Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

2.5 Afstaðan til afleiðslu og samsetningar ί frumheimildum 33There is, as always, an intermediate case. Here it is the combining form, whereina member of a major lexical category has a special idiosyncratic form that is foundonly in compounds . . . The problem with combining forms is to determine whether aparticular combining form is an allomorph of a member of a major lexical categoryor whether it is a prefix. This problem does not have a solution that extends to allinstances, but must rather be answered on a case-by-case basis.(Aronoff & Sridhar 1988:180)Þarna er m.ö.o. komið fyrirbæri sem ekki passar inn í hreina tvískiptingu Aronoffs ogSridhars á orðmyndun, en þeir gera ekki grein fyrir því hvernig á að fara með þetta. Aðöðru leyti er skipting Aronoffs og Sridhars á afleiðslu og samsetningu býsna afdráttarlaus,eins og sjá má af skilgreiningunni í (4) á bls. 31–32 hér á undan. Vandamálið er að það ererfitt að nota þessa skilgreiningu við greiningu á íslenskum orðum, einmitt vegna þessararundantekningar sem Aronoff og Sridhar minnast á hér rétt fyrir ofan. Í íslensku úir oggrúir af orðhlutum sem falla myndu í flokkinn „combining forms“ hjá Aronoff og Sridhar,þ.e. einmitt það sem þeir segja að athuga verði „on a case-by-case basis“. Auðvitað erhægt að athuga hvert dæmi fyrir sig en æskilegra væri samt að kenningin væri þannig aðlínurnar yrðu hreinni. Nánar verður komið að þessu síðar.2.5.3 Elisabeth O. Selkirk og The Syntax of WordsÍ bókinni The Syntax of Words (1982) setur Elisabeth Selkirk fram orðmyndunarlýsingusem byggir á sama grunni og lýsing Aronoffs (1976) en fjallar bæði um afleiðslu ogsamsetningu í ensku. 31 Líkan Selkirk er að því leyti líkt líkani Aronoffs að hún telursetningagerð og orðmyndun lúta strangt aðskildum reglum og gerir því ráð fyrir algjörlegaafmörkuðum hluta málkerfisins þar sem orðmyndun fer fram. 32 Það er augljóst afbók Selkirk að hún er að berjast á sömu vígstöðvum og Aronoff og röksemdafærslan ámóti ummyndunargreiningu á orðmynduninni er áberandi hjá báðum. Mismunurinn áorðmyndunargreiningu hennar og Aronoffs er hins vegar verulegur enda telur hún bæðiorð og aðskeyti til lesa í orðasafninu (og gerir sig þar með seka um að þekkja ekki í sundurhest og kú, samkvæmt Aronoff & Sridhar (1988), sbr. nmgr. 27 á bls. 31 hér að framan).Hún gerir þó strangan greinarmun á afleiðslu og samsetningu í orðmyndunarreglunumsjálfum, eins og fram kemur hér á eftir.Rök Selkirk fyrir því að telja aðskeyti til lesa eru þau að reglur um afleiðslu og samsetninguséu endurkvæmar innbyrðis þannig að samsett orð geta verið mynduð af afleiddumorðum og afleidd orð af samsettum og reglurnar hljóta því að vera sama eðlis eðaa.m.k. teljast til sama hluta málkerfisins:A central claim is that affixation and compounding form part of the same subsystemof grammar, i.e., that the rules of affixation and the rules of compounding have thesame formal properties. The evidence for this claim is that affixes “intermingle”31 Það er e.t.v. ekki alveg sjálfgefið að velja bók Selkirk næst á eftir Aronoff þar sem áhrifamikil verk einsog Siegel (1974), Allen (1978) og Roeper & Siegel (1978) eru eldri. Umfjöllun um þessi verk er alveg sleppthér en ég held að helstu atriði sem snerta mismun á afleiðslu og samsetningu í áðurnefndum ritum komi líkafram í einhverri mynd hjá þeim sem hér er fjallað um. Kenningin í Allen (1978) virðist t.d. um margt vera líkkenningum Kiparskys (sjá 2.5.4) og kenning Roepers og Siegel (1978) er um þrengra efni, þ.e. synþetísk samsettorð sem þau gera grein fyrir með ummyndunum (sjá Botha 1984:3–37). Það snertir frekar muninn á flokkumsamsettra orða en mun samsetningar og afleiðslu en um það fyrrnefnda verður ekki fjallað í þessari ritgerð.32 Hjá Selkirk eru beygingar sama eðlis og orðmyndun og eru ekki setningarlegar ummyndanir: „. . . I adoptthe somewhat less universally held assumption that inflectional affixation is not accomplished by syntactic transformation,but that, with derivational affixation and compounding, it instead forms part of a morphologicalcomponent of grammar“ (1982:1).