Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

82 3 UM AFLEIÐSLU OG SAMSETNINGU ί ίSLENSKRI MÁLFRÆÐIaf þessu tagi mætti nefna og verður komið aftur að þeim síðar. 39 Með aðferð Þorsteinser líka ógerlegt að gera grein fyrir því fyrirbæri sem Baldur Jónsson lýsir í greininni umsamsett orð (1984) sem sagt er frá í kafla 3.2.4 hér að framan, þ.e. því að margsamsettorð hafa mun meiri tilhneigingu til þess að vera laust samsett en tvíliða samsetningar, semgjarnan eru stofnsamsettar, sbr. t.d. borðplata, skrifborðsplata; vefaðgangur, veraldarvefsaðgangur.Þar sem hornklofaeyðing fer fram að afloknum hverjum einasta regluhringhjá Þorsteini geta eftirfylgjandi orðmyndunarreglur aldrei séð inn í orð.Í þessum kafla hafa ýmsir gallar við lagskiptingu Þorsteins verið raktir og sjónunumbeint að orðhlutalegum þætti skiptingarinnar. Meginuppistaðan í ritgerð Þorsteins og jafnframtmerkasti þátturinn er þó að sjálfsögðu rannsókn hans á virkni hljóðkerfisreglnannaog þær niðurstöður hans að hljóðkerfisleg rök sýni skýrari skil á milli flokka viðskeytaen á milli samsetningar og viðskeytingar í heild. Þar er rökstuðningur hans ítarlegur ogverður alls ekki dreginn í efa hér.3.4 NiðurstaðaÞau verk sem hér hefur verið lýst eru mjög misjöfn að mörgu leyti. Þau eru skrifuð álöngum tíma, út frá mismunandi forsendum og kenningum og viðfangsefnin eru líka mjögólík. Í þeim flestum er að finna fjölmörg atriði sem varpa ljósi á mismuninn á afleiðsluog samsetningu, í sumum þeirra mun fleiri en hér hafa verið tök á að rekja. Markmiðiðhér er komast að því hvernig orðmyndun er skipt í afleiðslu og samsetningu í verkunumog hvaða forsendur liggja þar að baki. Nú verða helstu skilgreiningaratriði dregin samaná svipaðan hátt og gert var í lok síðasta kafla en í lok kaflans fylgja nokkrar vísbendingarum atriði sem áhugavert væri að skoða nánar.Í verkunum sem fjallað er um í þessum kafla er skiptingin í afleiðslu og samsetninguekki eins afdráttarlaus og í þeim erlendu ritum sem fjallað var um í 2. kafla, en þar komfram að samstaða var um þessa aðgreiningu (a.m.k. í orði kveðnu), þótt áherslan á hanaværi mismunandi. Í íslenskri umfjöllun er aðra sögu að segja og í þeim ritum sem hérhafa verið skoðuð koma fram þeir möguleikar á skiptingu sem sýndir eru í töflu 17.Hefðbundin skipting milli afleiðslu og samsetningar, eins og sú sem greint er frá í 2. kafla,kemur fram hjá Alexander Jóhannessyni (AJ í töflu 17) í umfjöllun hans um viðskeytingu(1927) og hjá Birni Guðfinnssyni (BG), Baldri Jónssyni (BJ) og Eiríki Rögnvaldssyni(ER). Alexander gerir forskeyti hins vegar að undirflokki samsettra orða í umfjöllun sinnium samsettu orðin (1929) og það gerir Halldór Halldórsson (HH) líka. Sigrún Þorgeirsdóttir(SÞ) setur fram þrískiptingu og telur samsetningu, forskeytingu og viðskeytinguvera þrjár ólíkar gerðir orðmyndunar og loks er gert ráð fyrir tveimur flokkum viðskeytahjá Margaret Stong-Jensen (MSJ) og Þorsteini G. Indriðasyni (ÞGI) þar sem annar flokkurinn(viðskeyti II) er í raun líkari samsetningarliðum en hinum viðskeytaflokknum (viðskeytiI). Hvorugt þeirra fjallar um forskeytingu en í kenningum um önnur tungumál ergert ráð fyrir að sambærileg skipting geti verið á þeim og á viðskeytunum, eftir því sem39 Orðin tölvuvæða, tölvuvæðing; hervæða, hervæðing eru af þessu tagi. Sams konar vandamál koma framvíðar, þ.á m. í orðum sem oft eru tekin sem dæmi um klassískar liðgerðarþversagnir (sjá bls. 26 hér að framan).Hér er dæmi um muninn á þessu tvennu, sett upp á óformlegan hátt:Lagskipting:Rökgerðargreining:ummyndana-málfræðingur ummyndanamálfræð-ingurum-myndun mál-fræðingur ummynd-un mál-fræðimynd-un fræð-ingur um-mynda