Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

64 3 UM AFLEIÐSLU OG SAMSETNINGU ί ίSLENSKRI MÁLFRÆÐIeru einnig greind sem samsett orð. Beygjanleg eru öll orð úr þeim orðflokkum sem takabeygingu. Fyrri hluta í samsettum orðum nefnir Baldur forliði en síðari hlutana viðliðiog hann segir að milli forskeyta og forliða séu ekki skörp skil í reynd og forskeyti séuekki heldur einn heilsteyptur flokkur (1984:161). Af þessu er því ekki að sjá að Baldurtelji vera eðlismun á samsetningu og forskeytingu og skiptingin milli samsetningar ogafleiðslu er ekki skörp.3.3 Generatíf umfjöllun um íslenska orðmyndun3.3.1 Eiríkur Rögnvaldsson (1986)Kennslubók Eiríks Rögnvaldssonar sem notuð hefur verið við kennslu í orðhlutafræði viðHáskóla Íslands nú um árabil kom fyrst út í tilraunaútgáfu árið 1983 og hefur síðan veriðgefin út þrisvar sinnum með nokkrum breytingum. Kaflanum um orðmyndun var bætt viðí útgáfuna 1986 en hér verður vísað til 4. útgáfu 1990. Kaflinn er mjög stuttur og skilgreiningará afleiðslu og samsetningu eru mjög í ætt við skilgreiningar í eldri kennslubókum ííslenskri málfræði, t.d. bók Björns Guðfinnssonar, og einnig í ætt við grein Baldurs Jónssonar(1984, sjá næsta kafla hér á undan), enda tekur Eiríkur fram í athugagrein (nr. 3, bls.134) að við hana sé „mjög stuðst í þessum kafla“. Munurinn á afleiðslu og samsetningufelst í því að aðskeyti eru ekki rætur en í samsettum orðum eru fleiri en ein rót:Orð sem innihalda tvær rætur eða fleiri eru kölluð samsett, en orð sem eru mynduðaf rót + forskeyti eða viðskeyti eru venjulega kölluð afleidd.(Eiríkur Rögnvaldsson 1990:18)Rætur og aðskeyti skilgreinir Eiríkur í upphafi kaflans bæði út frá merkingu og formi,þ.e. greinimörkin eru hvort myndönin geta staðið sjálfstæð eða ekki og hvort þau beraeiginlega merkingu eða gegna málfræðilegu hlutverki:Í öllum orðum er rót, sem er hið merkingarlega myndan. Rætur bera grundvallarmerkinguorðsins, og eru einu myndönin sem geta komið fyrir sjálfstæð, án stuðningsannarra. Framan við rótina getur komið forskeyti, en aftan á hana viðskeyti. Þaueru stundum kölluð einu nafni aðskeyti. Hlutverk þeirra er að búa til ný orð skyldrarmerkingar, en þau geta aldrei komið fyrir sjálfstæð. Merking þeirra er margvísleg.. . . (Eiríkur Rögnvaldsson 1990:18)Það er athyglisvert að þarna er vísað til þess að rót sé merkingarlegt myndan. Í skilgreininguEiríks á myndani sem fram kemur nokkrum síðum aftar í bókinni fylgir hannfordæmi Aronoffs og telur myndön ekki vera merkingarbærar einingar: „Myndanið er(minnsta) afmörkuð eind í byggingu orðsins“ (1990:22). Það er því e.t.v. örlítið annarblær á skilningnum sem lagður er í hugtakið myndan í skilgreiningum á helstu gerðumorðmyndunar en annars staðar í bókinni og það er líka eftirtektarvert að þarna er sagt aðaðskeyti bætist við rætur en ekki orð. Í beygingarlýsingu sinni fylgir Eiríkur kenninguAronoffs um orðið sem grunneiningu en hér er lýsingin ekki verulega frábrugðin þeimhefðbundnu lýsingum sem raktar voru í næsta kafla hér á undan. Reyndar er orðalag Eiríksnokkuð á reiki þegar hann fjallar um orðmyndun og á stöku stað bregður því fyrir aðhann tali um að mynda orð af orði, t.d. þar sem hann setur fram einu orðmyndunarreglunasem sett er upp í bókinni en þar segir hann: „. . . við verðum að gera ráð fyrir að við búumyfir sérstökum orðmyndunarreglum, sem geri okkur kleift að mynda ný orð af orðum[leturbreyting KB] sem við kunnum fyrir“ (1990:31). Í yfirliti í lok kaflans ítrekar Eiríkursamt það sem á undan er komið og segir aftur að samsett orð séu mynduð „af fleiri en einni