strategija i akcioni plan za unaprijeđenje kvaliteta ... - Vlada Crne Gore

90% industrijskih proizvoda. Kao odraz činjenice da je mala, ekonomija je dosta uskobazirana.Uspjesi Crne Gore ostvareni kako u dijelu stabilizacije privrede tako i u različitimsegmentima strukturnih reformi uporedo sa, nakon sticanja nezavisnosti, brzimučlanjenjem zemlje u Međunarodni monetarni fond i Svjetsku banku početkom 2007.godine imali su pozitivan odraz i na međunarodnim finansijskim tržištima. Državnikreditni rejting Crne Gore je kod jedne od vodećih rejting agencija Standard & Poor’s2007. godine je poboljšan sa BB na BB+. Takođe, 21. januara 2008. godine kreditnarejting agencija Standard & Poor’s iz Londona, potvrdila je dugoročni (BB+) ikratkoročni (B) kreditni rejting Crnoj Gori. U isto vrijeme, potvrđen je AAA rejting kojise odnosi na prenos i ocjenu konvertabilnosti, tako da je cjelokupno stanje u zemljipotvrđeno kao stabilno. U Crnoj Gori nema institucionalnih ograničenja za djelovanjemeđunarodnih kreditnih agencija, a kako je navedeni kreditni rejting države jedan odpreduslova da se međunarodne rejting agencije aktivnije uključe u tržište pravnih licau zemlji, u tom smislu treba podstaknuti njihovo djelovanje i na tržištu Crne Gore.Sveobuhvatni strateški prioritet Crne Gore su evroatlanske integracije, odnosnointegracije u EU. Pored jasnog političkog opredjeljenja otvorenost i značajnapovezanost crnogorske ekonomije sa ekonomijom EU i zemljama regiona čini takvoopredjeljenje i ekonomski potpuno logičnim. Dugoročno stabilna i konkurentnaekonomija predvidivih pravila igre je garant razvoja istinske tržišne privrede koja sezasniva na slobodnoj razmjeni svojinskih prava u cilju ispunjavanja jednog odkopenhaških kriterijuma pridruživanja EU.Naime, u pogledu regulisanja privrednog, finansijskog sektora i tržišta kapitala, CrnaGora je i prije sticanja nezavisnosti imala sopstvena zakonodavna, sudska iregulativna ovlašćenja, tako da samo sticanje nezavisnosti nije imalo značajnoguticaja na regulatorni okvir i institucionalni kapacitet koji bi se primijenio nafinansijsko izvještavanjeTakođe, reforme za poboljšanje fleksibilnosti poslovnog ambijenta i tržišta radazapočete su u posljednjih nekoliko godina. Vlada je usvojila nove zakone: zakon oprivrednim društvima, zakon o radu, zakon o svojinsko-pravnim poslovima, stečaju isigurnim transakcijama u cilju kreiranja povoljnijeg poslovnog ambijenta.Institucionalni okvir za kontrolu banaka je takođe ojačan u proteklih nekoliko godinauvođenjem novih propisa o licenciranju banaka, minimalnim kapitalnim zahtjevima,klasifikaciji i obezbjeđenju aktive i velikoj izloženosti. Crna Gora je napravila značajannapredak i po pitanju makroekonomskih i strukturalnih reformi. Sa implementacijomreforme valutne i fiskalne politike Crna Gora je uspješno kotrolisala inflaciju iuspostavila makroekonomsku stabilnost.2.1. Finansijski sektor u Crnoj GoriRazvoj svih segmenata finansijskog sektora je, uz privatnu svojinu i preduzetništvo,osnova koncepta tranzicije u Crnoj Gori, koja se zasniva na ideji slobodnog tržišta uzminimalnu državnu intervenciju. Razvoj sektora je baziran na međusobnoj10

konkurenciji s namjerom onemogućavanja postojanja centralizacije i monopolizacijeu ovoj oblasti. 5Crnogorski finansijski sektor sastoji se od bankarskog sektora (11 banaka), tržištakapitala (8 investicionih fondova, 32 berzanskih posrednika, od kojih 9 brokersko –dilerskih kuća i preko 300 kompanija na listiranom i slobodnom tržištu), sektoraosiguranja (10 osiguravajucih društava) kao i lizing kompanija (4 lizing kuće i 3 bankekoje pružaju usluge lizinga).Dalje jačanje regulatornog i nadzornog okvira za finansijske institucije i tržište uskladu sa EU pravom i praksom ključni su prioriteti Crne Gore u oblasti finansijskihusluga, uključujući sektor bankarstva, osiguranja i tržišta kapitala.Finansijski sektor će detaljnije biti obrađeni u narednom poglavlju.2.2. Opšta pravna osnova za finansijsko izvještavanje i revizijuZakonom o privrednim društvima definisani su subjekti koje mogu obavljati privredneaktivnosti u Crnoj Gori, i to: (1) preduzetnici, (2) ortačko društvo, (3) komanditnodruštvo, (4) društvo sa ograničenom odgovornošću, (5) akcionarsko društvo i (6)djelovi stranih kompanija. Zakon definiše pravila i zahtjeve uspostavljanja, rada iprestanak raznih vrsta subjekata. Za društva sa ograničenom odgovornošću iakcionarska društva, Zakon definiše prava i obaveze akcionara, obaveze iodgovornosti društva i njegovih organa.Takođe, Zakonom o privrednim društvima i Zakonom o računovodstvu i revizijidefinisani su osnovni zahtjevi za finansijsko izvještavanje i reviziju pravnih lica(akcionarskih društava, društava sa ograničenom odgovornošću i dijelova stranihkompanija), dok su dodatni zahtjevi za finansijsko izvještavanje i reviziju subjekata ufinansijskom sektoru propisani od strane regulatora. .Sljedeća tabela daje prikaz opšte pravne osnove za važne elemente finansijskogizvještavanja i revizije pravnih lica:Osnovni elementiPriprema finansijskih iskaza i primjenjeniokvir finansijskog izvještavanja (priznavanje imjerenje)Prezentiranje finansijskih iskaza(objelodanjivanje, formati)Komponente finansijskih iskaza (bilansstanja, bilans uspjeha, izvještaj o novčanimtokovima, izvještaj o promjenama na kapitalui menadžment izvještaj)Pravna osnovaČlan 3 Zakona o računovodstvu i reviziji (2005):sva pravna lica (uključujući i djelove stranihkompanija) pripremaju finansijske iskaze u skladusa MSFIČlan 3 Zakona o računovodstvu i reviziji (2005):priprema finansijskih iskaza u skladu sa MSFI(koje je proglasio IASB za pripremu finansijskihizvještaja u skladu sa MSFI (standardni obrasci uformi smjernica koje je izdao IAAM)Nema eksplicitno definisanih zahtjeva, ali su onisadržani u okviru MRS/MSFI (uglavnom MRS 1).Menadžment izvještaj koji je potreban u skladu saacquis nije uključen.Odgovornost za pripremu finansijskih iskaza Član 8 Zakona o računovodstvu i reviziji (2005):finansijski iskaz mora biti potpisan od strane5 Nacionalni program za integraciju Crne Gore u EU (NPI) za period od 2008-201211

odgovornih lica određenih opštim aktom pravnoglica i od strane menadžera odjeljenja za finansije iračunovodstvo.Zakonska revizija finansijskih iskaza Član 12 Zakona o računovodstvu i reviziji (2005.):akcionarska društva i društva sa ograničenomodgovornošću iznad određene veličine, kao ibanke i ostale finansijske institucije dužne su daizvrše reviziju svojih finansijskih izvještaja u skladusa MSR , IFAC i Etičkim kodeksom;Član 47 Zakona o privrednim društvima (2007):sva akcionarska društva moraju izvršiti revizijusvojih finansijskih izvještaja prije generalneskupštine akcionara;Član 96 Zakona o bankama (2008): nezavisnaeksterna revizija obavlja se u skladu sasmjernicama Centralne banke i MSR.Usvajanje finansijskih izvještajaČlan 35 stav 2 Zakona o privrednim društvima(2007): generalna skupština akcionarskog društvausvaja odluku o raspodjeli profita [i usvajanjufinansijskih izvještaja]Objavljivanje finansijskih iskaza Član 6 Zakona o računovodstvu i reviziji (2005):pravna lica dostavljaju finansijske izvještajeCentralnom registru Privrednog suda najkasnije do30. juna nakon završetka finansijske godine,zajedno sa mišljenjem revizora;Član 28 stav 7 Zakona o privrednim društvima(2007): akcionarska društva dostavljaju finansijskeizvještaje zajedno sa revizorskim izvještajemČlan 71 stav 3 Zakona o privrednim društvima(2007): društva sa ograničenom odgovornošćudostavljaju finansijske izvještaje u roku od 60 danaod završetka kalendarske godine.* tabela je preuzeta iz ROSC izvještaja i ažuriranim promjenama Zakona o privrednim društvenima,koji je usvojen i objavljen u decembru 2007. godine.2.3. Zahtjevi za računovodstveno i revizorsko izvještavanjeSljedeća tabela daje pregled zahtjeva za opšte finansijsko izvještavanje, reviziju iobjavljivanje za svaku vrstu društva:Vrsta subjektaDruštva saograničenomodgovornošćuOkvirfinansijskogizvještavanja zapojedinačnefinansijskeizvještajeMSFI jeneophodan.Ukoliko jegodišnji prihod 2 miliona €2) Godišnjiprihod > 4miliona €ObjavljivanjefinansijskihizvještajaDa. Centralni registarPrivrednog suda12

3) Prosječan brojzaposlenih > 50AkcionarskadruštvaDijelovistranihkompanijaBankeOsiguravajućadruštvaInvesticionifondoviMSFI jeneophodan.MSFI jeneophodan.MSFI jeneophodan ukombinaciji saposebnimpropisima.Opštiračunovodstveniplan, Zakon oosiguranju iZakon oračunovodstvu(2004)MSFI jeneophodan* tabela je preuzeta iz ROSC izvještajaKriterijumi okonsolidacijinijesu posebnonaznačeni(VjerovatnoMSFI)Da, bez obzirana veličinu.Da. Centralni registarPrivrednog sudaNije dostupno Ne NeKriterijumi okonsolidacijinijesu posebnonaznačeni(VerovatnoMSFI)Kriterijumi okonsolidacijinijesu posebnonaznačeni(VerovatnoMSFI)Kriterijumi okonsolidacijinijesu posebnonaznačeni(VerovatnoMSFI)Da, bez obzirana veličinu.Da, bez obzirana veličinu.Da, bez obzirana veličinu.Da, uz dostavljanjeCentralnoj banci iCentralnom registruDa. Centralni registarPrivrednog sudaDa. Centralni registarPrivrednog sudaZakon o računovodstvu i reviziji iz 2002. godine nije bio usklađen sa važnimelementima fundamentalnog acquis-a o finansijskom izvještavanju i reviziji (četvrta,sedma i osma Direktiva Zakona o kompanijama). Na primjer, zakon nije obuhvataozahtjeve za menadžement izvještaje, već je koristio različite kriterijume veličine zaizuzeće od zakonske revizije i nije sadržao zahtjeve o odobrenju i registracijirevizorskih društava. Opcije u okviru acquis-a koje bi omogućile proporcionalnofinansijsko izvještavanje, poput ograničenja u objelodanjivanju za mala i srednjapreduzeća, takođe nisu bile upotrijebljene u potpunosti. Acquis u vezi sa finansijskimizvještavanjem i revizijom značajno su napredovali u posljednjih nekoliko godina.Novi Zakon o računovodstvu i reviziji je donešen u novembru 2005. godine, nijeusaglašen sa acquis-em sa pitanjima poput priprema menadžement izvještaja(Četvrta, Sedma i Direktiva o transparentnosti), polugodišnjeg izvještavanja zakotirane kompanije (Direktiva o transparentnosti), elektronsko objavljivanjefinansijskih iskaza (Prva Direktiva), odobravanje i registracija revizorskih društava(Osma Direktiva) i priprema konsolidovanih računa (Sedma Direktiva). 66 Izvještaj o poštovanju standarda i propisa (ROSC)13

Zakonom o računovodstvu i reviziji propisano je da sva pravna lica (oko 15.000) uCrnoj Gori koriste MSFI za pripremu svojih godišnjih finansijskih izvještaja. MSFIokvir za finansijsko izvještavanje je razvijen za opšte finansijske izvještaje kotiranihkompanija i sadrži neke složene računovodstvene tretmane i zahtjeve za detaljnoobjelodanjivanje. Takođe, Zakon o računovodstvu i reviziji dozvoljava stranimkvalifikovanim revizorima da postanu licencirani revizori u Crnoj Gori, što je u skladusa fundamentalnim slobodama acquis-a, ali i odraz dobro shvaćenog sopstvenoginteresa u usklađivanju ponude i potražnje za revizijom. U tom smislu, Zakon definišesankcije u pogledu revizorskih izvještaja koje potpisuju nelicencirani revizori i popitanju revizija koje nisu sprovedene u skladu sa zakonom, MSR i Etičkim kodeksom.Istovremeno, u toku je izrada Zakona o izmjenama i dopunama Zakona oračunovodstvu i reviziji, u cilju unaprijeđivanje računovodstvene i revizorske prakse uCrnoj Gori, omogućivanje jasno definisane i transparentne procedure sertifikacijeračunovođa i licenciranja revizora u Crnoj Gori, kao i uskladjivanje sa međunarodnimstandardima i praksom. Zakon će generalno biti usaglašen sa zahtjevima Evropskeunije, uloženi su maksimalni napori da se usaglasi sa direktivama i politikamaEvropske unije, što, međutim, nije bilo u potpunosti moguće, imajući u vidu trenutnufazu u kojoj se računovodstvo i revizija u Crnoj Gori nalaze. Treba imati u vidu da sudirektive i politike Evropske unije izrađene za zemlje članice koje već godinamaposluju u skladu sa principima tržišne ekonomije i da je računovodstvena i revizorskapraksa u tim zemljama vrlo razvijena.2.3.1 Polazne tačkeU cilju jačanja zakonskog i institucionalnog okvira NSC-a vođen je polaznom tačkom,acquis communautaire, dopunjenim Međunarodnim standardima finansijskogizvještavanja (MSFI), Međunarodnim računovodstvenim standardima (MRS),Međunarodnim standardima o reviziji (MSR) i dobrim međunarodnim iskustvima.Prema tome, činjenica da NSC koristi IFRS standarde kao polaznu tačku ne znači daMSFI su pogodni za sve kompanije. NSC ne koristi ove standarde kao savršenupolaznu tačku, ali se potrudio da iskoristi ove standarde kako bi dopunio acquiscommunautaire u slučajevima gdje nije dovoljno specifičan.2.3.2 Acquis communautaireVažnost acquis communautaire za Crnu Goru je dvostruk. Prvo, predstavlja visokokvalitetan model za uređenje oblasti računovodstva i revizije, koji se može primijenitina zemlje različitih karakteristika. Drugo, usvajanjem acquis communautaire, koji seodnosi na računovodstvo i reviziju, podržava cilj Crne Gore da postane članica EU.U tom pogledu dva faktora uticala su na NSC prilikom stvaranja ove strategije iakcionog plana. Prvo, uzimajući u obzir sprovođenje, očekuje se da će Crna Goramorati da pokaže da ne primjenjuje samo acquis communautaire u zakonu (zakonskiokvir) već i da Crna Gora preuzima mjere koje će osigurati da je acquiscommunautaire stvarno primijenjen (institucionalni okvir).14

Drugo, NSC je primijetio da ne postoje nacrti (planovi) kako da se primijeni isprovede acquis communautaire, pa se, u tom pogledu, osvrće se na iskustvopostojećih zemalja članica EU.Stvaranje visoko kvalitetnog regulatornog i institucionalnog okvira za računovodstvo ireviziju zahtijeva reforme u crnogorskom zakonodavnom okviru, institucijama, kao ipromjene u računovodstvenoj, revizijskoj i poslovnoj kulturi.Ova Strategija i Akcioni plan predviđaju reformske aktivnosti, koje će biti u potpunostirazvijene, a istovremeno uzimajući u obzir mogućnost Crne Gore da isprati oveaktivnosti (kroz sposobnost i sredstva). Reformske aktivnosti koje, iako su izazovne,mogu se sprovesti u kratkoročnom do srednjeročnom periodu.2.3.3. Međunarodni standardi i njihova primjena na mala i srednjapreduzećaPrimjenom MRS standarda omogućava se propisivanje osnove za prikazivanje(prezentovanje) finansijskih izvještaja opšte namjene, radi obezbjeđivanjauporedivosti finansijskih izvještaja preduzeća, kako sa njihovim finansijskimizvještajima za predhodne periode, tako i sa finansijskim izvještajima ostalihpreduzeća. Međutim, da bi se postigao ovaj cilj Međunarodni računovodstvenistandardi daju smjernice u vezi sa njihovom strukturom, postavljaju minimalnezahtjeve u vezi sa sadržajem finansijskih izvještaja, a takođe postavljaju i opštanačela koja treba zadovoljiti u finansijskim izvještajima. Opšta načela koja trebazadovoljiti u finansijskim izvještajima su:- pošteno (fer) prikazivanje,- poštovanje usvojenih računovodstvenih politika,- načelo stalnosti,- načelo nastanka poslovnog događaja,- doslednost u prikazivanju,- značajnost i grupisanje,- prebijanje,- obavezno prikazivanje uporednih informacija.NSC se slaže sa ROSC preporukama da su Međunarodni standardi finansijskogizvještavanja (MSFI) i Međunarodni standardi o reviziji (MSR) generalno od značajaza javni interes subjekata, kao i da je njihova primjena je prilično nezgodna za većinumalih i srednjih preduzeća, iz razloga što se poslovanje privrednih subjekata odvijase ne samo u složenom okruženju, već i u specifičnim uslovima, jer vrsta djelatnosti iveličina subjekta određuju njegovu specifičnost i problematiku poslovanja. Upravo iztoga razloga revizorska profesija je, uočila kako primjena pojednih standarda nijerelevantna s obzirom na specifičnosti u poslovanju različitih preduzeća, banaka,osiguravajućih društava i drugih institicija. Pri tome veličina pravnog subjekta nijepresudan kriterijum, već kvalitativno obilježje koje utiče na obim i struktururevizorskog ispitivanja, kao i korišćenje revizorske metodologije. Posebno se ističemalo preduzetništvo koje obilježava najčešće upravljanje od strane vlasnikapojedinca koji ima potpunu kontrolu nad poslovanjem, kao i nedovoljan brojzaposlenih, a samim tim nedovoljno razgraničenje (podjelu) dužnosti.15

Naime, mala preduzeća imaju svoje specifičnosti, koje se bez obzira na kvantitivnaodređenja koja se mogu primijeniti i na neka srednja preduzeća. Za primjenumetodoloških postupaka u reviziji nije ni bitno razvrstavanje prema kvantitivnimobilježljima, već su važnija kvalitativna obilježja koja mogu uticati na odstupanje odpostupaka i metoda predviđenih Međunarodnim standardima revizije (MSR). Malapreduzeća, dakle obilježavaju neke činjenice i postupci koji se mogu svrstati unekoliko bitnih odrednica. Najčešće se pominju sljedeća obilježja:- nezavisnost vlasništva,- aktivno rukovođenje i upravljanje preduzećem od strane jednog ili manjegbroja pojedinaca, i- relativno mali obim poslovanja.Odvijanje poslovanja u malim razmjerama ima svoje prednosti, ali i nedostatke.Prednosti su te što su mala preduzeća svrstavaju u posebnu kategoriju, vrloprivlačnu sa aspekta zarade i ostvarivanje profita. Uglavnom su vlasnici preduzeća ikreatori poslovne politike u skladu sa kojom i vode preduzeća, profit raspoređujuprema potrebama, obavljaju poslove koje vole i identifikuju se sa poslom ipreduzećem čiji su vlasnici, preduzetnici i menedžeri. Uglavnom samostalno donoseodluke ili postoji jedan nivo menadžmenta, tako da je u tom smislu koordinacija iodnos prema zaposlenima veoma blizak. Osim prednosti postoje i određenaograničenja koja rezultiraju slabostima u vođenju malih preduzeća. Slabosti suuglavnom vezane za mogućnosti specijalizacije, nedostatak finansijskih sredstava,što ima za posledicu relativno mali broj zaposlenih i slabo razgraničenje dužnosti. Uračunovodstvenom iskazu to se može odraziti na netačnost podataka i informacijakoje su predmet revizije.Kvantitivna i kvalitativna obilježja malih preduzeća uglavnom ne zahtijevaju razvijensistem internih kontrola, a zbog relativno malog broja zaposlenih ograničava semogućnost razgraničenja dužnosti. Dnevne kontrole od strane vlasnika-manadžeramogu biti vrlo korisne i efikasne zbog njegovog ličnog interesa za očuvanje imovine,ocjene poslovanja i kontrole poslovnih aktivnosti. Vlasnik-menadžer ima glavnu ulogui direktnu kontrolu nad svim odlukama, kao i mogućnost da interveniše lično u svakovrijeme što je važna činjenica u upravljanju malim preduzećem. Takav oblik kontrolemože nadoknaditi slab interni kontrolni sistem, ali se i dominirajuća pozicija vlasnikamenadžeramože zloupotrijebiti, povećavajući rizik od prevara i ne tačnogaprikazivanja u finansijskim iskazima. 7 Takođe, u slučaju objavljivanja Međunarodnihstandarda finansijskog izvještavanja (MSFI) za mala i srednja preduzeća, Crna Goraće ih prihvatiti i uključiti u svoj sistem.Takođe, revizorski izvještaji predstavljaju završni čin u radu eksternih revizora,njihova vrijednost ne zavisi samo od toga da li su prilikom njihovog sastavljanjapoštovani određeni zahtjevi, već i da li je ispitivanje, na osnovu koga se sastavljaju,izvršeno u skladu sa standardima revizije. Standardi treba da omoguće što boljeposlovanje revizorskih kuća, kao i preduzeća u kojima vrše reviziju - poboljšanjemefikasnosti poslovanja i smanjenjem troškova, većom ažurnošću i drugo.Međunarodni standardi su posebno značajni, jer bi njihova primjena omogućilaupoređivanje izvještaja iz naše zemlje sa izvještajima iz inostranstva i lakšu7 Časopis „Računovodstvo, revizija i finansije“, broj 9- Institut računovođa i revizora Crne Gore16

međunarodnu komunikaciju. Njihova primjena omogućava postizanje i održavanjejednoobraznog visokog kvaliteta revizorskog rada kroz njihovu praktičnu i teorijskuobučenost, da reviziju mogu obavljati sa pažnjom i profesionalnim rasuđivanjem.2.3.3.1. Primjena standarda u Crnoj GoriMeđunarodni standardi su godišnje izdanje, koji su prvi put na našem jezikuobjavljeni 1998. godine. Međunarodni standardi finansijskog izvještavanja,Međunarodni računovodstveni standardi i Međunarodni standardi revizije (MSR)usvojeni su Zakonom o računovodstvu i reviziji Crne Gore iz 2002. godine, a njihovaprimjena je potvrđena Zakonom o računovodstvu i reviziji iz 2005. godine. Standardisu prevedeni i objavljeni od strane Saveza računovođa i revizora Crne Gore, kaočlanice IFAC-a i ugovora o Konzorcijumu, kojem je Vlada Crne Gore, zajedno saInstitutom sertifikovanih računovođa Crne Gore, nosilac ugovora i Ekonomskimfakultetom, prenijela javna ovlašćenja za obavljanje poslova u vezi saračunovodstvom i revizijom. Takođe, Saveza računovođa i revizora Srbije redovnoprati izmjene i dopune i vrši godišnja prilagođavanja istih, koji su dostupni i koriste seu Crnoj Gori.IFAC-ov etički Kodeks za profesionalne računovođe (revidiran) objavljen je u martu2007. godine od strane Instituta sertifikovanih računovođa Crne Gore, dok suMeđunarodni računovodstveni standardi za javni sektor objavljeni su u oktobru 2007.godine i dostupni svim zainteresovanim. Međunarodni standardi interne revizijeobjavljeni su u decembru 2006. godine, a priručnik za primenu procedura internerevizije u 2007. godini.Istovremeno, literatura za sticanje profesionalnih zvanja u računovodstvu je u skladusa programima i procedurama ACCA, a propisana i ROS-om 31 u Srbiji, kao iCrnogorskim obrazovnim standardom2.4. Korisnici izvještajaU uslovima tržišne privrede raste značaj revizije i ona dobija svoj pun smisao.Korisnici finansijskih izvještaja jedino na ovaj način mogu dobiti potpune informacije opreduzeću, jer svaki od izvještaja sa svog aspekta daje sliku o pojedinimtransakcijama, dok set ovih izvještaja daje jedinstvenu sliku o poslovanju preduzeća.Ukoliko se obezbijedi da izvještaji revizije budu javno dostupni, za njih suzainteresovani: akcionari (vlasnici), kreditori preduzeća, poslovni partneri, zaposleni,kupci, berze, država i šira javnost.Revizori potvrđuju da su računovodstveni iskazi realno i istinito iskazani, štoomogućuje vlasnicima da donose valjane poslovne odluke u domenu upravljačkihfunkcija. Vlasnici da se uvjere da menadžment preduzeća upravlja tako da na najboljinačin ostvaruje njihove poslovne interese - da iskazana dobit bude što veća i da sešto realnije utvrdi rizičnost njihovih ulaganja. Odluku o izboru i razrješenju revizoradonosi Skupština akcionara (u akcionarskim društvima), a revizorski izvještaj je njimaadresovan.Zaposleni bi mogli da koriste podatke iz izvještaja revizije za procjenu sigurnostisvojih radnih mesta, kroz visinu iskazane dobiti (naročito kroz njeno kretanje iz17

godine u godinu), kao i kvalitet iskazanih poslovnih sredstava koje preduzećeiskazuje u bilansu stanja.Potvrda revizora o realnosti i istinitosti iskazanih računovodstvenih iskaza bipomogao poslovnim partnerima da planiraju svoju buduću poslovnu saradnju.Revizorski izvještaji bi pružili učesnicima u transakcijama na berzi pouzdanu osnovuza donošenje poslovnih odluka.Računovodstveni iskazi treba da obezbjede nezavisne i stručne potvrde da su podaciu računovodstvenim iskazima objektivni i istiniti i na taj način snadbiju korisnikepotrebnim informacijama, uklone određene poremećaje i primjenom Međunarodnihračunovodstvenih standarda uporedivim sa stranim finansijskim izvještajima.2.5. Dobra međunarodna iskustvaKonačno, NSC je iskoristio primjere dobrog međunarodnog iskustva kao korisnepreporuke za razvoj Strategije i Akcionog plana, i . iskoristio to znanje da bi shvatio:• Kako su zemlje EU usvojile i primijenile acquis communautaire;• U oblastima gdje je acquis communautaire previše opšt (npr. veza izmeđuizvještavanja o porezu na prihod i godišnjih računa), koji pristup se smatra kao dobromeđunarodno iskustvo.2.6. Osnovne računovodstvene i revizorske DirektiveČetvrta Direktiva koja ima za cilj ujednačavanje nacionalnih propisa članica EEZo polaganju računa i finansijskom izvještavanju, od posebnog je značaja. Nacionalnipropisi članica EEZ, koji su se razlikovali kao posledica različitog pravnog poretka ipolitičke volje države članica, onemogućavali su uporedivost finansijskog informacija,što je preduslov slobodnog kretanja kapitala. Otuda i potreba propisivanja minimalnihzahjeva za sve članice u pogledu obaveznih bilansnih šema, sadržine dopunskihizvještaja, ujednačavanja principa procijenjivanja, vršenja kontrole godišnjih računa injihovog objavljivanja. Predmet ujednačavanja su: a) godišnji zaključak koji čine:bilans, račun dobika i gubitka i aneks i (b) izvještaj o poslovanju. Godišnji zaključaktreba da bude sačinjen tako da pruža vjernu sliku imovine, obaveza, finansijskesituacije i finansijskog rezultata.U Direktivi se detaljno izlažu:• struktura bilansa (stanja) u dvije verzije;• kriterijumi za deklarisanje veličine preduzeća i uslovi za pravo preduzentiranjaskraćenog bilansa;• struktura računa dobitlka i gubitka u tri verzije;• pravila procijenjivanja• sadržina aneksa;• sadržina izvještaja o poslovanju;• sadržina izvještaja o korporativnom upravljanju;• objavljivanje godišnjih računa;• kontrola godišnjih računa.18

Sedma direktiva o Konsolidovanim računima (83/349/EEC): Ova direktivakoordiniše nacionalne zakone o konsolidovanim računima i definiše okolnosti podkojim se konsolidovani računi izrađuju. Matična kompanija i sve filijale u vlasništvutrebaju biti konsolidovane gdje matična kompanija ili jedna ili više filijala su formiranekao kompanija sa ograničenom odgovornošću.Statutarna direktiva revizije: Ova direktiva (poznata kao “nova osma EUKompanije zakonska direktiva”) koja je zamijenila postojeću Osmu direktivu(84/253/EEC), objašnjava odgovornosti statutornih revizora i postavlja određeneetičke principe kako bi osigurala objektivnost i nezavisnost. Direktiva uvodi zahtjevviše nego preporuku za spoljnu garanciju kvaliteta, osigurava snažan javni nadzornad revizorskom profesijom i poboljšava kooperaciju između nadzornih organa u EU.Uzimajući u obzir ovu direktivu NSC je mišljenja da treba predložiti dalje reformskeaktivnosti u nekoliko oblasti gdje skoro usvojeni crnogorski zakon o reviziji serazlikuje od direktive.Preporuka 2001/256/EC o kvalitetnoj sigurnosti za statutarnu reviziju:Preporuka određuje minimalne standarde za sisteme spoljašne kvalitetne sigurnostiza statutarnu reviziju u EU. Cilj kvalitetne sigurnosti je da obezbijedi da se statutarnarevizija obavlja u skladu sa ustanovljenim revizorskim standardima i da revizoripoštuju etička pravila, uključujući nezavisnost.2.7. Objavljivanje i kontrola ispravnosti dostavljanja finansijskih izvještajaTransparentnost i objavljivanje podataka je od izuzetne važnosti za efikasnokorporativno upravljanje, kao i za samo funkcionisanje tržišta kapitala. Naime, da biinvestitori bili u mogućnosti da procijene perspektivu preduzeća i donesu investicioneodluke neophodno je da imaju regularan i pravovremen pristup pouzdanim iuporedivim informacijama. Takođe, transparentnost i objavljivanje podataka je iosnova za tržišno orjentisan nadzor nad radom preduzeća, jer omogućavaakcionarima i javnosti da procjenjuju rad menadžmenta preduzeća, što ima uticaja nanjihovo investiciono ponašanje. 8Stoga, Zakonom o računovodstvu i reviziji uređeno je objavljivanje finansijskihizvještaja od strane akcionarskih društava i društava sa ograničenom odgovornošću,ali na nekonzistentan način. Pravna lica su obavezna da podnose godišnjefinansijske i revizorske izvještaje Centralnom registru Privrednog suda (CRPS)najkasnije do 30. juna tekuće godine za prethodnu godinu. Dostavljanje finansijskihiskaza CRPS-u vrši se u cilju njihove transparentnosti, obavještavanjemzainteresovanih pravnih i fizičkih lica preko web sajta i omogućavanjem uvida u iste.Takođe, zakonska regulativa iz oblasti računovodstva i revizije podrazumijeva dakontrolu urednog i blagovremenog dostavljanja iskaza, kao i izvještaja revizoraCentralnom registru Privrednog suda, vrši nadzorni organ - Ministarstvo finansija.Shodno tome, Ministarstvo finansija je, uz konsultantsku pomoć Bearing – Pointa, a uskladu sa Zakonom o računovodstvu i reviziji, tokom avgusta mjeseca 2007. i 2008.godine izvršilo kontrolu ispravnosti i kvaliteta dostavljenih finansijskih iskaza8 Priručnik korporativnog upravljanja za Crnu Goru19

akcionarskih društava i društava sa ograničenom odgovornošću, u zakonompropisanom roku za 2006, odnosno 2007. godinu.Prilikom kontrole, provjeravano je da li su privredna društva, dostavili finansijskeiskaze, kao i izvještaje revizora u skladu Zakonom, i međunarodnimračunovodstvenim standardima. Shodno tome, ocjenjivani su sledeći kriterijumi:1) da li su finansijski iskazi dostavljeni, Centralnom registru Privrednog suda, uzakonom propisanom roku (30. jun tekuće godine za predhodnu godinu);2) da li su finansijski iskazi u skladu sa Međunarodnim računovodstvenimstandardima (MRS);3) da li su akcionarska društva, koja su obaveznici revizije, kao i društva saograničenom odgovornošću koja ispunjavaju uslove propisane stavom 2 člana12 Zakona o računovodstvu i reviziji, dostavili potpisane revizorske izvještaje;4) da li je izvještaj revizora sa rezervom ili bez rezerve;5) da li su svi finansijski iskazi dostavljeni potpisani i pečatirani od straneodgovornog lica;6) koje su revizorske kuće, odnosno njihovi revizori ili nezavisni licenciranirevizori, radili izvještaje;Ministarstvo finansija je predhodne godine, nakon sprovedene kontrole, zahtijevaloispravku uočenih nepravilnosti i uputilo upozorenje privrednim društvima kod kojih suutvrđene nepravilnosti uz obavezu poštovanja zakonskih i drugih pravila finansijskogizvještavanja, dok je za ovu godinu predviđeno izvršavanje konkretnih sankcionihpostupaka.Kako bi se unaprijedila regulativa u ovoj oblasti, kao i krug obaveza za čije ćeprekršaje biti predviđene kaznene mjere, u proceduri je donošenje Zakona oizmjenama i dopunama Zakona o računovodstvu i reviziji. Pored navedenog,Ministarstvo finansija planira skoro uvođenje, odnosno sistematizaciju mjestainspektora za oblast računovodstva i revizije, čiji će zadatak biti kontrola primjenanavedenog zakona, kao i pokretanja prekršajnog postupka. Navedene izmjene uzdruga sistemska rješenja i opšte poboljšanje privrednog ambijenta doprinijećestvaranju efikasnijeg poslovnog okruženja, kao i boljoj kontroli finansijskogizvještavanja.2.8. Podrška obrazovanju i razvoju računovodstvene i revisorske profesijeNema sumnje da na kvalitet finansijskih izveštaja gotovo presudnu ulogu imajuinstitucije za stvaranje i transfer računovodstvenih znanja, kao i profesionalneasocijacije računovođa u ulozi realizatora kontinuirane edukacije i usavršavanjaračunovođa. Kvalitet i kontrola kvaliteta finansijskog izveštavanja nisu statičkekategorije i vrijednosti. One podrazumevaju permanentno unapređenje oslonjeno naharmonizaciju računovodstvenog obrazovanja, standarde kvaliteta i upravljanjetotalnim kvalitetom sa odgovarajućom međunarodnom profesionalnomračunovodstvenom regulativom u ovoj oblasti.Aktuelne uslove poslovanja preduzeća karakterišu dinamične promjene izazvanebrojnim činiocima makro i mikro okruženja, sa različitim intenzitetom delovanja. Uovim okolnostima računovodstvo, odnosno računovodstveni informacioni sistem20

svojim outputom treba da obezbjedi računovodstvene izveštaje sa relevantniminformacionim sadržajima za različite eksterne i interne korisnike.Kvalitet finansijskih izveštaja prvenstveno je uslovljen kvalitetom stvaranja i transferaračunovodstvenih znanja i profesionalnom edukacijom računovođa. Analiza oveuslovljenosti pokazuje neophodnost oslanjanja na ukupnu međunarodnuprofesionalnu računovodstvenu regulativu, naročito u oblasti kvalitetaračunovodstvenog obrazovanja i usavršavanja i kvaliteta finansijskog izveštavanja,ali i na neophodnost odgovorne i usaglašene aktivnosti svih nacionalnih činilaca iinstitucija u ovom procesu kako bi taktičko i strategijsko poboljšanje kvalitetafinansijskog izveštavanja bilo u skladu sa korisničkim zahtevima i očekivanjima.Shodno tome, a u cilju daljeg razvoja računovodstve i revizorke profesije, kao ipotrebe za daljim sticanjem znanja iz ove oblasti neophodno je redizajniranjepostojećih nastavnih planova u oblasti računovodstva i revizije na univerzitetskimjedinicama koje pokrivaju ovaj segmen obrazovanja, kao i kod specijalizovanihprofesionalnih udruženja i ustanova koje se bave obrazovanjem računovođa irevizora.Visoko-kvalitetno finansijsko izvještavanje i revizija se oslanjaju na obezbjeđenjuefektivnog profesionalnog obrazovanja i obuke iz računovodstva i revizije. Ukupniuslovi kvalifikovanja revizora koji su definisani u Zakonu o računovodstvu i reviziji suslični uslovima acquis-a i međunarodnim obrazovnim standardima IFAC-a. Uslovi zakvalifikovanje uključuju univerzitetsku diplomu, tri godine radnog iskustva (kaoračunovođa) i dvije godine iskustva revizora.Broj studenata koji biraju da studiraju računovodstvo i reviziju, kao i za novepostdiplomske studije se povećava, što ukazuje na snažnu potražnju zaobrazovanjem iz oblasti računovodstva. Studija koju je finansirao USAID 2005.naglašava potrebu za mlađim profesionalnim računovođama koji će dobiti modernijeobrazovanje iz računovodstva koje se zasniva na tržišnoj ekonomiji kada je u pitanjusadržaj programa, način prezentiranja i sistem ispitivanja.2.9. Izvještavanje malih i srednjih preduzećaPostojeći zahtjevi za korišćenje MSR/MSFI od strane pravnih lica bez obzira nanjihovu veličinu nije pogodno za mala i srednja preduzeća (MSP) i stvara nepotrebanpritisak na nedovoljne institucionalne i profesionalne računovodstvene resurse. MSFIokvir za finansijsko izvještavanje razvijen je za opšte finansijske iskaze kotiranihkompanija i sadrži izvjesno složenije računovodstveno tretiranje i detaljne zahtjeve zaobjelodanjivanje.Okvir za finansijsko izvještavanje koji se primjenjuje u Crnog Gori omogućava, uprincipu, izvjesno ograničenje obaveze pripreme i objelodanjivanja za mala i srednjapreduzeća zahtjevanjem gotovinske realizacije (cash-based accounting) zakompanije koje imaju prihode u iznosu manjem od 500.000 eura i korišćenje MSFIzasnovanih standardnih formi izvještavanja. Sva mala i srednja preduzeća koristestandardizovani ‘set obrazaca za godišnje izvještaje koji nije u potpunosti u skladu saMSFI. Standardni obrasci koji su korišćeni bili su opisani kao ‘obrasci propisani naosnovu člana 3 Zakona o računovodstvu i reviziji i člana 22 IV EU Direktive br.21

78/660/EEC’. Ovi obrazsci uključuju standardizovane strukture bilansa uspjeha,bilansa stanja, iskaza o gotovinskim tokovima i iskaz o promjenama u vlasništvu.Takođe se pozivaju na napomene uz finansijske iskaze koje opisuju primijenjeneračunovodstvene politike i analitičko pojašnjenje materijalno važnih stavki bilansastanja. 92.10. Finansijsko izvještavanje finansijskog sektora2.10.1. Finansijsko izvještavanje banakaZakonom o bankama se predviđa da se banke moraju osnivati kao akcionarskadruštva i tako moraju ispunjavati uslove za pripremu, reviziju i publikovanjefinansijskih izvještaja po MSFI za akcionarska društva. Osim toga, Zakonom sepredviđaju i još neki konkretni zahtjevi kao što su vođenje poslovnih knjiga u skladusa kontnim planom koji propisuje Centralna banka i posebnim propisima, kao ipublikovanje kraće verzije revizorskog izvještaja u nacionalnim dnevnim novinama.Zakonom o bankama se predviđa da banke podnose svoje finansijske izvještaje poMSFI, kao i da podnose prudencijalne izvještaje Centralnoj banci, u zakonompropisanom roku. S obzirom da su banke dužne da budu akcionarska društva,finansijski izvještaji i revizorski izvještaj takođe moraju biti javni. Imenovanje revizorabanaka mora biti odobreno od strane Centralne banke. Zvanični revizor banke jedužan da prijavi Centralnoj banci svaku nezakonsku aktivnost ili neregularnost što jeu skladu sa BCCI Direktivom.U ROSC izvještaju se navodi da je kvalitet finansijskih iskaza banaka, generalnodobrog kvaliteta, što se u velikoj mjeri može pripisati intenzivnoj neposrednoj (onsite)i posrednoj (off-site) kontroli koju sprovodi Centralna banka Crne Gore ieventualnom uticaju inostranih banaka koje posjeduju lokalne banke. Kvalitetfinansijskih izvještaja nekoliko crnogorskih banaka uporediv je sa finansijskimizvještajima banaka ekvivalentne veličine u Evropskoj uniji, kao i da nijedna odpregledanih banaka nije imala bezrezervno mišljenje revizije. Pored toga, napomeneuz finansijske iskaze su predstavljene sa objelodanjivanjem kako to zahtijevaju MSFI,uključujući informativno izvještavanje o riziku, što je stoga bilo komparativno za tugrupu u Evropskoj Uniji.Takođe, od banaka se traži da izračunaju rezerve za potencijalne kreditne gubitke uskladu sa matricom koju propisuje Centralna banka, što može dovesti dopotcjenjivanja ili precjenjivanja kreditnog portfolija ako se uporedi sa Međunarodnimstandardima finansijskog izvještavanja. Propis zahtijeva da banke izračunajupogoršanje neobezbijeđenog dijela kredita i potraživanja. Izračunavanje se zasnivana matrici za rezervisanja koja uključuje opseg fiksnih minimalnih stopa zarezervacije za svaku kategoriju koja je zavisna od perioda kašnjenja i predstavljenaje kao obaveza u bilansu stanja. Ova metodologija može biti adekvatna uprudencijalne svrhe, međutim ona nije u skladu sa MRS 39, koji zahtijeva da serezerve za kreditne gubitke izračunavaju kao razlika između knjigovodstvenog iznosaaktive i sadašnje vrijednosti procijenjenih tokova gotovine (isključujući budućekreditne gubitke koji se nijesu desili) diskontovane po prvobitnoj efektivnoj kamatnoj9 Izvještaj o poštovanju standarda i propisa (ROSC)22

stopu finasijske aktive. Banke koriste ove propise ne samo u svrhe prudencijalnogizvještavanja, već i kod pripreme finansijskih iskaza po Međunarodnim standardimafinansijskog izvještavanja.2.10.2. Finansijsko izvještavanje kotiranih kompanijaZa donošenje kvalitetne investicione odluke, najznačajniji osnov su, svakako,kvalitetni i pravovremeni finansijski izvještaji, usklađeni sa Međunarodnimračunovodstvenim standardima (MRS), odnosno sa Međunarodnim standardimafinansijskog izvještavanja (MSFI).Pravovremena informacija o poslovanju kompanija, osnova je za donošenjekvalitetnih odluka o kupovini akcija, jer doprinosi smanjenu rizika i nesigurnostiprilikom investiranja. Neobjavljivanje izvještaja o poslovanju kompanija, utiče nacijenu akcija i dovodi do “insajderskog trgovanja”. U cilju unapređenja ove oblasti,između ostalog, Komisija za hartije od vrijednosti će posebnu pažnju posvetitiregulatornom okviru, koji se odnosi na sačinjavanje i objavljivanje periodičnihfinansijskih i drugih izvještaja.Naime, Izmjenama Zakona o hartijama od vrijednosti propisano je da su registrovaniemitenti obavezni da Komisiji dostavljaju kopiju godišnjeg računa, nakon njegovogusvajanja na skupštini akcionara, i kopiju izvještaja revizora u skladu sa zakonom.Usvojene su izmjene Pravila o kontroli poslovanja („Službeni list RCG, br. 28/07“)kojim je propisano obavezno periodično podnošenje izvještaja od strane ovlašćenihučesnika i to u rokovima: januar – mart, januar – jun, januar – septembar, januar –decembar tekuće godine, a podnose se Komisiji najkasnije u roku od 30 dana oddana isteka perioda na koji se izvještaj odnosi. U toku je izrada Pravila kojim će sepropisati kvartalno i polugodišnje izvještavanje u skladu sa acquiem, međunarodnimstandardima finansijskog izvještavanja i međunarodnim standardima revizije. U tokuje izrada Javne informacijske knjižice koja će obuhvatati podatke iz finansijskihizvještaja u skladu sa acquiem. Javna informacijska knjižica će biti dostupna na webstranici Komisije za hartije od vrijednosti.Investicioni i penzioni fondovi su obavezni na podnošenje mjesečnih, tromjesečnih,polugodišnjih i godišnjih izvještaja. U planu je izrada obrazaca za periodično igodišnje izvještavanje investicionih i penzionih fondova, koji će biti dostupni na webstranici Komisije za hartije od vrijednosti. U okviru tih obrazaca društva za upravljanjeinvesticionim fondom i društva za upravljanje dobrovoljnim penzionim fondom ćedostavljati podatke iz finansijskih izvještaja poslovanja društava i fondova(investicionih i penzionih).2.10.3. Finansijsko izvještavanje osiguravajućih društavaZakonom o osiguranju (»Službeni list RCG«, broj 78/06) propisan je cjelovit i aktivannadzor nad subjektima osiguranja: društvima za osiguranje, društvima zaposredovanje u osiguranju, društvima za zastupanje u osiguranju, odnosnozastupnika kao fizičkih lica, agencija za pružanje drugih usluga u osiguranju. Uskladu sa prethodno navedenim, Zakon o osiguranju propisao je obavezu godišnjegizvještavanja, tromjesečnog izvještavanja, kao i obavezu izvještavanja po zahtjevuregulatornog organa. U dijelu godišnjeg izvještavanja regulatornog organa, društvoza osiguranje ima obavezu sastavljanja godišnjeg finansijskog izvještaja i godišnjeg23

izvještaja o poslovanju, sa mišljenjem ovlašćenog aktuara i izvještajem spoljnogrevizora. Prethodno navedeni izvještaji razmatraju se i usvajaju na Skupštini društvanakon čega se dostavljaju regulatornom organu. U toku je izrada Pravilnika o sadržiniizvještaja, obavještenja i drugih podataka koje društvo za osiguranje dostavljaAgenciji za nadzor osiguranja i o načinu i rokovima njihovog dostavljanja, kao iPravilnika o statističkim izvještajima društva za osiguranje.Takođe, planirana je izrada Pravilnika o kontnom okviru, kao i Pravilnika o procjenibilansnih pozicija. U tom dijelu neophodno je ostvariti saradnju sa Institutomsertifikovanih računovođa Crne Gore, kao i sa resornim Ministarstvom, a sve u ciljukvalitetnije izrade akata u djelu primjene međunarodnih računovodstavenihstandarda. Istovremeno, u cilju efikasnije kontrole, Agencija za nadzor osiguranja ćeinicirati izradu akta kojim bi se propisala sadržina mišljenja revizora na finansijskeizvještaje.24

3. DEFINISANJE CILJEVA I RAZVOJ STRATEGIJA3.1. Definisanje ciljevaCiljevi koje strategija namjerava postići postavljaju se kao sistem koji je izveden izosnovnog cilja:Podizanje kvaliteta primjene međunarodnih standarda računovodstva i revizijedo nivoa koji će povećati korisnost računovodstveno – revizorske struke iobezbjediti usklađenost sa acquis communautaire.Sistem ciljeva razvijen je kao razrada predhodno iskazanog osnovnog cilja i kaoiskaz međusobne uslovljenosti različitih ciljeva. Tako postavljeni sistem ciljeva imanamjeru izraziti kompleksnost ostvarivanja postavljenog osnovnog cilja, te u istovrijeme precizirati uopšteno definisani osnovni cilj. Sistem ciljeva na kojima se baziraStrategija i akcioni plan je sledeći:1. Usvojiti zdrav zakonodavni okvir za međunarodno priznato finansijskoizvještavanje koji će uvažiti potrebe i specifičnosti Crne Gore i visok stepenusklađenosti sa EU acquis communautaire i međunarodno prihvaćenomdobrom praksom.2. Usvojiti zdrav zakonodavni okvir za reviziju finansijskih izvještaja koji će uvažitipotrebe i specifičnosti Crene Gore i visok stepen usklađenosti sa EU acquiscommunautaire i međunarodno prihvaćenom dobrom praksom.3. Razviti kapacitet institucija (stakeholder-a da implementiraju i razvijaju okvir zaprimjenu međunarodnih standarda računovodstva i revizije.4. Razviti samoregulatorne i upravne mehanizme nadzora nad kvalitetomobavljanja računovodstvenih i revizorskih poslova.5. Razvijati računovodstveno-revizorsku profesiju do nivoa zadovoljavajućegkvaliteta i visoke primjene etičkih standarda i kodeksa ponašanja.6. Uspostaviti mehanizme djelovanja tržišne discipline na kvalitet finansijskogizvještavanja.7. Razviti poznate i uvesti nove oblike međunarodne saradnje u ostvarivanjutehničke pomoći i uključenja u rad relevantnih tijela koja se baveračunovodstveno – revizorskim standardima.Vremenski okvir za realizaciju postavljenih ciljeva je kraj 2011. Polazeći od sistemaciljeva razvijene su strategije koje bi na najefektivniji način trebale obezbjediti njihovurealizaciju. Svaka od konkretnih akcija povezana je sa jednim ili više naznačenihciljeva.25

3.2. Razvoj strategijaStrategije su postavljene kao pravci razrješenja situacija i slabosti predhodnodeterminisanih analizom. One su postavljene kao ključni pravci djelovanja odnosnostubovi na kojima se cijeli Akcioni plan oslanja. Odabrane su tri ključne strategije nakojima se bazira postavljenje i realizacija Akcionog Plana:1. Dogradnja odgovarajućeg normativno-institucionalnog okvira;2. Razvoj mehanizama nadzora;3. Djelovanje tržišne discipline.3.2.1. Dogradnja odgovarajućeg normativno - institucionalnog okviraNormativni okvirDogradnja normativnog okvira se, prije svega, odnosi na statutarno zaokruživanjeprimjene Međunarodnih standarda finansijskog izvještavanja, Međunarodnihstandarda revizije i odgovarajućih etičkih standarda, kao i pravila djelovanjaračunovodstvene i revizorske profesije.Cilj finansijskog izveštavanja je da pruži informacije o finansijskom položaju (bilansstanja), uspiješnosti (bilans uspjeha) i promjenama finansijskog položaja (izvještaj onovčanom toku preduzeća). Ove informacije su korisne širokom krugu korisnika uprocesu donošenja odluka. Njima se prezentuje ekonomska suština transakcija idogađaja na način kako su se oni stvarno odigrali, ali i posledice tako nastalihdogađaja koji su u računovodstvenom pogledu obuhvaćeni. Finansijski izvještajitrebaju istinito i objektivno prikazati promjene stanja koja su refleksija ostvarenihtransakcija i drugih događaja. Istinito, objektivno i fer iskazano stanje osnova je zavrijednovanje jednog privrednog sistema i od presudne je važnosti i interesa za sveone koji zavise od ostvarenih ekonomskih ishoda preduzeća o kojem se izvještava.Svojom koncepcijom, MSFI prvenstveno je usmjeren da javnosti objelodani svoj okvirza sastavljanje i prezentovanje finansijskih izveštaja. Kao takav, namijenjen jecjelokupnoj javnosti koja je zainteresovana za pouzdane tržišne informacije, i trebada obezbjedi balans između dvije fundamentalne kategorije koje čine temeljizvještavanja, a to su njeni korisnici sa jedne strane, i sa druge, sadržaj informacijakoje su predmet prezentovanja.U našem privrednom sistemu Međunarodni standardi finansijskog izvještavanja suveć djelimično u primjeni pa normativno – institucionalni okvir treba dograditi kako bikvalitet njihove primjene bio podignut do nivoa predviđenog usvojenim ciljevima.Finansijski izvještaji predstavljaju skup finansijskih iskaza i ostalih pratećih izvještajakoji mogu podrazumijevati i izvještaje menadžmenta, komentare uprave, mišljenja iizvještaje revizora i druge isprave. Finansijski iskazi koje pripremaju sve institucije ujavnom sektoru sastoje se od:- Bilansa stanja (izvještaj o finansijskom poziciji),- Bilansa uspjeha (Bilans finansijskog uspeha)- Izvještaj o novčanim tokovima- Izvještaj o promjenama na kapitalu26

- Napomene uz finansijske izvještaje, koje uključuju računovodstvenepolitike i druga obrazloženja 10Okvir za izradu i prezentaciju finansijskih izvještaja polazi od značajnih predpostavki:obračunske osnove (metod računovodstva na osnovu tekućih troškova kojipodrazumjeva da se transakcije priznaju i evidentiraju računovodstveno onda kadasu nastale, a ne kada je došlo do novčanog toka) i koncepta trajne brige zaposlovanje (kontinuiranosti poslovanja). Koncept kvaliteta finansijskih izveštajatakođe polazi od multidimenzionalnosti njihovih karakteristika koje informacije kojepružaju čine korisnim. Najznačajnije dimenzije kvaliteta finansijskih izvještajasvakako proizilaze iz materijalnosti, kao praga kvaliteta čije prekoračenjeizostavljanjem, neobjektivnim prezentiraju ili neodgovarajućim vrednovanjeminformacija, finansijske izvještaje čini manje upotrebljivim za potrebe korisnika. 11a) S aspekta sadržaja, kvalitet finansijskih izvještaja može se odrediti prema njihovoj:• relevantnosti i• pouzdanosti.Relevantnost kao dimenzija kvaliteta ogleda se u uticaju, neizostavnosti finansijskihizvještaja za poslovno-finansijsko odlučivanje zbog njihovih atributa, predvidljivosti ipotvrdivosti. Finansijske izvještaje koji se ne koriste u konkretnom poslovnofinansijskomodlučivanju karakteriše irelevantnost.Pouzdanost je veoma bitna opšta karakteristika kvaliteta. Dimenzija pouzdanostizahtjeva da finansijski izvještaji sa odgovarajućim informacionim sadržajima buduoslobođeni grešaka i pristrasnosti. To praktično dalje znači da finansijski izvještajitreba da budu sastavljeni postupno, oprezno i neutralno.b) S aspekta prezentacije i objelodanjivanja, kvalitet finansijskih izvještaja se možeutvrđivati i pratiti prema njihovoj:• uporedivosti i• razumljivosti.Uporedivost kao obeležje kvaliteta određuje se konzistentnošću pri objelodanjivanjufinansijskih izvještaja, bez obzira na različitost korisnika.Razumljivost podrazumjeva dve dimenzije kvaliteta finansijskih izvještaja –adekvatna agregiranja i klasifikacije primjerene korisničkim komunikacionimsposobnostima, sposobnostima korisnika da ih razumije i koristi u poslovnofinansijskom odlučivanju.10 Napomene uz finansijske izvještaje preduzeća:(a) prikazuju informacije osnovama za pripremu finansijskih izvještaja i specifične računovodstvenepolitike koje su odabrane i primjenjene na značajne poslovne promene i događaje;(b) objelodanjuju informacije koje zahtevaju Međunarodni računovodstveni standardi, koje nisuprikazane na nekom drugom mestu u finansijskim izvještajima;(c) obezbjedjuju dodatne informacije koje nisu prikazane u samim finansijskim izvještajima, ali supotrebne radi poštenog prikazivanja.Napomene uz finansijske izvještaje prikazuju se na sistematski način. Svaka stavka prikazana usamom bilansu stanja, bilansu uspeha i izveštaju o tokovima gotovine unakrsno se povezuje saodgovarajućim informacijama u napomenama.11 dr Slobodan D. Malinić, rad na temu „Karakteristike i kontrola kvaliteta finansijskog izveštavanja.“27

c) S aspekta prepreka, odnosno ograničenja u određivanju kvaliteta finansijskihizvještaja, moguće je govoriti o:• blagovremenosti i• racionalnosti.Blagovremenost kao obilježje kvaliteta ogleda se u aktuelnom, pravovremenomsastavljanju i prezentaciji finansijskih izvještaja namijenjenih prvenstvenomenadžmentu preduzeća.Racionalnost se odnosi na zahtjev da kvalitet finansijskih izvještaja može bitiodređen odnosom njihovih koristi i troškova.U pokušaju suštinskog određenja koncepta kvaliteta finansijskih izvještaja, mora sepoći od koncepta kvaliteta uopšte, ali i od sintetizovanih kvalitativnih karakteristikafinansijskih izvještaja datih u Okviru za njihovu pripremu i prezentaciju od straneOdbora IASC. One omogućavaju korisnicima da prepoznaju karakteristike kvaliteta iograničenja finansijskih izvještaja, ali i da utiču na njih.Takođe, eventualno buduće proširenje obima MSFI zahtjeva da finansijskoizvještavanje bude praćeno simultanom izgradnjom institucionalnog i profesionalnogkapaciteta kako bi se osiguralo i održalo pouzdano, visokokvalitetno finansijskoizvještavanje.Međutim, finansijski izvještaji ne pružaju sve informacije koje bi korisnicima mogle bitinužne pri donošenju nekih ekonomskih odluka, budući da daju sliku o finansijskimučincima prošlih događaja i ne pružaju nefinansijske informacije.Savremeno shvatanje suštinskog određenja kvaliteta podrazumevavišedimenzionalnost, odnosno posmatranje kvaliteta, kako sa stanovišta različitostikarakteristika, tako i sa stanovišta različitosti zahtjeva korisnika. U tom smislu, imeđunarodni IASB standard 8402 definiše kvalitet proizvoda uopšte "kao skupkarakteristika nekog entiteta koje se odnose na njegovu mogućnost da zadovoljiiskazane potrebe i potrebe koje se podrazumijevaju". Međutim, učinci (proizvodi iliusluge) mogu imati značajan broj relevantnih karakteristika kvaliteta koje nijejednostavno definisati i kvantifikovati.Ako za kvalitet finansijske izvještaja odgovara menadžment nekog entiteta za njihovuvjerodostojnost odgovara revizija. Kroz revizorski postupak se vjerodotojnost i timekorisnost finansijskoh izvješataja poboljšava, odnosno njima se obezbjeđujekredibilitet. Cilj revizije je dat u samim međunarodno prihvaćenim standardimarevizije (ISA 200): "Cilj revizije finansijskih izvještaja je da omogući revizoru da izrazimišljenje da li su finansijski izvještaji pripremljeni, u svim bitnim aspektima, u skladusa utvrđenim pravilima i propisima".Reakcija investitora prema nekom ekonomskom prostoru će biti još pozitivnija akopored finansijskih izvještaja sastavljenih po međunarodno priznatim standardimaimaju uvjerenje da će oni biti verifikovani kroz postupak revizije utemeljen na visokimstandardima struke i etike.28

Takođe, važno je razumjeti da se implementacija visokog nivoa kvalitetaMeđunarodnih standarda finansijskog izvještavanja i Međunarodnih standardaračunovodstva ne može obezbjediti bez visokog stepena implementacijeMeđunarodnih standarda revizije.Sa sve većim tehnološkim napretkom, razvojem tržišta, kompleksnošću poslovanja iglobalizaciji ekonomskih tokova revizor mora posjedovati i stalno dograđivati visokastručna znanja koja treba da mu omoguće da pribavi, obradi i protumači sve dokazeneophodne da stekne razumno uvjerenje 12 da su finansijski izvještaji realno i ferprezentovani. Pored finansijske revizije, u današnje vrijeme, sve veći značaj dobijajurevizije poslovanja ("operational auditing") i revizije usklađenosti sa propisima("compliance auditing").Revizija finansijskih izvještaja podrazumjeva sistematičan pristup što značipripremu, dokumentovanu planom, sitematičnost postupka revizije i praćenjapreporuka. Revizija se treba obaviti objektivno kroz pribavljanje i procjenu dokazakako bi se utvrdio nivo usklađenosti izjava menadžmenta i ustanovljenih kriterijuma.Finalni cilj je prenos rezultata zainteresovanim korisnicima. Revizija u svom radutreba da se rukovodi visokim etičkim prinicipima kao što su: nezavisnost, integritet,objektivnost, stručnost, obazrivost, povjerljivost, profesionalno ponašanje izadovoljenje tehničkih standarda.Sva ova i mnoga druga pitanja standardizacije računovodstveno – revizorskihposlova obuhvaćena međunarodnim standardima zahtjevaju drugačijusistematizaciju, prioritizaciju i mehanizme nadzora u odnosu na postojeću regulativu.Institucionalni okvirRazvoj institucionalnog okvira zahtijeva jačanje kapaciteta u svim institucijama kojeznačajno doprinose ostvarivanju sistema postavljenih ciljeva. To se prije svegaodnosi na: Ministarstvo finansija; Institut sertifikovanih računovođa Crna Gore; Centralnu banku Crne Gore Komisiju za hartije od vrijednosti; Agenciju za nadzor osiguranja Poresku upravu i Centralni registar Privrednog suda. MONSTATPouzdanost i uporedivost finansijskog izvještavanja su preduslovi za efikasnostfinasijskog tržišta i mogućnosti minimiziranja rizika na njemu. Finansijske institucije(banke, osiguravajuće kompanije, učesnici tržišta kapita, šeme zaštite investitora i sl.)upravljanje rizicima poslovanja sa klijentima i ukupnim rizicima u svom poslovanjabaziraju na raspoloživim finansijskim informacijama. Zato je od velikog značaja daregulatori i supervizori finansijskog tržišta utiču na kvalitete finansijskog izvještavanja12 Koncept vezan za sakupljanje revizorskih dokaza potrebnih da bi revizor mogao zaključiti da nepostoje značajne pogreške i pogrešni navodi u finansijskim izvještajima u cjelini. To je uvjerenje da bibilo koje značajne greške trebale biti detektovane kroz revizorki postupak.29

institucija koje regulišu i prema kojima supervizorski djeluju i da utiču da oveinstitucije zahtijevaju u procesu upravljanja rizicima (prilikom odobravanja kredita,emisija akcija i drugih finansijskih instrumenata, poslovanja u osiguranju i sl.)provjerljivost, kvalitet i blagovremenost dostavljanja finansijskih izvještaja svojihklijenata ili makar onih prema kojima su visoko izložene.Komisija za hartije od vrijednosti i Agencija za nadzor osiguranja nastoje dauspostave kontrolu finansijskog izvještavanja osiguravajućih društava, investicionih ipenzionih fondova. U tom smislu, investicioni i penzioni fondovi su obavezni napodnošenje mjesečnih, tromjesečnih, polugodišnjih i godišnjih izvještaja. U planu jeizrada obrazaca za periodično i godišnje izvještavanje investicionih i penzionihfondova, koji će biti dostupni na web stranici Komisije za hartije od vrijednosti. Uokviru tih obrazaca društva za upravljanje investicionim fondom i društva zaupravljanje dobrovoljnim penzionim fondom će dostavljati podatke iz finansijskihizvještaja poslovanja društava i fondova (investicionih i penzionih). Tako daperiodično finansijsko izvještavanje povećava sposobnost investitora, povjerilaca idrugih da razumiju sposobnost entiteta da generišu zaradu i tokove gotovine, kao injihove finansijske okolnosti i likvidnost.Takođe, društva za osiguranje, društva za posredovanje u osiguranju, društva zazastupanje u osiguranju, odnosno zastupnika kao fizičkih lica, agencija za pružanjedrugih usluga u osiguranju, imaju obavezu godišnjeg izvještavanja, tromjesečnogizvještavanja, kao i obavezu izvještavanja po zahtjevu regulatornog organa. U dijelugodišnjeg izvještavanja regulatornog organa, društvo za osiguranje ima obavezusastavljanja godišnjeg finansijskog izvještaja i godišnjeg izvještaja o poslovanju, samišljenjem ovlašćenog aktuara i izvještajem spoljnog revizora. Agencija za nadzorosiguranja je planirala izradu Pravilnika o kontnom okviru, kao i Pravilnika o procjenibilansnih pozicija.Razvoj jakog, efektivnog i sofisticiranog tržišta kapitala je kamen temeljac uspješneekonomije bilo kojeg regiona u svijetu. Jaka, efektivna i sofisticirana tržišta kapitalazahtijevaju odgovarajuće propise (uključujući zahtjeve finansijskog izvještavanja) iinstitucionalizovane mehanizme koji se odnose na sprovođenje zakona. Za Komisijuza hartije od vrijednosti, strategija bi podržala i razvila zakonodavni i regulatorni okvirza subjekte regulacije. Dodatno, strategija bi podržala implementaciju i sprovođenjestatutarnih moći za razvoj usaglašavanja i u krajnjoj liniji poboljšala finansijskoizvještavanje za subjekte regulacije u Crnoj Gori. Ovaj razvoj može biti presen na širifinansijski sektor i dalje u dugoročnijem periodu.Razvijanje glavnih specijalizovanih finansijskih sektora u oblastima koje uključujuosiguranje i penzije, strateški je cilj bilo koje zemlje koja teži razvoju jake i rastućeekonomije. Navedene oblasti zahtijevaju specijalizovano finansijsko izvještavanje inadzor. Za Agenciju za nadzor osiguranja, strategija bi podržala postojanjekonzistentnog zakonodavnog i regulatornog okvira koji podržava modernizovanambijent izvještavanja u oblasti osiguranja u skladu sa acquis communautaire. Poredtoga, strategija bi podržala razvoj mogućnosti za kontrolom i omogućila saglasnostsa zakonodavnim finansijskim izvještavanjem i propisima koji se odnose na obavezeosiguranja u Crnoj Gori.30

Institucionalno i statutorno jačanje programa pomoći će u pripremi visoko kvalitetnogfinansijskog izvještavanja koje će uspješno odgovoriti potrebama raznih korisnika kaošto su investitori, zajmodavaoci i drugi kreditori. Visoko kvalitetno finansijskoizvještavanje je preduslov za povećanjem rezervi na tržištima kapitala i ubankarskom sektoru, pri čemu su i jedan i drugi sektor fundamentalni za ekonomskirast.Kako god, ovi visoko kvalitetni godišnji i konsolidovani računi jedino su korisni ukolikosu javno ostvarljivi brzo i lako. Za Centralni registar Privrednog suda Strategija biosigurala usaglašenost zakonodavstva i propisa sa relevantnim djelovima acquiscommunautaire koji se odnose na publikacije i popunjavanje finansijskih informacija;uključujući principe prinudnog otkrivanja, minimalne zahtjeve za postojanjemtransparentnosti i koji su u skladu sa drugim relevantnim unutrašnjim zakonima.3.2.2. Razvoj mehanizama nadzoraImlementacija normativno – institucionalnog okvira podrazumjeva da u pomenutomokviru i van njega postoje razvijeni mehanizmi koji obezbjeđuju nadgledanje kvalitetai obuhvata implementacije. Za realizaciju ove strategije razmišljanje je da mehanizminadzora budu višeslojni i u većem broju formi odnosno tehnika. Zato ova strategijapredpostavlja nadzor koji će biti korporativnog, samoregulatornog karaktera iupravnog karaktera.Na nivou korporativnog upravljanja strategija predviđa čitav niz mehanizamapoboljšanja kvaliteta računovodstvenog planiranja, organizovanja i profesionalnogdjelovanja sa direktnim implikacijama na kvalitet finansijskog izvještavanja. Tako sestrategija usmjerava, na srednja i velika preduzeća, odnosno privredne subjekte kojiposluju u formi akcionarskog društva i društva sa ograničenom odgovornošću, narazvijanje oblika interne revizije, uvođenje većeg stepena odgovornosti bordadirektora za finansijsko izvještavanje, uvođenje revizorskog odbora, obavezivanje naugradnju principa "dvoje očiju" u postupke i procedure izrade finansijskih izvještaja itome slično.Na nivou samoregulacije strategija treba biti podržana aktivnostima usmjerenim najačanje motiva i kapaciteta računovodstvene i revizorske struke da, krozinstitucionalne forme udruživanja i djelovanja, obezbjede tijela i mehanizme koji bi sebavili nadzorom nad radom, kao i kontinuit edukacije računovođa i revizora.3.2.3. Tržišna disciplinaRazvoj tržišne discipline je koncept kojem se sve više pridaje značaja u postavljanju irazvijanju efikasnih regulatornih i supervizorskih principa funkcionisanja pojedinihdijelova finansijskog i ukupnog privrednog sistema. Stoga je veoma važno iskoristitiove mehanizme u funkciji ostvarivanja ciljeva postavljenih ovom Strategijom iAkcionim planom. U okviru tržišne discipline ubrajaju se svi mehanizmi kojiobezbjeđuju pristup, uporedivost, aktivno djelovanje u analitičkom i korektivnomsmislu informacijama iz finansijskih izvještaja privrednih subjekata. Sve štoobezbjeđuje mogućnost aktivnog odnosa tržišta prema finansijskom izvještavanjuodređenog privrednog subjekta može se tretirati kao uticaj tržišne discipline.31

Oslanjanje na tržišnu disciplinu kao na stub ostvarivanja sistema postavljenih ciljevapruža brojne prednosti, koje se ogledaju u: širini učesnika procesa, podizanju efikasnosti djelovanja, razvijanju sistema očekivanja koji podstiče učesnike na djelovanje u određenompravcu, lakšem povezivanju sa globalnim investicionim interesovanjima, podizanju sistema odgovornosti i razvijanju tržišne dicipline i na drugim poljima privrednog djelovanja.U primjeni strategije razvoja tržišne discipline neophodna je interakcija sa druga dvastuba Strategije i Akcionog plana. Bez odgovarajućeg normativno-institucionalnogokvira i mehanizama nadzora u primjeni standarda računovodstva i revizije nijemoguće razvijati mehanizme tržišne discipline. Interaktivno, tržišna disciplina ćeostvariti pozitivan povratni uticaj na predhodna dva stuba.Ključni posticaj ostvarivanju strategije razvoja tržišne discipline, u velikom stepenu,zavisi od riješenja u kojem stepenu će se od pojedinih ili predhodno utvrđenih grupaobveznika primjene standarda finansijskog izvještavanja i revizije finansijskihizvješatja zahtijevati objelodanjivanje informacija i podataka iz finansijskih izvještaja iizvještaja revizora. Različiti značaj privrednih subjekata za ostvarivanje finansijskestabilnosti, interesovanje investitora i ukupni privredni razvoj svakako da zahtijevarazličit nivo objelodanjenih informacija. Preporuka Strategije i Akcionog plana jepropisivanje minulnog seta informacija i podataka iz finansijskih izvještaja koje biprivredni subjekti objelodanjivali uz slobodu da objelodanjuju i više od toga. Pritom biminimum informacija koje treba objelodanjivati bio obuhvatniji od zahtijeva po IFRS iIAS. Za finansijske institucije i kotirana preduzeća na A listama berzi taj setinformacija i podataka bi trebao da bude najobuhvatniji, minimalno u skladu sazahtijevima iz Bazela II.3.3. Stakeholder-iStrategija i Akcioni plan prepoznaju kao najznačajnije sledeće stakholder-e:Vlada Crne Gora,Centralna banka Crne Gore,Komisija za hartije od vrijednosti,Agencija za nadzor osiguranja,Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore,Privredni sudMinistarstvo za ekonomski razvoj.Stakeholder-i imaju izražen interes za razvoj kvaliteta računovodstvene i revizorskeprofesije te primjene najsavremenijih standarda u ovim oblasti. U isto vrijeme oniimaju mogućnost da značajno utiču na poboljšanje kvaliteta primjene standarda usferi računovodstva i revizije. Svaki od navedenih stakeholder-a ima specifičnupoziciju i ostvaruje specifičnu ulogu u realizacijie Strategije i Akcionog plana.32

Vlada Crne GoreOstvarujući svoja ustavna i zakonska ovlašćenja Vlada Crne Gore je izuzetnozainteresovana i posvećena podizanju kvaliteta primjene međunarodno priznatihstandarda u oblastima računovodstva i revizije. Sve benefite navedeni u ovojStrategiji Vlada prihvata kao značajne za ostvarivanje svojih aktivnosti na podizanjuukupnog nivoa ekonomske razvijenosti i održavanju investicionog ciklusa upozitivnom toku.Obzirom da je Ministarstvo finansija ključni nosilac realizacije ove Strategije njenodnos je usmjeren prema drugim resornim ministarstvima, a prije svega premaMinistarstvu za ekonomski razvoj, kao i prema stekeholderima, organima uprave podkontrolom Vlade kao što su Poreska uprava i Direkcija za razvoj malih i srednjihpreduzeća.Podržavanje programa edukacije računovođa i revizora je jedan od aspekataposvećenosti Vlade da podrži realizaciju Strategije i Akcionog plana. Takođe,planirano je uspostavljanje tijela za nadgledanje rada revizora, uvođenje internogrevizora, kod velikih pravnih lica, u cilju unapređenja sistema interne kontrole i uokviru njega računovodstvenog sistema i sistema izvještavanja menadžmenta, kao irevizorskog odbora, koji bi se bavio pitanjima praćenja postupka finansijskogizvještavanja, djelotvornosti interne kontrole društva, interne revizije, gdje postoji, itijela za upravljanje rizicima, kao i mnogim drugim pitanjima.Poreska uprava će kroz svoje aktivnosti i kontrolne mehanizme permanentnostimulisati ispravnu primjenu međunarodnih standarda finasijskog izvještavanja ipojačano nadgledati i izvještavati o kvalitetu primjene standarda računovodstva irevizije.Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeće su kroz svoje aktivnosti stimulisati malai srednja preduzeća da poboljšavaju kvalitet finansijskog izvještavanja. Krozaktivnosti promovisanja stranih investicija planski i koordinirano sa ostalimaktivnostima Vlade, vršiće se promovisanje unapređenja kvaliteta primjene standardaračunovodstva i revizije.Centralna banka Crne GoreReforma bankarskog sektora predstavlja značajan element tranzicionog procesajedne zemlje. Razlog tome je što razvijen bankarski sistem sa razvijenomsupervizijom banaka čini preduslov za razvoj cijelokupne ekonomije i možepredstavljati pokretač za mnoge druge oblasti restrukturiranja. Zdrav i stabilanbankarski sektor obezbjeđuje povjerenje neophodno za ulaganje domaćeg i stranogkapitala. Kvalitetan bankarski sektor pored toga obezbjeđuje početni kapital zaobavljanje poslovnih aktivnosti, posebno za mala i srednja preduzeća, koja sugenerator ekonomskog rasta.Ostvareni rezultati u reformi bankarskog sistema mogu se ocijeniti izuzetnozadovoljavajućim, jer je kreiran moderan bankarski sistem, koji je pokretačprivrednog razvoja čitave Crne Gore. Bankarski sistem karakteriše diverzifikacija ikontinuiran rast obima aktivnosti. U bankarskom sistemu u Crnoj Gori danas dominira33

U razvijanju makroekonomskog i supervizorskog modeliranja Centralna banka jeotpočela aktivnosti na prikupljanju i obradi podataka dostavljenih registru Privrednogsuda od strane privrednih subjekata. Razvijanje ove aktivnosti može značajnodoprinjeti detekciji slabosti u finansijskom izvještavanju.Komisija za hartije od vrijednostiRegulatorni i nadzorni organ tržišta kapitala je Komisija za hartije od vrijednosti CrneGore. Fundamentalni dio infrastrukture tržišta kapitala u Crnoj Gori je i CentralnaDepozitarna Agencija, koja obavlja poslove registrovanja dematerijalizovanih hartijaod vrijednosti, poslove kliringa i saldiranja sklopljenih transakcija s tim hartijama idruge poslove u vezi sa dematerijalizovanim hartijama od vrijednosti.Postojeći pravni sistem tržišta kapitala čine Zakon o privrednim društvima, Zakon ohartijama od vrijednosti, Zakon o investicionom fondovima, Zakon o preuzimanjuakcionarskih društava i Zakon o dobrovoljnim penzionim fondovima. Usvojenimizmjenama Zakona o hartijama od vrijednosti ostvarena je harmonizacija sa svjetskimstandardima u vezi sa poslovanjem hartijama od vrijednosti, a time i unaprijeđenaefikasnost sprovođenja Zakona o hartijama od vrijednosti i obezbijeđemameđunarodna saradnja sa regulatorima tržišta kapitala.Naime, izgradnja institucija i infrastrukture tržišta kapitala u Crnoj Gori sprovodi se saciljem kreiranja takve zakonske regulative i institucionalne sredine koja doprinosiefikasnom i brzom sprovođenju procesa privatizacije, kao i kanalisanju privatnogkapitala ka profitabilnim projektima.Dosadašnje funkcionisanje institucija tržišta kapitala pokazalo je da su propisi iinstitucije uspostavljeni u skladu sa potrebama tržišta, da su sistemi i komponentefunkcionišu na zadovoljavajućem nivou i da predstavljaju dobru osnovu za dalji razvojtržišta hartija od vrijednosti. Reforma u ovoj oblasti je jedno od najvećih reformskihdostignuća u Crnoj Gori, na to ukazuje niz pokazatelja. 13Ukupan obim berzanskog trgovanja hartijama od vrijednosti u periodu od decembra2001. godine do septembra 2007. godine iznosi 1.331 miliona €, porastao je odsvega 10,8 miliona € u 2001. godini na 653 miliona € u prvih deset mjeseci 2007.godine. Taj su porast pratili značajan i stalan rast:a/ Cijena hartija na tržištu. Nakon masovne vaučerske privatizacije, u martu2002. godine, ukupna tržišna kapitalizacija bila je 10,7 miliona €, da bi useptembru 2007. godine iznosila 5.5 milijardi €. Ovakav rast je donekleočekivana posljedica formiranja cijena na veoma niskom nivou nakon MVP,kada je većina ljudi željela da proda akcije pri prvoj dobroj prilici za prodaju, alii povećanog interesa za investiranje u Crnu Goru.b/ Broj učesnika u kupoprodaji. Od 2001. godine do kraja septembra 2007.godine izvršeno je 448.197 transakcija na tržištu kapitala, pri čemu se njihovbroj povećao od 909 u 2001. godini na 182.100 u prvih devet meseci 2007godine. Crnogorsko tržište kapitala odlikuje veoma visoko učešće građana na13 Ekonomski i fiskalni program za Crnu Goru, 2007-201035

Grafik 2: Kretanje indeksa fondova u 2007. godini50000Indeks NEX PIF u 2007. godini10.01.2007. - 19.10.2007.45000400003500030000250002000015000Indeks NEX PIF u 2007. godiniTabela 4: Vrijednost berzanskih indeksa za period od 01.01.-30.05.2008. godine 17NEX 20 01.01.2008. 30.05.2008Vrijednost 33.060,83 21.359,82Promjena - 35,39 %NEX PIF 01.01.2008 30.05.2008Vrijednost 37.415,22 21.730,85Promjena - 41,92 %MOSTE 01.01.2008 30.05.2008Vrijednost 1.613,04 1.051,01Promjena - 34,84 %Budući trendovi razvoja tržišta kapitala i regulatornog i nadzornog okvira 18Nekoliko pokazatelja ukazuje da će interesovanje za crnogorsko tržište kapitala rasti iu narednom periodu. Ti pokazatelji su:-Ustanovljavanje otvorenih investicionih fondova i razmatranje mogućnosti zatransformaciju postojećih zatvorenih investicionih fondova u otvorene investicionefondove;-Razvoj kastodi poslova kako bi naše tržište postalo vidljivo stranim investitorima;-Razvoj penzionih fondova i kanalisanje privatne štednje na tržište kapitala.Konkretna pitanja regulative za dalji razvoj tržišta kapitala će se usmjeriti naregulativu kojom će se urediti izdavanje i promet i drugih hartija od vrijednosti, kao ina regulativu kojom se poboljšava efikasnost i integritet tržišta hartija od vrijednosti:17 Izvještaj Komisije za hartije od vrijednosti18 Ekonomski i fiskalni program za Crnu Goru, 2007-201038

a/ Zakonsko uređivanje preuzimanja akcionarskih društava u smislu: (i) razvojatržišta, to jest da li regulativni okvir preuzimanja i spajanja kompanija onemogućavadjelatnost preuzimanja i spajanja u obimu koji je neophodan za razvoj ekonomije iprilagođavanje strukturalnim promjenama (iznad kojeg procenta vlasništva jeobavezna javna ponuda, je li obavezno preuzimanje u postupku privatizacije,mogućnost davanja konkurentske ponude za preuzimanje); (ii) integritete tržišta, tojest da li regulativni okvir omogućava djelatnost preuzimanja i spajanja koja zaposljedicu ima "fer rezultat" u smislu podjele premije za sticanje kontrole (pitanjeobaveznog ili neobaveznog nivoa cijene koji mora biti ponuđen za otkup akcija).b/Omogućavanje izdavanja hartija na osnovu nekretnina, kako bi se ’umrtvljeni’kapital stavio u funkciju investicija, odnosno kako izgrađene nekretnine kapitalizovati.Potrebna je izrada nove regulative koja se odnosi na hipoteku kao i na izdavanje ipromet dugoročnih hartija od vrijednosti koje se izdaju na osnovu hipoteke. Ta moraobezbjediti da hipoteka postane savremeni instrument pogodan za cirkulaciju natržištu kapitala.c/Smanjenje troškova poslovanja na tržištu hartija od vrijednosti, naročito troškovavezanih za obavljanje same transakcije. Problem troškova je naročito izražen uslučaju kada su kupci hartija domaća fizička lica, koji plaćaju gotovinom, odnosnokada su kupci iz inostranstva.Agencija za nadzor osiguranjaRegulatorni i nadzorni organ tržišta osiguranja je Agencija za nadzor osiguranja CrneGore. Postojeći pravni sistem tržišta osiguranja čine Zakon o osiguranju, Zakon oobaveznim osiguranjima u saobraćaju i Zakon o stečaju i likvidaciji društava zaosiguranje.Osnovni cilj reforme tržišta osiguranja je kreiranje finansijski pouzdanog i stabilnogtržišta osiguranja koji će obezbijediti zaštitu osiguranika i stvoriti ambijent zavisokokvalitetne usluge i produkte osiguranja. Novi Zakon o osiguranju, koji je stupiona snagu krajem 2006. godine uspostavio je takav zakonski okvir koji će omogućitipovećanje kvaliteta poslova osiguranja u skladu sa principima otvorene tržišneekonomije, međunarodnim standardima supervizije osiguranja (IAIS), kao i evropskimdirektivama koje se odnose na ovu oblast.Novi Zakon o osiguranju je, u cilju nezavisnosti i višeg kvaliteta obavljanja nadzornefunkcije, propisao osnivanje Agencije za nadzor osiguranja kao nezavisnogregulatornog organa sa svojstvom pravnog lica čija je osnovna djelatnost zaštitainteresa osiguranika i drugih korisnika osiguranja, obezbjeđenje stabilnosti i razvojadjelatnosti osiguranja zasnovanog na zdravoj konkurenciji i jednakim uslovimaposlovanja. U julu mjesecu 2007. godine izabran je Savjet Agencije (Odluka oimenovanju predsjednika i članova savjeta „Službeni list RCG“, broj 42/07). U okvirusvojih nadležnosti Savjet Agencije je usvojio dokumenta neophodna za početak radatj. Statut, Finansijski plan i Program rada i dostavio ih Skupštini Crne Gore nasaglasnost i usvajanje. Agencija za nadzor osiguranja, funkcionalno je počelaobavljati zakonom propisanu djelatnost u januaru mjesecu 2008. godine. Sljedećistrateški interes Crne Gore za ulazak u Evropsku Uniju, kao i pristupanje članstvuSvjetskoj trgovinskoj organizaciji, Agencija za nadzor osiguranja, u saradnji sa39

Ministarstvom finansija, je ostvarila saradnju sa raznim donatorima i to u dijelupružanja pomoći i podrške koja se odnosi na organizacionu podršku, pružanjetehničke pomoći kroz konkurisanje projektima za IPA fondove, kao i angažovanjeeksperta iz oblasti osiguranja prilikom izrade Nacionalne strategije za integracije. Dosada ostvarena saradnja u prethodno navedenom dijelu sa USAID-om, Evropskomagencijom za rekonstrukciju, Capacity Development Programme for the Governmentof Montenegro, kao i planirana buduća saradnja sa raznim drugim donatorima ima zacilj organizaciono i stručno osposobljavanje Agencije, kao i usklađivanje domaćegzakonodavstva za zakonodavstvom Evropske Unije.Takođe, donošenjem svih podzakonskih akata koji proizilaze iz Zakona o osiguranju,utvrdiće se na bliži i detaljniji način prava i obaveze aktera na tržištu osiguranja, štoće doprinijeti stvaranju efikasnog sistema kontrole i nadzora poslova osiguranja odstrane nadzornog organa.U skladu sa zakonskom regulativom osiguravajuće kompanije su u obavezi danajduže do kraja 2010. godine, naprave statusne promjene u smislu razdvajanjavođenja poslova životnog i neživotnog osiguranja. Ovakvo rješenje je posledicausklađivanja sa međunarodnim standardima poslovanja u osiguranju. Takođe,obavljanje poslova posredovanja, zastupanja i pružanja drugih usluga u osiguranju jerazdvojeno u smislu da jedno privredno društvo može da obavlja samo jednu vrstuovih poslova. Uvedena je obaveza organizovanja odjeljenja interne revizije u okvirudruštava za osiguranje. Uveden je sistem licenciranja aktuara od strane regulatornogtijela. Davanje dozvola za sticanje kvalifikacionog učešća je takođe u djelokrugu radaregulatornog organa.Postojeće interesovanje novih investitora i renomiranih kompanija za pružanje uslugaosiguranja u Crnoj Gori jasan je znak da će budući period obilježiti dinamičan razvojovog sektora. Šta više, ovo je znak da je stvoren jasan i predvidiv zakonodavanokvir. Postojeći trendovi, iskustvo iz regiona i nagovještaji otvaranja novih kompanijasugerišu da će se rast ovog sektora i dalje intenzivirati. Rast obima posla i usluga ipovećana konkurencija vodiće boljim i konkurentnijim proizvodima za građane iprivredu i eliminisanju jednog dijela biznis barijera, koje su vezane za ovaj sektor.Budući pravci razvoja i reforme tržišta osiguranja u Crnoj Gori će ići u pravcu daljeliberalizacije tržišta, a sve u skladu sa preporukama evropskog zakonodavstva izahtjevima Svjetske trgovinske organizacije.Institut sertifikovanih računovođa Crne GoreU skladu sa Zakonom o državnoj upravi, a u cilju njihovog efikasnijeg i ekonomičnijegvršenja, Ministarstvo finansija je Uredbom o povjeravanju poslova organa državneuprave nadležnog za poslove računovodstva i revizije prenijelo određena ovlašćenjana Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore, kao nosiocu ugovora oKonzorcijumu, zajedno sa Ekonomskim fakultetom i Savezom računovođa i revizoraSrbije, kao potpisnice istog. Institutu sertifkovnih računovođa Crne Gore su povjerenislijedeći poslovi:- usvajanje, prevod i objavljivanje Međunarodnih računovodstvenih standarda (MRS),Međunarodnih standarda finansijskog izvještavanja (MSFI) i Međunarodnih40

standarda za reviziju (MSR) koje je proglasio IASB, u skladu sa Zakonom oračunovodstvu i reviziji (u dalje tekstu: Zakon);- usvajanje, prevod i objavljivanje novih ili dopuna Međunarodnih računovodstvenihstandarda (MRS), Međunarodnih standarda finansijskog izvještavanja (MSFI) iMeđunarodnih standarda za reviziju (MSR) koje je proglasio IASB, u skladu saZakonom;- pripremanje, davanje instrukcija i objašnjenja pravnim licima registrovanim zaobavljanje privredne i društvene djelatnosti i djelova stranih društava (u daljemtekstu: pravna lica);- pripremanje modela obrazaca finansijskih iskaza za pravna lica i njihovoobjavljivanje u "Službenom listu Republike Crne Gore";- utvrđivanje programa certifikacije u skladu sa standardom obuke IFAC-a i njihovoobjavljivanje u "Službenom listu Republike Crne Gore";- organizovanja polaganja stručnih ispita za sticanje zvanja sertifikovanogračunovođe i izdavanja sertifikata za sertifikovanog računovođu;- utvrđivanje ispunjenosti uslova za sticanje zvanja sertifikovanog računovođe izčlana 27 Zakona i izdavanje sertifikata za sertifikovanog računovođu;- prati primjenu programa kvaliteta radi procjene rezultata u računovodstvu i reviziji uskladu sa obevezama IFAC-a, na godišnjem nivou;- edukacija računovođa i revizora u skladu sa važećim IFAC-ovim Međunarodnimstandardima obuke (IES);- vođenje evidencija društava za reviziju, sertifikovanih računovođa i utvrđivanjeispunjenosti uslova za poslovanje društava za reviziju iz člana 15 Zakona oračunovodstvu i reviziji;- kontrola obavljanja djelatnosti revizije.41

4. DEFINISANJE PLANAU procesu koncepcijskog definisanja i finalnog uobličavanja akcionog planaNacionalni savjet za računovodstvo i reviziju se oslonio na »gap« analizuneusklađenosti računovodstveno – revizorske prakse sa okvirom koji daje acquiscommunautaire. Prilikom izrade „gap“ analize izvori informacija su determinisaniROSC izvještajem te ispitana sa stanovišta profesije, korisnika finansijskih izvještaja iglavnih stakholder-a. Posebna pažnja je usmjerena na testiranje stavova i nalazaregulatora i supervizora sa finansijskog tržišta imajući u vidu veliki broj relevantnihinformacija o kvalitetu finansijskog izvještavanja kojima raspolažu kroz supervizijufinansijskih institucija.Svaka od definisanih akcija je usmjerena ka ostvarivanju jednog ili više predhodnopostavljenih ciljeva i interaktivno povezana sa ostalim akcijama, ali i postavljena kaozasebna cjelina. U zavisnosti od toga kojem od stubova ostvarivanja strategijepojedinačna akcija pripada dodata joj je i odgovarajuća slovna oznaka (NI –normativno-institucionalna, N – nadzorna i TD – tržišna disciplina). Dodatak A 19 dajedetaljan prikaz ocjene rizičnosti i uzajamne povezanosti aktivnosti koje su ovdjedefinisane kao ključne za ostvarivanje strategije.Identifikujući aktivnosti koje je neophodno sprovesti u realizaciji strategije za svaku jenavedena institucija koja je ključno odgovorna za njenu realizaciju, kao i datum dokoga bi aktivnost trebalo sprovesti da proizvede optimalne efekte odnosno da nekreira dodatne rizike za realizaciju Strategije.Razrađujući aktivnosti (poglavlje 5) za svaku je procjenjen odgovarajući budžet iresursi koji obuhvataju: Odgovarajuću kvalifikovanu spoljnu konsultantsku podršku. Ovo jeposebno važno imajući u vidu tehničku stranu planiranih aktivnosti ipotrebu da se zadovolji najbolja međunarodna praksa prilikom njihoverealizacije. Odgovarajući kvalifikovanu konsultantsku podršku koja se može obezbjeditiu zemlji uvažavajući potrebu poznavanja lokalnih prilika i efikasnijegdjelovanja u kombinaciji sa relevantnim međunarodnim iskustvom. Regionalnu tehničku saradnju koja će omogućiti razmjenu relevantnihiskustava pri čemu Crna Gora kao posebno značajnog partneraprepoznaje Program puta za Evropu Svjetske banke – Programračunovodstvene reforme i institucionalnog jačanja 20 kao mehanizam zaostvarenje regionalne saradnje 21 .; Potrebe finasiranja operativne podrške relevantnim stakeholder-ima kao ifinasiranja operativnih potreba i podrške (hardver, softver, druga oprema,prevoz i smještaj i sl.) za projekti tim će se formirati za realizacija jedne iliviše planiranih aktivnosti.19 Pogledati Dodatak A: Faktori rizika i međuzavisnost aktivnosti uključenih u strategijski i akcioniplan. (Appendix A: Risk Factors and Dependencies in relation to actions to be included in strategyand action plan.)20 (World Bank Road to Europe – Program of Accounting Reform and Institutional Strengthening -REPARIS)21 Pogledati www.worldbank.org/reparis za dodatne detalje o Programu.42

4.1 Akcioni plan i vremenski okvir za razvoj i implementacijuRed.Br.OPIS AKTIVNOSTIODGOVORNOSTROK ZAREALIZACIJUSTUB1:1.NORMATIVNO – INSTITUCIONALNI OKVIRUpodobljavanje okvira za finansijskoizvještavanje2. Upodobljavanje okvira za obavljanje revizije3. Podrška procesu prevođenja IFRS i ISA4. Podrška razvoju kapaciteta Nacionalnog savjeta5.6.7.8.Institucionalno jačanje i podrška – Institutsertifikovanih računovođaInstitucionalno jačanje i podrška – Komisija zahartije od vrijednostiInstitucionalno jačanje i podrška – Agencija zanadzor osiguranjaInstitucionalno jačanje i podrška – PoreskaupravaMinistarstvofinansija i Institutsertifikovanihračunovođa CrneGoreMinistarstvofinansija i Institutsertifikovanihračunovođa CrneGoreMinistarstvofinansija i Institutsertifikovanihračunovođa CrneGoreMinistarstvofinansijaMinistarstvofinansijaKomisija zahartije odvrijednostiAgencija zanadzorosiguranjaPoreska upravakontinuiranokontinuiranokontinuiranokontinuiranokontinuiranokontinuiranokontinuiranokontinuirano9. Institucionalno jačanje i podrška – Privredni sud Privredni sud kontinuiranoSTUB2:MEHANIZMI NADZORA10. Uspostavljanje inspekcijskog kapaciteta11. Razvoj i širenje koncepta interne revizije12. Uspostavljanje tijela za nadgledanje revizora13.Stimulacija mehanizama kontrole od stranefinansijskog sektoraMinistarstvofinansijaMinistarstvofinansija i pravnalicaMinistarstvofinansijaCentralna bankaCrne Gore,Komisija zahartije odvrijednosti,Agencija zanadzorosiguranjaPrva polovina2009. godinePočev od2009. godine,kontinuiranoPočev od2009. godine,kontinuiranokontinuirano43

14.Povezivanje finansijskog izvješavanja i poreskobilansiranjaMinistarstvofinansija, Poreskaupravakontinuirano15. Izvještavanje prema resornim ministarstvima Pravna lica kontinuiranoSTUB3:TRŽIŠNA DISCIPLINA16. Kampanja podizanja javne svijesti stakeholderi kontinuirano17.18.19.Popunjavanje, prezentacija i obrada bazefinansijskih izvještajaObjelodanjivanje informacija uz finansijskeizvještaje za finansijski sektorUspostavljanje centara za obuku računovođa irevizora20. Javni registri i listeZainteresovanistakeholderiPrivredni sud iKomisija zahartije odvrijednostiInstitutsertifikovanihračunovođa CrneGoreMinistarstvofinansijakontinuiranoPočev od2009. godine,kontinuiranokontinuiranokontinuirano44

4.2 Kreiranje komunikacionog planaKomunikacioni plan se kreira u svrhe razvoja komunikacije za realizaciju oveStrategije i nije dizajniran kao trajni međuinstitucionalni plan razvoja komunikacije.Komunikacioni centar: Centar komunikacije je Nacionalni savjet. NSC će sesastajati najmanje jedanput u četiri mjeseca da bi razmotrio realizaciju Akcionogplana i donio odluke iz domena svojih nadležnosti. Sve infromacije za komunikacijusa javnošću odobrava predsjednik Savjeta ili Savjet, ukoliko se većina članova složi.Služba za odnose sa javnošću u okviru Ministarstva finansija će pomagati uostvarivanju komunikacionog plana.Komunikaciona mreža: Komunikaciona mreža od NSC ka korisnicima informacija iobrnuto zasnovana je po principu koncentričnih krugova. Ključne komunikacionetačke su, Strategijom navedeni, stakehold-eri koji se obavezuju da će primljeneinformacije na najefikasniji način sa što manje modifikacije dostavljati subjektima kojisu njihovi stakeholderi i zainteresovani za pitanja razvoja računovodstvene irevizorske profesije. Članovi Savjeta obezbjeđuju protok informacija u oba pravcaizmeđu komunikacionog komiteta i subjekata prema kojima je usmjerena saradnja.Promoviše se i direktna komunikacija računovođa i revizora sa Savjetom.Komunikaciono sredstvo: je posebno dizajnirani meni na sajtu Ministarstvafinansija. Na ovom web sajtu se publikuju sve vrste registara koje razmatra NSC ilikoje vodi Ministarstvo finansija. Pored ovog kao komunikaciona sredstva će sekoristititi časopisi koje izdaju udruženja profesionalnih računovođa, publikacije,analize i druga sredstva komunikacije sa kojima raspolažu stakeholder-i. Seminari seprofilišu kao posebno interesantno sredstvo komunikacije sa računovodstveno –revizorskom profesijom.Komunikaciona forma: Za potrebe realizacije ovog projekta će se dizajniratiposeban Izvještaj o progresu koji će, u standardizovanoj formi, obrađivati sva pitanjaod značaja za realizaciju ove Strategije i Akcionog plana.Frekventnost komunikacije: Ažuriranje informacija na web sajtu, razmjenainformacija sa stakeholderim-a i obavljivanje izvještaja o progresu je predviđeno kaoobavezno, jednom mjesečno. Svaka značajnija promjena stanja u realizacijiAkcionog plana ili promjeni u računovodstveno – revizorskoj profesiji.Partneri: Ključni partneri za razvoj komunikacije sa javnošću su stakeholder-i čije PRslužbe takođe doprinose prenosu informacija do krajnih korisnika na što prihvatljiviji iefikasniji način. Pored stakeholder-a kao partneri u razvoju komunikacije sa javnošćuse prepoznaju: Udruženje banaka, Privredna komora, značajnija udruženjapreduzetnika, Agencija za promociju stranih investicija, Unija poslodavaca i Direkcijaza razvoj malih i srednjih preduzeća.Komunikacija sa stakeholder-ima: Komunikacioni plan je usmjeren na prije svegaza odnos sa stručnom javnošću uključujući profilisane stakeholdere-e. . Komunikacijase fokusira na zajedničke interese i profilisane strategije, a takođe se i razvijajukomunikacione forme, sadržaji i kanali komunikacije sa stakeholedrim-a45

1. STRATEGIJA NASTUPA PREMA STAKEHOLDER-ima46

Potrebe stakeholder – a:Potrebe ProjektaiNSTITUTSERTIFIKOVANIHRAČUNOVOĐAŠirenje brojačlanova;Ostvarivanje većekohezije članova;Veće cijene uslugaza poslove R&R;Veći značajprofesije;Ostvarivanje većihprihoda;Lična afirmacijačlanova;Manje nadzora odspoljnih činilaca;Ostvarivanjemonopola odnosa saR&R profesijom;Centar edukacije;Centar nadzora nadkvalitetom primjenestandarda i radaR&R profesije.Zajednički interesi:Veći značajprofesije;Podizanje svijestio značaju R&Rposlova ifinasijskihizvještaja;Ostvarivanjevećeg stepenaprimjenemeđunarodnihstandarda ikvalitetnijegfinansijskogizvještavanja;RealizacijaSTRATEGIJA I AKCIONIPLANŠirenje R&Rprofesije;Ostvarivanje većegstepena primjenemeđunarodnihstandarda ikvalitetnijegfinansijskogizvještavanja ;Veći kvalitet R&Rusluga;Veći značaj profesije;Širenje konkurencije uokviru R&R profesije;Više nadzora;Međunarodnapriznanje i afirmacija;Podizanje svijesti označaju R&R poslovai finasijskih izvještaja;Primjena etičkihstandarda;Samoodrživostprojekta.47

5. IMPLEMENTACIJA PLANA5.1. Pillar I: NORMATIVNO – INSTITUCIONALNI OKVIR5.1.1. UPODOBLJAVANJE OKVIRA ZA FINANSIJSKO IZVJEŠTAVANJE (NI)Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 1,5,7.Opis aktivnosti:Aktivnost će biti fokusirana na razvoj statutarnog okvira za revizorsku aktivnosteksternog i internog karaktera kako bi se obezbijedilo:• Kompletnosto Priprema i usvajanje Zakona o izmjenama i dopunama Zakona oračunovodstvu i reviziji• Konzistentnosto U pripremi novog zakonodavstva posebnu pažnju usmjeritinekonzistentnostima sa međunarodno priznatim standardimafinansijskog izvještavanja i računovodstva te obezbjediti njihovoprevazilaženje i eliminisanje konfuzije.o Uskladiti zahtijeve za finansijskim izvještavanjem od stranekorporativnog sektora sa onima koji su definisani primarnim isekundarnim zakonodavstvom koje proizilazi iz acquiscommunautaire.• Praktičnosto Zakonom definisati što se smatra velikim, malim i srednjimpreduzećima (SME) usklađeno sa međunarodno priznatimstandardima, praksom i posebno specifičnosti veličine crnogorskogprivrednog prostora.o Zakonom adresirati uočene slabosti postojećeg zakonodavstva iregulisati pitanja koja nijesu bila dovoljno regulisana uz konsultacijuskorašnjih komparativnih iskustava.o Preispitati prag primjene uprošćenih standarda finansijskogizvještavanja i razviti ove standarde za primjenu na nivou malih isrednjih preduzeća (SME).o Uspostaviti motivacioni poreski mehanizam za što efikasnijuprimjenu novog zakonodavnog okvira.o Uspostaviti listu entiteta od javnog interesa za koje se zahtijevaposebno finansijsko informisanje i izvještavanje.o Donijeti podzakonsku regulativu kojom bi se adresirala pitanja odposebnog značaja: jedinstveni kontni okvir, minimalna pravila zausaglašavanje stvarnog sa računovodstvenim stanjem, pravila zaprocjenjivanje imovine i sl.Očekivani rezultatiDobiti izbalansirani pristup primjene standarda finansijskog izvještavanja saposebnim osvrtom na:48

• Usklađivanje sa potrebama različitih korisnika finansijskih informacija kaošto su kreditori, investitori, partneri i poreski autoritet;• Uspostavljanje seta zahtijeva koji neće biti dodatno opterećenje zakorporativni sektor;• Uspostavljanje jake osnove za odgovarajući nivo finansijskog izvještavanjai infrastrukture koja treba da ga podržava.Ključni stakeholder-i• Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore;• Ministarstvo finansija• Ministarstvo za ekonomski razvoj• Poreska upravaResursi i budžet75 dana konsultatantskog angažovanja iz inostranstva po prosječnoj cijenikonsultantskog dana od €1250, 100 dana lokalne konsultantske podrške poprosječnoj cijeni po danu od €250 i €10,000 za podršku projektnom timu.• Konsultatantskog angažovanja iz inostranstva: € 93.750• Lokalna konsultantska podrška: €25.000• Operativna podrška projektu za glavne stakeholder-e: €5.000• Podrška projektnom timu: €10.000• Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podrškuaktivnostimaUkupno procjenjeni troškovi aktivnosti 1: € 133.75049

5.1.2. UPODOBLJAVANJE OKVIRA ZA OBAVLJANJE REVIZIJE (NI)Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 2,5,7.Opis aktivnosti:Aktivnost će biti fokusirana na razvoj statutatrnog okvira za finansijskoizvještavanje kako bi se obezbjedilo:• Kompletnosto Priprema i usvajanje novog Zakona o računovodstvu i reviziji;o Revizija, dopuna i izmjena Zakona o privrednim društvima;o Revizija, dopuna i izmjena Zakona o hartijama od vrijednosti;• Konzistentnosto U pripremi novog zakonodavstva o reviziji posebnu pažnju usmjeritinekonzistentnostima ispoljenim sa međunarodno priznatimstandardima obavljanja revizije te obezbjediti njihovu primjenu upraksi.o Obezbjediti širenje instituta interne revizije kroz promjenu zakonskeregulative kao nezavisne konsultantske aktivnosti u okviru privrednihi drugih subjekata koja treba da podpomogne podizanje kvalitetaeksterne revizije i finansijskog izvještavanja.o Uskladiti zahtijeve za obavljanjem revizije sa onima koji su definisaniprimarnim i sekundarnim zakonodavstvom koje proizilazi iz acquiscommunautaire.• Praktičnosto Zakonom o računovodstvu i reviziji definisati prag obaveznostiobavljanja eksterne revizije usklađeno sa međunarodno priznatimstandardima, praksom i posebno specifičnosti veličine crnogorskogprivrednog prostora.o Zakonom o računovodstvu i reviziji proširiti konkurentnost uobavljanju revizije i mehanizme kontrole kvaliteta obavljanjaeksterne revizije.o Izmjene zakonodavnog okvira treba da obezbjedi unapređenjeeksternog programa provjere kvaliteta sa ovlašćenjima da gasprovode semoregulatorna tijela sa posebnim ovlašćenjem iposebno formiranim organima (sa učešćem predstavnika stručnihtijela iz inostranstva), u prvoj instanci, i kontrolni organi Ministarstvafinansija, u drugoj instanci, eksterna kontrola kvaliteta treba daprovjeri usklađenost revizorskih poslova sa prihvaćenimstandardima posebno imajući u vidu:• Član 29 nove osme EU kompanijske direktive, koja uvodizahtijeve za sve statutarne revizije da budu dio sistemaprovjere kvaliteta;• Preporuke Evropske Komisije 22 ;22 Evropska Komisija je usvojila Preporuke uspostavljajući minimalne standarade za sitem eksterneprovjere kvaliteta za statutarne revizije. Sistem eksterne provjere kvaliteta je razvijen kaoprovjerljivost usklađenosti kvaliteta revizije sa proklamovanim standardima i da revizori poštuju50

• IFAC Iskazi o obavezama članova No.1, Osiguranjekvaliteta 23 .o Uspostaviti motivacioni poreski mehanizam za što efikasnijuprimjenu novog zakonodavnog okvira.o Uspostaviti obaveznost organizovanja i razvoja instituta internerevizije za velike privredne subjekte.o Ojačati odgovornost organa upravljanja i rukovođenja privrednimdruštvima za kvalitet angažovanja eksterne revizije.o Kroz izmjene zakonskog okvira obezbjediti obaveznost visokogkvaliteta revizorskih izvještaja za kompanije kotirane na berzama.Očekivani rezultatiPrimjena standarda revizije sa posebnim osvrtom na:• Usklađivanje sa potrebama različitih korisnika finansijskih informacija kaošto su kreditori, investitori, partneri i poreski autoritet;• Uspostavljanje seta zahtijeva koji neće biti dodatno opterećenje zakorporativni sektor;• Uspostavljanje jake osnove za širenje obavljaja revizije po standardima kojigarantuju dodatno uvjerenje u kvalitet finansijskog izvještavanja.Ključni stakeholder-i• Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore;• Ministarstvo finansija• Ministarstvo za ekonomski razvoj• Komisija za hartije od vrijednosti• Centralna banka Crne Gore• Agencija za nadzor osiguranjaResursi i budžet75 dana konsultatantskog angažovanja iz inostranstva po prosječnoj cijenikonsultantskog dana od €1250; 100 dana lokalne konsultantske podrške poprosječnoj cijeni po danu od €250 i €10.000 za podršku projektnom timu.• Konsultatantskog angažovanja iz inostranstva: € 93.750• Lokalna konsultantska podrška: €25.000• Operativna podrška projektu za glavne stakeholder-e: €5.000• Podrška projektnom timu: €10.000stička pravila ponašanja (uključujući nezavisnost kao jedan od ključnih). Preporuke postavljajuobuhvatan set minimalnih zahtjeva za uspostavljanje sistema provjere kvaliteta u zemljamačlanicama EU sa ciljem da se obezbjedi ujednačenost kavliteta revizije i uspostavi sistemnjegovag nadgledanja i objavljivanja rezultata ovog praćenja.23 Iskaz o obavezama članica 1 je primjenjiv za članove tijela IFAC-a koji se bave programimaosiguranjem pregleda kvaliteta u obavljanju revizije finansijskih izvještaja. Iskaz se primjenjuje usvim situacijama kad članice sprovode programe za svoj račun, u ime profesije, ili u ime vlada,regulatornih ili drugih agencija ili ako se programi sprovode od strane drugih tijela.51

• Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podrškuaktivnostimaUkupno procjenjeni troškovi aktivnosti 2: € 133.75052

5.1.3. PODRŠKA PROCESU PREVOĐENJA IFRS i ISA (NI)Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 3,4,5 i 7.Opis aktivnosti:Aktivnost treba da obezbijedi podršku uspostavljanju kontinuiranog procesaprevođenja standarda kroz:U saradnji sa institucijama iz okruženja obezbijediti korišćenje prevodateksta novih IFRS usvojenih od međunarodnog Odbora zaračunovodstvene standarde (International Accounting Standards Board) iinterpletacija ovih standarda usvojenih Komiteta za tumačenjemeđunarodnih finansijskih standarda (Interanational Financial ReportingInterpretation Committee);Obezbjeđivanje softvera za asistenciju u procesu prevođenja;Osposobljavanje grupe (prevodilački komitet) koja bi bila dominantnosastavljena od računovođa i revizora sa uključenjem profesionalnihprevodilaca;Obezbjeđivanje dostupnosti prevoda na neki od jezika u službenoj upotrebi;Obezbjediti pokriće operativnih troškova za prevođenje standarda 24 ;Razviti motivacione mehanizme za kontinuirano poboljšanje prevoda nabazi sugestija korisnika;Razvijanje mehanizama saradnje sa sličnim tijelima u zemljama u kojima sestandardi prevode na jezike koji su u službenoj upotrebi u Crnoj Gori;Očekivani rezultatiOstvariti raspoloživost resursa za implementaciju okvira koji će osiguratikontinuirano prevođenje međunarodnih standarda kao osnove za njihovukvalitetnu primjenu. Funkcionalnost treba biti potvrđivana obezbjeđenjem vrloažurnog prevođenja svih promjena i stalnim periodičnim razvojem kvalitetaukupnih tekstova prevoda standarda.Ključni stakeholder-i• Institut sertifikovanih računođa Crne Gore;• Ministarstvo finansijaResursi i budžet10 dana konsultatantskog angažovanja iz inostranstva po prosječnoj cijenikonsultantskog dana od €1250; 100 dana lokalne konsultantske podrške poprosječnoj cijeni po danu od €250 i €10.000 za podršku projektnom timu.• Konsultatantskog angažovanja iz inostranstva: € 12.500• Lokalna konsultantska podrška: €25.000• Operativna podrška projektu za glavne stakeholder-e: €100.000• Podrška projektnom timu: €50.00024 Što ne obuhvata troškove štampanja koji trebaju biti pokriveni na komercijalnoj osnovi.53

• Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podrškuaktivnostimaUkupno procjenjeni troškovi aktivnosti 3: € 187.50054

5.1.4. PODRŠKA RAZVOJU KAPACITETA NACIONALNOG SAVJETA (NI)Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 3, 5 i 7.Opis aktivnosti:Aktivnost treba biti fokusirana na jačanje sposobnosti NSC da upravljaprojektom realizacije ove Strategije sa posebnim fokusom na sledeće elemente:Širenje NSC sa uključivanjem predstavnika računovodstveno revizorskeprofesije i predstavnika institucija koje promovišu investiciona ulaganja irazvoj biznisa;Širenje mreže stručnih saradnika koje je moguće konsultovati i angažovatiprilikom odlučivanja o pojedinim pitanjima sa visokim stepenom stručnihspecifičnosti, oslonjenosti na komparativana iskustva ili direktno povezanasa očekivanim djelovanjem međunarodnih tijela za uspostavljanje itumačenje standarda;Osposobljavanje grupa unutar NSC da se specijalizovano bave sapojedinim pitanjima kao što su: razvoj programa edukacije, nadgledanjeprofesionalnih udruženja i tijela računovođa i revizora, razvoj eksternihodnosa i sl.;Osposobljavanje prateće, malo dimenzionirane, službe koja bi djelovanjeNSC učinila efikasnim na dnevnoj osnovi i obezbijedila realizacijukomunikacionog plana;Nadgledanja kvaliteta primjene zakonske i podzakonske regulative ipotreba njihog dotjerivanja;Nagledanje ostvarivanja planiranog djelovanja licenciranih računovodstveno– revizorkih profesionalnih udruženja i tijela;Potpisivanje i implementacija memoranduma o saradniji sa ključnimstakeholderim-a koji su nezavisna regulatorna ili druga tijela;Adresiranje urgentnih pitanja implementacije standarda i realizacije oveStrategije i akcionog plana prema svim zainteresovanim stranama;Podrška programima obuke i razvoja resursa na osnovama dugoročneodrživosti i razvoja ovih funkcija;Razvoj mehanizama izvještavanja Vlade Crne Gore i drugihzainteresovanih strana.Očekivani rezultatiOsposobljenje NSC da predstavlja pokretačku i kontrolnu snagu za realizacijuprojekata razvoja računovodstvene i revizorske profesije, te da osigura većistepen relevantnosti finansijskih informacija za zainteresovane strane, a posebnoinvestitore.Ključni stakeholder-i• Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore;• Ministarstvo finansija• Ministarstvo za ekonomski razvoj• Komisija za hartije od vrijednosti55

• Centralna banka Crne Gore• Agencija za nadzor osiguranjaResursi i budžet60 dana konsultatantskog angažovanja iz inostranstva po prosječnoj cijenikonsultantskog dana od €1250, 100 dana lokalne konsultantske podrške poprosječnoj cijeni po danu od €250 i €10,000 za podršku projektnom timu.• Konsultatantskog angažovanja iz inostranstva: € 75.000• Lokalna konsultantska podrška: €25.000• Podrška projektnom timu: €10.000• Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podrškuaktivnostimaUkupno procjenjeni troškovi aktivnosti 4: € 110.00056

5.1.5. INSTITUCIONALNO JAČANJE I PODRŠKA – INSTITUT SERTIFIKOVANIHRAČUNOVOĐA (NI)Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 3, 5 i 7.Opis aktivnosti:Aktivnost treba biti fokusirana na jačanje sposobnosti Instituta sertifikovanihračunovođa kao profesionalnog udruženja na kojem je, tenderskom procedurom,prenesen dio javnih ovlašćenja u implementaciji međunarodnih računovodstvenihi revizorskih standarda i regulacije računovodstvene i revizorske struke. Sadržajaktivnosti je fokusiran na:Priprema Akcionog plana za djelovanje Instituta u periodu na koji se odnosiova Strategija i Akcioni plan u pravcu koji će adresirati minimumuspostavljanja procesa rearanžiranja Instituta u organizaciju koja naefektivniji način može odgovoriti obavezama, unapređenju njegovihposlovnih aktivnosti u promijenjenom ambijentu i obezbjediti unaprijeđenjemarketinških i drugih programa okrenutih javnosti;Razvoj organizacione strukture koja bi mogla da odgovori obimu preuzetihobaveza posebno se fokusirajući na razvoj:o Nezavisnosti i etičnosti profesije;o Edukaciju i sertifikaciju;o Kontinuiranu kontrolu i disciplinu;o Publikovanje i vođenje registaraPripremiti standardizovanu, u punoj mjeri ISA usklađenu metodologijuobavljanja revizije koja bi bila dostupna i za reviziju malih preduzeća i kojabi bila pripremljena u elektronizovanoj formi sa sistemom logički,metodoloških i kalkulativnih kontrola.Jačanje radnih tijela i kadrovskog potencijala Instituta, a posebno odnosesa javnošću koji bi trebali pomoći u jačanju zainteresovanosti javnosti zaaktivnosti Instituta;Širenje mreže stručnih saradnika, visoke stručne reputacije, koje je mogućekonsultovati i angažovati na različitim poljima ostvarivanja delegiranogjavnog interesa i asistiranja u područjima razvoja prakse primjenemeđunarodnih standarda;Organizovanje procesa kontinuiranog prevođenja ili distribucije prevoda naneki od jezika u službenoj upotrebi međunarodnih standarda finansijskogizvještavanja i standarda revizije, etičkih kodeksa te priručnika i tumačenjaza njihovu primjenu;Razviti intezivni plan komunikacije među članovima i ključnim stakeholderima.Uspostavljanje centra za profesionalno obučavanje i usavršavanje sarazvijenim i unapređivanim programima imajući u vidu posebno:o Član 6, 7 i 8 EU osme direktive o kompanijskom zakonodavstvu;o IFAC International Education Standard (IES) No. 1 – Ulazni zahtijevi zaprogram profesionalnog usavršavanja računovođa;o IFAC IES No. 2 – Sadržaj programa za profesionalno usavršavanjeračunovođa;o IFAC IES No. 3 – Profesionalne vještine;57

o IFAC IES No. 4 – Vrijednosti profesionalne etike i stava;o IFAC IES No. 5 – Zahtijevi praktičnog iskustva;o IFAC IES No. 6 – Ocjena profesionalne osposobljenosti ikompetentnosti;o IFAC IES No. 7 – kontinuirani profesionalni razvoj: Program učenjacijelog života i kontinuiranog razvoja profesionalne kompetentnosti ;o IFAC IES No. 8 – zahjevi komepetentnosti za revizorku profesiju io Komparativnog iskustva novopriključenih zemalja EU u uspostavljanjukontinuiranih programa obuke i usavršavanjaRazviti strateški poslovni plan koji će posebno, na realnoj osnovi, obraditipitanje budžetiranja i usklađenosti novčanih tokova.Obezbjediti podršku i implementirati efektivni i efikasni program i režimeksterne kontrole kvaliteta koja posebno mora zadovoljiti sledeće:o Kontrolori moraju posjedovati odgovarajuće profesionalne kvaliteta iiskustvo. Njihova nezavisnost (u smislu bilo kakve povezanosti sarevizijom koju kontrolišu) i objektivnost moraju biti garantovane.o Odgovarajući resursi moraju biti dodjeljeni sistemu kontrole kvalitetakako ne bi zavisio od drugih aktivnosti.o Obuhvat pregleda kontrole kvaliteta treba da uključi i sisteme internekontrole revizorske firme sa odgovarajućim nivom testiranja usklađenostiprocedura i fajlova kako bi se verifikovala adekvatnost funkcionisanja.o Pravila između pristupa projere kvaliteta moraju biti diferencirana uzavisnosti da li statutarna revizija obuhvata i klijente iz oblasti javnoginteresa.o Da bi se prosuđivala uspješnost ovog režima moraju biti uspostavljeniposebi ciljevi i sitem indikatora učinkovitosti bazirano na međunarodnojpraksi u ovoj oblasti.Obezbjediti pomoć i uspostaviti procedure za poštovanje usklađenosti idisciplinske postupke prema članovima koji nepoštuju nivo uspostavljenogkvaliteta posebno imajući u vidu:o Član 30 osme kompanijske direktive EU;o Preporuke Evropske Komisije koje se odnose na ovu oblast;o IFAC Izjavu o obavezama članica No. 6.Redizajnirati u pravcu modernizacije i širenja javnog interesa zapublicističku aktivnost Instituta;Razvoj mehanizama izvještavanja NSC i drugih zainteresovanih strana.Očekivani rezultatiOsposobljena, od profesije i javnosti prepoznata asocijacija računovođa i revizorakoja posjeduje kapacitet i resurse da bude lider u stalnom podizanju kvalitetafinansijskog izvještavanja. Resursi koji se zahtijevaju kao neophodni zaunapređenje aktivnosti i arhitekture Instituta će biti više nego produktivnoiskorišćeni ukoliko podrže strukturu predloženih aktivnosti i obezbjede visokstepen vjerovatnoće da budu uspješne u budućnosti. Usklađenost sa IFAC-ovimizkazom o obavezama članica (SMO) je reperna vrijednost u pružanju podrškeInstitutu da obezbjedi učinkovitost svog djelovanja na visokom nivou i timedjelovanja profesionalnih računovođa i revizora koji su njegovi članovi. Kaododatni reper za ocjenu efikasnosti treba da posluži prijedlog samog Institutaiskazan u Akcionom planu za svoje djelovanje u dužem periodu.58

Ključni stakeholder-i• Institut sertifikovanih računovođa;• Ministarstvo finansija• Ministarstvo za ekonomski razvoj• Nacionalni savjet za računovodstvo i reviziju• Komisija za hartije od vrijednosti• Centralna banka Crne Gore• Agencija za nadzor osiguranjaResursi i budžet• Troškovi razvoja Strateškog plana djelovanja: € 10.000;• Strano tim liderstvo (175 dana tokom tri godine sa € 1.250 po danu): €218.750• Tehnička pomoć iz inostranstva (170 dana po € 1.250 po danu): € 212.500• Finansijska podrška za jačanje kapaciteta osoblja i njihovo profesionalnoanagažovanje: € 75.000• Lokalna konsultantska podrška: €25.000• Podrška projektnom timu: €10.000• Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podrškuaktivnostimaUkupno procjenjeni troškovi aktivnosti 5: € 551.25059

5.2. Pillar II: MEHANIZMI KONTROLE5.2.1. DRUGOSTEPENA KONTROLA – INSPEKCIJSKI KAPACITET (MK)Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 4 i 5.Opis aktivnosti:Aktivnost treba da obezbijedi osposobljavanje unutrašnjih resursa Ministarstvafinansija da obavlja vrstu nadzora rada računovođa i revizora koja omogućava inovčano kažnjavanje kao i izricanje seta mjera preventivnog i korektivnogkaraktera. Sadržaj aktivnosti treba da bude usmjeren na :• Kompletnosto Priprema i usvajanje Zakona o izmjenama i dopunama Zakona oračunovodstvu i reviziji, kao i novog Zakona o računovodstvu ireviziji, do kraja 2012. godine;o Preispitivanje i izmjena podzakonske regulative koja se odnosi nafunkcionisanje upravnih organa (uredbe, sistematizacije radnihmjesta i sl.);o Preispitati prekršajno zakonodavstvo i utvrditi moguća ograničenjakoja treba eliminisati,• Konzistentnosto U postojeću organizacionu šemu Ministarstva finansija uklopitiorganizacioni dio koji bi se bavio pitanjima kontrole kvalitetafinansijskog izvještavanja, primjene računovodstvenih i revizorskihstandarda.o Razvoj kapaciteta novog organizacionog dijela u okviru Ministarstvafinansija obezbjediti regrutovanjem iskusnih revizora i upošljavanjemmladih stručnjaka motivisanih za usavršavanje svojih znanja u ovomoblastima.• Praktičnosto Zakonom definisati obavezu uspostavljanja inspekcijskog nadzoranad radom računovođa i revizora sa mogućnoćnošću izricanjanovčanih kazni i seta mjera preventivnog i korektivnog karaktera.o Zakonom adresirati riješenje pitanja ko će obavljati drugostepeninadzor ( instanca iznad nadzora koji obavlja samoregulatorno tijelo)nad radom računovođa i revizora.o Razmotriti mogućnosti eksternalizacije ove funkcije u inicijalnomperiodu koje bi ujedno ostvarivalo i podizanje unutrašnjih kapaciteta.o Uspostaviti mehanizme koje će omogućiti da se obavi kontrola radatamo gdje je on znatno ispod očekivanog nivoa.o Uspostaviti listu najčešćih propusta koji se pojavljuju u djelovanjuračunovodstvene i revizorske profesije i posebnim preventivnim ikorektivnim mjerama djelovati na njihovo eliminisanje.o Razviti sistem obavještavanja o slabostima preko djelovanjaInstituta sertifikovanih računovođa Crne Gore, Centralne banke iPoreske uprave.60

Očekivani rezultatio Djelovanjem nadzora ojačavati nezavisnost u radu revizora.Dobiti dodatni mehanizam uticaja, izvan polja samoregulatornog djelovanja, nakvalitet obavljanja poslova računovodstva i revizije koji bi na objektivan,nezavisan i efikasan način dodatno pozitivno uticao na kvalitet finansijskogizvještavanja i podizanja nivoa primjene međunarodnih standarda u ovomoblastima. Kroz ovu vrstu nadzora ojačati djelovanje u pravcu uticaja na očuvanjefinansijske discipline. Rezultati će biti praćeni kroz broj ostvarenih kontrola,korektivne preporuke i efekat na poboljšanje ukupnog nivo finansijskogizvještavanja.Ključni stakeholder-i• Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore• Ministarstvo finansija• Centralna banka Crne Gore• Poreska upravaResursi i budžet75 dana konsultantskog angažovanja iz inostranstva po prosječnoj cijenikonsultantskog dana od €1250, 100 dana lokalne konsultantske podrške poprosječnoj cijeni po danu od €250 i €20,000 za podršku projektnom timu.• Konsultantskog angažovanja iz inostranstva: € 93.750• Lokalna konsultantska podrška: €25.000• Operativna podrška projektu za glavne stakeholder-e: €5.000• Podrška projektnom timu: €20.000• Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podrškuaktivnostimaUkupno procjenjeni troškovi aktivnosti 10: € 143.75061

5.2.2. RAZVOJ KONCEPTA INTERNE REVIZIJE (MK)Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 4 i 5.Opis aktivnosti:Aktivnost će biti fokusirana na razvoj i širenje koncepta interne revizije kod velikihpravnih lica. Interna revizija je nezavisna, objektivna i konsultantska aktivnosti unutarpreduzeća dizajnirane da doda vrijednost i unaprijedi funkcionisanje organizacije krozsistematičan i disciplinovan pristup evaluciji i unapređivanju efktivnosti sitema internekontrole. Ključni ciljevi koje interne revizije ostvaruje su:- Podizanje adekvatnosti i efikasnosti nekog od odabranih sistema internekontrole u datoj organizaciji;- Preispitivanje tačnosti, pravovremenosti i pouzdanosti računovodstvenih ifinansijskih izvještaja i evidencija;- Pomoć i saradnja sa eksternom revizijom u podizanju kvaliteta finansijskogizvještavanja;- Saradnja sa eksternim faktorima poreske kontrole, supervizije ili nekih drugihoblika nadzora nad poslovanjem uključujući i resorna ministarstva.Organizovanje kvalitetnog funkcionisanja interne revizije podrazumjevazainteresovanost vlasnika ili drugih stakeholder-a za obezbjeđenje: trajnostobavljanja funkcije interne revizije, dostupnost reviziji svim poslovima, nezavisnost,objektivnost i nepristrasnost u radu internih revizora, adekvatno izvještavanje odjelovanju funkcije interne revizije i blagovremeno izvještavanje o nalazima internerevizije. Samo tako se može ostvariti obaveznost menadžmenta da blagovremenoreaguje na preporuke interne revizije i dokumentuje aktivnosti preduzete naotklanjanju uočenih nedostataka.Djelovanje interne revizije je međunarodno standardizovano uz postojanje i razvijenihkodeksa profesionalne etike te pravilima rada interne revizije.Da bi koncept interne revizije postao raširen neophodno je obezbjediti:• Kompletnosto Usvajanje Zakona o izmjenama i dopunama Zakona oračunovodstvu i reviziji, kao i novog Zakona o računovodstvu ireviziji, do kraja 2012. godine;o Revizija, dopuna i izmjena Zakona o privrednim društvima;o Revizija, dopuna i izmjena Zakona o hartijama od vrijednosti;• Konzistentnosto U pripremi novog zakonodvstva o reviziji ugraditi obaveznostorganizovanja ili eksternalizacije interne revizije u svim velikimpreduzećima.o Izmjenama zakona o privrednim društvima dodatno ojačatiobaveznost organizovanja i nezavisnost interne revizije u svimdruštvima koja se definišu kao velika.62

o Zakonom o hartijama od vrijednosti predvidjeti kontrolu obavljanjainterne revizije od strane KHOV u akcionarskim društvima (osimbanaka i osiguravajućih društava) koja se kotiraju na organizovanimberzanskim tržištima.o Uskladiti zahtjeve za obavljanjem interne revizije sa onima koji sudefinisani primarnim i sekundarnim zakonodavstvom koje proizilaziiz acquis communautaire.• Praktičnosto Zakonom o računodstvu i reviziji definisati prag obaveznostiobavljanja interne revizije usklađeno sa međunarodno priznatimstandardima, praksom i posebno specifičnosti veličine crnogorskogprivrednog prostora.o Zakonom o računovodstvu i reviziji utvrditi zahtijeve stručnosti inezavisnosti u obavljanju interne revizije te propisati načela nakojima se zasniva obavljanje interne revizije (kontinuiteta,nezavisnosti, nepristrasnosti, profesionalne osposobljenosti itd.)o Konkurentnost u obavljanju interne revizije i saradnje sa eksternomrevizijom osigurati kroz izmjene zakona.o Donijeti podzakonsku regulativu koja će na široj osnovi obezbjeditikontrolu obavljanja i organizovanja interne revizije od strane KHOVkod akcionarskih društava koje oni kontrolišu ili koji su emitentinekontrolisani od strane Centralne banke Crne Gore i Agencije zanadzor osiguranja.Očekivani rezultatiDobiti izbalansirani pristup primjene standarda interne revizije sa posebnimosvrtom na:• Usklađivanje sa potrebama različitih korisnika finansijskih informacija kaošto su kreditori, investitori, partneri i poreski autoritet;• Uspostavljanje seta zahtijeva koji neće biti dodatno opterećenje zakorporativni sektor;• Uspostavljanje jake osnove za šire uspostavljanje i dodatno razvijanjeobavljanja interne revizije po standardima koji garantuju dodatno uvjerenjeu kvalitet finansijskog izvještavanja.Ključni stakeholder-i• Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore;• Ministarstvo finansija• Centralna banka Crne Gore• Komisija za hartije od vrijednosti• Agencija za nadzor osiguranjaResursi i budžet100 dana lokalne konsultantske podrške po prosječnoj cijeni po danu od €250 i€10.000 za podršku projektnom timu.63

• Lokalna konsultantska podrška: €25.000• Podrška projektnom timu: €10.000• Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podrškuaktivnostimaUkupno procjenjeni troškovi aktivnosti 11: € 25.00064

5.2.3. USPOSTAVLJANJE TIJELA ZA NADGLEDANJE REVIZORA (MK)Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 4, 5 i 7.Opis aktivnosti:Aktivnost treba da podrži uspostavljanje operativne strukture u formisamoregulirajućeg tijela za nadzor rada revizora. Po svom sadržaju posebnoaktivnost treba obuhvatiti:• Obuhvat i odgovornosto Obuhvat nadgledanja treba da uključuje: usavršavanje, licenciranje,uspostavljanje standarda, osiguranje kvaliteta, disciplinski sistem isl.o Odgovornost nadgledanja (istražna i disciplinska moć): Promocija uspostavljanja i održavanja visokih profesionalnihstandarda obavljanja revizije; Nadgledanje implementacije zakonske i podzakonskeregulative; Pregled procedura dobijanja sertifikata sprovedenih od straneInstituta; Pružanje stavova i mišljenja o prijedlozima akata; Nadgledanje odnosa Instituta sa članovima na pitanjimausavršavanja, sistema obezbjeđenja kvaliteta i profesionalneetike.o Odgovornost za jačanje transparetnosti kroz publikovanje programarada i izvještaja o aktivnostima.• Finansiranje i eksterni odnosio Finansiranje sistema nadzora treba biti obezbjeđeno na način kojiće biti osiguran i oslobođen bilo kakvog uticaja revizorske profesije.o Preko Sporazuma o razumjevanju razviti odnose i razmjeneinformacija sa svim ključnim regulatorima i supervizorskim tijelima idrugim stakeholderim-a.o Posebno dizajniranim upustvom opisati set aranžmana zaosiguranje kvaliteta i sistem disciplinovanja posebno uvažavajućimogućnosti saradanje sa kompetentnim autoritetima iz članica EU.o Obezbijediti odgovarajuće resurse i identifikovati sve interneprocedure i pravila koja se moraju uspostaviti i razviti Akcioni plankojim be se detaljno razradi okvir za ostvarenje ključnih ciljeva iplanirala sredstva za samoodrživost.o Obezbijediti raspoloživost odgovarajuće ekspertize iz inostranstvaza početni period rada.o Uspostaviti odnose sa tijelima za nadgledanje u okviru EU zadobijanje tehničeke pomoći transfer ekspertize.o Aktivnosti usklađivati sa dokumentima i iskazima Evropske grupetijela za nadgledanje.65

Očekivani rezultatiDobija se još jedan instrument uvjerenja u pouzdanost finansijskih izvještaja itime u njihovu pouzdanost. Kroz ostvarivanja ovih aktivnosti revizorska profesijadobija na značaju i interesovanje za regrutovanje novih revizora raste. Finalnoova aktivnost doprinosi razvoju revizorskih vještina i iskustava te njihovomtrensferu van kontensta transfera znanja unutar samih revizorskih kuća.Ključni stakeholder-i• Nacionalni savjet za računovodstvo i reviziju• Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore;• Ministarstvo finansija• Centralna banka Crne Gore• Komisija za hartije od vrijednosti• Agencija za nadzor osiguranjaResursi i budžet• Troškovi podrške projektnom timu: € 5.000• Opremanje prostora (uključujući IT): €15.000• Troškovi administrativnog osoblja (1 administrator za tri godine): €30.000• Troškovi tehničkog osoblja (1 menadžer): €75.000• Operativni troškovi za tri godine: €60.000• Tim lider iz inostranstva ( 150 dana tokom tri godine po € 1.250 po danu):€187.500• Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podrškuaktivnostimaUkupno procjenjeni troškovi aktivnosti 12: € 397.50066

5.2.4. NADZOR KROZ FINANSIJSKI SEKTOR (MK)Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 4, 5 i 7.Opis aktivnosti:Aktivnost treba da podrži uspostavljanje mehanizama detaljnijeg nadzora krozposlovanje finansijskih institucija. Svoje uporište dizajniranje ove aktivnosti nalaziu činjenici da finansijske institucije, upravljajući rizicima, koriste finansijskeizvještaje svojih klijenata ili emitenata različitih tržišnih materijala. Interesfinansijskih institucija je posjedovanje pravovremenih i pouzdanih finansijskihpodataka o poslovanju privrednih subjekata koje kreditiraju ili koji emitujufinansijske instrumente sa kojima trguju. Na drugoj strani interes klijenatafinansijskih institucija je obezbjeđivanje deficita finansiranja preko finansijskogsektora. Ovi interesi mogu biti kanalisani u poseban mehanizam nadzora nadkvalitetom finansijskih izvještaja kroz:• Djelovanje bankarskog sektorao Podzakonskom regulativom koja se odnosi na regulisanje,utvrđivanje očekivanih i neočekivanih gubitaka u poslovanju izkreditnih i drugih poslova banaka CBCG koja će dodatnozahtijevati i motivisati banke da insistiraju na kompletnom,pravovremenom i pouzdanom finansijskom izvještavanju u svimfazama upravljanja kreditnim, operativnim i drugim rizicima uposlovanju.o Razviti poseban izvještajni mehanizam za uočavanje i ispravljanjenepravilnosti u finansijskom izvještavanju banaka od strane njihovihklijenata (tipiziranje uočenih propusta, detektovanjeračunovodstvenih i revizorskih propusta, detekcija posebnihklijenata i kreditnih aranžmana za koje se propusti vezuju i sl.)o Usaglašavati djelovanje kontrole banaka i Instituta odnosno drugihnosilaca kontrole primjene računovodstvenih i revizorskih standardau cilju detektovanja, razmatranja značaja, sistematizovanja idjelovanja prema slabostima u finansijskom izvještavanju privrednihsubjekata koji se pojavljuju kao klijenti banaka.o Izgraditi module za širenje prakse i saznanja o pojedinim pitanjimaprimjene standarda finansijskog izvještavanja i računovodstvakoristeći komunikaciju banaka sa klijentima, a posebno u fazamaocjene kreditnih zahtjeva.o Kroz Memorandum o saradnji koristiti ocjene CBCG o radueksternih revizora u bankama za unapređenje djelovanja revizora iširenja repernih standarda kvaliteta.o Koristiti nalaze kontrole banaka i iskustva banaka u razvijanjukoncepta interne revizije.• Djelovanja učesnika na tržištu kapitalao Kroz regulatorne mehanizme izgrađivati veći uticaj učesnika natržišta kapitala i organizatora tržišta na kvalitet finansijskih izvještajaemitenata.67

o Preko Sporazuma o saradnji regulatora finansijskog tržišta razvitiodnose i razmjene informacija sa Komisijom za hartije od vrijednostiposebno u pravcu sagledavanja informacija o kvalitetu finansijskihizvještaja koje dobijaju od emitenata i učesnika na tržištu.• Djelovanje sektora osiguranjao Podzakonskom regulativom koja se odnosi na regulisanjeutvrđivanje rizika u poslovanju osiguravajućih kompanija motivisatiiste da kod svojih klijenata aktivnije insistiraju i stimulišu cjenovnimmehanizmima na kompletosti, pravovremenosti i pouzdananostifinansijskih izvještaja.o Razviti poseban izvještajni mehanizam za uočavanje i ispravljanjenepravilnosti u finansijskom izvještavanju osiguravajućih kompanijaod strane njihovih klijenata (tipiziranje uočenih propusta,detektovanje računovodstvenih i revizorskih propusta, detekcijaposebnih klijenata i kreditnih aranžmana za koje se propusti vezuju isl.)o Usaglašavati djelovanje kontrole osiguranja i Instituta odnosnodrugih nosilaca kontrole primjene računovodstvenih i revizorskihstandarad u cilju detektovanja, razmatranja značaja,sistematizovanja i djelovanja prema slabostima u finansijskomizvještavanju privrednih subjekata koji se pojavljuju kao klijentibanaka.o Izgraditi module za širenje prakse i saznanja o pojedinim pitanjimaprimjene standarda finansijskog izvještavanja i računovodstvakoristeći komunikaciju banaka sa klijentima, a posebno u fazamaocjene kreditnih zahtjeva.o Kroz Memorandum o saradnji koristiti ocjene Agencije za nadzorosiguranja o radu eksternih revizora za unapređenje djelovanjarevizora i širenja repernih standarda kvaliteta.Očekivani rezultatiOstvarenjem aktivnosti se dobija dodatni mehanizam snažnog uticaja napoboljšanje kvalitete finansijskog izvještavanja na trajnoj osnovi. U privredi u kojojse intezivno razvijaju privredni sektori su prirodno deficitarni sa dugoročnimfinansijskim sredstvima koja moraju obezbjeđivati preko finansijskogposredovanja. Na ovaj način dolazi do širenja broja subjekata koji suzainteresovani za pojačavanje nadzora nad kvalitetom finasijskog izvještavanja.Ključni stakeholder-i• Nacionalni savjet za računovodstvo i reviziju• Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore;• Ministarstvo finansija• Centralna banka Crne Gore• Komisija za hartije od vrijednosti• Agencija za nadzor osiguranja68

Resursi i budžet• Podrška projektnom timu: €5.000• Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podrškuaktivnostimaUkupno procjenjeni troškovi aktivnosti 13: € 5.00069

5.3. Pillar III: TRŽIŠNA DISCIPLINA5.3.1. JAVNA KAMPANJA (TD)Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 3, 6 i 7.Opis aktivnosti:Aktivnost treba da obezbjedi intezivnu kampanju promovisanja benefita, aktivnostistakeholder-a i svih drugih aspekata od značaja za podizanje svijesti i uključenjašire stručne i laičke javnosti u ostvarivanje ove Strategije i Akcionog plana.Sadržaj aktivnosti treba da bude usmjeren na :• Kompletnosto Izrada plana javne kampanje kod svih stakeholdera, dizajniran uove svrhe;o Dizajniranje centra za koordinaciju javne kampanje;o Kroz, regulativom, postavljene zahtijeve objelodanjivanja povećatiset informacija koje treba objelodanjivati kroz uticaja na materijalnuznačajnost informacije.• Konzistentnosto Osvijetliti značaj računovodstvene i revizorske profesije kroz različiteforme komunikacije sa javnošću birajući najupečatljivije inajefektivnije.o Povećati javnu svijest o značaju korporativnog upravljanja iizvještavanja za ukupne ekonomske prilike.• Praktičnosto Obezbjeđivati informacije, obrazovne vodiče i tehničku pomoć zajavnost.o Za menadžere, promovisati benefite kulture poštenja i otvorenekomunikacije, usmjeravanja interne revizije u rizična područjaposlovanja i dizajniranja i ohrabrivanja kanale direktne komunikacijesa zaposlenima u cilju adresiranja njihovih zabrinutosti.o Širiti značaj informacija koje se mogu dobiti iz finansijskih izvještaja.o Upostaviti niz seminara dizajniranih za menadžere i direktore satematskim sadržajem od posebnog značaja za finansijskoizvještavanje.o Uspostaviti listu najčešćih propusta koji se pojavljuju u djelovanjuračunovodstvene i revizorske profesije i posebnim preventivnim ikorektivnim mjerama djelovati na njihovo eliminisanje.o Razviti sistem pomoći malom i srednjem biznisu u jačanjusopstvenih kapaciteta za komunikaciju o pitanjima primjenemeđunarodnih standarda finansijskog računovodstva i revizije prekoDirekcije za razvoj malih i srednjih preduzeća .70

Očekivani rezultatiDobiti dodatni mehanizam uticaja, izvan polja samoregulatornog djelovanja, nakvalitet obavljanja poslova računovodstva i revizije koji bi na objektivan,nezavisan i efikasan način dodatno pozitivno uticao na kvalitet finansijskogizvještavanja i podizanja nivoa primjene međunarodnih standarda u ovimoblastima. Kroz ovu vrstu nadzora ojačati djelovanje u pravcu uticaja na očuvanjefinansijske discipline. Rezultati će biti praćeni kroz broj ostvarenih kontrola,korektivne preporuke i efekat na poboljšanje ukupnog nivoa finansijskogizvještavanja.Ključni stakeholder-i• Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore;• Ministarstvo finansija• Centralna banka Crne Gore• Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzećaResursi i budžet30 dana konsultatantskog angažovanja iz inostranstva po prosječnoj cijenikonsultantskog dana od €1250, 100 dana lokalne konsultantske podrške poprosječnoj cijeni po danu od €250 i €20,000 za podršku projektnom timu.• Konsultatantskog angažovanja iz inostranstva: € 37.500• Lokalna konsultantska podrška: €25.000• Operativna podrška projektu za glavne stakeholder-e: €5.000• Podrška projektnom timu: €20.000• Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podrškuaktivnostimaUkupno procjenjeni troškovi aktivnosti 16: € 77.50071

5.3.2. CENTRALIZOVANA BAZA FINANSIJSKIH IZVJEŠTAJA (MD)Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 3, 5 i 7.Opis aktivnosti:Aktivnost treba obezbjediti kroz razvoj unosa, sistematizovanja po različitimkriterijumima i prezentaciju seta uporedivih finansijskih pokazatelja iz finansijskihizvještaja koji se predaju Centralnom registru Privrednog suda. Aktivnost bitrebala biti usmjerena na sljedeće:Kroz zakonodavni okvir ojačati (odgovarajuća kaznena politika) obaveznostblagovremene i tačne predaje finansijskih izvještaja Centralnom registruPrivrednog suda u papirnoj i elektronskoj formi, sa razmatranjemmogućnosti skraćenja roka obaveznosti njihove predaje.Obezbjediti odgovarajuću pravne i tehničke mogućnosti korišćenjapodataka iz centralizovane baze za potrebe analize od strane različitihsubjekata, a posebno stakeholdera.Obezbijediti web pristupe (na komercijalnoj osnovi) elektronskim podacimaiz finansijskih izvještaja, na solo i konsolidovanoj osnovi.Obezbijediti podhranjivanje podataka o finansijskim izvještajima na periodkoji je usklađen sa EU zahtijevima.Obezbijediti mogućnost sumiranja i izvještavanja o stepenu neusklađenostiizvještaja sa zakonskim zahtijevima.Podržati uspostavljanje seta procedura i kapaciteta za nadgledanjeblagovremenosti popunjavanja i predaje finansijskih izvještaja od stranekompanija.Izgraditi izvještajne forme koje pokazuju broj finansijskih izvještaja ovjerenihod strane pojedinih agencija za pružanje računovodstvenih usluga samogućnosti analize koncentracije i kvaliteta rada pružaocaračunovodstvenih usluga.Redizajnirati bazu podataka u pravcu modernizacije i širenja mogućnostijavnog korišćenja pretraživanja baze po različitim osnovama.Razvoj mehanizama izvještavanja NSC i drugih zainteresovanih strana naagregiranoj osnovi.Dizajnirati i implementirati IT strategiju razvoja baze podataka o finansijskimizvještajima, koja je u skladu sa zahtjevima EU o popunjavanju godišnjihizvještaja i konsolidovanih godišnjih izvještaja.Očekivani rezultatiKonzistentantan zakonodavni i regulatorni okvir za popunjavanje i objavljivanjefinansijskih izvještaja, koji je usklađen sa zahtijevima Evropskog zakonodavstvauz uvažavanje prelaznog perioda i lokalnih specifičnosti. Ova aktivnost ćeznačajno doprinijeti javnoj raspoloživosti podataka iz finansijskih izvještaja iuticaja javnosti, u smislu pružene mogućnosti da reaguju na javno objavljenepodatke.Ključni stakeholder-i• Privredni sud72

• Ministarstvo finansija• Ministarstvo za ekonomski razvoj• Nacionalni savjet za računovodstvo i reviziju• Komisija za hartije od vrijednosti• Centralna banka Crne Gore• Agencija za nadzor osiguranjaResursi i budžet• IT podrška: € 300.000;• Strano tim liderstvo (100 dana tokom tri godine sa € 1.250 po danu): €125.000• Tehničaka pomoć iz inostranstva (170 dana po € 1.250 po danu): €212.500• Finansijska podrška za jačanje kapaciteta osoblja i njihovo profesionalnoanagažovanje: € 75.000• Lokalna konsultantska podrška: €25.000• Podrška projektnom timu: €10.000• Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podrškuaktivnostimaUkupno procjenjeni troškovi aktivnosti 17: € 747.50073

5.3.3. OBJELODANJIVANJE INFORMACIJA UZ FINANSIJSKE IZVJEŠTAJE ZAFINANSIJSKI SEKTOR (MD)Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 3, 5 i 7.Opis aktivnosti:Aktivnost treba da obezbjedi minimalne zahtijeve za objelodanjivanjeminformacija uz finansijske izvještaje. Objelodanjivanje, na sajtovima regulatora, seodnosi na javnu raspoloživost informacija o aktivnostima kompanije, rezultatima,rizicima i okruženju. Finansijski izvještaji 25 obezbjeđuju uvid u agregatnenumeričke podatke, kao ključne komponente kvantitativnosti u prezentacijifinansijskih izvještaja. Kvalitativne informacije se uglavnom odnose nakompanijske postupke i procedure validacije bilansnih pozicija, poslovne modele istrategije. Informacije mogu biti objelodanjene na bazi zahtijeva ili na dobrovoljnojosnovi. Tip informacija koje se objelodanjuju su u osnovi:Obavezna objelodanjivanjaRačunovodstveni režimi: finansijski izvještaji i informacije o vrednovanjupozicija, poslovnoj situaciji i perspektivama.Informacije za berze i supervizorska regulatorna tijela: informacije opovezanim interesima, sticanjima učešća u kapitalu, limitima izloženosti,veličini regulatornog kapitala i koeficijentu solventnosti i sl.Dobrovoljna objelodanjivanja: sve dodatne informacije.Relevantna objelodanjivanja mogu biti definisana upotrebom konceptamaterijalnosti po kome bi neka informacija trebala biti tretirana kao materijalnaako njeno izostavljanje ili pogrešno navođenje može promjeniti ili uticati naprocjenu ili odluku korisnika te informacije.Ostvarivanje aktivnosti minimalno podrazumjeva:Kroz zakonski i podzakonski okvir propisati koje dopunske informacije, kaominimum, finansijske institucije trebaju da objavljuju. Dopunske informacijepodjeliti na kvantitativne i kvalitativne sa minimumom koji su dati u Bazelu IIPillar 3 (Tržišna disciplina).Zakonskim okvirima definisati rokove i frekventnost objavljivanja dopunskihinformacija uz finansijske izvještaje.Obezbjediti kroz supervizorske aktivnosti na finansijskom tržištuobjavljivanje dodatnih informacija, kada se ocijeni da je rizični profilkontrolisanih institucija povećan, te da je obim i kompleksnost aktivnosti naukupnom finansijskom tržištu povećana.Centralizovati objavljivanje dopunskih informacija uz finansijske izvještajena web sajtu regulatornih organa – Centralne banke Crne Gore, Komisijeza hartije od vrijednosti i Agencije za nadzor osiguranja. .25 Prezenatacija finansijskih izvještaja je data IAS 1.74

Objavljivati rezultate stresnih testiranja i modeliranja u svrhe ocjenefinansijske stabilnosti.Očekivani rezultatiKroz realizaciju ove aktivnosti se obezbjeđuje realizacija intencija BIS (Bank forInternational Settlements) i njegovih grupa i tijela razvoja tržišne discipline kaojedne od značajnih tržišnih podrški uspostavljanja regulatornih i supervizorskihstandarda.Ključni stakeholder-i• Ministarstvo finansija• Ministarstvo za ekonomski razvoj• Nacionalni savjet za računovodstvo i reviziju• Komisija za hartije od vrijednosti• Centralna banka Crne Gore• Agencija za nadzor osiguranjaResursi i budžet• IT podrška: € 30.000;• Lokalna konsultantska podrška: €25.000• Podrška projektnom timu: €10.000• Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podrškuaktivnostimaUkupno procjenjeni troškovi aktivnosti 18: € 65.50075