Afleiðsla og samsetning - Orðabók Háskólans

2.4 Skilgreiningar á afleiðslu og samsetningu ί nýlegum kennslubókum 21Spurningin er auðvitað sú hver afstaða manna var til þess líkans af málkerfinu sem kom útúr svona lýsingu. Var bannið við blöndun sviða eðlislægur þáttur málkerfisins sjálfs eðavar það tæki til þess að tryggja að vísindalegum vinnubrögðum væri beitt, án þess að bakilægi einhver dýpri sannleikur um málkerfið?Hugmyndir sem svipar til bannsins við blöndun sviða hafa átt talsverð ítök í generatífummálfræðingum og sá grunur læðist að á stundum að þar hafi atriði sem upphaflegamátti rekja til vinnuaðferða formgerðarsinna við greiningu tungumála orðið hluti af alltöðru líkani sem átti að sýna sálfræðilegan raunveruleika. Þar með er tæki eða aðferð e.t.v.orðið að trúarsetningu. Deilur um skil milli orðmyndunar og hljóðkerfishluta málsins annarsvegar og milli setningarferla og orðamyndunar hins vegar beinast oftar en ekki að þvíhvar skilin eiga að vera en ekki hvort þau eiga sér einhvern tilverurétt og hvort þau erusálfræðilega raunveruleg. Skilin sjálf verða síðan til þess að erfitt verður að gera grein fyriratriðum sem virðast eiga sér nákvæma hliðstæðu í öðrum hlutum kerfisins vegna þessað bannað er að nýta upplýsingar fyrr en flæðið milli aðskilinna hluta í kerfinu leyfir það(sbr. örvarnar í Aspects-líkaninu í (1) á bls. 14 hér að framan). Á stundum mætti halda aðaðskilnaðurinn verði markmið í sjálfu sér og að stíf skipting þjóni einhverjum tilgangi íkerfinu sjálfu, jafnvel án þess að vera réttlætt nægjanlega.2.4 Skilgreiningar á afleiðslu og samsetningu í nýlegum kennslubókumHér að ofan var því haldið fram að skilgreiningar formgerðarsinna á grunnhugtökum íorðmyndunarfræði hefðu að verulegu leyti verið teknar upp í ritum um generatífa orðhlutafræði14 og nú er rétt að huga nánar að þessu. Vandamálið við það er að í fræðilegaefninu sjálfu virðist vera litið á slíkar skilgreiningar sem sjálfsagða hluti og leita þarf íkennslubækur og yfirlitsrit til þess að finna skilgreiningar á grunnhugtökum eins og ‘rót’,‘stofn’ og ‘aðskeyti’ vegna þess að þeir einir sem fást við að útskýra hluti fyrir byrjendumreyna að gera slíku einhver skil. Sama má segja um hugtökin ‘afleiðsla’ og ‘samsetning’.Þeir sem fjalla um afmarkaðri viðfangsefni og setja fram nýjar kenningar virðast yfirleittganga út frá þessum hlutum sem gefnum en auðvitað má oft ráða hvaða skilning mennhafa á hugtökunum af ritunum sjálfum.Kennslubækur í orðmyndun sem einskorðast við generatífa orðmyndunarfræði eru fáarog flestar kennslubækur fjalla um orðmyndun almennt án þess að binda sig við þaðlíkan af málkerfinu sem lexíkölsk orðmyndunarfræði byggir á, í anda þeirrar stefnu semrekja má til greinar Chomskys um nafnleidd sagnorð (Remarks on nominalization, 1970).Það kom líka í ljós þegar allmargar kennslubækur voru athugaðar að tiltölulega lítill munurvar á grunnskilgreiningum í bókum sem beinlínis geta talist til kennslubóka í generatífrieða lexíkalskri orðhlutafræði, eins og Scalise (1986), Jensen (1990), Spencer (1991)og Katamba (1993), 15 og skilgreiningum í almennari eða eldri bókum eins og Matthews(1972 og 1974), Adams (1973) og Bauer (1983 og 1988). 16 Í sumum bókanna eru skilgreiningarmjög af skornum skammti og hugtökin sýnilega talin vera svo almenn að þauþarfnist alls ekki skýringa, eins og t.d. í Spencer (1991:14). Þar er fyrst sagt frá samsettumorðum á þennan hátt (leturbreyting hans): „Most languages exhibit some form ofcompounding. Indeed, in some languages . . . it is the only real evidence of morphologicalcomplexity.“ Þrátt fyrir talsverða umfjöllun um samsett orð í bókinni er hvergi að14 Aronoff (1976:xi) telur t.d. skilmerkilega upp mörg helstu rit formgerðarsinna sem heimildir sínar um orðhlutafræðií formála, þ.e. Bloomfield (1933), Bloch (1947), Hockett (1947), Nida (1948) og Harris (1948, 1951).15 Fyrri bækurnar tvær eru hreinræktaðar kennslubækur í generatífri orðhlutafræði en í síðari bókunum tveimurkemur fleira við sögu þótt sama stefna sé ráðandi í þeim.16 Sumar þessara bóka eru skrifaðar áður en generatíf orðmyndunarfræði fór að ryðja sér til rúms.