia promieniowania (mniejsze zró¿nicowanie