Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

74 3 UM AFLEIÐSLU OG SAMSETNINGU ί ίSLENSKRI MÁLFRÆÐIi-hljóðvarps, sem hún segir vera bundið við I. stigið, en það er einmitt einkennandi fyrirbundnu liðina hér. Þá segir hún beygða fyrri hluta ekki koma fyrir á undan viðskeytinusem hér um ræðir, þótt slíkt sé ekki bundið við samsetningu, sbr. það að viðskeyti eins og-legur og -laus komi bæði fyrir með óbeygðum og beygðum fyrri hlutum. Þá telur húnhliðtenginguna (sjá 12) sýna að afleiddu bundnu liðirnir hljóti að vera orðliðir (constituents)í samsettu orðunum sem þeir eru hluti af. Um afleiddu orðin gegnir öðru máli ogþað segir Margaret Stong-Jensen styrkja það enn frekar að afleiðslan fari fram í I. lagilíkansins, en hliðtenging í orðmyndun þaðan á ekki að ganga: 22(12) Dæmi um hliðtengingu:a 1 Samsett orð: trjá- og runnaræktun2 trjáræktun og -plöntunb 1 Aðskeyti II: drengi- og göfuglegur2 sígarettu- og vínlausc 1 Aðskeyti I: *Hann er bæði leik- og söngvari.2 Hann er bæði leikari og söngvari.3 skóg- og kjarrlendiÞessi dæmi telur Margaret Stong-Jensen sýna bæði það að bundnu liðirnir (eins og í c 3)séu myndaðir í I. lagi í líkaninu og að þeir séu orðliðir.Vandamálið sem Margaret Stong-Jensen er að glíma við í greininni er meðal annarsþað að gera grein fyrir þessari orðmyndun þannig að aðeins komi fram raunverulegorð, enda gengur hún út frá þeirri hugmynd að orðmyndunarreglurnar eigi að sýna ölltæk orð, en ekki fleira (nema hægt sé að skýra það á einhvern hátt eins og hér er gert).Þess vegna grípur hún til lögmáls Kiparskys um hömlur á myndun samheita. Afleidduorðin sem koma aðeins fyrir bundin eru þá samheiti við grunnorðin sem þau eru leiddaf þar sem skýringin á því að þau geta ekki staðið frjáls er einmitt sú að þarna sé umsamheitapör að ræða. Reglan leyfir einfaldlega ekki myndun samheita af þessu tagi.Það er hins vegar ekkert því til fyrirstöðu að mynduð séu sjálfstæð orð með sama viðskeytief merking afleidda orðsins er ekki sú sama og orðsins sem það er leitt af, t.d.lyndi af lund og veldi af vald. (Og þá er væntanlega ekkert heldur sem kemur í vegfyrir að mynduð séu bundin orð í annarri merkingu en grunnorðið en þann möguleikaræðir Stong-Jensen ekki.) Samheitalögmál Kiparskys verkar ekki innan lags í líkaninuog því er ekkert því til fyrirstöðu að mynduð séu samsett orð af báðum orðmyndunum,grunnorðinu og bundnu samheiti þess, t.d. slangurorð og slanguryrði. Það eraðeins úttakið úr afleiðslunni sjálfri, þ.e. orðmynduninni á I. stigi í líkaninu sem þettagildir um, a.m.k. í þessu tilfelli. Dæmi um samheiti þar sem annað orðið væri grunnorðen hitt afleitt orð í sömu merkingu yrði því að teljast gagndæmi gegn þessari kenningu.3.3.4 Þorsteinn G. Indriðason (1994)Í kandídatsritgerð Þorsteins G. Indriðasonar, Regluvirkni í orðasafni og utan þess. Umlexíkalska hljóðkerfisfræði íslensku (1994), eru settar fram kenningar um íslenska orðmyndunmeð aðferðum lexíkalskrar hljóðkerfisfræði þar sem orðasafnið er lagskipt, eins22 Dæmi b 1 um hliðtengingu orða með aðskeyti II dugar illa og önnur sambærileg virðast ekki betri:???dugnaðar- og myndarlegur, ???ítar- og vandlega. Það orkar svo e.t.v. tvímælis að greina -laus sem viðskeyti,eins og nánar verður komið að síðar. Ef þetta er rétt athugað þá stenst röksemdafærslan um lagskiptingunaí greininni illa. Hins vegar er ljóst að hliðtengingin styður liðgerðina sem þarna er sett upp fyrir bundnuafleiddu orðin, skóglend- og kjarrlendi er alveg ótækt!