Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

£ Y £ X£ Y XYX X£ £ Y X(6) a X X b X cX Y2.5 Afstaðan til afleiðslu og samsetningar ί frumheimildum 35Samkvæmt fyrsta lið þarna eru aðskeyti alltaf orðflokksmerkt en Williams (1981a)sýnist mér vera fyrstur samkvæmt heimildunum til að orðflokksmerkja þau. Að auki eruaðskeytin alltaf merkt ‘lesgerðinni’ sjálfri, þ.e. þau eru merkt sem aðskeyti (N , V , A¨ )en orð eru aðeins merkt með orðflokksgildinu (N (nafnorð), V (sögn) og A (lýsingarorð)hjá Selkirk). Að auki kemur fram í reglum um aðskeyti hvort þau tengjast rót (Rootaffixes) eða orði (Word affixes) en sambærilegur munur kemur ekki fram í reglum umsamsett orð sem alltaf eru mynduð af orðum. Þessi munur er að sögn Selkirk nægilegur tilað gera grein fyrir skiptingu aðskeyta í flokka eins og gjarnan er gert ráð fyrir í ensku tilað skýra mismunandi hljóðkerfisleg áhrif aðskeytanna (sbr. flokkun Aronoffs og Sridharsí ‘orðsstig’ og ‘stofnsstig’ á bls. 32 hér að framan og lagskiptingu hjá Kiparsky, sjá 2.5.4).Flokkunarrammi aðskeytis (subcategorization frame) sýnir hvaða orðflokkum það geturbundist og merking aðskeytisins er líka hluti af orðasafnsþáttum þess en Selkirk gerirekki ráð fyrir mismunandi gerð af merkingarvenslum milli liða í afleiddum og samsettumorðum. Lítið er vikið að merkingu aðskeyttra orða og hún segir að merking samsettra orðasé of fjölbreytileg til að gerlegt sé að flokka hana, ef frá eru talin sagnleidd orð:For nonverbal compounds, the range of possible semantic relations between the headand nonhead is so broad and ill defined as to defy any attempt to characterize all oreven a majority of the cases. (Selkirk 1982:25)Eftirfarandi reglur ná því yfir alla afleiðslu 35 í ensku en stafirnir X og Y standa fyrirhvaða orðflokksgildi sem er. Reglurnar ná bæði yfir afleiðslu þar sem grunneiningin erorð (X, Y) og rót, en Selkirk merkir rætur með með (Selkirk 1982:121): 36Rétt er að geta þess að í þessu sambandi leggur Selkirk annan skilning í orðið rót envenjulega er gert. Það eru hljóðkerfisleg rök sem skipta aðskeytum í flokka (aðskeyti I ogII) og rót, í þeim skilningi sem lagður er í orðið í sambandi við reglurnar hér að ofan, ereinfaldlega grunneining sem getur tekið aðskeyti I. Aronoff (1994) vekur athygli á þessarióvenjulegu notkun á hugtakinu rót hjá Selkirk og segir hana vera „clearly nonstandard“(1994:6). 37Reglur um samsett orð eru ekki eins almennar og ofanskráðar reglur um afleiðslu þarsem Selkirk setur þær fram með ákveðnum orðflokksgildum í stað X og Y sem standafyrir hvaða orðflokk sem er. Þetta stafar af því að í samsetningu í ensku eru göt í kerfinu 38eins og sést af reglunum um höfuðorðflokkana þrjá sem hér fara á eftir, nafnorð (N),35 Selkirk gerir ekki greinarmun á afleiðslu og beygingu en sá háttur er oft hafður á í enskum bókum en flestdæmi hennar eru um afleiðslu.36 Undantekningar frá þessu eru orðflokksbreytandi forskeyti í ensku eins og en- og de-. Um þetta þarf sérstakarreglur, sjá Selkirk 1982:89 (3.27).37 Önnur skilgreining á rót er sett fram hjá Selkirk þar sem hún ræðir ¯X-kerfið í orðmyndun, eins og Aronoffbendir á í nmgr. á sama stað. Sú skilgreining er nær hefðbundnum skilningi á fyrirbærinu: „. . . Stem is simply aconvenient term for the [recursive] type X¦ that is one down in the ¯X hierarchy from Word ( "!# ) . . . A casecan also be made for a yet lower (recursive) category level X%$$& (or X(' ) contained within Stem“ (Aronoff1994:171, tilv. í Selkirk 1982:7). Hugmyndir Selkirk um mínus-merkta liði í ¯X-kerfinu sjást víða og skilja þáá milli afleiðslu og samsetningar á hefðbundinn hátt, þ.e. afleiðsla er orðmyndun með X¦ en í samsetningueru aðeins liðir af gerðinni X . Sumir segja þó að þessi útfærsla á ¯X-kerfinu stangist á við grundvallaratriði íkenningunum um ¯X-kerfið, þ.e. að hver vörpun eigi að hafa gildi sem er einum hærra en liðurinn sem hún ervörpun af (sjá t.d. Lieber 1992:33–40). Í reynd notar Selkirk svo ekki þessa táknun heldur merkir aðskeytinsérstaklega með , eins og sjá má af reglum hennar í (6) hér á undan.38 Reyndar eru líka göt í afleiðslureglum Selkirk, þ.e. orðgerðirnar A A A og V V V komaekki fyrir (sjá Selkirk 1982:82) en hún setur samt fram almennar reglur um afleiðslu.