Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

24 2 UM AFLEIÐSLU OG SAMSETNINGU ί GENERATίFRI MÁLFRÆÐIrétt á undan eru ekki minnst á merkingu en Valerie Adams (1973) og John T. Jensen (1990)taka bæði fram að munurinn á afleiðslu og samsetningu sé að hluta fólginn í muninum ámerkingu orða og málfræðilegu hlutverki aðskeyta og Spencer (1991:461, nmgr. 10) vísarlíka á merkinguna í sambandi við notkun á orðinu ‘rót’: „I shall try to use the term rootto refer to a single morpheme which bears the ‘core’ meaning of a word.“ Munurinná málfræðilegu hlutverki og merkingu er hvergi skilgreindur í bókunum sem athugaðarvoru en oft er nefnt að erfitt sé að henda reiður á merkingu afleiddra og samsettra orðaþar sem orðgervingar (lexíkalíseruð orð) rugli myndina. Skilgreiningar á aðskeytum íenskum bókum ná þar að auki oft yfir beygingarendingar líka, eins og minnst var á ínmgr. 13 í kafla 2.3.2 hér að framan, og því er ekki alltaf ljóst hvort verið er að tala umorðmyndunaraðskeyti þegar aðskeyti eru fremur talin hafa hlutverk en merkingu, eins ogt.d. í Jensen 1990: „The root is generally the principal carrier of the lexical meaning ofa word, while affixes generally carry grammatical meanings“ (1990:34). Síðar í bókinnikemur fram að hér er aðallega átt við beygingarendingar og enska fleirtöluendingin -s ernefnd sem dæmi en orðmyndunaraðskeyti eru sögð hafa merkingu fremur en hlutverk:„Other affixes (generally derivational) are associated with sense meaning . . . “ (1990:43).Skýringarnar eru óljósar í bókinni og höfundur tekur það beinlínis fram að of mikið málværi að rekja þetta nánar og hann er ekki einn um þá skoðun. Skýringar hjá Valerie Adams(1973) eru betri en hún slær þó þann varnagla að erfitt sé að skilja þarna á milli, auk þesssem hún bendir á að greinimörkin frjálst/bundið myndan og hlutverk/merking standistekki alltaf á, eins og minnst var á í inngangi þessarar ritgerðar:Thus, compounding may be distinguished from derivation both formally, in terms ofthe presence or absence of a bound form, and semantically, according to whether bothelements are ‘lexical’ or not. But we shall see that this distinction is not so simple:‘lexical’ elements are not always free, and ‘grammatical’ ones not always bound.(Adams 1973:30)Dæmin sem Adams tekur um bundnar einingar sem hún telur ekki til aðskeyta eru bæðiorðhlutar eins og -monger í ironmonger sem gjarnan koma fyrir í stakorðum og orðhlutaraf grískum og latneskum stofnum sem aðeins koma fyrir bundnir, t.d. micro-, -scope, teleog-graph. Orðmyndun af þessu tagi veldur vandræðum hjá þeim sem trúa sem stífast ákenningu Aronoffs um orðið sem grunneiningu en hún er auðvitað áhugaverð fyrir þá semvilja skoða íslenska orðmyndun vegna þess að þar úir og grúir af sambærilegum dæmumsem rakin verða í 5. kafla. Frjáls myndön (þ.e. orð) sem gegna málfræðilegu hlutverki erusíðan öll kerfisorð, hjálparsagnir, fornöfn o.þ.h.Kennslubækurnar gefa þá vísbendingu eina um not merkingar til að skilja milli afleiðsluog samsetningar að slíkt sé mjög vandmeðfarið og e.t.v. best að láta kyrrt liggja.Stefna sumra málfræðinga virðist líka vera sú að aðskilja eigi merkingu og form í orðmyndunog sýna með mismunandi reglum, eins og Jackendoff gerir í greininni Morphologicaland Semantic Regularities in the Lexicon (1975) en aðrir láta sömu reglu ná bæðiyfir form og merkingu, eins og Aronoff gerir í Word Formation in Generative Grammar.2.4.3 Hljóðkerfisleg einkenniÍ tveimur bókanna sem hér um ræðir er sérstaklega fjallað um aðskeyti sem eru samstafaeða einsrituð 18 sjálfstæðum orðum en hafa annan framburð og aðra merkingu en þau.18 Hér er átt við homograph. Ekki er hægt að segja að þetta séu einsheiti eða að aðskeytið og orðið séusamhljóða vegna þess að munurinn er einmitt fólginn í mismunandi framburði (og merkingu). Þess vegna erhér notast við lýsingarorðið samstafa. Einnig er hægt að segja að orðin séu einsrituð (orðafar frá Jóni HilmariJónssyni).