Prawa człowieka - Rzecznik Praw Obywatelskich

Prawa człowiekaporadnik dla osób starszychDziękujemyBrytyjskiemu Instytutowi Praw Człowieka(British Institute of Human Rights – BIHR),którego poradnik dla osób starszych byłinspiracją i wzorem w trakcie prac nadniniejszą publikacją.Stowarzyszeniu „mali bracia Ubogich” zakonsultacje pierwszej wersji poradnika.

BIULETYN RPO – Materiały nr 72Prawa człowieka. Poradnik dla osób starszychRedaktor Naczelny:Stanisław TrociukOpracowanie:Publikacja powstała w ramach prac Komisji Ekspertów ds. Osób Starszychprzy Rzeczniku Praw ObywatelskichRedakcja:Barbara Imiołczyk – Główny Koordynator Komisji Ekspertówi Rad Społecznych przy Rzeczniku Praw ObywatelskichAutorzy:Dorota Bieniasz – Zastępca Dyrektora Zespołu Prawa Pracy i ZabezpieczeniaSpołecznego w Biurze RPOGrzegorz Matejczuk – Zastępca Dyrektora Zespołu Prawa Administracyjnegoi Gospodarczego w Biurze RPOHanna Szczeblewska – Biuro RPODr Monika Zima-Parjaszewska – Wiceprezes Stowarzyszenia na Rzecz Osóbz Upośledzeniem Umysłowym, współprzewodnicząca Komisji Ekspertów ds. Osóbz Niepełnosprawnością przy Rzeczniku Praw ObywatelskichWydawca:Biuro Rzecznika Praw Obywatelskichal. Solidarności 77, 00-090 WarszawaJolanta Lipka-Wołowska – edytorwww.rpo.gov.plInfolinia Obywatelska 800 676 676© Copyright by Biuro Rzecznika Praw ObywatelskichWarszawa 2012Skrót do cytowania:Biuletyn RPO-Mat.nr 72ISSN 0860-8334Oddano do składu w sierpniu 2012 r.Podpisano do druku we wrześniu 2012 r.Nakład: 2000 egz.Projekt okładki, DTP, druk i oprawa:Pracownia C&C, www.pracowniacc.pl

Spis treściWprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5I. Podstawowe informacje o prawachczłowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81. Organizacja Narodów Zjednoczonycho prawach człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92. Europejska Konwencja Praw Człowieka . . . . . . . . . 103. Ochrona praw człowieka w Polsce . . . . . . . . . . . . . 124. Ograniczenie praw człowieka. . . . . . . . . . . . . . . . . . 145. Obowiązki władzy publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16II. Prawa człowieka w życiu osób starszych . .181. Prawo do zabezpieczenia społecznego.Pomoc społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181. Formy udzielania pomocy społecznej . . . . . . . . . . . 212. Na co możemy liczyć podczas pobytu w domupomocy społecznej? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233. Jakich warunków można oczekiwać w domupomocy społecznej? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254. Jak uzyskać miejsce pobytu w domupomocy społecznej? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265. Kto sprawuje nadzór i kontrolę nad jednostkamipomocy społecznej? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276. Odpłatność za pobyt w domach pomocyspołecznej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297. Kto ponosi koszty za pobyt w domupomocy społecznej? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308. Jaka jest wysokość opłat? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303

2. Prawo do opieki zdrowotnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333. Prawo do bycia godnie traktowanym(prawo zakazu tortur i nieludzkiegolub poniżającego traktowania) . . . . . . . . . . . . . . . . . 351. Przykłady i przyczyny nieludzkiego i poniżającegotraktowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362. Stosowanie przymusu bezpośredniego . . . . . . . . . . 404. Prawo do poszanowania życia rodzinnego . . . . . . . 445. Obowiązek alimentacyjny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476. Prawo do poszanowania życia prywatnego . . . . . . 491. Ochrona prywatności a dostęp do informacjiosobistej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537. Prawo i zdolność do stanowienia o sobiea ubezwłasnowolnienie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 561. Prawo do decydowania o sobie. . . . . . . . . . . . . . . . 562. Zdolność do czynności prawnych i zdolnośćdo decydowania o sobie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563. Ubezwłasnowolnienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 574. Ubezwłasnowolnienie całkowite i częściowe . . . . . . 585. Postępowanie w sądzie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 606. Opiekun i kurator. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63III. Wskazówki praktyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 661. Szukanie informacji, porady, pomocy prawnej . . . . 662. Złożenie skargi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 683. Kierowanie sprawy do sądu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70IV. Użyteczne kontakty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 724

WprowadzenieKiedy słyszymy o prawach człowieka, często uważamy je zapojęcia teoretyczne, oderwane od naszego życia. Tymczasemwiele codziennych sytuacji może odnosić się do prawczłowieka. Szczególnie starsze osoby mogą nie zdawać sobiesprawy z tego, że niewłaściwy sposób ich traktowaniamoże być naruszeniem ich praw człowieka. Czasem słyszysię opowieści o nadużyciach względem osób starszychw domach opieki społecznej lub dokonywanych przez ichopiekunów w ich własnych domach, o lekarzach odmawiającychosobom starszym kuracji medycznych jedynie zewzględu na ich wiek. Możliwe, że niektórzy z nas sami znaleźlisię w takiej sytuacji. Wszystkie te okoliczności dotycząpraw człowieka.Uważamy, że wiedza o prawach człowieka jest podstawądo ich przestrzegania i ochrony. Dostęp do informacji o tym,jakie prawa nam przynależą i jak sobie radzić w sytuacjachich naruszania, jest nadal bardzo ograniczony. Dlatego postanowiliśmyopracować ten informator. Inspiracją do podjęciaprac była publikacja Brytyjskiego Instytutu Praw Człowieka(British Institute of Human Rights – BIHR), którejadresatami były osoby starsze.Niniejszy przewodnik powstał z myślą o osobach starszych,ich rodzinach i opiekunach. Może być również przydatny dlaosób pracujących z ludźmi starszymi.Mamy nadzieję, że dzięki zawartym w przewodniku informacjomopiekunowie osób starszych, a także same oso-5

y starsze, będą mogły łatwiej zwrócić uwagę na sytuacje,w których naruszane są ich prawa i będą mogły się sprzeciwićniewłaściwemu traktowaniu.Aby uczynić przewodnik jak najbardziej przystępnym dla czytelników,staraliśmy się unikać zastosowania skomplikowanychterminów prawnych, gdy tylko było to możliwe, a tam,gdzie zostały użyte – staraliśmy się zamieścić ich czytelnądefinicję. Przedstawiliśmy też przykłady w celu zilustrowaniainformacji zawartej w tekście. Są to przykłady rażącego łamaniapraw człowieka osób starszych, którego dopuścili sięczłonkowie rodzin i pracownicy instytucji opiekuńczych. Nieoznacza to, że przykłady takie są masowe i częste. Prezentującje nie chcemy też przyczynić się do wzmacniania negatywnychstereotypów dotyczących instytucji i osób prywatnychzajmujących się opieką nad osobami starszymi.Ramy niniejszego opracowania nie przewidują jednak pokazywaniadobrych praktyk, lecz właśnie wyczulania na przykładynegatywne.Oprócz wiadomości ogólnych przedstawiliśmy szczegółowow przewodniku informacje dotyczące prawa do opiekii ochrony zdrowia. Omówiliśmy też sytuacje, które zewzględu na ich charakter wymagają szczególnej ostrożnościi uwagi. Dotyczy to stosowania przymusu bezpośredniegooraz ubezwłasnowolnienia.Jeśli uznamy, że ktoś narusza nasze prawa człowieka, lubteż mamy wątpliwości, czy jesteśmy właściwie traktowani,możemy zgłosić się do instytucji lub organizacji, które zosta-6

i.Podstawowe informacjeo prawach człowiekaTen rozdział zawiera krótkie wprowadzenie do zagadnieńzwiązanych z prawami człowieka oraz do tego, jakie przepisyo nich stanowią.Prawa człowieka są podstawowymi prawami, które namprzynależą. Przysługują one każdemu. Opierają się na głównychwartościach, takich jak godność, równość i szacunekdla każdego człowieka. Zapobiegają dyskryminowaniui traktowaniu obywateli w sposób poniżający. Są podstawowymiśrodkami obrony godności jednostki ludzkiej.Prawa człowieka nakładają na władzę publiczną oraz instytucjeświadczące usługi obywatelom, takie jak szpitaleoraz ośrodki pomocy społecznej, obowiązek traktowaniawszystkich sprawiedliwie, w poszanowaniu równości, godności,szacunku i autonomii. Prawa człowieka zobowiązująteż władze publiczne do podejmowania określonych działań,np. w celu ochrony naszego życia i zdrowia.Prawa człowieka są wspólnym dziedzictwem wielu społeczeństw.Po raz pierwszy zostały skodyfikowane w Powszechnej DeklaracjiPraw Człowieka – międzynarodowym porozumieniuzawartym po dramatycznych wydarzeniach II wojny światowej.Od tego czasu powstało wiele międzynarodowychporozumień w kwestii praw człowieka, w tym Europejska8

Konwencja Praw Człowieka. Polska podpisała szereg międzynarodowychpaktów dotyczących praw człowieka, przyjętychprzez Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ).Porozumienia te nakładają obowiązki prawne na państwa,które je podpisały.1. Organizacja NarodówZjednoczonycho prawach człowiekaONZ skodyfikowała prawa człowieka w dziewięciu podstawowychtraktatach obejmujących szeroki zakres sprawi grup tematycznych, np. kwestię zakazu tortur, dyskryminacjęrasową. Traktaty obejmują szerszy zakres praw niż EuropejskaKonwencja Praw człowieka – w tym prawo do zdrowiai prawo do mieszkania.Rząd polski ma obowiązek składać regularnie raporty z każdegopodpisanego traktatu (przeważnie, co 4-5 lata), w którymwyjaśnia, jak Polska wywiązuje się z jego postanowień.Raporty te są następnie badane przez komitety ONZ, któreogłaszają swoje zastrzeżenia i rekomendacje.Nie ma obecnie oddzielnego traktatu poświęconego osobomstarszym. Natomiast w 1991 roku opublikowano „ZasadyONZ na rzecz osób starszych”. Dokument ten nieposiada wiążącego charakteru prawnego, ale jest ważnąrekomendacją dotyczącą ochrony praw człowieka osóbstarszych.9

ONZ-owskie traktaty praw człowieka nie są częścią polskiegoprawodawstwa. Oznacza to, że nie można złożyć wnioskuw jednym z polskich sądów w sprawie nie przestrzeganiaprzez władze publiczne postanowień traktatu ONZ.2. Europejska KonwencjaPraw CzłowiekaEuropejska Konwencja Praw Człowieka została przyjętaw 1950 roku a następnie była zmieniana i uzupełniana szeregiemdodatkowych protokołów.Państwa – sygnatariusze Konwencji zobowiązują się do zapewnieniakażdemu człowiekowi praw i wolności w niej określonych.Główne to:+ + Prawo do życia,+ + Prawo do godnego traktowania; zakaz tortur oraz poniżającegolub nieludzkiego traktowania albo karania,+ + Zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej,+ + Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego,+ + Prawo do rzetelnego procesu sądowego,+ + Zakaz karania bez podstawy prawnej,+ + Poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego,+ + Wolność myśli, sumienia i wyznania,+ + Wolność słowa,+ + Wolność zgromadzania się i stowarzyszania,+ + Prawo do zawarcia małżeństwa,+ + Prawo do skutecznego środka odwoławczego,+ + Zakaz dyskryminacji przy korzystaniu z praw i wolności.10

Europejski Trybunał Praw Człowieka może przyjmowaćskargi każdej osoby, organizacji bądź grupy osób, któreuważają, że stały się ofiarą naruszenia praw zawartychw Konwencji. Trybunał może rozpatrywać sprawę dopieropo wyczerpaniu drogi prawnej w Polsce (w tym wszystkichśrodków odwoławczych). Skargę należy wnieść w czasie6 miesięcy po zapadnięciu ostatecznej decyzji wymiarusprawiedliwości.11

3. Ochrona praw człowiekaw PolsceW Polsce podstawowym dokumentem chroniącym naszeprawa człowieka jest Konstytucja RP z 1997 roku. Określaona nasze prawa i wolności, w tym te zawarte w EuropejskiejKonwencji Praw Człowieka.Konstytucja RP uznaje, że przyrodzona i niezbywalna godnośćczłowieka stanowi źródło wolności i praw człowiekai obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowaniei ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Wszyscy sąwobec prawa równi. Wszyscy mają obowiązek do równegotraktowania przez władze publiczne. Nikt nie może być dyskryminowanyz jakiejkolwiek przyczyny.W rozdziale drugim: Wolności, prawa i obowiązki człowiekai obywatela znajdziemy pełny katalog praw i wolności gwarantowanychkonstytucyjnie.Z punktu widzenia poruszanych w tym poradniku zagadnieńdotyczących opieki i ochrony zdrowia ważne są również regulacjeustawowe, z których najważniejsze to:+ + Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej(Dz.U. z 2009 r., nr 175, poz. 1362 z zm.),+ + Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentachz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r.,nr 153, poz. 1227 ze zm.),12

+ + Ustawa z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach orazniektórych osobach będących ofiarami represji wojennychi okresu powojennego (Dz.U. z 2012 r., poz. 400),+ + Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opiekizdrowotnej finansowanych ze środków publicznych(Dz.U. z 2008 r., nr 164, poz. 1027 ze zm.),+ + Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowiapsychicznego (Dz.U. z 2011 r., nr 231, poz. 1375 ze zm.),+ + Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych(Dz.U. z 2006 r., nr 139, poz. 992 ze zm.).13

Organami chroniącymi prawa człowieka w naszym kraju sąm.in.:+ + Rzecznik Praw Obywatelskich,+ + Rzecznik Praw Pacjenta,+ + Sądy powszechne,+ + Sądy administracyjne,+ + Trybunał Konstytucyjny.Wiele organizacji społecznych działa na rzecz ochrony prawczłowieka, w tym praw osób starszych. Niektóre z nich podanesą w ostatnim rozdziale poradnika.4. Ograniczenie praw człowiekaSą prawa tak fundamentalne dla egzystencji jednostki ludzkiej,że nie mogą zostać w jakikolwiek sposób i w żadnymczasie ograniczone. Prawa te są określane, jako prawa absolutne.Należy do nich zakaz torturowania i traktowaniaczłowieka w nieludzki lub poniżający sposób w jakichkolwiekokolicznościach, w tym nawet w czasie wojny.Inne prawa mogą zostać ograniczone tylko w celu ochronypraw innych osób i/lub szerszej społeczności. Należądo nich prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego,swojego mieszkania, prywatności korespondencji.Aby jakakolwiek ingerencja w te prawa mogła być usprawiedliwiona,musi być ona prawowita, niezbędna i proporcjonalna.Odpowiedź na problem musi być właściwa i nieprzesadnaw danych okolicznościach.14

Dla przekonania się, czy działanie było proporcjonalne, możnazadać pytanie czy inne, mniej drastyczne (o mniejszymstopniu ingerencji) środki dla rozwiązania problemu zostaływzięte pod uwagę.Do szczególnie drastycznych środków ograniczających naszeprawa należą środki przymusu bezpośredniego i ubezwłasnowolnienie.Środki te mogą być stosowane tylkow sytuacjach i na zasadach określonych prawem. Oba teprzypadki zostaną szczegółowo omówione w dalszej częściporadnika.15

5. Obowiązki władzy publicznejPojęcie władzy publicznej obejmuje wszystkie instytucje, zarównocentralne, jak również lokalne i regionalne, rządowei samorządowe: gminne, powiatowe, wojewódzkie.Jak wspomniano wyżej, Konstytucja RP nakłada na władzepubliczne obowiązek poszanowania godności każdegoczłowieka i ochrony tej godności.Władze publiczne wykonują wiele zadań na rzecz obywateliokreślonych w ustawach; świadczą usługi przez tworzonei prowadzone przez siebie instytucje publiczne. Mogą teżpowierzać wykonywanie zadań publicznych, np. usług, organizacjomspołecznym i firmom prywatnym. Powierzającwykonywanie zadań publicznych instytucjom lub organizacjom,władze publiczne ponoszą nadal odpowiedzialnośćza ich jakość i standard zleconych usług.Organizacje i instytucje świadczące usługi publiczne są natomiastzobowiązane do ich wykonania zgodnie ze standardamiokreślonymi przez władzę. Podlegają kontroli i nadzorowinie tylko instytucji zlecającej wykonanie zadania, leczrównież innych instytucji mających prawo do kontroli jakościusług publicznych.Władza publiczna ma również obowiązek podejmowaniadziałań, które zapobiegają naruszeniom praw człowiekai obywatela. Obowiązek zapobiegania naruszeniom praw16

człowieka zachodzi również, gdy szkoda spowodowana jestprzez organizacje lub prywatne osoby, a nie bezpośrednioprzez władzę publiczną lub pracowników służb publicznych.Odnosi się to też do sytuacji nadużycia lub zaniechania w takichinstytucjach jak prywatne szpitale czy domy opieki.17

ii.Prawa człowiekaw życiu osób starszychWszystkie prawa człowieka chronione przez EuropejskąKonwencję Praw Człowieka, Konstytucję RP oraz ustawysą ważne dla osób starszych. Nie mogąc omówić wszystkich,na potrzeby tego poradnika, skoncentrowano się naczterech, których praktyczne znaczenie dla osób starszychwydaje się najistotniejsze. Są to:+ + prawo do zabezpieczenia społecznego,+ + prawo do opieki zdrowotnej,+ + prawo zakazujące tortur i nieludzkiego lub poniżającegotraktowania,+ + prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego,domu i korespondencji.Prawa te są szczegółowo omówione poniżej.1. Prawo do zabezpieczeniaspołecznego. Pomoc społecznaZawsze w trudnych sytuacjach życiowych mamy prawodo skorzystania z pomocy społecznej.Pomoc społeczna ma na celu umożliwienie poszczególnymosobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacjiżyciowych, których nie są w stanie same pokonać, wyko-18

zystując jedynie własne uprawnienia, zasoby i możliwości.Pomoc społeczna jest udzielana osobom i rodzinomw szczególnych sytuacjach, m. in. z powodu ubóstwa, niepełnosprawności,długotrwałej lub ciężkiej choroby, zdarzenialosowego i sytuacji kryzysowej.Zapewnienie osobom potrzebującym pomocy w sytuacji,kiedy one same nie są w stanie zapewnić sobie warunkówdo egzystencji, jest obowiązkiem przede wszystkim administracjisamorządowej. Jej zadaniem jest dostarczenie m.in.dachu nad głową, ubrania, posiłku, zapewnienie pochówku.Do zadań samorządu należy też: przyznawanie zasiłków,organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych, prowadzeniepracy socjalnej, opłacanie składek na ubezpieczeniaspołeczne.Obowiązki swoje administracja publiczna wykonuje poprzezpowołane do tego instytucje:A. jednostki samorządu terytorialnego(samorządu gminnego,powiatowego, wojewódzkiego):+ + regionalne ośrodki polityki społecznej,+ + powiatowe centra pomocy rodzinie,+ + ośrodki pomocy społecznej (gminne, miejskie),+ + domy pomocy społecznej,+ + placówki specjalistycznego poradnictwa, w tymporadnictwa rodzinnego,+ + placówki opiekuńczo-wychowawcze,+ + ośrodki adopcyjno-opiekuńcze,19

+ + ośrodki wsparcia,+ + ośrodki interwencji kryzysowej.B. organy administracji rządowejw województwie:+ + wydziały polityki społecznej w urzędach wojewódzkich.Administracja samorządowa w wielu wypadkach zleca wykonywaniezadań z zakresu pomocy społecznej organizacjomspołecznym.20

Prowadzą one:+ + niepubliczne domy pomocy społecznej,+ + rodzinne domy pomocy społecznej,+ + placówki zapewniające całodobową opiekę osobomz niepełnosprawnością, przewlekle chorym i osobomstarszym.Gmina, powiat i województwo nie mogą odmówić pomocyosobie potrzebującej. Gmina musi zapewnić jej możliwośćkorzystania z usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych,w miejscu zamieszkania, z wyłączeniem specjalistycznychusług opiekuńczych dla osób z zaburzeniamipsychicznymi, pobytu w domu pomocy społecznej i ponoszenieodpłatności za pobyt mieszkańca gminy w tymdomu (w przypadku braku rodziny zobowiązanej do partycypowaniaw kosztach).1. Formy udzielania pomocy społecznejKażda osoba ma indywidualne potrzeby ze względu nawiek, chorobę czy niepełnosprawność, dlatego też ma prawodo indywidualnego planu wsparcia.Pomoc społeczna udzielana jest w formie pieniężnej lub innej.Jeżeli ktoś znajdzie się w trudnym położeniu, może otrzymaćpomoc w postaci pieniężnej, może to być:+ + zasiłek stały – przysługuje osobie pełnoletniej samotniegospodarującej, niezdolnej do pracy z powodu21

wieku lub całkowicie niezdolnej do pracy oraz osobiepełnoletniej pozostającej w rodzinie, niezdolnej do pracyz powodu wieku lub całkowicie niezdolnej do pracy z powodustanu zdrowia,+ + zasiłek okresowy – przysługuje w szczególnościze względu na długotrwałą chorobę, niepełnosprawność,+ + zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy– przyznawane są w celu zaspokojenia niezbędnej potrzebybytowej, w szczególności na pokrycie części lubcałości kosztów zakupu żywności, leków i leczenia, opału,odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego,drobnych remontów i napraw.Przyznanie zasiłków i ich wysokość uzależnione są od spełnianiaprzez nas określonego kryterium dochodowego.Przysługuje nam również prawo do pomocy w innej formie.Warto wiedzieć, że osoba starsza, samotna, chora możeskorzystać z różnego rodzaju pomocy:+ + usług opiekuńczych (pomoc w zaspokajaniu codziennychpotrzeb życiowych, opieka higieniczna),+ + specjalistycznych usług opiekuńczych(pomoc dostosowana do potrzeb wynikających z rodzajuschorzenia lub niepełnosprawności),+ + pobytu i usługi w domu pomocy społecznej(dla osób wymagających całodobowej opieki z powoduwieku, choroby lub niepełnosprawności, dla którychusługi opiekuńcze nie są wystarczające; nie możnaich zapewnić w miejscu zamieszkania),22

+ + opieki medycznej w zakładach opiekuńczoleczniczychlub placówek pielęgnacyjnoopiekuńczych(dotyczy osób wymagających wzmożonejopieki medycznej).Informację o tych usługach możemy uzyskać w swoimośrodku pomocy społecznej.2. Na co możemy liczyć podczas pobytu w domu pomocyspołecznej?Dom pomocy społecznej powinien zapewnić nam usługibytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne w zakresiei formach wynikających z indywidualnych potrzeb osóbw nim przebywających.Dom pomocy społecznej powinien także zapewnić każdemupodopiecznemu prawo do wolności, intymności, godnościi poczucie bezpieczeństwa oraz dbać o jego sprawnośćfizyczną i psychiczną.Dom pomocy społecznej zapewnia podopiecznemu:+ + miejsce zamieszkania,+ + wyżywienie,+ + odzież i obuwie,+ + utrzymanie czystości,+ + pomoc w podstawowych czynnościach życiowych,+ + pielęgnację,+ + pomoc w załatwianiu spraw osobistych,23

+ + udział w terapii zajęciowej,+ + podnoszenie sprawności i aktywizację,+ + zaspokojenie potrzeb religijnych i kulturalnych,+ + możliwość rozwoju samorządności,+ + możliwość nawiązywania, utrzymywania i rozwijania kontaktuz rodziną i społecznością lokalną,+ + bezpieczne przechowywanie środków pieniężnych i przedmiotówwartościowych należących do podopiecznych,+ + podejmowanie działań zmierzających do usamodzielnieniasię podopiecznych w czynnościach dnia codziennego,w miarę ich możliwości.24

Dom opieki społecznej gwarantuje również:+ + sfinansowanie przez dom pomocy społecznej potrzebdanej osoby w zakresie wydatków na niezbędne przedmiotyużytku osobistego, w kwocie nieprzekraczającej30% zasiłku stałego, o którym mowa w ustawie o pomocyspołecznej – jeżeli osoba ta nie posiada własnych dochodów,+ + przestrzeganie praw podopiecznych oraz dostęp do informacjio tych prawach,+ + prawo do wnoszenia skarg i wniosków odnośnie funkcjonowaniadomu pomocy społecznej.3. Jakich warunków można oczekiwać w domu pomocyspołecznej?Należy oczekiwać, że budynek domu pomocy społecznejwyposażony będzie m.in. w:+ + gabinet medycznej pomocy doraźnej,+ + pomieszczenia do terapii i rehabilitacji,+ + jadalnię, kuchenkę pomocniczą,+ + pomieszczenia do prania i suszenia,+ + miejsce kultu religijnego,+ + alarm.Budynek powinien być pozbawiony barier architektonicznych;budynek wielokondygnacyjny powinien być wyposażonyw windę.25

Jako podopieczni powinniśmy mieć zapewniony pokójw pełni wyposażony o powierzchni mieszkalnej nie mniejszejniż 9 m² lub 6 m² w pokoju wieloosobowym.Personel domu pomocy społecznej powinien zapewnić namodpowiednie warunki sanitarno-higieniczne.Pamiętajmy, że możemy domagać się realizacji przysługującychnam praw. Niezapewnienie nam właściwych warunkówpobytu w domu pomocy społecznej będzie naruszeniemnaszych praw. Zawsze w takiej sytuacji mamy prawodo wniesienia skargi do odpowiedniej instytucji nadzorui kontroli nad domami pomocy społecznej.Szczegółowe dane o warunkach, jakie powinny spełniaćdomy pomocy społecznej, znajdują się w rozporządzeniuMinistra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 października2005 r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz.U. Nr 217,poz. 1837) – o wgląd do tego dokumentu każdy może poprosićw gminnym, miejskim ośrodku pomocy społecznejwłaściwym dla miejsca zamieszkania.4. Jak uzyskać miejsce pobytu w domu pomocyspołecznej?W sytuacji osamotnienia, choroby, braku rodziny i pomocyze strony innych można ubiegać się o pobyt w domu pomocyspołecznej. W tym celu należy złożyć pisemny wnioseko skierowanie do domu pomocy społecznej. Wniosek składasię w ośrodku pomocy społecznej właściwym ze względuna miejsce zamieszkania lub pobytu.26

Wniosek można zgłosić samemu lub może to zrobić innaosoba w naszym imieniu. Po złożeniu wniosku przeprowadzanyjest rodzinny wywiad środowiskowy przez pracownikasocjalnego ośrodka pomocy społecznej właściwego dlanaszego miejsca zamieszkania.Wywiad musi zawierać w szczególności pisemne stwierdzeniebraku możliwości zapewnienia usług opiekuńczychw miejscu zamieszkania przez rodzinę i gminę.Trzeba też wiedzieć, że:+ + w nagłych wypadkach, wynikających ze zdarzeń losowych,skierowanie i umieszczenie w domu opieki socjalnejmoże nastąpić poza kolejnością oraz bez przedłożeniawymaganych dokumentów. Dokumenty te powinnyzostać skompletowane przez ośrodek pomocy społecznejw terminie trzech miesięcy od dnia przyjęcia danejosoby do domu,+ + pobyt w domu pomocy społecznej można uzyskać naczas niekreślony lub określony na własną prośbę.5. Kto sprawuje nadzór i kontrolę nad jednostkami pomocyspołecznej?Wojewoda z tytułu nadzoru i kontroli nad domami opiekispołecznej ma prawo do:+ + żądania informacji, dokumentów i danych, niezbędnychdo sprawowania nadzoru i kontroli,27

+ + w przypadku niepodjęcia lub niewykonania czynnościwynikających z zaleceń pokontrolnych wojewoda możeorzec o czasowym lub stałym cofnięciu zezwolenia naprowadzenie placówki.6. Odpłatność za pobyt w domach pomocy społecznejZasady odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznejokreślają przepisy ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocyspołecznej (Dz.U. z 2009 r., nr 175, poz. 1362 ze zm.)– dokument ten posiadają wszystkie ośrodki pomocy społecznej,możemy otrzymać go do wglądu w ośrodku właściwymdla miejsca zamieszkania.Zgodnie z tymi zasadami, pobyt w domu pomocy społecznejjest odpłatny do wysokości średniego miesięcznegokosztu utrzymania, który:+ + w domu pomocy społecznej o zasięgu gminnym – ustalawójt burmistrz, prezydent miasta,+ + w domu pomocy społecznej o zasięgu powiatowym –ustala starosta,+ + w regionalnym domu pomocy społecznej – ustala marszałekwojewództwa.Ważna informacja: Średni miesięczny koszt utrzymaniamieszkańca ustala się w wysokości średniej wojewódzkiejkwoty średniego kosztu utrzymania w domach pomocyspołecznej danego typu.29

7. Kto ponosi koszty za pobyt w domu pomocyspołecznej?+ + mieszkaniec domu,+ + małżonek, zstępni przed wstępnymi, czyli osoby, którezawarły umowę z domem pomocy społecznej z uwzględnieniemwysokości dochodów i możliwości,+ + gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocyspołecznej.W przypadku, gdy mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatnośćza pobyt, małżonek, zstępni i wstępni oraz gmina niemają obowiązku wnoszenia opłat.8. Jaka jest wysokość opłat?Opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej wnoszą:+ + mieszkaniec domu, nie więcej jednak niż 70% swojegomiesięcznego dochodu,+ + małżonek, zstępni przed wstępnymi – zgodnie z umowązawartą z kierownikiem ośrodka pomocy społecznej,+ + w przypadku osoby samotnie gospodarującej, jeżeli dochódjest wyższy niż 300% kryterium dochodowegoosoby samotnie gospodarującej, jednak kwota dochodupozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż300% tego kryterium,+ + w przypadku osoby w rodzinie, jeżeli posiadany dochódna osobę jest wyższy niż 300% kryterium dochodowegona osobę w rodzinie, z tym, że kwota dochodu pozosta-30

jąca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300%kryterium dochodowego na osobę w rodzinie,+ + gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocyspołecznej – w wysokości różnicy między średnimkosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatamiwnoszonymi przez osoby, zobowiązane do poniesieniakosztów (czyli mieszkaniec domu lub jego bliscy).W przypadku niewywiązywania się osób zobowiązanychdo wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznejopłaty te zastępczo wnosi gmina, z której osoba zostałaskierowana do domu pomocy społecznej. Gminie przysługujeprawo dochodzenia zwrotu poniesionych na ten celwydatków.Mieszkaniec domu wnosi opłatę do kasy domu lub na jegorachunek bankowy. Za jego zgodą opłata może być potrącana:+ + z emerytury lub renty mieszkańca domu – przez właściwyorgan emerytalno-rentowy, zgodnie z przepisamiustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentachz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r.,nr 153, poz. 1227 ze zm.). Z ustawą tą można się zapoznaćwe właściwym dla miejsca zamieszkania oddzialeZUS-u,+ + z zasiłku stałego mieszkańca domu – przez ośrodek pomocyspołecznej dokonujący wypłaty świadczenia; opłatęza pobyt ośrodek pomocy społecznej przekazuje narachunek bankowy domu pomocy społecznej,31

+ + małżonek, zstępni, wstępni wnoszą opłatę do kasy lubna rachunek bankowy gminy, z której mieszkaniec domuzostał skierowany; opłatę tę gmina przekazuje na rachunekbankowy właściwego domu pomocy społecznej.Ważna informacja: Mieszkaniec domu, a także innaosoba obowiązana do wnoszenia opłat za pobyt w domupomocy społecznej, jeżeli mieszkaniec domu przebywa u tejosoby, nie ponoszą opłat za okres nieobecności mieszkańcadomu nieprzekraczającej 21 dni w roku kalendarzowym.Osoby wnoszące opłatę za pobyt w domu pomocy społecznejmożna zwolnić, na ich wniosek, częściowo lub całkowiciez tej opłaty, w szczególności jeżeli:+ + wnoszą opłatę za pobyt innych członków rodziny w domupomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce,+ + występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwałachoroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierćczłonka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęskiżywiołowej lub innych zdarzeń losowych,+ + małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednegoświadczenia lub wynagrodzenia,+ + osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lubsamotnie wychowuje dziecko.Wymienionych wyżej zasad odpłatności nie stosuje siędo domów pomocy społecznej prowadzonych przez podmiotyniepubliczne, jeżeli nie są one prowadzone na zlecenieorganu jednostki samorządu terytorialnego.32

W przypadku braku miejsc w domu pomocy społecznejo zasięgu gminnym lub powiatowym gmina może kierowaćosoby tego wymagające do domu pomocy społecznej, którynie jest prowadzony na zlecenie wójta (burmistrza, prezydentamiasta) lub starosty. W takim przypadku stosuje sięopisane zasady odpłatności, z tym, że wysokość opłaty zapobyt w takim domu określa umowa zawarta przez gminęz podmiotem prowadzącym dom.2. Prawo do opieki zdrowotnejPrawo do ochrony zdrowia jest prawem gwarantowanymkonstytucyjnie. Konstytucja nakłada na władze publiczneszczególny obowiązek zapewnienia opieki zdrowotnej m.in.osobom niepełnosprawnym oraz osobom w podeszłymwieku. W szczególności władze publiczne nie mogą odmówićkuracji medycznych tylko z powodu wieku – byłaby todyskryminacja.Należy jednak podkreślić, iż nie mamy prawa do otrzymaniakażdego z oczekiwanych świadczeń zdrowotnych. Niektórerodzaje terapii wymagają znacznych środków finansowych,a ponadto mogą mieć nie zawsze pozytywne skutki.Tak więc na ogół zależy od władz publicznych, takich jakNarodowy Fundusz Zdrowia (NFZ), czy zakwalifikować danegopacjenta do określonego trybu leczenia lub usługi medycznejw sytuacji, gdy Fundusz nie jest prawnie zobowiązanydo ich dostarczenia.33

Konstytucja wprowadza zasadę równego dostępu do świadczeńopieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznychi to niezależnie od sytuacji materialnej.W zakresie świadczeń podstawowej opieki zdrowotnejmamy w szczególności prawo dostępu do opieki ambulatoryjnej,w tym opieki w domu, jak również do badań diagnostycznychdo leczenia szpitalnego, do rehabilitacji.Podmioty wykonujące działalność leczniczą muszą spełniaćwymagania ustawowe dotyczące w szczególności warunków:+ + ogólnoprzestrzennych,+ + sanitarnych,+ + instalacyjnych.Przykładowo:+ + Sale chorych w szpitalu nie mogą być pomieszczeniamiprzechodnimi,+ + Łóżka w salach chorych powinny być dostępne z trzechstron, w tym z dwóch dłuższych, a odstępy między łóżkamipowinny umożliwiać swobodny dostęp do pacjentów,+ + Sale chorych powinny mieć zapewniony bezpośrednidostęp do światła dziennego, a w przypadku nadmiernegonaświetlenia pokoju powinny zostać w nim zainstalowaneurządzenia przeciwsłoneczne,34

+ + Pokój na oddziale szpitalnym powinien być wyposażonyw umywalkę z ciepłą i zimną wodą, dozownik z mydłemw płynie oraz pojemnik z ręcznikami jednorazowegoużytku i pojemnik na zużyte ręczniki.Na oddziale przyjęć i pomocy doraźnej powinno znajdowaćsię co najmniej jedno pomieszczenie higieniczno-sanitarnewyposażone dodatkowo w natrysk i wózek-wannę przystosowanedla osób niepełnosprawnych, w tym poruszającychsię na wózkach inwalidzkich.Ważna informacja: prawo pacjenta gwarantuje natychmiastoweuzyskanie świadczeń zdrowotnych ze względuna zagrożenie zdrowia i życia. W sytuacji ograniczonychmożliwości udzielenia odpowiednich świadczeń zdrowotnychprzysługuje nam prawo do przejrzystej, obiektywneji opartej na kryteriach medycznych procedury ustalającejkolejność dostępu do tych świadczeń.3. Prawo do bycia godnietraktowanym (prawo zakazutortur i nieludzkiego lubponiżającego traktowania)Podstawą tego prawa jest ludzka godnośćEuropejska Konwencja Praw Człowieka i Konstytucja RPstanowią, że nikt nie może być poddany torturom lub nieludzkiemubądź poniżającemu traktowaniu. Zakaz ten dotyczywszystkich ludzi. Oznacza to, że w żadnej sytuacji żadenczłowiek nie może być potraktowany w sposób upokarza-35

jący, naruszający jego godność. Prawo do godnego traktowaniajest prawem absolutnym zatem nie może być żadnejsytuacji i w żadnej okoliczności naruszone lub ograniczone.Niestety zdarzają się sytuacje, w których ludzie starsi doświadczająnieludzkiego lub poniżającego traktowania. Zdarzasię to zarówno w domach rodzinnych jak i instytucjach,których misją jest niesienie pomocy, takich jak domy pomocyspołecznej czy szpitale. Ocena czy sposób obchodzenia sięz drugą osobą jest nieludzki czy poniżający, zawsze zależyod konkretnych okoliczności danego przypadku i uwzględniatakie czynniki jak wiek osoby jej stan zdrowia i czas, w którymtaka sytuacja miała miejsce. Przy czym poniżające traktowanienie musi być celowe – istotny jest wpływ, jaki wywarłoono na osobę, która została mu poddana.Jeśli, na przykład pracownicy domu opieki nieumyślnie pozostawiąswoich podopiecznych w brudnej pościeli przezdłuższy okres z powodu braków w personelu, to może sięto kwalifikować jako nieludzkie lub poniżające traktowanie.1. Przykłady i przyczyny nieludzkiego i poniżającegotraktowaniaNieludzkie lub poniżające traktowanie może wynikać z wieluprzyczyn: zaniedbań bądź nadużyć osób/instytucji zobowiązanychdo świadczenia opieki na rzecz osób starszych,nadmierne podawanie leków, złe warunki bytowe w instytucjachopieki bądź niewłaściwe stosowanie środków przymusubezpośredniego wobec osób chorych.36

Niewłaściwa opieka nad osobami starszymi,zaniedbania bądź nadużycia opiekunów mogą być przyczynąich cierpień. W takich przypadkach mają oni prawoskładania skarg. Podstawą prawną będzie uznanie działaniaosób opiekujących się za nieludzkie bądź poniżające traktowanie.PrzykładPani Z., lat 87, trafiła do szpitala ze złamaną szyjką kości udowej;była więc unieruchomiona. Na dodatek bardzo słabowidziała i wymagała pomocy w codziennych czynnościach,również w czasie posiłków. Na ogół jednak nie otrzymywałapomocy ze strony personelu dlatego też większość posiłkówbyła usuwana nietknięta.Panią Z. spotykały również sytuacjeponiżające, gdy prosiła o możliwość umycia, a uzyskiwałaodpowiedź, że może się posłużyć pieluchą.Sytuacje, które mogą dotyczyć nieludzkiego lub poniżającegotraktowania to, np.: stała odmowa pomocy w udaniu siędo toalety, mycie i rozbieranie osoby na oczach innych osóbbez szacunku wobec godności tej osoby, nękanie psychiczne,niezmieniana pościel, pozostawianie tac z jedzeniem bezudzielenia pomocy osobie zbyt słabej, by mogła samodzielniejeść, ciągłe ignorowanie próśb o pomoc.Nieodpowiednie podawanie leków może być równieżprzyczyną nieludzkiego lub poniżającego traktowania.Może tez naruszać prawo do zdrowia i życia. Do takich37

przypadków należy nadużywanie środków uspokajającychczy psychotropowych, aby łatwiej kontrolować zachowanieosób z demencją. Takie postępowanie może być groźne dlazdrowia i życia osób starszych.PrzykładPani Joanna, lat 82, idzie do szpitala w celu wykonania badań.Jest zaniepokojona tym, że nie otrzymuje informacji ktojest jej lekarzem prowadzącym. Nie wie też jakie przyjmujeleki i w jakich dawkach. Zauważa, że szybko pogarsza się jejsamopoczucie, traci siły. Wiąże ten fakt z lekami, które podająjej w szpitalu.Kiedy odkrywa, że leki działają otępiającoi mogą zaburzać pracę serca opuszcza szpital na własne żądanie.W domu powoli dochodzi do siebie.Drastycznie złe warunki bytowe w domachopieki, szpitalach, mieszkalnictwie, takie jak przeludnienie,brak wentylacji, brak prywatności czy też niewystarczającewarunki sanitarne, mogą również kwalifikować się jako nieludzkielub poniżające traktowanie.PrzykładDom Pomocy w jednej z podwarszawskich miejscowościmieści się w dawnym, przedwojennym dworku, traktowanyjest, jako zabytek, nie ma więc możliwości przebudowaniago i przystosowania do potrzeb ludzi starszych i niedołężnych.Mieszkańcy nie mają żadnych możliwości przygotowaniasobie jedzenia. Poza kuchnią ogólną nie ma kuchenek,38

lodówek i sprzętu. Dyżurka pielęgniarska jest mała, ciasna;brak gabinetu lekarskiego. Pacjenci badani są w sali w obecnościwspółmieszkańców.Nadmierne lub niewłaściwe stosowanieśrodków przymusu bezpośredniego jest rażącymnaruszeniem prawa do godnego traktowania. Przykładowo:przywiązywanie pacjenta do krzesła, by uniemożliwićmu poruszanie się, czy regularne podawanie pacjentomśrodków uspokajających ze względu na niedostateczną obsadępersonelu.PrzykładPan Stefan, lat 75, trafił do szpitala w wyniku udaru mózgu.Po tym jak odzyskuje przytomność jest niespokojny a obsługaszpitala przywiązuje go na noc do łóżka. Więzy powodująotarcia na rękach i nogach. Pan Stefan nie może poskarżyćsię rodzinie ponieważ w wyniku udaru nie mówi. W czasieodwiedzin płacze i pokazuje wzrokiem bandarze, którymi byłkrępowany. Chorzy z tej samej sali wyjaśniają rodzinie, żepan Stefan został ukarany ponieważ był w nocy niespokojnyi zrzucał z siebie nakrycie.Jeśli uważamy, że zostaliśmy potraktowani w nieludzki czyponiżający sposób, możemy zwrócić się do Rzecznika PrawObywatelskich lub do jednej z organizacji bądź instytucji niosącychpomoc w takich sytuacjach (patrz: ostatni rozdziałporadnika).39

2. Stosowanie przymusu bezpośredniegoStosowanie przymusu bezpośredniego jest zabronione, wyjątekstanowią domy pomocy społecznej, w których przebywająosoby przewlekle psychicznie chore. Zasady stosowaniaprzymusu w takim przypadku określają przepisy ustawyz dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego(Dz.U. z 2011, Nr 231, poz. 1375 ze zm.) oraz przepisyrozporządzenia ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia28 czerwca 2012 r. w sprawie sposobu stosowania i dokumentowaniazastosowania przymusu bezpośredniego orazdokonywania oceny zasadności jego zastosowania (Dz.U.z 2012 r., poz. 740) – Ministerstwo Zdrowia lub gminny lubmiejski ośrodek pomocy społecznej właściwy dla miejscazamieszkania może udostępnić każdej zainteresowanejosobie te przepisy.Przymus bezpośredni wobec osób z zaburzeniami psychicznymimożna stosować tylko wtedy, gdy przewidują to przepisyustawy o ochronie zdrowia psychicznego, albo gdy:1. dopuszczają się zamachu przeciwko:+ + życiu lub zdrowiu własnemu lub innej osoby,+ + bezpieczeństwu powszechnemu.2. w sposób gwałtowny niszczą lub uszkadzają przedmiotyznajdujące się w ich otoczeniu,40

3. poważnie zakłócają lub uniemożliwiają funkcjonowaniejednostki organizacyjnej pomocy społecznej.Przed zastosowaniem przymusu bezpośredniego uprzedzasię o tym osobę, wobec której środek ten ma być podjęty.Przy wyborze środka przymusu należy wybierać środekmożliwie dla tej osoby najmniej uciążliwy, a przy stosowaniuprzymusu należy zachować szczególną ostrożność i dbałośćo dobro tej osoby.Zasadność zastosowania przymusu bezpośredniego oceniaw terminie 3 dni:+ + kierownik instytucji leczniczej w której sytuacja taka miałamiejsce, jeżeli jest lekarzem. Jeśli kierownik instytucji niejest lekarzem zasadność zastosowania przymusu bezpośredniegoocenia lekarz przez niego upoważniony,41

+ + upoważniony przez marszałka województwa lekarz specjalistaw dziedzinie psychiatrii w przypadku zastosowaniaprzymusu bezpośredniego w jednostce pomocyspołecznej lub przez kierującego akcją prowadzenia medycznychczynności ratunkowych.Środki przymusu bezpośredniego wobec osoby z zaburzeniamipsychicznymi, to:+ + Przytrzymanie – jest doraźnym, krótkotrwałymunieruchomieniem osoby z użyciem siły fizycznej,+ + Przymusowe zastosowanie leków – jest doraźnymlub przewidzianym w planie postępowania leczniczegowprowadzeniem leków do organizmu osoby –bez jej zgody,+ + Unieruchomienie – jest dłużej trwającym obezwładnieniemosoby z użyciem pasów, uchwytów, prześcieradełlub kaftana bezpieczeństwa,+ + Izolacja – polega na umieszczeniu osoby, pojedynczo,w zamkniętym pomieszczeniu.Środki przymusu mogą być stosowane łącznie. Przed zastosowaniemprzymusu bezpośredniego, polegającego naunieruchomieniu lub izolacji, należy odebrać osobie przedmioty,które mogą być niebezpieczne dla życia lub zdrowiatej osoby albo innych osób, a w szczególności przedmiotyostre, okulary, protezy zębowe, pas, szelki, sznurowadła, zapałki.Pomieszczenie przeznaczone do izolacji powinno zabezpieczaćprzed uszkodzeniem ciała osoby, a zarazem odpowiadaćpod względem warunków bytowych i sanitarnych42

innym pomieszczeniom szpitala psychiatrycznego lub domupomocy społecznej. Przymus bezpośredni może trwać tylkodo czasu ustania przyczyn jego zastosowania. Przymusbezpośredni w domu pomocy społecznej może być stosowanywyłącznie przez wyszkolonych w tym zakresie pracownikówmedycznych lub w ich obecności.Nieuzasadnione bądź niewłaściwe stosowanieśrodków przymusu bezpośredniego jestnaruszeniem praw człowieka, nieludzkimi poniżającym traktowaniem.43

4. Prawo do poszanowaniażycia rodzinnegoŻycie rodzinne jest zdefiniowane szeroko, obejmuje bliskiei osobiste więzy o charakterze rodzinnym i nie obejmuje tylkowięzów krwi. Prawo do poszanowania życia rodzinnegozawiera w sobie możliwość wspólnego zamieszkiwania z rodziną,a jeśli to niemożliwe do utrzymywania z nią regularnychkontaktów.Prawo do poszanowania życia rodzinnego będzie istotnew przypadku, gdy dana osoba jest oddzielona od swojegopartnera i innych członków rodziny lub gdy przebywaw domu opieki odległym od swojej rodziny, co znacznieutrudnia odwiedziny. Na przykład, jeśli w czasie, gdy osobamieszka u siebie w domu i wymaga opieki, a władza lokalnaoświadcza, że nie posiada niezbędnych środków, by umożliwićjej dalszy pobyt w domu, to może stanowić to ingerencjęw życie rodzinne tej osoby.Jeśli władza publiczna oddziela daną osobę od jej partneralub nakłada inne ograniczenia na jej życie rodzinne, musibyć w stanie usprawiedliwić swoją decyzję i będzie musiałarozpatrzyć, czy podjęte przez nią działania są prawowite,niezbędne i proporcjonalne.Poniżej opisujemy sytuację, w której ingerencja w życie rodzinneokazała się niezbędna dla dobra osoby starszej.44

Przykład88-letni pan Ryszard przez kilka lat przeżywał koszmar, jakizgotowali mu jego najbliżsi, chcący przejąć po nim mieszkanie.Jego syn, wnuczka i jej mąż, choć mają już wyroki zaznęcanie się nad dziadkiem, wciąż twierdzą, że to dziadekjest agresywny. Piekło dla pana Ryszarda (uczestnika wojnyz 39. roku, weterana walk pod Monte Cassino, odznaczonegoZłotym Krzyżem Zasługi) zaczęło się w 2000 roku,kiedy zmarła jego żona. Wtedy jeden z synów – Tadeusz S.,z którym pan Ryszard nigdy nie miał za dobrych stosunków,zaproponował, że jego córka Ewelina, P. wprowadzisię do mieszkania dziadka, którym miała się opiekować. PanRyszard się zgodził, odstąpił wnuczce i jej mężowi jeden pokój,a potem ich zameldował. Kiedy to zrobił, kochająca dotychczasrodzina zaczęła wyzywać, popychać i bić starszegomężczyznę. Nikt mu też w niczym nie pomagał, a jegokolegę, który robił mu zakupy i pomagał sprzątać, wyganianoz mieszkania i zastraszano, aż w końcu przestał przychodzić.W 2001 roku pan Ryszard złożył zawiadomieniedo prokuratury o tym, że rodzina się nad nim znęca. Wtedyje oddalono z braku wystarczających dowodów, a rodzinauznała, że jest bezkarna i jeszcze bardziej zaczęła się znęcaćnad starszym panem. By przejąć jego mieszkanie, wymyślili,że go ubezwłasnowolnią. Dlatego też na jego oczach tłuklikryształy, które ten przywiózł z Anglii, a kamerą video rejestrowalijego zachowanie, tak, że na taśmach widać starcawygrażającego laską. Innym razem, gdy pan Ryszard smarowałw kuchni chleb masłem, mąż jego wnuczki chwycił45

go za tę rękę, w której trzymał nóż, obrócił w swoją stronęi wezwał swoją żonę krzycząc, „Ewelina, kręć to. On chcemnie zabić!”. Poza tym cała trójka wielokrotnie wzywała takżepogotowie, mówiąc, że „80-letni starzec dostał szału”.Po jednym z takich sygnałów, wyprowadzono pana Ryszardaz domu w kaftanie bezpieczeństwa. Jednak pracownicyszpitala, po rozmowach ze starszym panem, uwierzyli mui podczas kolejnych wezwań rodziny, zamiast go zamykać,starali się mu pomóc i opiekowali się nim. W 2002 roku panRyszard przeszedł ciężkie zapalenie płuc. Nie mógł przebywaćw przeciągu, więc postanowił zabić okno w łazience.Gdy to robił, do łazienki weszła wnuczka. Kiedy dowiedziałasię, co robi jej dziadek, wyzwała go, uderzyła w twarz, potemugryzła go, a na końcu popchnęła na drzwi tak silnie,że pan Ryszard się przewrócił i stłukł głowę. Innym razem,kiedy do starszego pana przyszła pracowniczka MiejskiegoOśrodka Pomocy Społecznej, by sprawdzić, co się dziejez panem Ryszardem, Ewelina i jej ojciec Tadeusz uwięziliją w mieszkaniu. Potem przed sądem udowodniono, żemężczyzna był bezprawnie podsłuchiwany. Teraz dowodówna znęcanie się było wystarczająco dużo, a rok później zacząłsię proces. Sąd Rejonowy skazał całą trójkę we wrześniu2007 roku. Tadeusz S. dostał dwa lata w zawieszeniuna cztery i pół roku. Natomiast Ewelina P. i jej mąż Rafał P.dostali półtora roku w zawieszeniu na trzy lata. Żadne z nichnigdy nie przyznało się do winy. Wszyscy zaskarżyli wyrok.46

5. Obowiązek alimentacyjnyNa członkach rodziny ciąży obowiązek udzielania wzajemnejpomocy i wsparcia, w tym zapewnienia środków utrzymania,przykładowo:+ + wyżywienia,+ + odzieży,+ + opieki lekarskiej,+ + w miarę potrzeby także środków wychowania (m.in. środkówrozwoju duchowego, intelektualnego, rozwijania zainteresowańkulturalnych).Jeżeli ktoś żyje w niedostatku, może wystąpić o alimentyod własnych dzieciZakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionychbieżących potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowychi majątkowych możliwości zobowiązanego.Zgodnie z ogólną regułą do świadczeń alimentacyjnychobowiązani są krewni w linii prostej (rodzice – dzieci) orazrodzeństwo. Może to dotyczyć wszelkich możliwych relacji,a więc nie tylko obowiązku rodziców względem dzieci,lecz także obowiązku alimentacyjnego dzieci wobec rodzicówczy nawet wnuków wobec dziadków.W odniesieniu do obowiązku alimentacyjnego dzieci względemrodziców, powstanie uprawnień do żądania świadczeń47

alimentacyjnych uzależnione jest od tego, czy osoba uprawnionażyje w niedostatku. Pojęcie niedostatku nie zostałozdefiniowane przepisami prawa. O niedostatku można jednakmówić wówczas, gdy brak jest możliwości zaspokojeniapotrzeb na poziomie zbliżonym do minimum socjalnego,a więc gdy człowiek nie ma w ogóle lub nie ma dostatecznychwłasnych środków utrzymania, które mogłyby zaspokoićjego usprawiedliwione, podstawowe potrzeby oraz gdynie jest w stanie tych środków samodzielnie zdobyć.48

PrzykładOsoba starsza, której źródła utrzymania nie wystarczają na zaspokojeniepodstawowych potrzeb życiowych, niemająca przytym obiektywnych i realnych możliwości poprawienia swojejsytuacji materialnej, może wystąpić wobec swoich dzieci o alimenty– jeżeli dzieci nie pomagają jej w sposób dobrowolny.Należy jednak podkreślić, iż o powstaniu, jak również zakresieobowiązku alimentacyjnego, zadecydować może jedynie niezawisłysąd, do którego należy wnieść stosowny pozew.6. Prawo do poszanowaniażycia prywatnegoWarto uświadomić sobie, że życie prywatne również podlegaochronie.Życie prywatne znaczy więcej niż tylko „prywatność” i obejmujetakie kwestie jak:+ + zdolność do życia osobistego według własnego wyboru,+ + zdolność do budowania relacji z innymi według własnejwoli,+ + fizyczne i psychiczne dobre samopoczucie,+ + posiadanie dostępu do opieki medycznej.Prawo do prywatności jest jednym z podstawowych dóbrosobistych i jest jednym z praw gwarantowanych konstytucyjnie.Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego,rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowaniao swoim życiu osobistym.49

Ochrona prawa do prywatności może mieć charakter cywilnoprawny,administracyjny, ale również prawno-karny.W przypadku naruszenia czyjejś prywatności, można dochodzićswoich praw przed sądem cywilnym. W dalszejczęści rozdziału znajdują się informacje o prawach, którychprzed sądem można w takim wypadku dochodzić.Niekiedy działania naruszające sferę prywatności mogą zostaćuznane za czyn karalny. Takim działaniem jest na przykładnaruszenie tajemnicy korespondencji, naruszenie mirudomowego czy uporczywe nękanie, które w sposób uzasadnionywzbudza u osoby pokrzywdzonej poczucie zagrożenia.Na gruncie administracyjnym ochrona prywatności odnosićsię może w szczególności do ochrony naszych danych osobowych.Dobra osobiste człowieka, takie jak:+ + zdrowie,+ + wolność,+ + cześć,+ + wolność sumienia,+ + nazwisko lub pseudonim,+ + wizerunek,+ + tajemnica korespondencji,+ + nietykalność mieszkania,+ + twórczość naukowa i artystyczna,+ + działania wynalazcze i racjonalizatorskie50

pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnieod ochrony przewidzianej w innych przepisach.Prawo do ochrony prywatności obejmuje bowiem także sferęswobody decydowania o własnym życiu i nieingerowaniaw nie, bez wyraźniej podstawy prawnej, przez osoby trzecie.Naruszeniem prawa do prywatności może być, zatem ujawnienieprzez lekarza informacji o naszym stanie zdrowia, jeżelina takie działanie nie wyrazimy zgody.„Pacjent ma prawo do zachowania w tajemnicy przez osobywykonujące zawód medyczny, w tym udzielające mu świadczeńzdrowotnych, informacji z nim związanych, a uzyskanychw związku z wykonywaniem zawodu medycznego”.Jeżeli czyjeś dobro osobiste zostało zagrożone cudzymdziałaniem, może on przede wszystkim żądać zaniechaniatego działania (wyjątek dotyczy sytuacji, gdy cudze działanienie jest działaniem bezprawnym, a więc gdy znajduje oparciew przepisach prawa).Możliwe są żądania:+ + aby ten, kto dopuścił się naruszenia dóbr osobistych, dopełniłczynności potrzebnych do usunięcia jego skutków,w szczególności ażeby złożył oświadczenie odpowiedniejtreści i w odpowiedniej formie (np. złożył oświadczenieo przeprosinach w prasie),51

+ + zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniejsumy pieniężnej na wskazany cel społeczny,+ + a jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego zostaławyrządzona szkoda majątkowa, możemy żądać jej naprawieniana zasadach ogólnych.Naruszeniem dóbr osobistych może być przykładowo naruszenietajemnicy korespondencji. Mamy także prawodo ochrony miru domowego, a więc prawo do spokojnegozamieszkania, wolnego od bezprawnych zakłóceńprzez osoby niepożądane. Pamiętajmy, że każdy ma prawodo ochrony dotyczących go danych osobowych. Zbieraniei przetwarzanie danych osobowych nie jest bowiem,co do zasady, dopuszczalne bez zgody osoby, której danedotyczą.Każdemu obywatelowi przysługuje przy tym prawo do kontroliprzetwarzania danych, które go dotyczą, w tym m.in.prawo do żądania uzupełnienia, uaktualnienia, sprostowaniadanych osobowych, czasowego lub stałego wstrzymaniaich przetwarzania lub ich usunięcia, jeżeli są one niekompletne,nieaktualne, nieprawdziwe lub zostały zebranez naruszeniem ustawy albo są już zbędne dla realizacji celu,dla którego zostały zebrane. Wyspecjalizowanym organemds. ochrony danych osobowych jest Generalny InspektorDanych Osobowych.52

Warto wiedzieć, że prawo do poszanowania życia prywatnegoi rodzinnego stanowi jedno z podstawowych praw pacjenta.Pacjent przebywający w instytucji leczniczej, wykonującejdziałalność stacjonarną i całodobową w zakresieświadczeń zdrowotnych, ma prawo do kontaktu osobistego,telefonicznego lub korespondencyjnego z innymi osobami,a także prawo do odmowy kontaktu z tymi osobami.Jakiekolwiek działania podjęte przez władzę publiczną, którenaruszają czyjeś życie prywatne, muszą być słuszne,konieczne i proporcjonalne oraz nie mogą być nadmiernewzględem okoliczności. Prawo, by nie być traktowanym nieludzkolub poniżająco jest prawem absolutnym. W związkuz tym władza publiczna nie może usprawiedliwiać swoichpoczynań, wskazując na braki kadrowe czy niedostateczneśrodki.1. Ochrona prywatności a dostęp do informacji osobistejZgodnie z Konstytucją RP, nikt nie może być obowiązanyinaczej niż na podstawie ustawy do ujawnienia informacjidotyczącej czyjejś osoby, a władze publiczne nie mogą pozyskiwać,gromadzić i udostępniać innych informacji niż niezbędnew demokratycznym państwie prawnym. Każdy obywatelma prawo dostępu do dotyczących go urzędowychdokumentów i zbiorów danych. Ma też prawo do żądaniasprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych,niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą.53

Każdy pacjent ma prawo do tego, by osoby wykonującezawód medyczny, w tym udzielające świadczeń medycznych,zachowały w tajemnicy uzyskane o pacjencie informacje.Istnieją jednak wyjątki. Przykładowo ujawnienie informacjio pacjencie może nastąpić, gdy zachowanie tajemnicymoże stanowić niebezpieczeństwo dla jego lub innych osóbżycia czy zdrowia; gdy pacjent lub jego przedstawiciel ustawowywyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy bądź gdy zachodzipotrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjenciezwiązanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnychinnym osobom wykonującym zawód medyczny, uczestniczącymw udzielaniu tych świadczeń.Warto podkreślić, że tajemnica lekarska wiąże osoby obowiązanedo jej zachowania, także po śmierci pacjenta, któregodotyczą informacje.Jednym z podstawowych praw pacjenta jest także uzyskanieinformacji na temat swojego stanu zdrowia. Obejmuje totakże prawo do uzyskania przystępnej informacjio zabiegach pielęgnacyjnych. Oczywiście pacjent może wyrazićzgodę na udzielenie innym osobom informacji o staniejego zdrowia. Ma również prawo do dostępu do dokumentacjimedycznej dotyczącej stanu jego zdrowia oraz udzielonychmu świadczeń zdrowotnych.Prawo do prywatności rozumiane jako prawo do zachowaniaw tajemnicy informacji o życiu prywatnym można od-54

nieść do innych rodzajów informacji, nie tylko tych związanychze stanem zdrowia. Tytułem przykładu można wskazaćna dane dotyczące sytuacji majątkowej danej osoby, któretakże podlegają ochronie, powinny być objęte tajemnicąi niedostępne osobom trzecim.Także informacje dotyczące zadłużenia należą do sfery prywatnościi nie mogą być udostępniane publicznie bez wyraźnejpodstawy prawnej.Krytycznie należy, więc ocenić np. takie praktyki, jak wywieszanieinformacji o zaległościach czynszowych w budynkachspółdzielni. Tego rodzaju działania mogą stanowićnaruszenie dóbr osobistych.55

7. Prawo i zdolność do stanowieniao sobie a ubezwłasnowolnienie1. Prawo do decydowania o sobieZgodnie z Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej każdy człowiekma prawo do decydowania o swoim życiu osobistym,czyli do podejmowania każdej decyzji dotyczącej miejscazamieszkania, pracy, sposobu leczenia, życia rodzinnego,sposobu wydatkowania pieniędzy, itp.. Osoby starsze majątakie samo prawo do decydowania o swoim życiu, jak inni.2. Zdolność do czynności prawnych i zdolnośćdo decydowania o sobieDecyzje o znaczeniu prawnym, np. zakup mieszkania, podpisanieumowy kredytu, sporządzenie testamentu, możnapodejmować dopiero po uzyskaniu pełnoletniości. Nazywasię to zdolność do czynności prawnych, czyli inaczejnabywanie praw i zaciąganie zobowiązań. Według prawakażda pełnoletnia osoba ma pełną zdolność do czynnościprawnych. Decyzje o znaczeniu prawnym powinna jednakpodejmować osoba, która ma świadomość ich znaczenia,rozumie je i potrafi je zakomunikować. Nie jest istotne,czy jakaś decyzja jest dla danej osoby najlepsza, ważne,by była przemyślana i świadomie podjęta. Istnieją w życiusytuacje, w których człowiek może mieć trudności w świadomympodejmowaniu decyzji w ważnych kwestiach do-56

tyczących zdrowia, sposobu życia, majątku. Może to byćzwiązane z wiekiem, ciężką chorobą, stanem powypadkowym,kiedy kontakt z kimś jest bardzo utrudniony. Polskieprawo nie przewiduje obecnie zbyt wielu form wsparciaw takich trudnych sytuacjach. Istnieją jednak przepisy, któremogą pomóc w rozwiązaniu problemu dotyczącego decydowaniao sobie. Są to przepisy np. o pełnomocnictwienotarialnym do dokonywania czynności przez upoważnionąosobę, albo przepisy o kuratorze dla osoby niepełnosprawnej(w tym dla osoby starszej potrzebującej pomocy w załatwieniujakiejś sprawy).3. UbezwłasnowolnienieNiestety, może się okazać, że dopóki w Polsce nie będzielepszych przepisów, jedyną formą pomocy osobie, która matrudności w podejmowaniu ważnych decyzji, będzie ubezwłasnowolnienie.Ubezwłasnowolnienie to instytucja prawacywilnego, która miała służyć ochronie prawnej osób uznanychza niezdolne do samodzielnego decydowania o sobie.Według kodeksu cywilnego osoba, która jest ubezwłasnowolnionatraci zdolność do czynności prawnych lub ta zdolnośćzostaje jej ograniczona z uwagi na jej stan zdrowia powodującytrudności w kierowaniu swoim postępowaniem,np. choroba psychiczna, choroba Alzheimera, udar mózgu.Stan ten jednak musi być na tyle poważny, że znacznieutrudnia lub uniemożliwia osobie samodzielne decydowanieo swoim życiu.57

UWAGA!!!Ograniczenie lub pozbawienie człowieka zdolnoścido czynności prawnych dotyczy jego samodzielności, prawado samostanowienia, wolności. W ostatnich latach niektórzywykorzystywali tę instytucję, by pozbawić ludzi ichpraw i decydować za nich. Dlatego ubezwłasnowolnieniepowinno być stosowane bardzo ostrożnie i tylko w wyjątkowychsytuacjach, w których wszystkie inne środki pomocyzostały już wykorzystane.4. Ubezwłasnowolnienie całkowite i częścioweIstnieją dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia opisane w kodeksiecywilnym. Niektórymi sformułowaniami użytymi w przepisacho ubezwłasnowolnieniu już się dziś nie posługujemy.Dlatego warto znać również najnowsze określenia pewnychstanów zdrowia (podane są w nawiasach).Ubezwłasnowolnienie całkowite – oznacza, żeosoba ubezwłasnowolniona zostaje pozbawiona zdolnoścido czynności prawnych. Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego,ubezwłasnowolnić całkowicie może tylko sąd i tylkoosobę, która:+ + ukończyła 13 lat,+ + jest chora psychicznie (niepełnosprawność psychiczna),ma niedorozwój umysłowy (niepełnosprawność intelektualna),cierpi na narkomanię (zespół uzależnienia od narkotyków)lub pijaństwo (zespół uzależnienia od alkoholu)lub inne zaburzenia psychiczne,58

+ + z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego,narkomanii, pijaństwa lub innego zaburzenia psychicznegonie jest w stanie kierować swoimpostępowaniem. Osoba całkowicie ubezwłasnowolnionanie może podejmować żadnych decyzji prawnych.Jej decyzje są według prawa nieważne. Osobaubezwłasnowolniona całkowicie nie może zawieraćumów sprzedaży, kredytu, nie może głosować, nie możezawrzeć małżeństwa, nie może pracować, dysponowaćswoją rentą, nie może pełnić władzy rodzicielskiej, niemoże napisać testamentu, nie może przyjąć spadku.Decyzje dotyczące jej sytuacji prawnej i życia, podejmujeinna osoba – opiekun prawny ustanowiony przezsąd. Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie może natomiastzawierać tzw. umowy w drobnych bieżących sprawachdnia codziennego, na przykład może kupić gazetę,chleb.Ubezwłasnowolnienie częściowe – oznacza,że osoba ubezwłasnowolniona ma ograniczoną zdolnośćdo czynności prawnych. Ubezwłasnowolnić częściowomoże tylko sąd i tylko osobę, która:+ + ukończyła 18 lat,+ + jest chora psychicznie, ma niedorozwój umysłowy, cierpina narkomanię lub pijaństwo lub inne zaburzenie psychiczne,+ + z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju psychicznego,narkomanii, pijaństwa potrzebuje pomocydo prowadzenia swoich spraw.59

Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo sąd ustanowikuratora. Osoba częściowo ubezwłasnowolniona możepodejmować decyzje prawne, ale większość z nich musizatwierdzić kurator. Bez zgody kuratora osoba częściowoubezwłasnowolniona może pracować, samodzielnie rozporządzaćswoim zarobkiem oraz przedmiotami oddanymido jej swobodnego użytku (np. może sprzedać otrzymaneradio, rower itp.). Osoba częściowo ubezwłasnowolniona niemoże głosować.UWAGA!Nie można kogoś ubezwłasnowolnić tylko dlatego, że ktośjest starszy, albo jest osobą z niepełnosprawnością intelektualnąlub psychiczną. Najważniejszą przyczyną ubezwłasnowolnieniajest zagrożenie interesów konkretnej osoby,która ze względu na swój stan nie może lub ma znacznetrudności w podejmowaniu decyzji, od których zależy jej sytuacjażyciowa. Niestety, często rodziny występują do sąduo ubezwłasnowolnienie osoby, która wcale tego nie wymaga.Należy pamiętać, iż ubezwłasnowolnienie ma bardzopoważne konsekwencje i trzeba być pewnym, że ubezwłasnowolnieniemoże komuś pomóc.5. Postępowanie w sądzieO ubezwłasnowolnieniu orzeka sąd okręgowy, wydział cywilnyw składzie trzech sędziów. Wniosek o wszczęcie postępowaniao ubezwłasnowolnienie jakiejś osoby mogą60

zgłosić: małżonek, jej krewni w linii prostej (dzieci, wnuki,rodzice), dziadkowie, rodzeństwo, przedstawiciel ustawowy(rodzice sprawujący władzę rodzicielską nad niepełnoletnimdzieckiem, opiekun ustanowiony dla osoby małoletniej),prokurator okręgowy. Jednak dziadkowie i rodzeństwonie mogą złożyć wniosku o ubezwłasnowolnienie w sytuacji,gdy osoba, której dotyczy postępowanie, ma przedstawicielaustawowego (opiekuna, rodziców). Wniosek powinienbyć bardzo dobrze uzasadniony, należy do niego dołączyćzaświadczenie lekarskie potwierdzające chorobę czy teżstan osoby, której wniosek dotyczy (na przykład o leczeniuodwykowym, o przebytym udarze mózgu, zaświadczenieod psychiatry, orzeczenie o niepełnosprawności).Osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnieniemusi być wysłuchana przez sąd jak najszybciejpo wszczęciu postępowania.UWAGA!!!Przy wysłuchaniu musi być obecny biegły psycholog, biegłylekarz psychiatra lub neurolog.Jeśli postępowanie o ubezwłasnowolnienie dotyczy osobypełnoletniej, to sąd może na czas postępowania ustanowićdla niej doradcę tymczasowego, który ma chronićtę osobę lub jej majątek w czasie postępowania. Zanim sądzdecyduje o powołaniu doradcy tymczasowego, musi wysłuchaćosobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.Doradcą może zostać na przykład małżonek, krewnylub inna osoba bliska. Jeśli dla jakiejś osoby sąd ustano-61

wił doradcę tymczasowego, to ta osoba traci pełną zdolnośćdo czynności prawnych i ma ograniczoną zdolnośćdo czynności prawnych. Postanowienie o ustanowieniu doradcytymczasowego można zaskarżyć. Może to zrobić równieżosoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.Osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, musibyć zbadana przez biegłego lekarza psychiatrę lub neurologa,a także psychologa. Sąd nie może wydać decyzji o ubezwłasnowolnieniubez opinii tych specjalistów. Samo ustalenieprzez biegłych problemów zdrowotnych osoby, którejdotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, nie jest podstawąubezwłasnowolnienia. Sąd wydaje decyzję o ubezwłasnowolnieniuw formie postanowienia.Ubezwłasnowolnienie nie jest orzekane na całe życie. Sądmoże uchylić ubezwłasnowolnienie gdy ustaną jego przyczynylub zmienić ubezwłasnowolnienie całkowite na częścio-62

we, gdy nastąpiła poprawa stanu zdrowia i sytuacji życiowejosoby ubezwłasnowolnionej, a w razie pogorszenia – zmienićubezwłasnowolnienie częściowe na całkowite. Wnioseko zmianę lub uchylenie ubezwłasnowolnienia może złożyćosoba ubezwłasnowolniona, jej opiekun, kurator, ale sądmoże również z własnej inicjatywy, bez wniosku, zająć się tąsprawą. Sąd może ustanowić adwokata lub radcę prawnegoz urzędu dla osoby, która ze względu na stan zdrowia niejest zdolna do złożenia wniosku, a sąd uzna udział adwokatalub radcy prawnego w sprawie za potrzebny.6. Opiekun i kuratorOpiekun i kurator to przedstawiciele ustawowi osób ubezwłasnowolnionych.Ustanawia ich sąd rejonowy (opiekuńczy).Opiekunem prawnym lub kuratorem powinna zostaćosoba, która będzie najlepiej dbała o interesy osoby ubezwłasnowolnionej,może to być ktoś z jej rodziny, bliski znajomy,zdarza się, że jest to pracownik domu pomocy społecznej,w którym mieszka osoba ubezwłasnowolniona. Wedługprzepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego opiekuni kurator powinni podjąć się opieki lub kurateli, jeśli sąd będziechciał powierzyć im te funkcje. Opiekun i kurator powinnidbać o dobro i interesy osoby, która jest ubezwłasnowolniona.Jeśli opiekun lub kurator będą chcieli otrzymaćwynagrodzenie za swoją pracę, sąd może im je przyznaćz majątku osoby ubezwłasnowolnionej. Jeśli osoba ubezwłasnowolnionanie ma takich środków, koszty opieki lub63

kurateli pokryje państwo. Należy pamiętać że majątek osobyubezwłasnowolnionej zawsze pozostaje jej majątkiemi nie przechodzi na własność opiekuna ani kuratora.Opiekun prawny i kurator otrzymują zaświadczenie, którymmogą się legitymować w opiece społecznej lub innych miejscach,gdzie jest to potrzebne, mogą także otrzymać odpispostanowienia o ustanowieniu opiekunem lub kuratoremprzez sąd. Sąd ma obowiązek nadzorować działalność opiekunalub kuratora. Opiekun prawny lub kurator musi składaćsprawozdania ze swojej pracy w terminach wyznaczonychprzez sąd opiekuńczy, nie rzadziej niż coroku. Jeśli nie sprawują swojej funkcji należycie, sąd sammoże powołać nowego opiekuna lub kuratora.Do obowiązków opiekuna osoby ubezwłasnowolnionej należą:piecza, zarządzanie oraz reprezentowanie osoby ubezwłasnowolnionej.Do obowiązków kuratora osoby częściowo ubezwłasnowolnionejnależy przede wszystkim piecza. Kurator jest powołanydo jej reprezentowania i zarządu jej majątkiem tylko wtedy,gdy sąd opiekuńczy tak postanowi, i tylko w zakresie,do jakiego sąd go zobowiąże. Jeśli kurator nie został powołanydo reprezentacji osoby ubezwłasnowolnionej, to możejedynie pomagać, doradzać w prowadzeniu spraw osobieubezwłasnowolnionej oraz udzielać zgody lub potwierdzaćjej czynności prawne.Piecza to obowiązek dbania, aby osoba ubezwłasnowolnionamiała środki do życia, aby miała zapewnioną opiekęlekarską, dobre warunki mieszkania. Zarządzanie pole-64

ga na dbaniu o majątek ubezwłasnowolnionego, właściwymrozdysponowaniu jego dochodów, staraniu o powiększeniemajątku. Reprezentowanie oznacza zastępowanie osobyw dokonywaniu czynności prawnych, składaniu oświadczeńwoli. Jednak należy pamiętać, że we wszelkich ważniejszychsprawach, które dotyczą osoby ubezwłasnowolnionej lub jejmajątku, opiekun i kurator powinien uzyskiwać zezwoleniesądu opiekuńczego.UWAGA!!!Opiekun prawny i kurator musi uzyskiwać zgodę sądu opiekuńczegona wszystkie ważniejsze decyzje dotyczące osobyi majątku osoby ubezwłasnowolnionej, np. o sprzedaży jejmieszkania i umieszczeniu jej w domu pomocy społecznej.65

WskazówkiiIi. praktyczneW rozdziale tym znajdziemy praktyczne informacje o tym, comożemy zrobić, jeśli uważamy, że nasze prawa człowiekazostały naruszone, że byliśmy nierówno traktowani lub dyskryminowani.1. Szukanie informacji, porady,pomocy prawnejGdy uważamy, ze nasze prawa zostały naruszone wartoabyśmy zaczęli działania od rozmowy z kimś, do kogomamy zaufanie; z osobą nam bliską, przyjacielem, krewnym,czy którąś z organizacji wymienionej w ostatnim rozdzialetego przewodnika. Rozmowa z drugą osobą możesię wydawać oczywistym posunięciem. Jednakże osobytraktowane w sposób poniżający lub dyskryminowane częstoczują się tak osamotnione i zgnębione, że nie są zdolnedo mówienia o swojej sytuacji. Wiele osób obawia się lubwstydzi mówienia o swoich problemach lub też uważa, żei tak nic to nie zmieni.Jeśli nie chcemy rozmawiać z nikim ze swojego otoczeniamożemy zwrócić się o do jednej z telefonicznych linii pomocy.Wielu osobom łatwiej jest rozmawiać przez telefon niż66

ezpośrednio. Przed taką rozmową zbierzmy i usystematyzujmywszystkie informacje, aby łatwiej je było przekazaćnaszemu rozmówcy.Przed podjęciem jakiegokolwiek działania warto też przeprowadzićrozmowę z doświadczonym doradcą. To powinnoułatwić nam lepsze zrozumienie, jakiego rodzaju zagadnieniamogą być wzięte pod uwagę i do jakiej instytucjipowinniśmy się zwrócić z naszym problemem.Pamiętajmy, że w każdej sytuacji możemy zasięgnąć specjalistycznejporady prawnej. We wszystkich ośrodkachpomocy społecznej możemy nieodpłatnie uzyskać poradę67

prawnika lub zwrócić się do organizacji społecznych udzielającychbezpłatnych porad prawnych albo działających przyuczelniach uniwersyteckich poradni prawnych. Ośrodki pomocyspołecznej, miejskie i powiatowe centra pomocy rodzinieoraz rzecznicy konsumentów mogą pomóc w przygotowaniupowództwa.Można też skorzystać z porady adwokata lub radcy prawnego.Poniżej zamieszczone są adresy i telefony organizacji i instytucji,które mogą udzielić informacji i pomocy.Czasami trudne sytuacje mogą być rozwiązane poprzezbezpośredni dialog z osobą czy organizacją, której to dotyczylub przy pomocy mediatora. My (lub ktoś w naszymimieniu) może to uczynić w mniej oficjalny sposób – po prostupodczas rozmowy z zaangażowanymi osobami i/lubw formie listu. Pomocy może nam udzielić osoba bliska, doradcabądź mediator.Jeśli uważamy, że nasze prawa człowieka zostały naruszone,zawsze warto zadzwonić na bezpłatną infolinię RzecznikaPraw Obywatelskich. Pozwoli nam to zorientować się,czy Rzecznik Praw Obywatelskich może zająć się nasząsprawą.2. Złożenie skargiJeśli nie jesteśmy w stanie rozwiązać problemu na drodzeporozumienia, wtedy należy skorzystać z procedury skargi/zażalenia.68

Wszyscy zarejestrowani dostawcy usług publicznych sązobowiązani przez prawo, aby stworzyć procedurę, któradaje możliwość wniesienia skargi na jakość świadczonychprzez nich usług. Jeśli nasza sprawa nie może być rozwiązanaw ten sposób, to istnieją inne organizacje, w którychmożemy przedstawić swą skargę bez potrzeby kierowaniasprawy do sądu. Wniesienie skargi nic nie kosztuje, zarównoprzy wnoszeniu jej w ustalonej procedurze, jak też poprzezorganizację właściwą do składania skarg.Jeśli nasza sytuacja pozostaje nierozwiązana w drodze proceduryzażaleń, możemy złożyć skargę do instytucji ta-69

kiej, jaką jest Rzecznik Praw Obywatelskich. Innym rozwiązaniemjest napisanie listu do posła z naszego okręgu lubdo lokalnie wybranych radnych, gdyż mogą się oni przyczynićdo rozwiązania dotyczącej nas sprawy.3. Kierowanie sprawy do sąduW niektórych przypadkach sprawa może być rozwiązanatylko przez sąd.Wniesienie pozwu do sądu może się okazać długim i kosztownymprocesem i dlatego najlepiej unikać postępowańsądowych. Jeśli jednak nie udaje nam się dochodzić swoichpraw bezpośrednio z zainteresowaną osobą bądź instytucjąlub gdy władze publiczne nie reagują odpowiednio nanasze skargi możemy szukać pomocy prawnej i kierowaćsprawę do sądu.Wystąpienie ze sprawą do sądu cywilnego wiąże się każdorazowoz obowiązkiem poniesienia określonych kosztów sądowych.Przepisy prawa przewidują jednak sytuacje, w którychosoba dochodząca swoich praw nie ma obowiązkuuiszczania tych kosztów bądź może zostać z tego obowiązkuzwolniona. Nie mają obowiązku uiszczania opłaty sądowejosoby dochodzące roszczeń alimentacyjnych, jak równieżosoba ubezwłasnowolniona w sprawach o uchylenielub zmianę ubezwłasnowolnienia.Zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osobafizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, żenie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania70

koniecznego dla siebie i rodziny. Do wniosku o zwolnieniez kosztów sądowych powinno być dołączone oświadczenieobejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, o majątku,dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającejsię o zwolnienie z kosztów. Oświadczenie sporządza sięwedług ustalonego wzoru, powinno ono być dostępne bezopłat. Na odmowę zwolnienia przysługuje prawo wniesieniazażalenia do sądu II instancji. Strona, która uzyskała zwolnienieprzez sąd od kosztów sądowych w całości lub w części,może także domagać się ustanowienia dla niej adwokatalub radcy prawnego z urzędu. Warto przy tym pamiętać,że zwolnienie od kosztów sądowych nie obejmuje obowiązkuzwrotu – w przypadku przegrania sprawy – kosztów zastępstwaprocesowego poniesionych przez drugą stronę.W przypadku, gdyby nasza sprawa przeszła całą ścieżkęprawną w Polsce bez pozytywnego dla nas rozwiązania,możliwe będzie skierowanie sprawy do EuropejskiegoTrybunału Praw Człowieka w Strasburgu we Francji. Przypomnijmy,że Trybunał przyjmie zgłoszenie naszej sprawyjedynie wtedy, gdy wniosek przeszedł przez wszystkie właściwetemu przypadkowi polskie sądy. Zgłoszenie należyskierować w terminie 6 miesięcy od ostatecznej decyzji sądówpolskich. Postępowanie przed Europejskim TrybunałemPraw Człowieka jest bezpłatne.71

iV.UżytecznekontaktyW tym rozdziale prezentujemy adresy, telefony i strony internetoweorganizacji i instytucji, które mogą nam pomóc uzyskaćinformacje, udzielić porady, w tym porady prawnej, pomócw przygotowaniu powództwa lub wystąpić do władz publicznychw obronie naszych praw. Przedstawione informacje pochodząz ogólnodostępnych stron www organizacji i instytucji.Rzecznik Praw Obywatelskichwww.rpo.gov.plAleja Solidarności 77, 00-090 Warszawatel. 22 55 17 700, fax 22 827 64 53e-mail: biurorzecznika@brpo.gov.plInfolinia Obywatelska: 800 676 676 – bezpłatna dla telefonówstacjonarnych oraz telefonów komórkowych sieci: Orange,Play, Plus i T-Mobile. Czynna w godzinach: poniedziałek– 10-18, od wtorku do piątku – 8.00-16.00 RPO chroniwolności i prawa obywateli, cudzoziemców i bezpaństwowcówznajdujących się pod władzą Rzeczypospolitej, osóbprawnych, a nawet jednostek organizacyjnych niemającychwprawdzie osobowości prawnej, ale mogących być podmiotempraw i obowiązków. Kontroli sprawowanej przez RPOpodlegają wszystkie bez wyjątku organa władzy publicznej,organizacje i inne instytucje obowiązane do przestrzegania72

i realizacji wolności oraz praw człowieka i obywatela, a takżezasad współżycia i sprawiedliwości społecznej (art. 1 ust. 3ustawy).Złożenie wniosku do Rzecznika Praw Obywatelskich – najlepiejprzez formularz znajdujący się na stronie internetowej.Wniosek można złożyć również ustnie lub pisemnie.Oddziały Terenowe – Pełnomocnicy Terenowi RzecznikaPraw Obywatelskich:+ + 80-748 Gdańsk, ul. Chmielna 54/57, tel. 58 76 47 302,+ + 40-032 Katowice, ul. Jagiellońska 25, tel. 32 72 86 800,+ + 50-056 Wrocław, ul. Wierzbowa 5, tel. 71 34 69 115.Punkty Przyjęć Interesantów RPO:+ + Częstochowa, Urząd Miasta, ul. Śliska 11/13 p. 134,w każdy ostatni czwartek miesiąca w godz. od 10.00do 15.00,+ + Kraków, Urząd Wojewódzki na II piętrze, ul. Basztowa 22,w każdy poniedziałek w godz. od 13.00 do 16.00,+ + Lublin, Urząd Wojewódzki, ul. Spokojna 4, pok. 46, w każdyostatni piątek miesiąca w godz. od 10.00 do 15.00,+ + Olsztyn, Starostwo Powiatowe, Pl. Bema 5, w każdą drugąśrodę w godz. od 12.00 do 16.00,+ + Wałbrzych, Starostwo Powiatowe, Al. Wyzwolenia 24,p. 112, w każdy trzeci piątek miesiąca w godz. od 10.00do 14.00.73

Rzecznik Praw Pacjentawww.bpp.gov.plAleja Zjednoczenia 25 01-829 Warszawatel.: 22 865 40 45, 22 532 82 50, fax 22 833 08 86e-mail: sekretariat@bpp.gov.plbezpłatna infolinia: 800 190 590Jest centralnym organem administracji rządowej właściwymw sprawach ochrony praw pacjentów określonych w ustawieo prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Do zakresujego działania należą m.in.:+ + prowadzenie postępowań w sprawach praktyk naruszającychzbiorowe prawa pacjentów,+ + współpraca z organami władzy publicznej w celu zapewnieniapacjentom przestrzegania ich praw, w szczególnościz ministrem właściwym do spraw zdrowia,+ + współpraca z organizacjami pozarządowymi, społecznymii zawodowymi, do których celów statutowych należyochrona praw pacjenta,+ + analiza skarg pacjentów w celu określenia zagrożeń i obszaróww systemie ochrony zdrowia wymagających naprawy.Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Niećwww.pomocprawna.orgul. Krowoderska 11/7, 31-141 Krakówtel. 12 633 72 23, fax 12 423 32 77e-mail: biuro@pomocprawna.org74

Organizacja społeczna o statusie organizacji pożytku publicznego,założona w Krakowie w 2002 roku przez absolwentówWydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, z inicjatywydr Haliny Nieć w celu promowania poszanowaniapraw człowieka, udzielania bezpłatnej pomocy prawnej orazrealizacji projektów z zakresu edukacji i demokratyzacji. Organizacjadziała na rzecz ochrony praw człowieka, w tymzwłaszcza świadczy pomoc prawną w sprawach cywilnychoraz dla uchodźców i innych cudzoziemców poszukującychochrony w Polsce.Fundacja Akademia Iuriswww.academiaiuris.plul. Freta 20/24a, 00-227 Warszawatel. 22 498 72 30e-mail: biuro@academiaiuris.plPowstała w 2002 r. jako niezależna pozarządowa organizacjanon-profit. Jej podstawowym celem jest ochrona prawi wolności obywatelskich, umacnianie zaufania do państwai prawa, a także upowszechnianie osobistego zaangażowaniaprawników w niesienie pomocy osobom potrzebującym.Fundacja prowadzi ogólnopolską sieć punktów poradprawnych dla osób niezamożnych, udziela specjalistycznejpomocy prawnej rodzinom i samotnym matkom. Wspieraod strony prawnej działania organizacji pozarządowych,przygotowuje projekty legislacyjne.75

Fundacja Centrum Praw Kobietwww.cpk.org.plul. Wilcza 60 lok. 19, 00-679 Warszawatel.: 22 622 25 17, 22 652 01 17Telefon zaufania 22 621 35 37fax 22 622 25 17e-mail: sekretariat@cpk.org.plMisją Fundacji jest działanie na rzecz równego statusu kobieti mężczyzn w życiu publicznym oraz w rodzinie.Poradnia mailowa:porady psychologiczne – porady.psychologiczne@cpk.org.pli prawne – porady.prawne@cpk.org.plHelsińska Fundacja Praw Człowiekawww.hfhr.plul. Zgoda 11, 00-018 Warszawatel.: 22 828 10 08, 22 828 69 96, 22 556 44 40fax 22 556 44 50e-mail: hfhr@hfhrpol.waw.plOrganizacja powstała w 1989 r., prowadzi szeroki programedukacji w zakresie ochrony praw człowieka. Monitorujedziałalność rozmaitych instytucji, od których zależy poziompraworządności w Polsce. Aktywnie działa na rzecz ochronypraw jednostki poprzez prowadzenie ważnych spraw sądowychw ramach Programu Spraw Precedensowych.76

Co tydzień, w środę w godzinach 13:30–15:00 w HelsińskiejFundacji Praw Człowieka odbywają się dyżury prawnikóww trakcie, których można uzyskać bezpłatną poradę prawnąw sprawach naruszenia praw człowieka.Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocyw Rodzinie: „Niebieska Linia” jest placówką InstytutuPsychologii Zdrowia Polskiego TowarzystwaPsychologicznegowww.niebieskalinia.plPogotowie udziela informacji i porad korespondencyjnie,telefonicznie i e-mailowo.ul. Korotyńskiego, 02-121 Warszawatel. 22 668 70 00email: poradnia@niebieskalinia.plw sprawach porad prawnych: prawnicy@niebieskalinia.plPolskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnegowww.ptpa.org.plul. Gałczyńskiego 7/6, 00-362 Warszawatel.: +48 22 498 15 26, 22 224 55 51fax 22 425 11 11Stowarzyszenie powołane w 2006 r. Jego członkami sąprawnicy – adwokaci, radcowie prawni, prawnicy organizacjipozarządowych, których zainteresowania skupiają się wokółzagadnienia ochrony praw człowieka, przeciwdziałania77

dyskryminacji, promowania zasady równego traktowaniaw szczególności bez względu na płeć, wiek, rasę i pochodzenieetniczne, orientację seksualną, religię i przekonaniai niepełnosprawność. Celem Towarzystwa jest popieranierozwoju nauki prawa antydyskryminacyjnego, upowszechnianiewiedzy w tym zakresie oraz aktywne działanie narzecz zwalczania dyskryminacji.Ośrodki Pomocy SpołecznejOśrodki Pomocy Społecznej (OPS) działają we wszystkichgminach. Udzielają indywidualnej pomocy osobom i rodzinomw potrzebie. Mogą udzielać porad prawnych i pomocyw przygotowaniu pozwu. Informację o tym gdzie w gminieznajduje się OPS można uzyskać w urzędzie gminy.Powiatowe Centra Pomocy RodziniePowiatowe Centra Pomocy Rodzinie (PCPR) działają wewszystkich powiatach oraz miastach powyżej 100 tys.mieszkańców i dawnych miastach wojewódzkich. W wojewódzkieśląskim powiatowe centra pomocy rodzinie istniejąwe wszystkich miastach aglomeracji śląskiej.PCPR udziela specjalistycznej pomocy rodzinom.Adres właściwej placówki PCPR można znaleźć w każdymurzędzie powiatowym a w większych miastach w urzędziemiasta. Lista kontaktowa wszystkich placówek w Polsceznajduje się na stronie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznejwww.mpips.gov.pl78

Rzecznicy konsumentówwww.uokik.gov.plW sprawach indywidualnych bezpłatną pomoc prawną konsumencimogą uzyskać m. in. u miejskich lub powiatowychrzeczników konsumentów. Do ich kompetencji należy m.in.zapewnienie bezpłatnego poradnictwa konsumenckiegoi informacji prawnej w zakresie ochrony interesów konsumentóworaz wytaczanie powództwa na rzecz konsumentówi wstępowanie, za ich zgodą, do toczącego się postępowaniaw sprawach o ochronę interesów konsumentów.Rejestr adwokatówwww.rejestradwokatow.plRejestr radców prawnychwww.kirp.plUniwersyteckie Poradnie Prawnewww.fupp.org.plW ramach Uniwersyteckich Poradni Prawnych studenciostatnich lat studiów pod kierunkiem pracowników naukowychi prawników praktyków udzielają bezpłatnych poradprawnych osobom ubogim. W ten sposób kształtuje sięu studentów prawa świadomość traktowania zawodu prawniczego,jako służby publicznej. Studenci mają możliwośćpoznania problemów społecznych, dzięki czemu u przy-79

szłych prawników wzrasta stopień wrażliwości na kwestieubóstwa i naruszania praw człowieka.Związek Biur Porad Obywatelskichwww.zbpo.org.plul. Gałczyńskiego 3, 00-362 Warszawae-mail: zbpo@zbpo.org.plJest ogólnopolskim stowarzyszeniem niezależnych organizacjispołecznych. Jego misją jest zapewnienie obywatelomwiedzy o przysługujących im prawach tak, aby potrafili w aktywnyi skuteczny sposób rozwiązywać swoje problemy,a także działania na rzecz pożądanych społecznie zmian.Wartością Związku są wspólnie przyjęte zasady, standardyoraz metody mające zapewnić wysoki poziom świadczonychusług. Działania Związku są realizowane poprzezbudowanie i wzmacnianie sieci organizacji działających narzecz poradnictwa obywatelskiego. Obecnie działa w Polsce35 Biur Porad Obywatelskich.Kontakt z parlamentarzystą i radnym+ + Parlamentarzyści prowadzą biura poselskie, w którychmożna uzyskać informacje na temat możliwości osobistegokontaktu z posłem. Adresy biur poselskich i senatorskichmożna znaleźć na stronach www.sejm.pl i www.senat.pl,+ + Radni przyjmują interesantów w Urzędach Miasta lubGminy, gdzie można uzyskać informacje o terminach ichdyżurów. Większość parlamentarzystów i radnych ma80

własną stronę internetową, na której można znaleźć informacjena temat sposobu kontaktu,+ + Zadanie dla posła.W formularzu na stronie www.zadaniedlaposla.pl możesznapisać, czym posłowie powinni się zająć w pierwszej kolejności.Wybrane organizacje działające na rzeczosób starszychForum 50+www.forum50.orgul. Marymoncka 34, 00-968 Warszawa (Pawilon ZwiązkówSportowych – teren AWF Warszawa)tel. 22 865 76 85 (numer wspólny z UTW AWF)e-mail: kontakt@forum50.orgForum 50+ jest nieformalnym, otwartym związkiem organizacji,które łączy wspólna misja – poprawa jakości życia ludzistarszych w Polsce.Fundacja „Emeryt”www.fundacja-emeryt.orgul. Ogrodowa 8, 00-896 Warszawa, tel./fax 22 620 40 44tel. 22 425 20 61, 22 425 68 29e-mail: fundacja.emeryt@free.ngo.pl81

Fundacja powstała dla pobudzenia aktywności seniorów, ichzorganizowania i pożytecznego zagospodarowania w celuniesienia samopomocy i pomocy środowiskowej, jak równieżwystępowania w obronie szeroko rozumianego bytuosób starszych.Fundacja pomaga seniorom znajdującym się w trudnej sytuacji.Organizuje spotkania edukacyjne, prowadzi wypożyczalnięwózków inwalidzkich, organizuje transport dla osóbniepełnosprawnych.Polskie Stowarzyszenie Pomocy Osobom z ChorobąAlzheimeraul. Emilii Plater, 47 00-118 Warszawatel. 22 622 11 22, fax 22 622 11 22e-mail: alzheimer_pl@hotmail.comStowarzyszenie powstało w 1992 roku.Podstawowym celem Stowarzyszenia jest niesienie pomocyosobom z chorobą Alzheimera i zaburzeniami pokrewnymioraz ich rodzinom i opiekunom.W Stowarzyszeniu można liczyć na: wysłuchanie i zrozumienie(wszyscy tu mają podobne problemy), wsparcie psychiczne,informację, wiedzę o chorobie i pielęgnacji chorego,pomoc materialną (sprzęt rehabilitacyjny, środki pielęgnacjii higieny).82

Stowarzyszenie „mali bracia Ubogich”www.malibracia.org.plJego celem jest opieka nad osobami starszymi i samotnymi,cierpiącymi z powodu podeszłego wieku, choroby lub znajdującymisię w trudnej sytuacji życiowej.+ + Warszawa, tel. 22 635 13 64e-mail: warszawa@malibracia.org.pl.+ + Poznań, tel. 61 656 55 88e-mail: poznan@malibracia.org.pl (porady lekarza, psychologa,prawnika).+ + Lublin, tel. 81 538 26 01e-mail: lublin@malibracia.org.pl (porady psychologa).Warszawski oddział Stowarzyszenia zaprasza seniorów powyżej65. roku życia do skorzystania z bezpłatnych poradu specjalistów z dziedziny prawa, medycyny i psychologii.Stowarzyszenie Osób Starszych, Niepełnosprawnychi Osób Samotnie Wychowujących Dziecko– „Witalność”www.andrychow_witalnosc.republika.plul. Lenartowicza 7, 34-120 Andrychów, adres do korespondencji:Lenartowicza 38/37, 34-120 Andrychówtel. 512 244 133e-mail: jano351@wp.plStowarzyszenie zrzesza osoby starsze, niepełnosprawnei osoby samotnie wychowujące dzieci.83

Jego celem jest poprawianie stanu zdrowia członków,sprawności fizycznej, kontaktów międzyludzkich i udzielaniemporad prawnych.Stowarzyszenie ma prawo reprezentowania interesów swoichczłonków i przedstawiania ich problemów wobec organówwładzy publicznej np. dotyczącej likwidacji barier architektonicznych.Prowadzone działania: pomoc rencistom, emerytom, niepełnosprawnymi osobom samotnie wychowujących dzieci.Towarzystwo Samopomocy Starszej Generacji„Vis Vitalis”ul. Pasieka 20 lok. 1, 61-657 Poznańtel. 61 820 30 84, fax 61 820 30 84e-mail: visvitalis@wp.plGłównym celem Towarzystwa jest przeciwdziałanie samotnościi izolacji społecznej ludzi starszych.Wszystkie czynności wewnątrz Towarzystwa i prace na zewnątrzw celu zintegrowania seniorów w mieście Poznaniuwykonują członkowie Towarzystwa w ramach pracy honorowej.Spotykają się, co dwa tygodnie na prelekcje i dyskusjena interesujące ich tematy.Towarzystwo współpracuje ze wszystkimi klubami senioraw mieście, edukując o konieczności aktywnego życia nastarość.84

Uniwersytety Trzeciego WiekuSieć Uniwersytetów Trzeciego Wieku (UTW) obejmuje jużok. 400 UTW i ciągle się rozwija. Celem UTW jest przedewszystkim aktywizacja intelektualna, psychiczna i społecznaosób starszych.www.utw.plwww.bycseniorem.plNowy rozwijający się portal internetowy stworzony z myśląo potrzebach osób starszych.W portalu znajdziecie wszystkie potrzebne informacje dotycząceżycia na emeryturze, realizowania samego siebie,swoich pasji i zainteresowań, a także na temat zdrowia, finansówi gospodarki.kontakt@bycseniorem.pl lub bycseniorem@gmail.comwww.klub.senior.plPorady dla seniorów na temat wszystkich dziedzin życia, forumporad eksperckich oraz wymiany opinii.www.seniorzy.plSeniorzy.pl to portal stworzony z myślą o pokoleniu dorosłychi dojrzałych osób. Wspiera aktywizację zawodowąoraz społeczną seniorów. Gromadzi najświeższe wieściz rynku pracy. Seniorzy.pl to źródło informacji o bezpieczeństwie,zdrowym stylu życia.Kontakt: kontakt@seniorzy.pl85

Strony internetowe z poradami prawnymioraz na temat praw człowiekaAmnesty Internationalwww.amnesty.org.plJest to największa, pozarządowa i apolityczna organizacjapowstała w 1961 r. Jej siedziba znajduje się w Londynie.Skupia około miliona członków w ponad 170 krajach świata.Jej celami statutowymi są troska o humanitarne wykonywaniekar penitencjarnych, zniesienie kary śmierci i tortur, pisaniepróśb o uwolnienie więźniów polityczny etc. W Polsce jejfilia działa od 1990 r.Europejski Trybunał Praw Człowiekawww.echr.coe.int/echrEuropejski organ sądownictwa międzynarodowego powołanyw 1998 r. na miejsce Europejskiej Komisji Praw Człowiekai Trybunału Praw Człowieka do kontroli przestrzeganiapraw człowieka.Orzeka w sprawach praw człowieka zapisanych w EuropejskiejKonwencji Praw Człowieka i protokołach dodatkowychdo niej.Human Rights Watchwww.hrw.orgPozarządowa organizacja zajmująca się ochroną praw człowieka,powstała w 1988 z przekształcenia Helsinki Watch.Skupia się przede wszystkim na obronie wolności słowa86

i przekonań, zwalczaniu cenzury, zapewnieniu oskarżonymprawa do uczciwego procesu i ewentualnego azylu, przeciwdziałazabójstwom politycznym, zapobiega torturom i arbitralnemupozbawianiu wolności, ochronie praw kobiet (w tymprawa do aborcji) i praw dziecka, zwalczaniu przekazywaniabroni reżimom i partyzantom naruszającym prawa człowieka.Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyżai Czerwonego Półksiężycawww.pck.plMiędzynarodowy ruch humanitarny, zrzeszający około 97milionów wolontariuszy na całym świecie, stworzony, abychronić ludzkie zdrowie i życie, zapewniać szacunek dlaistoty ludzkiej, oraz by łagodzić i zapobiegać ludzkiemucierpieniu, odrzucając jednocześnie dyskryminację opartąna pochodzeniu narodowościowym, rasowym, klasowym,przekonaniach religijnych, czy politycznych.Organizacja Narodów Zjednoczonych www.un.orgONZ stawia sobie za cel zapewnienie pokoju i bezpieczeństwamiędzynarodowego, rozwój współpracy między narodamioraz popieranie przestrzegania praw człowieka.Rada Europywww.coe.intMiędzynarodowa organizacja rządowa skupiająca prawiewszystkie państwa. Jej głównym celem jest „osiągnięciewiększej jedności między jej członkami, aby chronić i wcielać87

w życie ideały i zasady stanowiące ich wspólne dziedzictwooraz aby ułatwić ich postęp ekonomiczny i społeczny”. Realizująctak określony cel organizacja ta zajmuje się przedewszystkim promocją i ochroną praw człowieka, demokracjii współpracą państw członkowskich w dziedzinie kultury.