Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

76 3 UM AFLEIÐSLU OG SAMSETNINGU ί ίSLENSKRI MÁLFRÆÐIAð flestu öðru leyti er framsetning Þorsteins í samræmi við atriðin sem sett eru fram íkaflanum um Kiparsky hér að framan (sjá (9) á bls. 39), þ.e.a.s. hvað orðhlutafræði varðar,þótt lagskiptingin hjá Þorsteini sé önnur en gert er ráð fyrir þar. Skiptingin hjá Þorsteinier þessi (1994:149):(13) Lagskipting orðasafnsins hjá Þorsteini G. Indriðasyni:lag 1: viðskeyting Ilag 2: beyginglag 3: viðskeyting greinislag 4: viðskeyting II, samsetningRökin fyrir þessari lagskiptingu segir Þorsteinn vera bæði hljóðkerfisleg og orðhlutafræðileg.Hljóðkerfislegu rökin „byggjast á því að reglur í orðasafni þurfi að verka ísamliggjandi lögum“ en orðhlutafræðilegu rökin „byggjast að mestu á dreifingu orðhlutainnan orðs“ (1994:56). Í reynd er greining Þorsteins (því sem næst) eingöngu byggð áhljóðkerfislegri flokkun sem byggð er á niðurstöðum úr rannsókn hans á virkni fimmtánhljóðkerfisreglna, tólf samhljóðareglna og þriggja sérhljóðareglna. 24 Þetta efni er meginuppistaðaní ritgerð Þorsteins, eins og áður sagði, enda er orðhlutafræðiþættinum ekkiætlaður stór hlutur hjá honum.Þorsteinn skiptir viðskeytum í tvo flokka en skilgreining hans á muninum á viðskeytiog sjálfstæðu orði er þessi (leturbreytingar KB):Í þessum inngangi er einnig nauðsynlegt að ákvarða hvað skilji að viðskeyti og sjálfstæðorð. Hér verður notast við grófa skilgreiningu en ekki er tóm að fara út í þágróskumiklu umræðu um það hvort þarna sé munur á eða ekki . . . . Raunar eru einnigflokkuð hér sem viðskeyti þau myndön sem yfirleitt hafa verið talin til hluta afleiddrasamsetninga (sjá Sigurð Konráðsson 1987). Skilgreiningin sem notast verður við hér,og sem þjónar ágætlega tilgangi sínum í þessari ritgerð, er eftirfarandi:Viðskeyti eru að því leyti frábrugðin sjálfstæðum orðum eða orðstofnum að þau getaekki staðið ein sér. (Þorsteinn G. Indriðason 1994:70)Aðra skilgreiningu á sjálfstæðu orði er ekki að finna í ritgerðinni og hlýtur því að verða aðráða það af skilgreiningunni hér að það geti staðið eitt sér þar sem annars væri merkingarlaustað skilgreina viðskeyti út frá þessu atriði. Í neðanmálsgrein (s.st.) tekur Þorsteinnfram að sumt af því sem hann flokkar sem viðskeyti geti „undir einhverjum kringumstæðumverið fullgild orð, sbr. leikur, lyndi og laus“. 25Þorsteinn skoðar aðeins viðskeyti sem hefjast á e, i, í, l, n, u og t, en í því umhverfihafa hljóðkerfisreglurnar sem hann er að rannsaka tækifæri til að verka. Ekki tekur hann24 Aðrir sem sett hafa fram greiningu á íslensku með þessum aðferðum hafa aðallega athugað sérhljóðareglurog niðurstöður verða aðrar þegar samhljóðareglur eru athugaðar líka:Með því að skoða samhljóðareglur líka fæst skýrari mynd af lexíkalskri hljóðkerfisfræði íslensku,og stundum ganga niðurstöður þeirra rannsókna sem hér eru fram lagðar á skjön viðeldri niðurstöður, einmitt vegna þessa. T.d. eru viðskeyti í íslensku einn samstæður hópur efvirkni sérhljóðareglna úr þeim yfir í rót er skoðuð, en sé virkni samhljóðareglna skoðuð er nauðsynlegtað skipta þeim í tvo flokka.(Þorsteinn G. Indriðason1994:13)25 Það er athyglisvert að Þorsteinn virðist gera ráð fyrir því að orðstofnar geti líka „staðið einir sér“ en annarsstaðar í ritgerðinni kemur reyndar fram að með sjálfstæðu orði á hann við orð án endingar, sbr. afleiðslu orðsinssjúklingur (1994:37). Í því er viðskeytingin sögð fara fram í lagi A og frálegðin þaðan er sjálfstæða orðið[sjúhkling] „sem jafnframt er innlegð í lag B þar á eftir þar sem endingu er skeytt við orðið . . . “. Á öðrum staðsegir svo: „Frálegð hvers lags í orðasafni er fullmyndað orð . . . “ (1994:39). Fullmyndað orð þarna er m.ö.o. ánendingar.