Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

32 2 UM AFLEIÐSLU OG SAMSETNINGU ί GENERATίFRI MÁLFRÆÐI3. Staða aðskeytis í orði er alltaf ákvörðuð; aðskeytið er annaðhvort forskeyti,viðskeyti eða innskeyti og færist ekki milli þessara gerða.4. Aðskeyti eru fasttengd grunninum sem þau bætast við, bæði hljóðkerfislegaog orðmyndunarlega.b Fyrri hluti samsetts orðs:1. Fyrri liður samsetts orðs er alltaf skilgreindur út frá orðflokki; hann er nafnorð,sögn eða lýsingarorð.2. Þessu fylgir að fyrri hlutar samsettra orða tilheyra opnum flokki eininga,þ.e. höfuðorðflokkunum sjálfum.3. Staða í orði er ekki skilyrt á sama hátt og staða aðskeytis; orð getur komiðfyrir sem fyrri eða síðari hluti samsetts orðs.4. Fyrri hlutar samsettra orða eru laustengdari grunninum sem þeir bætast viðen aðskeyti, bæði hljóðkerfislega og orðmyndunarlega.Gerð er grein fyrir hljóðkerfislegum mismuni afleiðslu og samsetningar með því geraráð fyrir tveimur stigum í orðmynduninni, word-level og stem-level. 29 Samkvæmt þessubætast aðskeyti ýmist við stofn eða orð og skilin á milli orðhlutanna eru talin vera hluti afaðskeytunum sjálfum og ákveða á hvaða stigi orðmyndunin verður. Samsetningarliðumfylgja engin slík skil og samsett orð eru alltaf mynduð á ‘orðsstiginu’ (word-level), þ.e.þau eru mynduð af orðum en ekki stofnum. Þetta atriði er sagt vera tengt því að aðskeytieru alltaf bundin en les ekki: „The reason that all and only affixes must be specified for agiven level or boundary is that they are dependent, while lexical roots are not“ (Aronoff& Sridhar 1988:183).Virkni hljóðkerfisreglna er m.ö.o. mismunandi á ‘orðsstiginu’ og ‘stofnstiginu’ í orðasafninuog í greininni eru tekin dæmi um samlögunar- og röddunarreglur í kannada semaðeins verka í forskeyttum orðum en ekki í samsettum orðum en til eru hliðstæð dæmium afleiðslu og samsetningu af sömu stofnum. Lykilatriðið er að hljóðkerfisreglur séuvirkar í afleiðslu (eftir því sem það á við) enda eru aðskeytin sjálf beinlínis tengd hljóðkerfisreglumgegnum orðmyndunarstigin: „Phonological rules are associated, through thelevels, with individual affixes“ (Aronoff & Sridhar 1988:185). Svo er hins vegar ekki ísamsetningu þar sem rætur og orð 30 tilheyra ekki í sjálfu sér neinu ákveðnu stigi eins ogaðskeyti gera, þ.e. þeim fylgja engar slíkar upplýsingar í orðasafninu, og þannig tengjasthljóðkerfisreglur þeim ekki á sama hátt og aðskeytum:Affixes are thus connected arbitrarily through levels to phonological rules. Roots donot have the same arbitrary connection to phonological rules, because they belong tono level. (Aronoff & Sridhar 1988:183)Í greininni er tekið er fram að markatilvik af tvennu tagi séu til milli forskeyta ogfyrri hluta samsettra orða, þ.e. bundnir stofnar eins og í nýklassískum orðum í ensku (sbr.micro- o.fl. dæmi frá Adams (1973) á bls. 24 hér að framan) og samsetningarliðir semeru ekki samhljóða orðinu þegar það stendur frjálst en þess konar fyrirbæri eru hér nefncombining forms:29 Hér er byggt á eldri grein þeirra félaganna (1983), en sams konar aðgreining var viðhöfð í Sound Patternof English (Chomsky & Halle 1968), samkvæmt orðum Aronoffs og Sridhars. Það er athyglisvert að velta þvífyrir sér hvort þetta er í góðu samræmi við kenningu Aronoffs um orðið sem grunneiningu í allri orðmyndun.30 Í tilvitnunni hér á eftir stendur að vísu aðeins ‘rót’ en annars staðar er tekið fram að þetta eigi við um orðlíka: „Roots and members of major lexical categories carry no labels and are associatied with no level“ (Aronoff& Sridhar 1988:185).