Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

3.3 Generatίf umfjöllun um ίslenska orðmyndun 69Sigrúnar á samsetningu er í ætt við hefðbundnar skilgreiningar en hún gefur þrjá kosti,þ.e. að miða við að í samsettum orðum séu fleiri en ein rót, stofn eða orð. Í kaflanum þarsem skilgreiningarnar eru fyrst settar fram færir hún ekki rök fyrir því hvert af þessu séréttast en kaflanum lýkur á setningunni: „Samsett orð hafa þá fleiri en eina rót“ (1986:13).Síðar í ritgerðinni kemur fram að skilgreiningin á samsettum orðum er þröng: „Hér verðurmiðað við að liðir í samsettum orðum séu sjálfstæð orð eða rætur í sjálfstæðum orðum“(1986:127–128). 16 Orðin „samsett orð hafa þá fleiri en eina rót“ er auðvelt að skilja svo aðorð sem ekki eru samsett hafi ekki nema eina rót og lýsing Sigrúnar á orðmyndunarreglustyður þann skilning þar sem hún lýsir aðeins afleiðslu og nær ekki yfir samsetningu (þ.e.í anda Aronoffs, sjá nmgr. 20 á bls. 71 og reglu Aronoffs á bls. 30). Sjálf flokkunin bendirhins vegar til þess að forskeyti geti verið rætur þar sem það eru einungis merkingarvenslinsem greina forskeyti frá samsetningarliðum, eins og fram kom hér að ofan. 17Orðalag í ritgerðinni bendir til þess að Sigrún telji þetta atriði ekki skipta miklu máliþar sem þetta er nokkuð á reiki. Þannig talar hún t.d. á einum stað um „orð og rætur úrýmsum orðflokkum sem eru notuð eins og forskeyti (forliðir)“ (1986:14) og um orðin afar,of og ofur sem „hegða sér eins og forskeyti með nafnorðum og sögnum . . . “ (1986:19).Þarna kemur ekkert fram sem bendir til þess að eðli orðanna og rótanna breytist og þauhætti að vera orð eða rætur. Forskeyti Sigrúnar hljóta því a.m.k. stundum að vera ræturenda fjallar hún sérstaklega um það hvort forskeyti og samhljóða orð séu afbrigði samaless eða ekki (sjá Sigrún Þorgeirsdóttir 1986:70–71). Hins vegar er svo talað um að aðskeytisé myndað með reglu: „Skilgreining á óvirku aðskeyti felur í sér að það er ekkimyndað með reglu og með því eru ekki mynduð ný orð“ (1986:9). Þarna er tæplega gertráð fyrir að aðskeytið sé rót þar sem hæpið hlýtur að vera að tala um að mynda rót. AfstaðaSigrúnar til þess hvort viðskeyti og forskeyti eru rætur (og þar með les) eða ekkivirðist því vera breytileg.Eitt atriði í ritgerðinni bendir þó ótvírætt til þess að forskeyti séu les hjá Sigrúnu. Húngerir ráð fyrir orðmyndun þar sem forskeyti og viðskeyti mynda orð án þess að nokkurtgrunnorð sé þar á milli, t.d. í frumlegur, geysilegur og rosalegur (1986:147). Af þessuer óhjákvæmilegt að draga þá ályktun að aðskeytin (eða a.m.k. annaðhvort forskeyti eðaviðskeyti) verði að vera les en ekki hluti af reglunum sjálfum (þ.e. ekki ferli eins og hjáAronoff, Anderson o.fl.) þar sem erfitt er að sjá hvernig tvö ferli geta verkað á tómið ogbúið til orð. Samt sem áður er eina almenna lýsingin sem Sigrún gefur á orðmyndunarreglumí anda Aronoffs þar sem gert er ráð fyrir að orðmyndunarreglur séu ferli, eins ogáður sagði. Vegna þess að Sigrún flokkar forskeyti og greinir þau frá samsetningarliðumeftir mismuni á merkingarvenslum en ekki eftir formlegum einkennum er þó nærtækt aðálykta að forskeyti hjá henni gætu verið les, óháð því hvort viðskeytin eru það eða ekki.Eins og hér hefur verið rakið eru mörkin milli samsetningar og forskeytingar hjáSigrúnu byggð á merkingarlegum forsendum og ekki er tekið tillit til formlegra einkennaí orðmynduninni. Mörkin milli viðskeytingar og samsetningar eru sett með hefðbundnumíslenskum hætti og gert er ráð fyrir að viðskeyti geti verið samhljóða sjálfstæðum orðum(sbr. Alexander Jóhannesson (1927)). Formleg rök á borð við þau sem sett eru framí 2.4.1 eru því ekki notuð til að greina samsetningu frá forskeytingu og viðskeytingu.Rökin fyrir því að skipta orðmyndun í þrjár megingerðir, þ.e. samsetningu, forskeytinguog viðskeytingu, í stað hefðbundinnar skiptingar í afleiðslu og samsetningu eru fólgin ínokkrum atriðum sem Sigrún telur vera ólík með forskeytingu og viðskeytingu:16 Samkvæmt þessu er óhugsandi að orðliðir geti verið samsetningarliðir ef í þeim er ekki rót sem kemur fyrirí sjálfstæðu orði. Þá verður að greina liði á borð við þá sem nefndir eru á bls. 24 (t.d. micro- og tele-) semforskeyti. Sigrún nefnir þó engin dæmi um slíkt.17 Sama máli gegnir um viðskeyti þar sem Sigrún gerir ráð fyrir viðskeytum sem eru samhljóða sjálfstæðumorðum, eins og Alexander Jóhannesson o.fl.