Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

FormáliRitgerð þessi er lögð fram til M.A.-prófs í íslenskri málfræði við heimspekideild HáskólaÍslands. Leiðbeinandi minn við samningu hennar var Eiríkur Rögnvaldsson prófessor ogþakka ég honum handleiðsluna, kennslu um langt árabil og ekki síst það að vera sá maðursem upphaflega vakti áhuga minn á málfræði.Vinnan við gagnagreininguna sem byggt er á í ritgerðinni hefur staðið yfir með hléumí langan tíma eða allt frá útmánuðum 1989. Þá hófst ég handa við að greina orð úrRitmálsskrá Orðabókar Háskólans í þeim tilgangi að athuga orðmyndun í íslensku nútímamáliog þá sérstaklega samsett orð. Fyrsta hluta gagnagreiningarinnar vann ég semstyrkþegi Orðabókarinnar og greint er frá hluta af þeim niðurstöðum sem þá fengust íB.A.-ritgerð minni frá 1990, Stofnhlutagreining samsettra orða. Meginviðfangsefnið þarer að athuga hvort tvígreining gengur upp í samsettum orðum í íslensku og einnig hvorthægt er að halda því fram að „orð sé alltaf leitt af orði“ í íslensku. Í stuttu máli er niðurstaðansú að grunneiningar í íslenskri orðmyndun séu einingar sem bæði geta verið minnien og stærri en orð, þ.e. að orðasafnseiningar í íslensku séu ekki endilega orð. Að lokinnivinnunni við B.A-ritgerðina var mér ljóst að mun nákvæmari greining þyrfti að koma tilef gagnasafnið ætti að nýtast á þann hátt sem ég kaus helst. Jafnframt var mér ljóst aðgrundvallaratriði í greiningunni var að mörkin á milli afleiðslu og samsetningar væru ljós,eða a.m.k. að ljóst væri ef þau voru það ekki! Viðfangsefnið í þeirri ritgerð sem hér erskrifuð er því afsprengi af víðtækara verkefni sem ekki verður þurrausið í þetta sinn.Allan þann tíma sem ég hef unnið að verkinu hef ég verið starfsmaður OrðabókarHáskólans og hef haft aðstöðu til að nýta mér gögn og tölvukost þar. Ég vil þakka núverandiog fyrrverandi stjórn og forstöðumönnum Orðabókarinnar fyrir veittan stuðning. Þávil ég líka þakka margvíslega aðstoð frá samstarfsfólki mínu á Orðabókinni, sérstaklegaÁstu Svavarsdóttur, Guðrúnu Kvaran, Gunnlaugi Ingólfssyni og Jóni Hilmari Jónssyni,fyrir að svara ýmsum spurningum og þeim síðastnefnda fyrir að lesa kaflann um RitmálsskráOrðabókarinnar. Kennurum mínum í orðmyndunarfræði, þeim Eiríki Rögnvaldssyni,Kristjáni Árnasyni og Guðrúnu Kvaran þakka ég kennsluna. Þá vil ég þakka FriðrikiMagnússyni fyrir yfirlestur á frumdrögum fyrsta hluta fyrir æðilöngu, Kristínu M. Jóhannsdótturfyrir yfirlestur á bróðurpartinum af verkinu og Þorsteini G. Indriðasyni fyrirgóðar athugasemdir um kaflann um lexíkalska hljóðkerfis- og orðmyndunarfræði en þargreinir okkur á í fræðunum. Guðmundi Erlingssyni og Ármanni Jakobssyni þakka égprófarkalestur og Sveini B. Sigurðssyni fyrir að teikna hríslur og myndir. Samstúdentummínum í gegnum árin, nemendum mínum í námskeiðum um beyginga- og orðmyndunarfræðiá B.A.-stigi á árunum 1991 og 1992 og öðrum vinum mínum í Árnagarði þakkaég félagsskapinn og ánægjulegar umræður um orðmyndun. Þar eru nöfnin of mörg til aðhægt sé að nefna þau öll. Loks á fjölskylda mín hjartans þakkir skildar fyrir þolinmæðinaog fyrir að hvetja mig til að ljúka þessu verki.Hafnarfirði í maí 1996Kristín Bjarnadóttir