Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

80 3 UM AFLEIÐSLU OG SAMSETNINGU ί ίSLENSKRI MÁLFRÆÐIorðunum höfði, höfðingi, höfðaður, höfðóttur, höfða (so) og höfðun, ef marka má RitmálsskráOrðabókar Háskólans, en þar eru 322 orð sem hefjast á höfð-. 34 Annars er myndinhöfuð- alltaf notuð í orðunum í Ritmálsskránni, nema þar sem beygingarending bætist inná orðhlutaskilum (þ.e. í lausum samsetningum og í afleiddum orðum sem mynduð eru ásama hátt).Þá eru orðhlutarnir djöf- og göf- mjög óheppilegir til að prófa orðmyndunarreglur þarsem þeir koma aldrei fyrir nema í afleiddum orðum og verða að auki eiginlega að teljastaf sama tagi og hind- í hindber, þ.e. stakmyndön (cranberry morpheme). Í RitmálsskráOrðabókarinnar eru aðeins fjörutíu orð sem hefjast á stafastrengnum göf- og þau eru öllleidd af lýsingarorðinu göfugur (nema það sjálft, auðvitað). Orðhlutinn djöf- kemur fyrirí framstöðu í 193 orðum í Ritmálsskrá, þ.e. í orðunum djöfsi, djöfundi, djöfull og orðumsem leidd eru af því síðastnefnda. Dreifing þessara orðhluta virðist því vera svo ströngumskilyrðum háð að það sannar ekkert um röðun viðskeyta að þeir geta ekki komið fyrirmeð viðskeytum í röðinni II, I. Staðreyndin er sú að orðhlutarnir djöf- og göf- tengjasteingöngu ákveðnum viðskeytum og önnur viðskeyti koma ekki til greina, óháð því hvortþau teljast til viðskeyta I eða II.Ef prófa á hvort viðskeyti I getur bæst aftan við viðskeyti II hlýtur það að vera frumkrafaað inntakið í regluna um viðskeyti I sé tækt, sbr. þau orð Þorsteins að „frálegðhvers lags í orðasafni er fullmyndað orð . . . “ (1994:39) og einnig að „frálegð hvers lagser í raun baklæg gerð næsta lags á eftir“ (1994:37). Eins og sjá má af liðunum semmerktir eru (b.i) í töflunni skila orðmyndunarreglurnar um viðskeytingu II ótækum orðum(*höfðlegur, *hreyflaga, *djöflegur og *göflyndi) og þá er ástæðulaust að reyna frekariorðmyndun og því eru liðir (b.ii) tómir í töflunni. Þar sem röksemdafærsla Þorsteins umröðun viðskeyta I og II hvílir á orðunum fjórum í töflu (16) er röðunin enn ósönnuð.Samkvæmt Þorsteini sjálfum virðast líka vera hömlur á því að tvö viðskeyti sem bæðiteljast til viðskeyta I komi fyrir í röð. Þorsteinn telur þetta að vísu stafa af öðrum ástæðumen þeim sem koma í veg fyrir röðina viðskeyti I, viðskeyti II:Engin dæmi fundust um röðina rót-vsk.I-vsk.I-. Í því tilviki gæti verið um tvennt aðræða: kerfiseyðu eða þá að ekki hafi verið leitað nógu vel því ekkert virðist vera þvítil fyrirstöðu að slík röð sé til innan orðs.(Þorsteinn G. Indriðason 1994:79, nmgr. 63)Ekki er mér alveg ljóst hvað kerfiseyða merkir í þessu samhengi en það er umhugsunarefnihvort það getur þá ekki líka átt við um það að viðskeyti II koma ekki fyrir á undanviðskeytum I. Er lausnin ekki einfaldlega sú að viðskeytum I fylgja skilyrði um grunninnsem þau geta bæst við?Lagskiptingin sjálf hvílir í fleiri atriðum á veikum grunni orðhlutafræðilega, en einsog Þorsteinn bendir sjálfur á valda beygingarendingar á fyrri liðum í samsettum orðumvandkvæðum þar sem beygingin er undanfari samsetningarinnar samkvæmt lagskiptingunni.(Beygingin verkar í lagi 2 en samsetningin ekki fyrr en í lagi 4). Lausn Þorsteinser sú að gera ráð fyrir því að hver rót taki með sér sína endingu þegar hún fer í gegnumbeygingarlagið. Þannig eru samsett orð í raun mynduð af tveimur fullmynduðum orðum,með endingum. 35 Röð orðhlutanna sýnir því ekki lagskiptinguna:. . . Skipulag orðasafnsins í íslensku . . . er vel stutt hljóðkerfis- og orðhlutafræðilegumrökum, svo fremi gert sé ráð fyrir því að lagskipting orðasafnsins þurfi ekki að endurspeglaröð orðhluta innan orðs (þ.e. að röð orðhlutanna sé „ólínuleg“). Með því34 Það er þá vert rannsóknarefni hvort fleira bendir til þess að viðskeytin sem þessi orð eru mynduð með séuaf flokki I.35 Ekki er ljóst hvers vegna þetta leiðir ekki til þess að samsetningarliðir séu alltaf beygðir, en Þorsteinn stingurupp á því í nmgr. 112 á bls. 143 að óbeygðir fyrri hlutar séu merktir í orðasafni.