Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

2.5 Afstaðan til afleiðslu og samsetningar ί frumheimildum 27(sjá Katamba (s.st.) og 2.5.4 hér). Liðgerðarþversagnirnar virðast stafa af því að formlegskilyrðing reglna um afleiðslu er látin hafa forgang yfir merkingarleg vensl í orði ensamsetningarreglur eru þar víkjandi. Af þessu má draga þá ályktun að afleiðsla hafi aðrastöðu í málkerfinu en samsetning hjá þeim málfræðingum sem fylgja þessu. 23 Liðgerðarþversagnirnareru stundum túlkaðar sem mótrök gegn þeim kenningum sem leiða þærfram og þær eru líka notaðar sem rök gegn því að skipta afleiðslu og samsetningu svo stíftí sundur. Rudolf P. Botha setur t.d. fram skilyrði eða lögmál um liðgerðargreiningu þarsem rökformgerð er látin ráða og nefnir Compositionality Condition sem hljóðar svo:The morphological representation assigned to a complex word must provide the labelledbracketing necessary for the specification of its semantic interpretation.(Botha 1984:110)Í eldri bókum er tekið í sama streng og Nida (1949) kveður t.d. upp úr um það að liðgerðargreiningverði að vera í samræmi við merkingarvensl liða:To employ the meaningful relationships of forms as criteria in determining sets ofimmediate constituents is entirely justifiable. There are meaningful relationshipsbetween forms, and it is essential to adhere to these in analyzing the structure.(Nida 1949:89)Deilan stendur m.ö.o. um það hvort réttlætanlegt sé að setja hömlur á röðun afleiðslu ogsamsetningar út frá formlegum einkennum, jafnvel þótt þau séu studd af hljóðkerfislegumrökum, án þess að merkingarleg rök fylgi.Hér í lokin er rétt að geta eins atriðis enn sem skilgreining Nidas á rót gefur tilefni tilað athuga (sjá (2)a á bls. 18 hér að framan), en það snertir hömlur á stöðu aðskeyta ogsamsetningarliða í orði, t.d. að tiltekið viðskeyti geti aðeins komið fyrir í bakstöðu. Þvíer skemmst frá að segja að ekki er auðhlaupið að því að finna slíkt efni í bókunum semhér um ræðir og afrakstur varð enginn. Þó er rétt að hafa þetta í huga í sambandi viðíslenskt efni þar sem hömlur af þessu tagi hljóta að vera bundnar einstökum aðskeytumog einstökum tungumálum, ef einhver fótur er fyrir þeim á annað borð.2.5 Afstaðan til afleiðslu og samsetningar í frumheimildumEins og hér hefur komið fram er erfitt að finna afdráttarlausa skilgreiningu á muninum áafleiðslu og samsetningu, ekki síst ef hugmyndin er sú að nota hana í hagnýtum tilgangi,eins og hér er ætlunin. Næst liggur því fyrir að athuga hvernig þessi munur endurspeglastí verkum nokkurra fræðimanna sem eru að fást við ýmis svið orðmyndunarfræðinnar íþeirri von að þar leynist efni sem nýta má til að þekkja fyrirbærin í sundur.Kynstrin öll eru til af nýlegu efni um orðhlutafræði og það er býsna fjölbreytilegt, endavill víst oft verða svo þegar menn eru að keppast við að setja fram kenningar. Þá hafa nýirstraumar í setningafræði líka áhrif á orðhlutafræði, sbr. það sem sagt er um mismunandilíkön af málkerfinu fremst í þessum kafla. Enn er því hægt að taka undir orð Bauers í bóksem ekki er lengur alveg ný: „At the moment, the study of word-formation is in a state offlux“ (1983:6). Orðmyndunarfræðin er enn í uppnámi. Ekki þykir öllum þessi stefna góð,sbr. eftirfarandi orð Rudolfs P. Botha: „Unrestrained proliferation of alternative theories issymptomatic of insufficient critical appraisal rather than of scientific progress“ (1984:2).Hér á eftir fylgir því ekki heildarúttekt á afstöðunni til afleiðslu og samsetningar heldur23 Deilan um það hvort formleg og rökleg liðgerð þurfi að fara saman tengist því hvort merkingarvensl eru settinn í orðmyndunarregluna sjálfa eins og í Aronoff (1976) eða gert ráð fyrir tveimur reglum, einni fyrir formlegvensl liðanna og annarri fyrir merkingarvenslin, eins og hjá Jackendoff (1975).