Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

90 4 GREINING Á ίSLENSKU DÆMASAFNIÞá er það vonandi líka óhófleg svartsýni á heiðarleika náungans að halda að flokkadrættirséu eins miklir og Pullum vill meina:Of course it isn’t a mistake to think that if you discover that z|{ you have falsified atheory that entails { . It is, however, a mistake to suppose that anyone other than yourenthusiastic proponents will listen to you. (Pullum 1991:129)Mun lúmskara er það virðingarleysi fyrir gögnum sem aðeins verður augljóst þegarsvo vill til að verið er að fjalla um tungumál sem er lesandanum kunnuglegt. Stundumleiðir það til dæmis til vantrúar á vinnubrögð í fræðunum að sjá hvernig farið er með íslenskdæmi í erlendum ritum. Þar má nefna meðferðina á íslenskum dæmum í bókinniPhonology in Generative Grammar eftir Michael Kenstowicz (1994). Í umfjöllun umbrottfall j og v í bakstöðu og á undan samhljóða er augljóst að höfundur kann ekki íslenskuog hefur ekki látið neinn með nasasjón af málinu fara yfir dæmin fyrir sig. Þanniger hvorugkynsorðið lyf haft með nefnifallsendingu karlkyns, lyf-ur ‘medicine’: „the nominativesingular is lyf-ur, not lyfj-ur“ (Kenstowicz 1994:79–80). Eftirfarandi dæmi eru úrsömu bók, bls. 245 (áherslurammar KB):(2) nom.sg. lifur dag-ur akur hamardat.sg. lifr-i dag-i akr-i hamr-idat.pl. lifr-um dög-um ökr-umnom.sg.def. lifr#inn dag-ur#inn akur#inn hamar#inn‘liver’ ‘day’ ‘acre’ ‘hammer’Þarna er kvenkynsorðið lifur beygt eins og karlkynsorð, hljóðvarpi sleppt í þágufalli eintöluaf orðinu dagur og gefin röng þýðing á orðinu akur. (Í ensku nútímamáli merkirorðið acre ‘ekra’ en ekki ‘akur’ sem réttara væri að þýða með enska orðinu ‘field’, sbr.skýringar í Webster’s Third New International Dictionary (1979)). Þá má líka spyrja afhverju ekki er gefið þágufall fleirtölu af orðinu hamar, til samræmis við hin orðin. Ekkier að sjá af bókinni að höfundi sé ljóst að nafnorð í íslensku hafa kyn. Rétt er að geta þessað þessar villur hafa ekki áhrif á kenninguna sem verið er að setja fram hjá Kenstowicz;rangfærslur í dæmunum snerta ekki atriði sem hafa bein áhrif á kenninguna. En jafnvelþótt misþyrmingar á íslenskum dæmum séu aðeins fólgnar í hroðvirkni í framsetningudæmanna sjálfra, án þess að það hafi bein áhrif á þá kenningu sem verið er að setja fram,nægir það til að maður missi trúna á fræðimann sem lætur slíkt frá sér.Nú er bók Kenstowicz yfirlitsrit (þ.e. kennslubók) og e.t.v. er ekki sanngjarnt að ætlaað menn sem eru að skrifa um eigin kenningar viðhafi vinnubrögð af þessu tagi. Þó hefurþví heyrst fleygt að kenningarnar verði mönnum stundum of dýrmætar til að hægt sé aðviðurkenna gagndæmi. Vandamálið er e.t.v. ekki síst það að oft er verið að fjalla um efnisem byggist á dæmum úr tungumáli (eða tungumálum) sem maður kann engin skil á og þáer auðvitað ómögulegt að sjá hversu réttar kenningarnar eru vegna þess að forsendurnartil að meta gögnin eru engar. Á stundum læðist líka að sá grunur að kenningar séu settarfram á tiltölulega veikum grunni, t.d. þannig að nokkur dæmi séu látin duga til að hengjaflóknar og viðamiklar kenningar á. Oft eru slík dæmi úr tungumáli (eða tungumálum) semlesandinn kann engin skil á og þá er auðvitað ómögulegt að sjá hversu réttar kenningarnareru í ljósi þeirra, hvað þá að þekkingin sé næg til að meta kenningarnar almennt. Í áherslunniá kenningasmíði er því fólgin nokkur hætta sem e.t.v. er aðallega fólgin í tvennu.Annars vegar getur grunnurinn sem byggt er á verið of veikur, þannig að nokkur einangruðdæmi úr einu framandlegu tungumáli (eða fá dæmi úr nokkrum málum) eru látin dugatil að hengja kenninguna á. Hins vegar er þess ekki gætt nægilega að leita gagndæma eða