Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

22 2 UM AFLEIÐSLU OG SAMSETNINGU ί GENERATίFRI MÁLFRÆÐIfinna skilgreiningu eða útskýringar á hugtakinu sjálfu. Í sumum bókum eru dæmi látinnægja til skýringar, sem oft hlýtur reyndar að vera einfaldasta leiðin ef bækurnar eru ætlaðaralgjörum byrjendum sem e.t.v. er ekki vert að hrella með tyrfnum skilgreiningum.Oft eru skýringarnar hafðar mjög einfaldar og duga til þess eins að þekkja í sundur dæmigerðustusamsetningu og dæmigerðustu afleiðslu sem er auðvitað ágætt til síns brúks enheldur haldlítið þegar til kastanna kemur. Nákvæmni á borð við það sem finnst hjá Nidaer ekki að finna í þeim bókum sem hér voru skoðaðar.Aðalþættirnir í flestum skilgreiningum byggjast á formlegum einkennum einingannasem raðast saman (sjá 2.4.1) og að auki er stundum vísað til merkingarlegra einkenna(sjá 2.4.2) en nánast aldrei til mismunandi hljóðforms (sjá 2.4.3). Í bókunum fer lítiðfyrir öðrum atriðum sem ætla mætti að kæmu við sögu í grunnskilgreiningum sem snertasamband afleiðslu og samsetningar þegar einkenni róta hjá Nida eru höfð í huga (sjá (2) ábls. 18), eins og virkni, staða í orði, endurkvæmni og hömlur á röðun liða, og erfitt er aðfesta hendur á þessu efni til samanburðar á afleiðslu og samsetningu. Vikið er að þessuhér á eftir en þar er ekki um eiginleg skilgreiningaratriði úr kennslubókunum að ræða (sjá2.4.4.).2.4.1 Formleg einkenniAllar yfirlits- og kennslubækurnar sem leitað var að skilgreiningum í skýrðu muninn áafleiðslu og samsetningu á þann hátt að aðskeyti og samsetningarliðir væru ólíkar gerðirorðhluta. Samsett orð er, samkvæmt þeim, myndað af tveimur einingum sem báðar eruaf sama tagi, þ.e. orð, les, stofnar, rætur eða frjáls myndön eftir bókum, en afleitt orð ermyndað af einu orði, lesi, stofni eða frjálsu myndani með því að bæta bundnu myndanivið. Munurinn á skilgreiningum milli bóka er að hluta aðeins orðalagsmunur þar sem skilgreiningarog skýringar eru settar fram á misjafnlega formlegan hátt. Þannig þarf ekki aðfelast fræðilegur munur í því þótt einn höfundur segi að í samsettu orði séu tvær rætur enannar segi að samsett orð sé myndað úr tveimur orðum þar sem í orði er alltaf rót. Orðalagsmunurinnsýnir þó stundum mismunandi skoðanir á grunneiningunni í orðmyndun,þ.e. hvort hún er myndan eins og hjá formgerðarsinnum (sbr. skilgreiningu Nidas á kjarnaá bls. 18 hér að framan) eða orð eins og oft(ast) er hjá generatífum málfræðingum eftir aðkenning Aronoffs um það kom fram í bókinni Word Formation in Generative Grammar(Aronoff 1976, sjá kafla 2.5.1).Þessa kenningu um orðið sem grunneiningu í orðmyndun (Word Based Hypothesis,WBH) ætti ekki að þurfa að rifja upp hér, enda er hún tíunduð nákvæmlega í kennslubókum(t.d. í Scalise 1986:40–44 og Spencer 1991:82 o.v.). Mörgum virtist kenningin eins oghún var upphaflega sett fram býsna einstrengingsleg og illa fallin til að lýsa orðmyndun ítungumálum þar sem meira er um beygingarendingar en í ensku og því töldu ýmsir (t.d.Scalise 1986) að ástæða væri til að breyta henni og segja að grunneining í orðmyndunværi stofn eða orð að frádreginni beygingarendingu en ekki endilega heilt orð. Notkunhugtaksins ‘les’ leysir þennan vanda en þá er vísað til orðs í orðasafni án skírskotunar tilþess hvort beygingarendingar eru taldar með eða ekki. Fjölbreytnin í orðavali í skýringumá grunnhugtökum um orðmyndun skýrist oft af þessari togstreitu. Í nýlegum ritum(t.d. í greininni „Stems in Latin Verbal Morphology“ (1992) og bókinni Morphology byItself (1994)) segir Aronoff reyndar að misskilningur hafi valdið þessum erfiðleikum og‘orð’ í Aronoff (1976) hafi stundum sömu merkingu og ‘les’ og ónauðsynlegt sé að geragreinarmun á orði og lesi sem grunneiningu í orðmyndun: 1717 Á fyrstu síðu í formála í Aronoff (1976) segir svo: „I have avoided the term lexeme for personal reasons anduse instead the term word. . . . I am confident that the ambiguity will not cause much grief.“ Þessar persónuleguástæður Aronoffs (eða sérviska) hafa reynst mörgum nokkur angurvaki! Þetta atriði er ítrekað í Aronoff (1994).