Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

78 3 UM AFLEIÐSLU OG SAMSETNINGU ί ίSLENSKRI MÁLFRÆÐIOrðhlutafræðilegu rökin sem Þorsteinn setur fram eru ekki eins sannfærandi og hljóðkerfislegurökin enda er þeim ekki ætlað sama vægi. 29 Orðhlutafræðilegu rökin eru fólginí dreifingu orðhluta innan orða. Þannig eru beygingarendingar aðgreindar frá viðskeytumI og skipað í sérstakt beygingarlag (lag 2) vegna þess að endingarnar koma alltaffjær stofni en viðskeyti I. 30 Þá byggist greiningin á því að viðskeyti I geti aldrei komiðfyrir á eftir viðskeyti II, eins og sjá má af eftirfarandi lýsingu Þorsteins sem byggð er áMohanan:Ef viðskeyti af þessum flokkum [vsk.I og vsk.II] koma fyrir innan sama orðs þá raðaþau sér þannig að vsk.I koma fyrir innan vsk.II (nær rót). Viðskeyti af sama flokkigeta auðveldlega tengst innbyrðis . . . og ekkert er því til fyrirstöðu að vsk.II geti tengstbeint við rót, svo fremi það sé eina viðskeytið í orðinu.“(Þorsteinn G. Indriðason 1994:78)Þorsteinn gefur fjögur dæmi til að sýna fram á að viðskeyti I geti ekki farið á eftir viðskeytumII og fylgja þau hér í töflu (16). Í öllum orðunum hefur Þorsteinn þann háttinn áað taka orð sem mynduð eru með einu viðskeyti úr hvorum flokki og reyna síðan að víxlaröð viðskeytanna þannig að viðskeyti II færist fram fyrir viðskeyti I. Fremst í töflunnieru orðin eins og Þorsteinn setur þau upp (höfð-ing-leg-ur, *höfð-leg-ing-ur) og eru þauskáletruð til aðgreiningar. Öðru efni í töflunni er bætt við hér til skýringar.(16) Dæmi um röðun viðskeyta I og viðskeyta IIhjá Þorsteini G. Indriðasyni:[[höfð]Z [-ing-i]Z ]Z[[höfð-ing]Z [-leg-ur]¤ ]¤[[höfð]Z [-leg-ur]¤ ]¤[[hreyf] ]Z [-il]Z]¤ [-laga]¤ [[hreyf-il]Z[[hreyf] [-laga]¤ ]¤1. a höfð-ing-leg-ur i höfðingi:ii höfðinglegur:b *höfð-leg-ing-ur i *höfðlegur:ii —2. a hreyf-il-laga i hreyfill:ii hreyfillaga:b *hreyf-laga-il i *hreyflaga:ii —29 Í ritgerðinni kemur víða fram að orðhlutafræðilegu rökin virðast vera minna áríðandi en þau hljóðkerfislegu.Þar sem rökin stangast á ræður hljóðkerfisfræðin:Mohanan (1986:52) telur að best sé að lagskiptingin sé studd bæði hljóðkerfis- og orðhlutafræðilegumrökum, en þó sé það ekki nauðsynlegt. Í þeim tilvikum sem hljóðkerfisfræðin gefur aðraniðurstöðu en orðhlutafræðin hefur slíkt misræmi verið leiðrétt með lykkjunni . . . .(Þorsteinn G. Indriðason 1994:59)Á öðrum stað segir að hlutverk lagskiptingarinnar sé „að takmarka virkni hljóðkerfisreglna þannig að þærverki eingöngu á það umhverfi sem myndað er í viðkomandi lagi“ (1994:36) og einnig: „Með lagskiptinguaf þessu tagi er fundin leið til þess að hindra það að hljóðkerfisreglur verki án þess að nota tákn um orðhlutaskil“(1994:37). Það hve sjónarhornið er afdráttarlaust bundið hljóðkerfisfræði sést þó e.t.v. best af eftirfarandimálsgrein (leturbreyting KB):Liðgerðarreglurnar í setningahlutanum hafa svipuðu hlutverki að gegna og þær reglur sem tengjasaman orðhluta í orðasafni: þær búa til umhverfið sem hljóðkerfisreglurnar geta verkað í. . . . (Þorsteinn G. Indriðason 1994:54)30 Beygingar verka þar með í lagi sem er á undan viðskeyttum greini, viðskeytum II og samsetningu. Þetta erekki í samræmi við kenningu Packards (1990) um það að beygingar hljóti að vera næstar setningagerðarhlutamálkerfisins (sjá nmgr. 45 á bls. 39 hér að framan), bæði vegna tengslanna við setningagerð og vegna þess hvevirkar beygingar eru. Þá eru beygingarendingar aftast í orði, en Packard gerir einnig ráð fyrir því að myndönséu í línulegri röð í orðum í samræmi við lagskiptinguna.